ŞUBAT 2019-BÜLTEN 13 MARMARA ÜNİVERSİTESİ İKTİSAT FAKÜLTESİ AYLIK EKONOMİ BÜLTENİ
1 Bu Ay 1. Cari İşlemler Hesabında Dördüncü Kez Fazla... 2 2. Dış Ticaret Açığında Gerileme... 2 3. Dış Ticaret Haddinde Artış... 4 4. Sanayi Üretiminde Düşüş... 5 5. İşsizlik Oranında Artış... 6 6. Enflasyon Oranlarında Artış... 7 7. Ekonomik Güven Endeksi nde Gerileme... 8
1. Cari İşlemler Hesabında Dördüncü Kez Fazla Kasım 2018 de cari işlemler dengesi 986 milyon dolar fazla verdi. Geçen yılın Kasım ayında 4,4 milyar dolar açık veren cari işlemler böylece art arda dört kez fazla vermiş oldu. Bunun sonucunda cari işlemler açığı, 2018 yılının ilk on bir ayında 26,2 milyon dolara geriledi. 2017 yılının ilk on bir ayında cari işlemler dengesi 39 milyon 608 bin dolar açık vermişti. Cari işlemler hesabındaki bu gelişmeye neden olan en önemli etken dış ticaret dengesinin Ekim ve Kasım aylarında fazla vermiş olması ve hizmetler dengesindeki fazlanın devam etmesi oldu. Şekil 1 Ödemeler Dengesi Döviz kurlarındaki artış ve büyümenin yavaşlaması dış ticaret açığının daralmasında ve cari işlemler hesabının fazla vermesinde etkili oldu. -10.753 Rezervler -7.580 Toplam Dış Borçlanma -23.966 Portföy Yatırımı -7.016 Doğrudan Yatırım 429 1.432-7.746 9.718 Net Hata ve Noksan 729 19.507-26.185-39.608 Cari Denge 2-80.000-70.000-60.000-50.000-40.000-30.000-20.000-10.000 0 10.000 20.000 30.000 2017-11 Ay (Ocak-Kasım Dönemi) 2018-11 Ay (Ocak-Kasım Dönemi) Kaynak: TCMB istatistiklerinden derlenmiştir. 2018 yılının ilk 11 ayında (Ocak-Kasım 2018), cari işlemler hesabının finansmanında Net Hata ve Noksan kaleminden kaynağı belirsiz 19 milyar 507 milyon dolar döviz girişi etkili oldu. 2017 yılını ilk on bir ayında bu kaynaktan sağlanan döviz girişi 729 milyon dolar olmuştu. 2018 yılının ilk on bir ayında doğrudan yatırımlar, geçen yılın aynı dönemine göre bir miktar azalarak 7 milyar 746 milyon dolar seviyesinde gerçekleşti. Portföy yatırımlarındaki 1,4 milyar dolarlık net çıkış Türkiye ekonomisinin son yıllardaki en önemli finansman kaynaklarından biri olan kısa süreli sermaye girişinin duraksadığının önemli bir göstergesi. 2017 yılının ilk 11 ayında portföy yatırımları net girişi 23 milyar 966 milyon dolar iken 2018 yılının ilk on bir ayında portföy yatırımlarında net çıkış 1 milyar 432 milyon dolar olarak gerçekleşti. Aynı dönemde dış borç net geri ödemesi 9,7 milyar dolar seviyesinde oldu. Sonuç olarak 26,1 milyar dolarlık cari açık ve finans hesabında oluşan 4,1 milyar dolarlık döviz çıkışının 19,5 milyar dolarlık bölümü kaynağı belirsiz net hata ve noksan hesabından karşılanırken, kalan 10,7 milyar dolarlık bölüm resmi rezervler kullanılarak finanse edildi. 2. Dış Ticaret Açığında Gerileme Aralık 2018 döneminde ihracat, bir önceki yılın aynı dönemine göre %0,2 artarak 13 milyar 879 milyon dolar olurken ithalat büyümedeki daralma nedeniyle %28,3 azalarak 16 milyar 553 milyon dolar oldu. Bunun sonucunda Aralık 2018 de dış ticaret açığı %71,1 oranında azalarak 2 milyar 674 milyon dolara geriledi. İhracatın ithalatı karşılama oranı ise %83,3
