Demir Eksikliği Nedenleri Klinik Bulgular Prof. Dr. Özcan Bör Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Çocuk Hematolojisi ve Onkolojisi
Demir eksikliğinin nedenleri Demir depolarının yetersiz olması Prematürelik, çoğul gebelik Demir gereksiniminin artması Hızlı büyüme (süt çocukluğu ve adölesan) Demir alımının eksik olması Anne sütünün yetersiz alınması Ek gıdaların yetersizliği İnek sütü Diyetteki demirin eksikliği Demir emiliminin bozulması Demir kaybının fazla olması İnek sütü alerjisi GİS kan kaybı İnflamatuar barsak hastalıkları 26 Aralık 2015 2
Demir depolarının yetersiz olması Bebekler, annede bulunan demir deposundan fazla etkilenmezler. Ağır demir eksikliği anemili anneler dışında doğumda Hemoglobin normaldir. Ancak anemik annelerin çocuklarının prematüre ve düşük doğum ağırlıklı olma riski vardır. Plasental demir transportu son trimestirde (günde 4 mg a kadar demir transportu) Prematüre doğan bebekler bu nedenle demir depoları eksik olarak doğmaktadırlar. Umblikal kordun klampe ediliş zamanı bebeğin eritrosit kitlesi açısından önemlidir. Doğumda çocuğun kanının üçte ikisi fötal dolaşımda iken üçte biri plazenta ve kordondadır. Umblikal kordun erken klampe edilmesi bebeğin demir deposunun % 15 30 oranında azalmasına neden olabilir. Çoğul gebelik 26 Aralık 2015 3
Demir ihtiyacının artması Hızlı büyümenin olduğu infant ve adölesan döneminde artmakta Bebeklerde, doğumdan sonra intrauterin döneme göre oksijenden zengin ortam nedeniyle eritropoez azalmaktadır. Mevcut demir depoları yaklaşık doğum ağırlıklarının iki katına çıktığı 5. aya kadar yeterli gelmekte Prematürelerde demir ihtiyacı normal doğanlara göre 2 4 kat daha fazladır. Düşük doğum ağırlıklı bebekler Her alınan kilogram, kan hacmını 80 90 ml arttırmakta, 35 45 mg demir ihtiyacı oluşmakta Adölesan erkelerde kas kitlesinin artışı, kızlarda büyüme yanında mensturasyonla kan kaybı nedeniyle demir ihtiyacı artmakta 26 Aralık 2015 4
Demir alımının eksik olması Anne sütünün yetersiz alınması İnek sütü Ek gıdaların yetersizliği Diyetteki demirin eksikliği Demir emilimini azaltan nedenler 26 Aralık 2015 5
26 Aralık 2015 6
Demir alımının eksik olması Demir ihtiyacı: Miadında doğanlarda 1 mg/kg Prematüre ve DDA bebeklerde 2 mg/kg 1 yaşından sonra 10 mg/gün Adölesanlarda 15 20 mg/gün 26 Aralık 2015 7
Demir alımının eksik olması Demir alımı Anne sütü Demirin % 50 60 ı emiliyor İnek sütü Demirin % 10 u emiliyor Hem demiri Diyette %10 emilim % 20 30 Ferrik demir Diyette %90 emilim % 5 10 26 Aralık 2015 8
Besinlerdeki demir Miktar Demir (mg) Dana eti 100 gr 3 Karaciğer dana 100 gr 8.8 Karaciğer tavuk 100 gr 7.9 Balık, sardalya 100 gr 1.8 Tavuk 100 gr 0.9 Kuru baklagiller Kuru fasulye 100 gr 7.8 Mercimek 100 gr 6.8 Nohut 100 gr 6.9 Buğday ekmeği 100 gr 0.7 26 Aralık 2015 9
Demir emiliminin etkilenmesi Hem demirinin emilimi yiyeceklerden fazla etkilenmez Askorbik asit non hem demirin emilimini artırır Bazı fermente besinler, diyetteki fitat miktarını azalttığı için demir emilimini arttırır. Mayalı ekmek demirin emilimini arttırmaktadır (Fitaz). Mayasız ekmek olarak yufka veya lavaş ekmeği demir emilimini azaltır Besinde 50 mg fitat bulunması emilimi yaklaşık olarak %70 engellemektedir. Kepekli tahıllar, tahıllar, unlar, çerezler ve iyi pişirilmemiş kuru baklagiller fitat kaynaklarıdır. 26 Aralık 2015 10
Demir emiliminin etkilenmesi Besinlerin pişirilmesi veya fermente edilmesi, termal ve enzimatik olarak besinlerin içerisindeki fitat ve inositol fosfat miktarlarını azaltarak demirin biyoyararlanımını arttırır Hem içeriği zengin yiyeceklere diyette daha çok yer verilmesi demir eksikliğini önlemede çok önemlidir. Mideki proteolitik sindirim sonucu ortaya çıkan pepsinler inorganik demirin emilimini artırmaktadır. Ayrıca et mideden salgılanan gastrik salgısını da artırmaktadır. Biralarda bulunan laktik asit, lahana turşusu ve soya fasülyesinden yapılan fermente ürünler de demir emilimini arttırır. Demir bağlayıcı fenolik bileşikler (taninler) çay, kahve, kakao, bitkisel çaylar, meşrubatlar, çeşitli baharatlar ve bazı sebzelerde bulunur. Kalsiyum ve fosfor yemekle birlikte alındığında hem olmayan demirin emilimi azalmaktadır. 26 Aralık 2015 11
