KONU 1: B L MSEL YÖNTEM VE STAT ST K... 1

Ç NDEK LER ÖNSÖZ.................... iii 3. BASKIYA ÖNSÖZ........... v KONU 1: B L MSEL YÖNTEM VE STAT ST K............................ 1 1. Bilimsel Yöntem.............................................................. 1 A. Bilim.................................................................... 1 B. Bilim-Bilgi liflkisi........................................................... 1 C. Bilim ve Din............................................................... 1 D. Bilimsel Yöntem............................................................ 2 2. statistik.................................................................... 4 3. Bilimsel Çal flman n Temel Kurallar............................................... 5 KONU 2: ARAfiTIRMA HAKKINDA GENEL B LG LER....................... 7 1. Araflt rman n Tan m........................................................... 7 2. Araflt rman n Do rulu unu Etkileyen Etkenler....................................... 7 A. Yan Tutmak............................................................... 7 B. Yeter Say da Denek Üzerinde Çal flmamak........................................ 8 C. Kontrol Grubu Kullanmamak................................................... 8 D. Fark na Vard rmama lkesini Uygulamamak....................................... 8 E. ncelenecek Konunun Özelli ine Uygun Ölçü Bulamamak............................. 8 F. ncelenen Ba ml De iflkene Etki Edebilecek Ba ms z De iflkenleri yi Seçememek.......... 9 G. Uygun Olmayan statistiksel Teknikleri Kullanmak.................................. 9 H. Karfl laflt r lamayacak Durumlar Karfl laflt rarak Karara Varmak........................ 9 I. Sonuçlar Do ru Yorumlayamamak.............................................. 9 J. Veri Toplama lkelerine Ve Verinin Tafl mas Gereken Özelliklere Uygun Biçimde Veri Toplayamamak................................................... 9 3. Veri........................................................................ 10 A. Veri Toplamada Genel lkeler................................................... 10 B. Verinin Tafl mas Gereken Özellikler.............................................. 10 C. Verinin Özelliklerini Etkileyebilecek Etkenler....................................... 10 KONU 3: ARAfiTIRMANIN AfiAMALARI.................................. 13 1. Aflama: Konunun Seçilmesi, Tan mlanmas ve Amaçlar n Belirlenmesi..................... 13 2. Aflama: Konuyla lgili Varolan Bilgilerin Gözden Geçirilmesi............................. 13 3. Aflama: Araflt rman n Varsay mlar n n Saptanmas.................................... 13 4. Aflama: Araflt rma Varsay mlar n n Test Edilmesi çin Plan Yap m........................ 13 5. Aflama: Araflt rma Plan n n Uygulanmas (Veri Toplama)................................ 14 6. Aflama: Verilerin Dizgelenmesi ve De erlendirilmesi.................................... 14 7. Aflama: Sonuçlar n Yorumlanmas................................................. 14 8. Aflama: Araflt rma Raporunun Yaz lmas............................................ 14 ix

x çindekiler KONU 4: ARAfiTIRMA KONUSUNUN SEÇ LMES, TANIMLANMASI VE AMAÇLARIN BEL RLENMES................. 15 1. Uygun Bir Araflt rma Konusunun Seçilmesi.......................................... 15 2. Araflt rma Konusunun (Sorunun) Tan t lmas ve Öneminin Belirtilmesi..................... 16 3. Araflt rmayla lgili Özel Sorular n Belirlenmesi........................................ 16 4. Araflt rman n Yak n ve Uzak Amaçlar n n Belirlenmesi.................................. 16 5. Araflt rmada Kullan lan Kilit Terimlerin Tan mlanmas.................................. 16 6. Araflt rman n Öneminin Aç klanmas............................................... 17 KONU 5: KONUYLA LG L VAROLAN B LG LER N GÖZDEN GEÇ R LMES (DE ERLEND R LMES )........................... 19 1. Varolan Bilgilerin Gözden Geçirilmesi.............................................. 19 A. Yay nlar n Taranmas ve Konuyla lgili Di er Kaynaklar n Araflt r lmas................... 19 B. Konuyla lgili Bilgilerin S n fland r lmas........................................... 19 C. Varolan Bilgilerin Elefltirilmesi.................................................. 19 2. statistiksel ve Teknik Dan flmalar Yap lmas........................................ 20 3. Araflt r lacak Konunun Yeniden Düflünülmesi........................................ 20 EK 1: YAYIN DE ERLEND RME FORMU......................................... 21 KONU 6: ARAfiTIRMA VARSAYIMININ KURULMASI........................ 23 KONU 7: ARAfiTIRMA VARSAYIMLARININ TEST ED LMES (GERÇEKL N N SINANMASI) Ç N PLAN YAPIMI................. 