seviyesine yükseldi. Bu oran Aralık 2017 döneminde %60 seviyesinde gerçekleşmişti. Aralık 2018 de en fazla ihracat yapılan ülke 1 milyar 205 milyon dolar ile Almanya olurken, bu ülkeyi sırasıyla 893 milyon dolar ile Birleşik Krallık, 741 milyon dolar ile İtalya ve 712 milyon dolar ile Irak izledi. Aynı dönemde en fazla ithalat yapılan ülke ise 1 milyar 786 milyon dolar ile Rusya olurken, bu ülkeyi sırasıyla 1 milyar 720 milyon dolar ile Almanya, 1 milyar 292 milyon dolar ile Çin ve 997 milyon dolar ile ABD izledi. Şekil 2 İhracat, İthalat ve Dış Ticaret Açığı (GSYH oranı-%) 35% -16,0% 30% -12,1% -14,0% 25% 20% 15% 10% 5% 0% -6,5% 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018-12,0% -10,0% -8,0% -7,2% -6,0% -4,0% -2,0% 0,0% 3 İhracat/GSYH % İthalat/GSYH % DT Açığı/GSYH % 2018 yılında toplam ihracat bir önceki yıla göre %7 artarak 168 milyar 23 milyon dolar, ithalat %4,6 azalarak 223 milyar 39 milyon dolar olarak gerçekleşti. Böylece 2018 yılı dış ticaret açığı bir önceki yıla göre %28,4 oranında azalarak 55 milyar 16 milyon dolara geriledi. İhracatın ithalatı karşılama oranı ise 2017 yılında %67,1 iken 2018 yılında %75,3 e yükseldi. 2018 yılında imalat sanayi ürünlerinin toplam ihracat içindeki payı %92,9 olurken yüksek teknoloji ürünlerinin imalat sanayi içindeki payı %3,5; orta teknolojili ürünlerin payı %64 ve düşük İhracat artışına rağmen ithalatın yüksek oranda azalması, Türkiye ekonomisinin ithalata bağımlı yapısı göz önüne alındığında reel üretimde bir daralma olduğuna işaret etmektedir. teknolojili ürünlerin payı %32,6 oldu. Aynı yıl imalat sanayi ürünlerinin toplam ithalat içindeki payı ise %73,8 oldu. İthal edilen toplam imalat sanayi ürünlerinin %13,4 ünü yüksek teknolojili ürünler oluştururken %75,2 sini orta teknolojili ürünler, %11,4 ünü düşük teknolojili ürünler oluşturdu.
Oca.17 Şub.17 Mar.17 Nis.17 May.17 Haz.17 Tem.17 Ağu.17 Eyl.17 Eki.17 Kas.17 Ara.17 Oca.18 Şub.18 Mar.18 Nis.18 May.18 Haz.18 Tem.18 Ağu.18 Eyl.18 Eki.18 Kas.18 3. Dış Ticaret Haddinde Artış Kasım 2018 de ihracat birim değer, bir önceki yılın aynı dönemine göre %2,9 oranında azaldı. Aynı dönemde ithalat birim değer, bir önceki yılın aynı dönemine göre %1,7 oranında arttı. Bunun sonucunda Kasım 2018 dönemi dış ticaret haddi 99,8 düzeyine ulaştı. Dış ticaret haddinin 100 ün altında kalması Türkiye nin dış ticarete konu olan