KARİYER EVRELERİNE GÖRE EMEKLİLİK EVRESİNDE BULUNAN ÖĞRETMENLERİN GÖRÜŞLERİNE İLİŞKİN NİTEL BİR ÇALIŞMA

KARİYER EVRELERİNE GÖRE EMEKLİLİK EVRESİNDE BULUNAN ÖĞRETMENLERİN GÖRÜŞLERİNE İLİŞKİN NİTEL BİR ÇALIŞMA EĞİTİMDE PROFESYONEL GELİŞME İPEK ARAÇ GÜRKAN SARIDAŞ İSTANBUL, 2015

T.C. MARMARA ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ EĞİTİM BİLİMLERİ ANA BİLİM DALI EĞİTİM YÖNETİMİ VE DENETİMİ BİLİM DALI EĞİTİMDE PROFESYONEL GELİŞME KARİYER EVRELERİNE GÖRE EMEKLİLİK EVRESİNDE BULUNAN ÖĞRETMENLERİN GÖRÜŞLERİNE İLİŞKİN NİTEL BİR ÇALIŞMA İPEK ARAÇ-GÜRKAN SARIDAŞ PROF. DR. AYŞEN BAKİOĞLU İSTANBUL, 2015 1

İçindekiler ÖZET... 3 GİRİŞ... 3 Problem durumu... 3 Amaç... 4 Önem... 4 Sınırlılıklar... 5 LİTERATÜR TARAMASI... 6 Kariyer kavramı... 6 Emeklilik Kariyer Evresi... 7 Öğrenen Okul... 8 Mesleki Gelişim... 9 Okul Temelli Mesleki Gelişim... 10 YÖNTEM... 13 Araştırma modeli... 13 Evren ve örneklem... 13 Verilerin toplanması... 14 Verilerin çözümlenmesi... 14 BULGULAR... 15 TARTIŞMA... 25 SONUÇ VE ÖNERİLER... 28 KAYNAKÇA... 31 EK-1... 35 2

ÖZET Bu araştırma, 26 yıl ve üzeri deneyimli emeklilik evresinde olan öğretmenlerin öğrenen okul, mesleki gelişim ve okul temelli mesleki gelişim ile ilgili görüşlerini tespit etmek amacıyla yapılmıştır. Araştırma kapsamında Tekirdağ ilinin Çerkezköy ilçesindeki 23 emekli öğretmenle yüz yüze görüşmeler yapılmıştır. Görüşmeler neticesinde edinilen bilgiler, nitel araştırma yöntemiyle, temalaştırılarak ve birebir alıntılar yapılarak aktarılmıştır. Konuyla ilgili literatür incelenmiş, elde edilen veriler yorumlanırken literatürle karşılaştırılmış ve sonuçlar kapsamında öneride bulunulmuştur. GİRİŞ Problem durumu Ülkelerin kalkınma ve gelişmesi her şeyden önce insan kaynaklarının geliştirilmesine bağlıdır. İnsan kaynakları geliştirilmedikçe sosyal, ekonomik, politik ya da kültürel yönden ilerleyebilmenin mümkün olmayacağı, kalkınmada rol oynayan en önemli faktörlerden birisinin nitelik ve nicelik yönünden yeterli insan gücü olduğu bugün hemen herkes tarafından kabul edilmektedir (Erişken, 2015). Teknolojinin, bilginin sürekli geliştiği ve değiştiği günümüzde, nitelik ve nicelik yönünden yeterli insan gücünün yetiştirilmesi, toplumun bu değişime ayak uydurabilmesine bağlıdır. Okulların bu değişime ayak uydurabilmesi, öğreten okuldan öğrenen okula geçmesi ile mümkün olmaktadır. 1990 lı yıllarda Senge nin ortaya koyduğu beş disiplinin okullara uyarlanması ile ortaya çıkan öğrenen okullar, düşünmeyi, takım halinde öğrenmeyi ve ortak amaç için bir bütün olarak gelişimi amaçlamaktadır. Öğrenen okulların oluşması, öğretmenlerin bu beş disiplini benimsemesi özellikle mesleki gelişimi ve hayat boyu öğrenmeyi benimsemesi ile gerçekleşir. Öğretmenler, okulların varlığında önemli bir role sahiptir. Onların bu rollerini etkili olarak gerçekleştirebilmesi, kendilerini mesleki yönden geliştirmeleriyle doğrudan ilişkilidir (Bozak & Yıldırım, 2011). Öğretmenlerin çağdaş eğitim anlayışını kazanabilmeleri, değişen ve zenginleşen yöntem ve teknolojileri öğretimde kullanabilmeleri ve öğrencilerin farklılaşan öğrenme gereksinmelerini karşılayabilmeleri, kendilerini mesleki yönden sürekli olarak yenilemeleri ve geliştirmeleri ile olanaklıdır. Ancak bütün bunların öncesinde, öğretmenlerin mesleki gelişime gereksinme duymaları, bunun gerekli olduğuna inanmaları ve sürekli 3