25 KONU 8: ARAfiTIRMA T PLER......................................... 27 1. Kantitatif (Nicesel) Araflt rmalar................................................... 27 2. Kalitatif (Niteliksel) Araflt rmalar.................................................. 28 KONU 9: BET MLEY C ARAfiTIRMALAR................................. 31 1. Tan mlay c Araflt rmalar........................................................ 31 2. Tarama Çal flmalar........................................................... 32 A. Tan m ve Kapsam........................................................... 32 B. Kitle Taramalar çin lkeler................................................... 33 C. Tarama Testlerinin De erlendirilmesi çin Ölçütler................................... 33 3. Geçerlilik Çal flmalar........................................................... 36 4. Olgu Çal flmalar.............................................................. 39 KONU 10: GÖZLEME DAYALI (ANAL T K) ARAfiTIRMALAR.................. 41 1. Ekolojik Araflt rmalar........................................................... 41 2. Vaka-Kontrol Araflt rmalar...................................................... 41 3. Kohort Araflt rmalar.......................................................... 43 4. Kesitsel Araflt rmalar.......................................................... 45

çindekiler xi KONU 11: DENEYSEL ARAfiTIRMALAR................................... 47 1. Genel Bilgiler................................................................. 47 2. Deneysel Hata................................................................ 47 A. Basit Tesadüfi ( Rastgele ) Örneklem Hatas....................................... 47 B. Deneyin Uygulanmas ve Deneyci le lgili Hatalar................................... 48 C. Di er Etkenlere Ba l Hatalar.................................................. 48 3. Deneysel Hatay Azaltmak çin Neler Yap labilir?..................................... 48 A. Deneyi Tekrarlamak......................................................... 48 B. Deney Tekniklerini yilefltirmek................................................. 48 C. Deneklerin Seçimi........................................................... 48 D. Ek Ölçümler Yapmak......................................................... 49 E. Deneklerin Gruplanmas...................................................... 49 F. Deney Düzenleri Kullanmak................................................... 49 4. Hayvan Deneyleri.............................................................. 52 5. Müdahale Araflt rmalar ( nsanlarda Deneysel Araflt rmalar )............................ 52 A. Randomize Kontrollü Deneyler.................................................. 52 B. Saha (Alan) Deneyleri........................................................ 53 C. Toplum Deneyleri........................................................... 54 KONU 12: filerl DE ERLEND R C (EVALUATIVE ) ARAfiTIRMALAR YA DA YÖNEYLEM (OPERATIONAL) ARAfiTIRMALARI............. 55 KONU 13: ARAfiTIRMA YAPISININ SEÇ LMES............................. 57 1. Çal flma Evrenin, Yerinin ve Zaman n n Seçilmesi..................................... 57 2. Gözlem Birimlerinin ve Toplanacak Verilerin Tan mlanmas.............................. 57 3. Gözlenecek Olaylar n ve Gözlem Yönteminin Tan mlanmas.............................. 57 4. Etik Sorunlar n Düflünülüp Çözümlenmesi.......................................... 58 KONU 14: ÖRNEK SEÇ M............................................... 59 1. Girifl....................................................................... 59 2. Örnek Seçilerek Yap lan Araflt rmalara Karfl Duyulan Kuflku Nedenleri.................... 60 3. Örneklem Çerçevesi............................................................ 60 4. Örnek Seçimiyle lgili Önemli Noktalar.............................................. 61 A. Örne in Temsil Yetene i...................................................... 61 B. Örneklem Hatas............................................................ 61 C. Sonuçlar n Farkl l......................................................... 61 D. Genelleme................................................................. 61 5. Baflar l Bir Örnek Seçiminin Gerekleri............................................. 61 6. Örnek Büyüklü üne Karar Verme................................................. 61 A. Olay n Görülüfl S kl ncelenecekse Örne e Al nacak Birey Say s n Saptamak çin Formüller...................................................... 62 B. Olay n Ortalamas ncelenecekse Örne e Al nacak Birey Say s n Saptamak çin Formüller...................................................... 63 7. Örnekleme Yöntemleri.......................................................... 63 A. Olas l ks z (Olas l k Kurallar na Dayanmayan) Örnekleme Yöntemleri..................... 63 B. Olas l kl (Olas l k Kurallar na Dayanan) Örnekleme Yöntemleri......................... 63 EK 1: ÖRNEK BÜYÜKLÜ ÜNÜ BEL RLEMEK Ç N FORMÜLLER........................ 70