mallarını, baz yıl ile karşılaştırıldığında göreceli olarak daha ucuza ihraç edip ithal mallarını ise daha pahalıya satın aldığının bir göstergesidir. Eylül 2018 ve Ekim 2018 dönemlerinde düşüş seyri gösteren dış ticaret haddinin Kasım 2018 de artması Türkiye ekonomisinin lehine bir durum söz konusudur. Şekil 3 İhracat ve İthalat Birim Değer Endeksleri ile Dış Ticaret Haddi (Yıllık Yüzde Değişim Oranları) 12,0 Dış ticaret haddi Kasım 2018 de bir miktar iyileşmesine rağmen 100 sınırının altında seyretmeye devam ediyor. Bu da Türkiye nin yaptığı ithalatın göreceli olarak daha yüksek fiyatlı olduğu anlamına geliyor. 110,0 4 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 108,0 106,0 104,0 Dış Ticaret Haddi 102,0 99,8 100,0 1,7 98,0-2,0-4,0-2,9 96,0 94,0 İhracat birim değer İthalat birim değer Dış Ticaret Hadleri İhracat birim değer alt kalemlerine bakıldığında gıda, içecek ve tütün kaleminde %6,5; hammaddeler kaleminde (yakıt hariç) %2,8; imalat sanayi kaleminde %2,9 oranında azalma olurken yakıtlar kaleminde %8,8 oranında artış meydana geldi. İthalat birim değer alt kalemlerinde ise gıda, içecek ve tütün kaleminde %1, yakıtlar kaleminde %17,2 oranında artış olurken hammaddeler ile imalat sanayi kalemlerinde sırasıyla %2,5 ve %1,3 oranında azalma oldu.
4. Sanayi Üretiminde Düşüş Kasım 2018 dönemi sanayi üretim bir önceki yılın aynı dönemine göre %6,5 oranında, Ekim 2018 dönemine göre ise %0,3 oranında düştü. Endeksi oluşturan alt kalemler arasında, yıllık bazda en fazla üretim düşüşü %7,1 ile imalat sanayi sektöründe yaşandı. Aylık bazda en fazla üretim düşüşü ise %3,7 ile madencilik ve taş ocaklığı sektöründe oldu. Sanayi sektöründeki öncü göstergelerinden imalat sanayi kapasite kullanım oranı ise Aralık 2018 de, bir önceki ay gerçekleşen düzeyini koruyarak 74,1 oldu. 2018 yılında yaşanan talep düşüşü, sanayide kapasite kullanım oranı ile üretimin düşmesine neden oldu. Sanayi sektöründeki bu daralma işsizlik oranında artış yaşanmasını da tetikliyor. Şekil 4 Sanayi Üretim Endeksi ve Kapasite Kullanım Oranı 5 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 Kasım 116,7 Aralık 74,1 81,0 80,0 79,0 78,0 77,0 76,0 75,0 74,0 73,0 72,0 71,0 Sanayi Üretim Kapasite Kullanım Oranı Kaynak: TÜİK ve TCMB verilerinden derlenmiştir. İmalat sanayisinin performansını ölçmek adına kullanılan İmalat Satın Alma Yöneticileri Endeksi (Purchasing Manager Index-PMI), Ocak 2019 da bir önceki aya göre değişmeyerek 44,2 oldu. Son on aydır imalat sektöründe devam eden daralma Ocak 2019 da hız kesmesine rağmen devam etmekte ve PMI ın bir önceki aya göre değişmeyerek 50 seviyesinin altında kalması imalat sanayisinin performansında istenilen iyileşmenin yaşanmadığına işaret etmektedir.