öğrenmeye istekli olmaları, kısacası mesleki gelişime güçlü bir ilgi duymaları gereklidir (Özer, 2005). Öğretmenlerin mesleki anlamda profesyonel olarak gelişmesi ise, ancak yerelleşme ile okul merkezli yönetimlerle ve okul temelli mesleki gelişim ile mümkün olmaktadır. Türkiye de öğretmenlerin mesleki gelişimini desteklemek ve onlara eğitim olanakları sunma amacıyla, Temel Eğitime Destek projesi kapsamında Milli Eğitim Bakanlığı Öğretmen Yetiştirme ve Eğitimi Genel Müdürlüğü tarafından Okul Temelli Mesleki Gelişim Modeli (OTMG) geliştirilmiştir (MEB, 2007). Okul temelli olarak düzenlenen bu hizmetiçi eğitim etkinlikleri ile daha çok öğretmene ulaşılabildiği gibi maliyet, zaman ve mekân sorunları çözülmüş, aynı zamanda öğretmenlerin iş başında eğitimi gerçekleştirilmiştir. Dünyada birçok ülke tarafından denenmiş ve halen uygulamada olan bu model öğretmenlerin mesleki gelişimlerini okulun gelişimi ile uyumlu bir biçimde sürdürmelerine olanak sağlama yönünden özellikle etkili bulunmuştur (Owen, 2003; Lewis, 2002; akt. Yüksel & Adıgüzel, 2012). Okul temelli mesleki gelişim öğretmenlerin kariyer gelişimlerini destekler, öğretmenler arası öğrenme toplulukları oluşturur ve okulda öğrenme kültürünün oluşmasını sağlar. Sürekli öğrenme kültürü ve gelişimin olması öğretmenlerin öğrenen öğretmen olarak gelişmesini destekler. Öğretmenlerin öğrenen olması okulların öğrenen olmasını sağlar. Bu kapsamda çalışmamızda, emeklilik kariyer evresindeki öğretmenlerin; öğrenen okul, mesleki gelişim ve okul temelli mesleki gelişim ile ilgili görüşlerini ortaya koymak amacıyla gerçekleştirilmiştir. Amaç Bu araştırmanın amacı; emeklilik evresinde bulunan, 26 yıl ve üzeri öğretmenlik deneyimi olan öğretmenlerin öğrenen okul, mesleki gelişim ve okul temelli mesleki gelişim ile ilgili görüşlerini tespit etmektir. Önem Araştırmanın önemi, emeklilik evresinde bulunan öğretmenlerin öğrenen okul, mesleki gelişim ve okul temelli mesleki gelişim ile ilgili görüşlerini ortaya koyarak ilgili literatüre destek sağlamaktır. Ulaşılan çalışmalar kapsamında öğretmenlerde emeklilik evresine ait öğretmen görüşleri sınırlı durumdadır. Bu bağlamda çalışmamız ile birlikte emekli öğretmenlerin görüşleri ile ilgili literatüre katkı sağlanacaktır. 4