xii çindekiler KONU 15: DENEKLER N KONTROL VE DENEY (ARAfiTIRMA) GRUPLARINA DA ITILMASI.................................... 87 1. Girifl....................................................................... 87 2. Vaka - Kontrol Araflt rmalar nda Kontrol Grubu Seçimi................................. 87 3. Vaka - Kontrol Araflt rmalar nda Kontrol Grubu Kaynaklar.............................. 88 A. Hastanede Yatan Hastalardan Kontrol Grubu Seçimi................................. 89 B. Akrabalardan Kontrol Grubu Seçimi.............................................. 89 C. Komflulardan Kontrol Grubu Seçimi.............................................. 89 D. Genel Toplumdan Kontrol Grubu Seçimi........................................... 89 4. Vaka - Kontrol Araflt rmalar nda Kaynaklardan Kontrol Grubu Seçimi...................... 90 5. Kohort Araflt rmalar nda Kontrol Grubu Seçimi....................................... 90 6. Kohort Araflt rmalar nda Kontrol Grubu Kaynaklar.................................... 90 A. Baz Meslek Gruplar ndan Kontrol Grubu Seçimi.................................... 90 B. Araflt rma Kohordunun çinde Yer Al p Etkenle Karfl laflma Dereceleri Farkl Olanlar.......... 91 C. Ulusal statistiklerden Kontrol Grubu Seçimi....................................... 91 KONU 16: ÇALIfiMADA KULLANILACAK ARAÇ VE GEREÇLER N GEL fit R LMES................................. 93 1. Soru Ka tlar n n Gelifltirilmesi................................................... 93 A. Soru Ka d n n Haz rlanmas................................................... 93 B. Görüflmeci Seçimi ve E itimi................................................... 95 C. Soru Ka d n n Ön Uygulamas................................................. 97 D. Soru Ka d n n Saha (Alan) Uygulamas........................................... 97 E. Soru Ka tlar n n Saha Denetimi................................................ 97 F. Deneklerce Verilen Yan tlar n Kalite Denetimi....................................... 97 2. Fizik ve Laboratuvar Muayene Bilgi Formlar n n Gelifltirilmesi............................ 98 3. zlem Formlar n n Gelifltirilmesi................................................... 98 EK 1: EVL KADIN VE ERKEKLER N A LE PLANLAMASI KONUSUNDAK B LG, TUTUM VE DAVRANIfiLARI VE E T M N ETK S Araflt rmas Soru Ka d.................... 99 KONU 17: VER TOPLAMANIN PLANLANMASI............................. 103 1. Girifl....................................................................... 103 2. Veri Toplama Yöntemleri........................................................ 103 A. Düzenli ( Sistematik ) Veri Toplama Yöntemleri...................................... 103 B. Özel Amaçl Veri Toplama Yöntemleri............................................. 104 KONU 18: VER LER N NASIL filen P ANAL Z ED LECE N N BEL RLENMES................................. 107 1. Girifl....................................................................... 107 2. Ölçüm Ölçekleri............................................................... 107 A. sim Ölçe i ya da S n fland r c Ölçek............................................. 108 B. S ra ya da Sayma Ölçe i...................................................... 108 C. Aral k Ölçe i............................................................... 108 D. Oran Ölçe i................................................................ 108 3. Veri Tipleri................................................................... 108 A. S n fl (Niteleyici, Niteliksel) Veriler.............................................. 108 B. Nicesel Veriler.............................................................. 108 4. Veri flleme Yöntemleri.......................................................... 108