Nis.15 Haz.15 Ağu.15 Eki.15 Ara.15 Şub.16 Nis.16 Haz.16 Ağu.16 Eki.16 Ara.16 Şub.17 Nis.17 Haz.17 Ağu.17 Eki.17 Ara.17 Şub.18 Nis.18 Haz.18 Ağu.18 Eki.18 Ara.18 Şekil 5 Sanayi üretim Endeksi ve PMI 140 130 120 110 100 90 80 116,7 Kasım 18 60 55 50 45 44,2 40 Sanayi Üretim Endeksi PMI Endeksi 6 Kaynak: İSO ve TCMB verilerinden derlenmiştir. 5. İşsizlik Oranında Artış Ekim 2018 döneminde işsizlik oranı, bir önceki yılın aynı dönemine göre %1,3 puan artarak %11,6 e ulaştı ve Mart 2017 döneminden beri en yüksek düzeye ulaştı. Bu dönemde işsiz sayısı 501 bin kişi artarak 3 milyon 788 bin kişi olurken istihdam oranı ise %0,1 puan azalarak %47,5 düzeyine geriledi. Ekim 2018 dönemi iş gücüne katılım oranı %0,6 puan artışla %53,7 düzeyine ulaşırken genç işsizlik oranı (15-24 yaş) geçen yılın aynı dönemine göre %3 puan artarak %22,3 oranında gerçekleşti. Şekil 6 İşsizlik, İstihdam ve Genç İşsizlik Oranları 26,0 21,0 16,0 11,0 6,0 1,0-4,0 Mart 2018 den itibaren artış seyrinde olan genç nüfustaki işsizlik oranı Türkiye ekonomisinin geleceği bakımından ciddi bir sorun olmaya devam ediyor. 22,3 49,0 48,0 47,0 11,6 46,0 45,0 44,0 43,0 Genç işsizler (15-24 yaş arası) oranı % İşsizlik oranı % İstihdam oranı %
Ocak 15 Şubat 15 Mart 15 Nisan 15 Mayıs 15 Haziran 15 Temmuz 15 Ağustos 15 Eylül 15 Ekim 15 Kasım 15 Aralık 15 Ocak 16 Şubat 16 Mart 16 Nisan 16 Mayıs 16 Haziran 16 Temmuz 16 Ağustos 16 Eylül 16 Ekim 16 Kasım 16 Aralık 16 Ocak 17 Şubat 17 Mart 17 Nisan 17 Mayıs 17 Haziran 17 Temmuz 17 Ağustos 17 Eylül 17 Ekim 17 Kasım 17 Aralık 17 Ocak 18 Şubat 18 Mart 18 Nisan 18 Mayıs 18 Haziran 18 Temmuz 18 Ağustos 18 Eylül 18 Ekim 18 Kasım 18 Aralık 18 Ocak 19 Şekil 7 Nedenlerine Göre İş Gücüne Dahil Olmama Çalışamaz Halde; 3 986 Emekli; 4 640 Diğer; 2 084 Eğitim Öğretim; 4 491 İş Aramayıp çalışmaya hazır olanlar; 2 064 Ev işiyle meşgul; 10 917 Ekim 2018 döneminde iş aramayıp çalışmaya hazır olanların sayısı 2 milyon 64 bin kişi olurken ev işiyle meşgul olanların sayısı 10 milyon 917 bin kişi oldu. İş aramayıp çalışmaya hazır olanlar ile ev işiyle meşgul olan kişiler yanında eğitim ve öğretim nedeniyle iş gücüne dahil olmayanlar 4 milyon 491 bin kişi, emekli 4 milyon 640 bin kişi, çalışamaz halde olanlar 3 milyon 986 bin kişi ve son olarak diğer sebeplerden dolayı iş gücüne dahil olmayanların sayısı 2 milyon 84 bin kişi oldu. 7 6. Enflasyon Oranlarında Artış Ocak 2019 da Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE), aylık bazda %1,06; yıllık bazda ise %20,5 oranında artış gösterdi. Gıda fiyatlarındaki sert yükseliş TÜFE nin artmasında en etkili kalemlerden biri oldu. TÜFE yi oluşturan ana harcama gruplarına göre yıllık en fazla artış %30,97 ile gıda ve alkolsüz içecekler grubunda oldu. Gıda ve alkolsüz içecekler grubunu sırasıyla %29,63 artışla çeşitli mal ve hizmetler grubu, %29,07 artışla ev eşyası grubu, %23,15 artışla eğlence ve kültür grubu, %17,99 artışla sağlık grubu izledi. Özellikle Antalya da yaşanan sert iklim koşulları nedeniyle tarım üretiminin zarar görmesi gıda fiyatlarının artmasına yol açtı. Şekil 8 TÜFE ve Yİ-ÜFE Oranları 80 70 60 50 40 30 20 10 0-10 33,45 32,93 20,35 TÜFE Yİ-ÜFİ YD-ÜFE Ocak 2019 dönemi Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi (Yİ-ÜFE) ise aylık bazda %0,45, yıllık bazda %32,93 oranında arttı. Yİ-ÜFE yi oluşturan ana sanayi gruplarına göre yıllık en fazla artış %61,49 ile enerji grubunda yaşandı. Enerji grubunu sırasıyla %32,43 artışla sermaye