Sınırlılıklar Araştırma sonucunda elde edilen veriler görüşme soruları ile sınırlıdır. Araştırma sonucu elde edilen veriler görüşmelerin cevapları ile sınırlıdır. Bu araştırma Tekirdağ ilinin Çerkezköy ilçesinde bulunan 26 yıl ve üzerine denetime sahip 23 öğretmenle sınırlıdır. 5

LİTERATÜR TARAMASI Kariyer kavramı 1970 li yıllarda ortaya çıkan kariyer kavramı ile ilgili literatürde pek çok tanım yapıldığı görülmektedir. İngilizce career, Fransızca carrierre kelimelerinin karşılığı olarak Türkçe ye girmiştir (Bilen, 1998; akt.bakioğlu ve Asyalı, 2005). Kariyer kelimesi sözlükte Bir meslekte zaman ve çalışmayla elde edilen aşama, başarı ve uzmanlık olarak tanımlanmaktadır (Türk Dil Kurumu, 2015). Bir insanın çalışabileceği yıllar boyunca herhangi bir iş alanında sürekli olarak ilerlemesi, deneyim ve beceri kazanması olan kariyer; bireyin kamu veya özel çalışma yaşamında bir başarı elde etmek amacıyla izlediği ve çalıştığı alandır. Greenhaus ve Schein ise, kişinin yaşamı boyunca yaşadığı işle ilgili deneyimler bütünü olarak tanımladığı kariyeri, çalışanın kurum içindeki yerini belirten ve bireyin mesleğindeki gelişmesini ve yükselen başarısını anlatan bir kavram olarak ifade etmektedir (akt.aytaç, 1997, s.17-18). Dünyadaki hızlı değişim, kariyer kavramının da değişik açılardan ele alınmasına yol açmıştır. Hall (1996) ise geleceğin kariyer kavramını sürekli değişen ve örgüt tarafından değil birey tarafından yönlendirilen ve kendini tanıma, adaptasyon gerektiren bir süreç olarak tanımlamıştır (akt.sav, 2008, s.6). Öğretmenin profesyonel gelişmesi bağlamında da karşımıza kariyer kavramı çıkmaktadır. Kariyer, bireyin yaşamının üretken yıllarını kapsayan, çalışma hayatının başlangıcından sonuna kadar sürdürdüğü iş ya da meslektir. Bireyin çalışma yaşamı boyunca bulunduğu pozisyonlar ve bu pozisyonlardaki davranışları kariyerini kapsamaktadır (Bakioğlu ve Asyalı, 2005, s.91). Literatürde kariyer evreleri ile ilgili çeşitli sınıflamalar bulunmaktadır. Bu evrelerin ortak özelliklerini şu şekilde sıralanmaktadır (Erdoğmuş, 2003; akt.sav, 2008): - İnsanlar, her birisi belli görev ve meydan okumalardan oluşan bir dizi aşama boyunca ilerlerler. - Her aşama yaklaşık olarak belli yaş dilimlerine karşılık gelir. - Her aşama bireyin iş, aile ve kişisel gelişimini dikkate alan bütün bir birey yaklaşımını benimser. Bakioğlu (1996), öğretmenlerin kariyer evrelerini; kariyer girişi, durulma, deneycilik, uzmanlık ve sakinlik evreleri olmak mesleki kıdem yılına göre beş evre olarak açıklamaktadır. 6