ndeks xiii 5. Verilerin S n fland r lmas....................................................... 109 A. Tan mlar.................................................................. 109 B. S n fland rma Kurallar....................................................... 109 C. S n fland rman n Yap l fl...................................................... 109 6. Tablo ve Grafik Taslaklar n n Haz rlanmas.......................................... 110 7. Her Varsay m çin Uygulanacak statistiksel Yöntemin Seçimi............................ 110 KONU 19: BÜTÇE YAPIMI, ZAMAN Ç ZELGES, D ER ifiler................. 111 1. Bütçe Yap m................................................................. 111 A. Personel Giderleri........................................................... 111 B. Dan flman Giderleri.......................................................... 111 C. Yer ve Araç Giderleri......................................................... 111 D. letiflim ( Haberleflme ) ve Sarf Malzemesi Giderleri.................................. 111 E. Yolculuk Giderleri........................................................... 111 F. Analiz Giderleri............................................................. 111 G. Hasta Ödemeleri............................................................ 111 H. Bas m Giderleri............................................................. 111 I. Harçlar ya da Dolayl Giderler.................................................. 112 J. Çeflitli Giderler............................................................. 112 K. Beklenmedik Giderler........................................................ 112 2. Veri Toplama ve Analiziyle lgili Zaman Çizelgesi...................................... 112 3. Araflt rma Varsay m n n Test Edilmesi çin Plan Yap m na liflkin Di er fller................. 112 KONU 20: VER LER N D ZGELENMES VE DE ERLEND R LMES.............. 115 1. Tablo Ve Grafik Yap m......................................................... 115 A. Bulgular n Tablo le Sunulmas................................................. 115 B. Bulgular n Grafikle Sunulmas................................................. 118 C. Veri Durumuna Göre Yap labilecek Tablo ve Grafik Türleri............................. 120 2. Verilerin De erlendirilmesi....................................................... 120 A. Veriler Ayn Bireylerin ( Birimlerin ) De iflik Niteliklerine Aitse ve Bu Nitelikler Aras nda liflki Aranmak steniyorsa................................... 120 B. Veriler Ayn Bireylerin Ayn Niteliklerinin Farkl Durumlarda ya da Zamanlarda Ölçümüne ya da Say m na Aitse ve Bunlar Aras nda Fark Olup Olmad Test Edilecekse.............................................. 121 C. Veriler Farkl Gruplarda Yer Alan Bireylerin Ayn Niteliklerinin Ölçümüne ya da Say m na Aitse ve Bu Gruplar Aras nda Fark Olup Olmad Test Edilecekse............... 121 KONU 21: ARAfiTIRMA RAPORUNUN YAZILMASI........................... 123 1. Girifl....................................................................... 123 2. Araflt rma Raporunun Bölümleri.................................................. 123 3. Araflt rma Raporunun Bölümlerinin Yaz m.......................................... 124 KONU 22: D PNOT VE KAYNAK GÖSTER M............................... 127 1. Dipnot Gösterimi.............................................................. 127 2. Kaynak Gösterimi............................................................. 127 A. Kaynak Bir Makaleyse....................................................... 127 B. Kaynak Bir Kitapsa.......................................................... 127 3. Kaynak Gösteriminde Kullan lan K saltmalar......................................... 128

xiv çindekiler KONU 23: B L MSEL ET K............................................... 129 1. Bilimle U raflanlar n Birbirlerine Karfl Tutum ve Davran fllar na liflkin De er Sorunlar........ 129 2. Bilimle U raflanlar n Araflt rmaya Konu Olan Bireylere Karfl Tutum ve Davran fllar na liflkin De er Sorunlar.............................................. 130 3. Bilim Adamlar n n Bilimsel Raporlar Okuyacak ve Sonuçlar ndan Yararlanacak Olanlara Karfl Tutum ve Davran fllar na liflkin De er Sorunlar.......................... 133 EK 1: DÜNYA TIP B RL HELS NK B LD R S..................................... 135 KONU 24: B R HASTALI IN (YA DA OLAYIN) NEDEN NE NASIL KARAR VER L R?....................................... 137 1. Girifl....................................................................... 137 2. Neden Kavram............................................................... 137 A. Tekli ve Çoklu Nedenler....................................................... 138 B. Nedensellikte Etkenler........................................................ 138 C. Etkileflim.................................................................. 139 3. Hastal klar n S n fland r lmas Kavram............................................. 139 4. Bir Hastal n Nedenlerinin Saptanmas............................................. 139 5. Birliktelik.................................................................... 142 6. Nedensellik A............................................................... 143 KAYNAKLAR..... 145 NDEKS......... 147