malı grubu, %32,36 artışla ara malı grubu ve %24,95 artışla dayanıksız tüketim malı grubu izledi. 7. Ekonomik Güven Endeksi nde Gerileme Ocak 2019 dönemi ekonomik, bir önceki aya göre %4,2 azalarak 78,5 oldu. Endeksteki düşüşte endeks bileşenleri arasında yer alan inşaat sektörü dışında diğer sektörlerde yaşanan gerileme etkili oldu. İnşaat sektörü bir önceki ay 55,4 iken Ocak 2019 da 56,7 ye yükseldi. Aynı dönemde tüketici 58,2; reel kesim 95,4; hizmet sektörü 78,3; perakende ticaret sektörü 92,5 oldu. Şekil 9 Ekonomik Güven Endeksi ve Bileşenleri 600,0 500,0 400,0 300,0 200,0 100,0 0,0 105,2 104,0 101,9 99,9 96,3 93,8 95,1 87,0 83,8 78,9 88,3 78,8 77,2 75,3 77,1 68,8 78,1 80,6 81,9 75,2 78,5 106,2 104,7 102,6 100,3 57,3 58,7 56,6 55,4 56,7 97,1 94,4 97,3 93,4 88,5 87,0 90,7 96,4 92,5 102,0 100,7 99,1 97,1 92,0 91,2 91,9 88,0 79,4 75,7 79,8 81,5 78,3 110,9 110,8 109,5 106,8 106,7 102,5 101,5 96,3 90,4 91,1 96,8 97,7 95,4 72,0 72,2 71,3 71,4 69,5 70,1 72,7 68,2 59,9 57,6 60,0 58,7 58,2 Ocak 18 Şubat 18 Mart 18 Nisan 18 Mayıs 18 Haziran 18 Temmuz 18 Ağustos 18 Eylül 18 Ekim 18 Kasım 18 Aralık 18 Ocak 19 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 8 Tüketici Reel kesim Hizmet sektörü Perakende ticaret sektörü İnşaat sektörü Ekonomik
Yasal Uyarı Bu bültende yer alan bilgiler ilir olduğuna inanılan ve kamuya açık olan kaynaklardan derlenmiştir. Bülten sadece bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır, Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi nin kurumsal yaklaşımını yansıtmamaktadır. Bülteni hazırlayan akademisyenlerin kişisel görüşleri ve değerlendirmelerini içerebilir. Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi bültende yer alan bilgi ve değerlendirmelerin kesin doğruluğu ya da değişmezliği ile ilgili bir garanti vermemektedir. Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi bültende yer alan bilgileri herhangi bir bildirimde bulunmaksızın değişiklik yapma hakkına sahiptir. Bu bültende yer alan bilgilerin kullanılması nedeniyle doğrudan veya dolaysız oluşabilecek zararlardan Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi hiçbir şekilde sorumluluk üstlenmemektedir. Bu bültende yer alan bilgilere kişisel kullanımlar için izin verilmiştir, bunun dışında ticari ya da kamusal olsun herhangi bir kullanımda Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi nin izni olmadan kısmen ya da tamamen çoğaltılamaz, dağıtılamaz ve yayımlanamaz. Tüm haklarımız saklıdır. Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi İktisat Bölümü Öğretim Elemanları Prof. Dr. Cengiz Bahçekapılı cbahcekapili@marmara.edu.tr Araş. Gör. Suat Aksoy suat.aksoy@marmara.edu.tr Araş. Gör. Buket Çetin buket.cetin@marmara.edu.tr 9