Her evrenin belirli özellikleri bulunmaktadır ve öğretmenlerin mesleki öğrenmelerini etkilemektedir. Öğretmenlerin kariyer evreleri emekli olmaları ile bitiyor gibi görünse de, emekli olmaları ile birlikte öğretmenler; yeni kariyer yollarının, yeni hedeflerin başladığı bir döneme girmektedirler. Emeklilik, bireyin yaşamında yeni kariyer yollarının ve yeni hedeflerin başladığı bir dönemdir. Bu dönemlerde, meslekte çalışırken yapma imkânı bulamadıkları çeşitli hobilerini ve kendini gerçekleştirme ihtiyaçlarını gerçekleştirebilirler (Nomer, 2002; akt.kaya, 2008). Çalışmamızda 26 yıl ve üstü deneyime sahip olan öğretmenlerin bulunduğu emeklilik kariyer evresi incelenecektir. Emeklilik Kariyer Evresi İnsanlar, yıllarını belli alanlarda beceri geliştirmek için harcarlar, iş hayatına atılır ve yoğun bir iş temposundan sonra aktif çalışma hayatının sonlandığı emeklilik dönemini yaşarlar. Pek çok kişinin, emeklilik dönemine hazırlıklı olmadığı söylenebilir. Bu durum emekliliğin, daima bir tür sorun ya da sorunlar dönemi olarak algılanmasından kaynaklanmaktadır (Harte, 1972; akt. Şahin ve Selvitopu, 2012). Emeklilik, çalışma yaşamının son evresidir. Genellikle zamanı bilinmekle birlikte, emeklilik genellikle bireylerde şok etkisi yaratmaktadır. Çünkü emeklilikle birlikte bireylerin gücü, sorumlulukları ve kariyerleri azalır, iş kaybı bireylerde bir boşluk oluşturur (Sav, 2008). Genellikle meslekten emekli olan bireyler, kendilerini hayattan da emekli etmekte ve ne yapacaklarını bilememektedirler. Her meslekte olduğu gibi öğretmenlerin de emeklilik evresinde pek çok sorun yaşadığı bilinmektedir. Emeklilikle birlikte azalan maaş, yaşam şartlarını etkilemektedir. Ayrıca yoğun bir temponun içinden çıkan, etrafında hem öğrenci hem öğretmen onlarca insan varken, birden yanlızlığa ve boşluğa düşülmesi de emeklilik döneminde çoğu öğretmen için sıkıntı verici bir durum oluşturabilmektedir. Bu nedenle yıllarca çalışma yaşamına alışan bireylerin durağan bir döneme girmesi psikolojik olarak zor bir sürecin başlangıcıdır (Kaya, 2008). Yaylacı (2006) ya göre ise emeklilik; bireyin en çok olgunlaştığı, daha çok üreten ve eğitici rolünü daha çok üstlendiği kendisine ve çevresine fayda sağlayabileceği bir dönemdir. (akt. Kaya, 2008). Bu nedenle, emeklilik döneminde öğretmenleri iş yaşamının dışında bırakmak yerine, onları mentor ve koç olarak okullarda bulundurmak etkili bir uygulama olacaktır. Böylece meslekte edindikleri deneyimlerden faydalanarak bireysel bazda öğretmenlerin, kurumsal bazda okulların gelişmesi sağlanabilecektir. 7

Bakioğlu ve Uygur (2006) un öğretmenlerin kariyer evrelerini temel alarak müfetişlerin kariyer evrelerini araştırdıkları çalışmalarında emeklilik evresi 26 yıl ve üzeri deneyim olarak ele alınmıştır. Bu çalışmadan yola çıkarak öğretmenler hakkında bir değerlendirme yapılırsa; emeklilik evresindeki öğretmenler, mesleklerini önemli meslekler arasında görmekte, toplumun gelişmesine katkıda bulunduğunu ifade etmekte, geçmişle bugün arasında sürekli kıyaslamalar yapmaktadır. Öğrenen Okul Her şeyin hızla değiştiği günümüzde, bu değişime ayak uydurmak da oldukça zordur. Örgütlerin de kendi aralarında rekabet edebilir veya kendini yenileyebilir hale gelmesi için çözüm öğrenmedir. Örgütlerin, takımlarına, çalışanlarına ve bünyesinde barındırdığı herkese öğrenme ortamı oluşturmalıdır (Braham, 1998). Öğrenen örgütlerde görev yapan öğrenen kişiler, gerek kendi kuruluşundaki gerekse toplumdaki bireylerle iletişim içine girerek öğrenme çabalarını yansıtmaya başlarlar. Toplum içine giren bireyler toplumun öğrenen olmasına katkı sağlarken aynı zamanda toplumdan da öğrenmeye devam ederler. Bu yüzden örgütlerin, öğrenen örgüt olması toplum için de oldukça önemlidir (Öğrenen Organizasyonlar Uzmanlık Grubu, 2000). Bir örgütün öğrenen örgüt olabilmesi için: Sürekli öğrenme fırsatları yaratmak Araştırma ve diyalogu geliştirmek İşbirliği ve takımla çalışmayı özendirmek Bilgiyi kazandırıcı ve öğrenmeyi paylaştırıcı sistemler kurmak İnsanların ortak bir vizyon etrafında bütünleştirmek Örgütü, çevresiyle ilgili/ilişkili kılmak Hem bireysel hem de takım ve örgütsel düzeyde destekleyici liderliği kurmak gibi yedi zorunlu eylemin varlığından söz edilmelidir (Cullen, 1999; akt. Balay, 2004). Öğrenen örgütlerde uygulanan bu yedi eylem başlangıç niteliğindedir (Arastaman, 2013). Öğrenen okul içindeki bireylerin sürekli öğrenmesini ve kendini geliştirmesini sağlayan bir yapı olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu da bireylerin kendini geliştirmesiyle birlikte örgütsel gelişmenin de gerçekleşeceğini göstermektedir. Öğrenen okullara baktığımızda öğrenmeyi öğrenme kavramının öne çıktığı görülmektedir. Okulların tam bir öğrenen örgüt yapısına kavuşmasını içinde bulunduğumuz çevre şartları zorunlu kılmaktadır. Öğrenen örgütlerin 8