Demir kaybının fazla olması Kan kaybı A. Perinatal Plasental kanamalar Umblikal kanamalar B. Postnatal 1. Gastrointestinal sistem İntestinal hemoraji İnek sütü hipersensitivitesi Anatomik barsak lezyonları (varis, hiatal herni, ülser, ileit, Meckel divertikülü, barsak duplikasyonları, herediter telenjiektazi, polipler, hemoroid, intestinal lenfenjiektazi, kolit) Aspirin, steroid, indometazine bağlı gastrit HSP İntestinal parazitler 26 Aralık 2015 12
Kan kaybına neden olan parazitler 26 Aralık 2015 13
Demir kaybının fazla olması Kan kaybı 2. Hepatobilier sistem: Hematobilia 3. Akciğer: Pulmoner hemosiderozis, Goodpateur sendromu, 4. Burun kanamaları (tekrarlayan) 5. Menstruel kanamalar 6. Böbrek: hematüri, nefrotik sendrom (üriner transferrin kaybı), paroksismal noktürnal hematüri 7. Hemodializ, travma 26 Aralık 2015 14
Demir emiliminin bozulması Malabsorbsiyon sendromları Çölyak hastalığı Uzun süreli ishaller Gastrektomi sonrası İnflamatuar barsak hastalıkları Helicobacter pylori enfeksiyonuna bağlı kronik gastrit Çinko (miktarına göre değişmekte) 26 Aralık 2015 15
Klinik Çocuklarda erişkinlerden farklılık göstermektedir. Erişkinlerde anemiye bağlı belirtiler, çocuklarda ise anemi dışındaki belirtiler de ön plandadır. Demir eksikliği anemisi tüm sistemleri etkileyen bir bozukluktur. Anemi varsa Demir Eksikliği ileri derecededir. Anemi yoksa bu Demir Eksikliği yoktur anlamına gelmez. 26 Aralık 2015 16
Asemptomatik veya semptomatik olabilir. Semptomlar, aneminin gelişme hızı ile ilişkili Adaptasyon mekanizmaları sayesinde hastalar çok düşük Hb düzeylerini (<7.0 g/dl) bile son derece az semptom vererek tolere edebilirler. Bu değerin altında ise deri ve mukozalarda solukluk belirginleşir Hemoglobin düzeyi 3 4g/dl oluncaya kadar anemi iyi tolere edilebilir. Hastalığın erken fazında, halsizlik, huzursuzluk, iştahsızlık Solukluk, huzursuzluk, çabuk yorulma Kalpte üfürüm, taşikardi, kardiyomegali, dispne 26 Aralık 2015 17
Klinik Tırnaklarda kolay kırılma, beyaz çizgilenme Anguler stomatit, tat almada bozukluk, yutma güçlüğü Pika, poliüri, polidipsi, aşırı uyuma, uyku bozukluğu Dikkat eksikliği, letarji, baş ağrısı, baş dönmesi, kulakta çınlama Davranış bozuklukları, öğrenme ve konsantrasyon güçlüğü Mental motor gelişim testlerinde bozukluk Kronik DEA da hastaların %30 unda mavi sklera, dil papillalarında atrofi, kaşık tırnak Olguların % 10 15 inde ise hepatosplenomegali görülebilir. Sık hastalanma (DEA olan hastalarda menenjit, pnömoni ve gastroenterit daha sık) lökosit işlev bozukluğu 26 Aralık 2015 18
Klinik Demir eksikliği kognitif, motor ve sosyal gelişmeyi etkilemekte DEA vücutta gerginlik ve yorgunluk artışına ve aktivitede azalmaya yol açmakta Bazı gelişimsel bozukluklar demir tedavisi ile düzelebilir ancak bazı kognitif ve sosyal bozukluklar kalıcı olabilir. Endonezya ve Hindistan da yapılan çalışmalarda DE olan çocuklarda düşük performans olduğunu, demir tedavisi sonrasında düzeldiğini göstermişler Guatemala daki tarım işçileri üzerinde yapılan çalışmada treadmil performanslarına bakılmış, hemoglobin düzeyleri ile ilişkili bulunmuş, demir verilmesi ile performansları düzelmiş. 26 Aralık 2015 19
Klinik Tayland ta 9 11 yaşlarında 1358 çocuk üzerinde yapılan çalışmada anemik olanların dil ve matematikte başarı oranlarının düşük olduğunu, tedavi sonrası düzeldiğini göstermişler Kosta Rica ve Şili de orta derece demir eksikliği anemisi olan çocuklarda IQ diğer çocuklara göre daha düşük bulunmuş. Yaptığı iş miktarına göre ücret alan işçilerde (Guatemela ve Çin) DEA li çalışanlar tedavi sonrası %10 30 daha fazla para kazanmışlar Ratlarda yapılan çalışmalarda demir eksikliği olan ratların vücut sıcaklığını koruyamıdıkları saptanmış 26 Aralık 2015 20
26 Aralık 2015 21
Teşekkürler 26 Aralık 2015 22