ortaya çıkmasında sosyal ve ekonomik iklim, çalışma çevresi ve müşteri beklentileri olmak üzere üç faktör etkili olmaktadır (Lyle, 2012; akt.yiğit, 2013). Çağımız insanın okullardan beklentisi algılan beklentiden daha üst seviyelere çıkabilmektedir. Bu durum okulları beklentilere cevap verebilmek için öğrenen örgütler olmaları durumuna sürüklemektedir. Okulların öğrenen örgüt olabilmesi için öncelikle örgütsel öğrenme kültürüne sahip olmaları gerekmektedir (Şimşek ve Yıldırım, 2004; akt.yiğit, 2013). Senge ve arkadaşları (2007) na göre öğrenen okulların oluşumu sınıf, okul ve toplum olmak üzere içiçe geçmiş üç dinamiğin etkileşimine bağlıdır. Değişim hareketleri,sınıf, okul ve topluma ilişkin müdaheleler içeriyorsa sistematik bir gelişim ve örgütsel öğrenme mümkündür. Diğer bir ifadeyle sınıfta öğretmenin, okulda yöneticinin ve toplumda velinin değişim ve öğrenme sürecine katılması esastır. Ancak bu birliktelik sağlandığı zaman öğrenen okuldan bahsedilebilir (akt.banoğlu & Peker, 2012). Senge (2014); öğrenen örgütler gibi öğrenen okullarında temelini beş disipline dayandırmaktadır. Bunlar; takım halinde öğrenme; sistem düşüncesi, paylaşılan vizyon, zihni modeller ve kişisel ustalıktır. Bu da göstermektedir ki okullarda, öğretmenlerin ortak bir amaç için, ön yargılarını bir kenara bırakarak birlik ve beraberlik içinde çalışmaları öğrenen okul olma yolunda atacakları ilk adımdır. Mesleki Gelişim Mesleki gelişim, okul içinde ve dışında öğretmenlerin mesleki bilgilerinin, becerilerinin, değerlerinin ve tutumlarının gelişimini destekleyen, etkili öğrenme ve öğretme ortamları oluşturmada öğretmene destek sağlayan süreçleri içerir (Milli Eğitim Bakanlığı, 2010). Öğretmenlerin mesleki gelişim süreçleri de hayatımızdaki kişisel gelişim süreçleri gibi öğretmenlik hayatın her anına yayılan durumlardır. Mesleki gelişim ile öğrencilerin öğrenme ihtiyaçları temelinde öğretmenlerin kendini geliştirmesi beklenmektedir. Öğretmenlerin günlük hayattaki veya okuldaki çalışmaları yine mesleki gelişim ile bağlantılıdır. Öğretmenler kendi gelişimlerinde sorumluluk alarak, öz değerlendirme yaparak ve elde ettiği sonuçları paylaşarak diğer öğretmenlere de katkıda bulunur. Öğretmenler mesleki gelişim süreçlerinde kendi mesleki gelişim planlarını yaparak belirlenen kazanımlara ulaşmak için bu planlarını uygularlar. Ulaşılması gereken kazanımlar 1739 numaralı Milli Eğitim Temel Kanunu (TBMM, 1973) yasal dayanağına uygun olarak Milli Eğitim Bakanlığı tarafından belirlenmektedir. 9

Mesleki gelişim kapsamında öğretmenlerin mesleki bilgiye, beceriye, yetkinliklere ve değerlere sahip olmaları beklenir. Öğrenen öğretmen, etkili öğretmen veya etkin öğretmen olarak tabir edilen öğretmen özellikleri de mesleki gelişimde bahsedilen genel yeterliklere sahip öğretmen özellikleridir. Mesleki gelişim, öğretmenlerin okul düzeyinde öğrenme ihtiyaçlarını karşıladığı, teorinin kendi geliştirdiği modelle uygulamaya dönüştürüldüğü bir alandır (Milli Eğitim Bakanlığı, 2010). Bu alanın devamlılığı için ise öğretmenlerin mesleki gelişimlerini okuldaki uygulamalarına yansıtmaları için fırsat verilmeli, olanaklar sağlanmalıdır. Mesleki gelişim planlaması yapan öğretmenlerin okul ve çevresini mesleki gelişim süreçlerine dâhil etmesi gerekmektedir. Böylece okulların öğrenen örgütler olmaları da sağlanmış olacaktır. Okul Temelli Mesleki Gelişim Dünya Bankası tanımına göre yerelleşme, kamusal yetki ve sorumlulukların, merkezi yönetimden taşra örgütüne ve yerel yönetimlere ya da yarı özerk yönetim örgütlerine ve/veya özel sektöre devredilmesi dir (worldbank.org, 2006; akt. Keskin, 2008). Yerelleşme, birçok ülkede demokrasinin geliştiğinin ve toplumun güçlendiğinin bir kanıtıdır (Leu, 2005). 21. yüzyılda okulların, bilgi toplumuna ayak uydurabilecek bir gençlik oluşturmada yetersiz kalmaları ve hızla değişen bilgi teknolojisinin, okulun bilgi aktarma işlevini üstlenmeye başlaması, okulların toplumun ihtiyaçlarını karşılayacak biçimde yeniden yapılandırılmaları gerektiği konusunu gündeme getirmiştir. Bu konu özellikle son yıllarda birçok ülkede üzerinde durulan önemli konulardan birisi olmaktadır. Başta ABD olmak üzere batı ülkelerinde ve ülkemizde hep 2000 li yılların gerektirdiği insan, toplum, örgüt ve okul modellerinin nasıl olması gerektiğinden söz edilmektedir. Okul yönetimlerinde yaşanan klasik örgütlenmenin olumsuzluklarını vurgulayan görüşlerin artması dünyada, okul örgütlenmelerinde ve yönetimlerinde yeni arayışlara gidilmesine neden olmuştur (Yalçınkaya, 2004). Yeni yönelimlerin başında okul merkezli yönetimler gelmektedir. Okul merkezli yönetimlerle birlikte okulların yeni rolleri şu şekilde sıralanmıştır (Güçlü, 2000): -Öğrencinin eğitim ve öğretimi üzerinde odaklanmış açık bir misyonla işe başlanmalı, -Karar vermenin gelişiminde açık ve net başarılar hedeflenmeli, 10

-Okula dayalı yönetimin yerleşip güçlenebilmesi için konseyler tarafından bir dizi yenilik getirilmeli, -Öğretmenlere, velilere ve diğer toplum üyelerine okulla ilgili işlerde yetki verilmeli, -Velilerin ve okul ile ilgili diğer toplum üyelerinin sorumluluklarının farkına varmaları sağlanmalı, -Karar vermede yer alabilmeleri için program değişikliği yapmaları konusunda öğretmenlere zaman tanınmalı, -Yüksek kalitede profesyonel gelişmeler için aktivitelerde önemli değişiklikler plânlanmalı, organize edilmeli ve yürütülmeli, -Gerekli uzmanlardan temel konularda yararlanılmalı, -Örgütün bütün safhalarında aktif destek sağlanmalı, -Küçük veya büyük her başarı ödüllendirilmeli, -Gelişme üzerine odaklanmış iş birlikçi bir okul kültürü oluşturmak için çalışılmalı. Okulların değişen rolleri okul yöneticileri ve öğretmenlerinde rollerini değiştirmekte öğretmenin yetki alanını genişletmektedir. Bu durumda okul temelli mesleki gelişim ortaya çıkmaktadır. Dünyanın birçok ülkesinde uygulaması yapılmış olan Okul Temelli Mesleki Gelişim modelinin, yapılan araştırmalar sonucunda, öğretmenlerin mesleki gelişimi açısından oldukça etkili olduğu ortaya çıkmıştır (Owen, 2003; akt. Genç, 2015). OTMG çalışmalarında yapılan uygulamalar, öğrencilerin öğrenmelerini geliştirme ile doğrudan ilişkili olmalı ve uygulamanın odağında alan bilgisi, öğretim bilgi ve becerisi ile öğrenciler hakkında bilgiler yer almalıdır. Mesleki gelişim, öğretmenin okul düzeyinde öğrenme ihtiyaçlarını karşıladığı, teorinin kendi geliştirdiği modelle uygulamaya dönüştürüldüğü bir alandır. Bu nedenle, öğrendiği mesleki bilgileri okuldaki uygulamalarına yansıtmaları için öğretmenlere yeterince fırsat tanınmalıdır. OTMG ile öğretmenlere aşağıda belirtilen konuları gerçekleştirebilmeleri için fırsat verilmektedir (MEB, 2007): Öz-değerlendirme yapabilmeleri ve öğrenmeyi yapılandırabilmeleri için zaman ayırma Mesleki gelişim planı yapması ve öğrenmenin değerlendirilmesi gibi uygulamalarla öğrenme fırsatları oluşturma Kendisinin ve meslektaşlarının öğrenme ve gelişim ihtiyaçlarını tespit edebilme becerisini geliştirme Bireysel öğrenme ve gelişim planı geliştirme 11

Öz-değerlendirme, gözlem ve meslektaş değerlendirme becerileri geliştirme Rehberlik becerileri ile mesleki tartışma ve geri dönüt verebilme becerilerini geliştirme Uzun dönemli kariyer gelişim hedefleri planlama OTMG, öğretmen gelişimi açısından önemli bir model olsa da, planlı bir şeklide uygulanan bir süreç olamaması bakımından etkililiği olmayan bir programdır (Genç, 2015). 12

YÖNTEM Araştırma modeli Araştırmada nitel araştırmadır. Önceden yapılandırılmış (kapalı-uçlu) soru formlarının kullanıldığı görüşme, ölçekler ya da anket tekniğinden farklı olarak, açık-uçlu soruların yöneltildiği yarı yapılandırılmış görüşme tekniği kullanılmıştır. Yarı yapılandırılmış görüşme tekniğinde araştırmacı, önceden hazırladığı görüşme formuna bağlı kalarak, ek sorular sorma esnekliği ile hareket edebilmektedir (Yıldırım ve Şimşek, 2005;119). Görüşme tekniğine gönüllü katılımcı bulmak zordur. Bundan dolayı örneklemi oluşturan öğretmenler ve okul yöneticileri görüşmeyi kabul edenlerden oluşmaktadır. Nitel araştırma deseni olarak olgubilim deseni kullanılmıştır. Araştırma deseni, araştırmanın yaklaşımını ve yaklaşımın tutarlı olmasına rehberlik eden stratejiyi belirler. Olgubilim deseni ise derinlemesine ve ayrıntılı olarak olgulara odaklanır (Yıldırım ve Şimşek, 2005;72). Evren ve örneklem Bu araştırmanın çalışma grubunu Tekirdağ ilinin Çerkezköy ilçesinde bulunan 23 emekli öğretmen oluşturmaktadır. Amaçlı örnekleme türlerinden biri olan ölçüt örnekleme, örneklemin problemle ilgili olarak belirlenen niteliklere sahip kişiler, olaylar, nesneler ya da durumlardan oluşturulmasıdır (Büyüköztürk, 2012). Bu kapsamda ölçütümüz; öğretmenlerin 26 yıl ve üzeri deneyime sahip, emekliler olmasıdır. Tablo 1. Çalışma grubunun cinsiyet dağılımı Cinsiyet Yüzde (%) Frekans Kadın 39,1 9 Erkek 60,9 14 Çalışma grubunda yer alan öğretmenlerin %39,1 i (f=9) kadın, %60,9 u (f=14) erkektir. Tablo 2. Çalışma grubunun branş dağılımı Branş Yüzde (%) Frekans Sınıf Öğretmeni 47,8 11 13

Okul Öncesi 34,8 8 Öğretmeni Branş Öğretmeni 17,4 4 Çalışma grubunda bulunan öğretmenlerin %47,8 i (f=11) Sınıf Öğretmeni, %34,8 i (f=8) Okul Öncesi Öğretmeni, %17,4 ü (f=4) Branş Öğretmenidir. Verilerin toplanması Araştırmada nitel veri toplama araçlarından biri olan yarı yapılandırılmış görüşme formu ile veriler toplanmıştır. Görüşmeler öncesinde katılımcılarla yüz yüze görüşülerek görüşmenin konusu ile ilgili bilgi verilmiş ve görüşme için uygun zaman belirlenmiştir. Sonrasında görüşmeler yapılarak görüşme esnasında kısa notlarla cevaplar kaydedilmiştir. Görüşme sırasında net cevap alınamayan sorularda kısa açıklamalar yapılarak konu kapsamı içinde kalınması sağlanmıştır. Görüşme sonrasında notlar hemen Microsoft Office Word programına aktarılarak veri seti oluşturulmuştur. Veri setinde görüşme yapılan öğretmenlerin kimliğinin gizli kalması amacıyla öğretmenlere birer kod verilmiştir. Ö1 bir numaralı öğretmenin görüşlerini belirtmektedir. Verilerin çözümlenmesi Veriler içerik analizi yapılarak temalara ve kodlara göre gruplandırılmıştır. Temaların oluşturulmasında sorulardan ve kodların oluşturulmasında verilen cevapların vurgu yaptığı noktalardan yararlanılmıştır. 14

BULGULAR Okulunuzun öğrenen okul olması yönetici ve öğretmenlere ne gibi katkı sağlayacaktır? sorusuna ait emekli öğretmenlerin görüşlerinin analizi Tablo-3 de verilmiştir. Tablo-3: Okulunuzun öğrenen okul olmasının yönetici ve öğretmenlere katkısı Kategori Tema Kod Öğrenen Okul Öğretmenlere Katkı Öğretmenlerin yenilenmesi (f=18) Velilerin ve öğrencinin güveninin artması (f=5) Öğretmenlerin birliği (f=11) Yöneticilere Katkı Müdürü lider yapar (f=9) Yöneticiye katkısı olmaz (f=14) Tablo-3 incelendiğinde öğretmenlere katkı olarak öğretmenlerin yenilenmesine (%52,9), velilerin ve öğrencinin güveninin armasına (%14,7) ve öğretmenlerin birliğine (%32,4) vurgu yaparken, yöneticilere katkı olarak yöneticiye katkısı olmadığına (%60,9) ve müdürü lider yaptığına (%39,1) vurgu yapmıştır. Yöneltilen soruya yönelik elde edilen kodlara yönelik görüşler şu şekildedir: Öğrenen okul olmanın idarecilere bir katkısı olmaz. Sonuçta öğrenme öğretmen ile öğrenci arasındadır. Öğrenen okul olan okullarda öğretmenler kendi branşında yeni bilgiler öğrenerek kendini yenilemiş olur. Bu bilgilerini de öğrenciye aktarır (Ö11) Öğrenen okulun en önemli özelliği bence velinin ve öğrencinin güvenini kazanmasıdır. Yöneticilere yönelik katkısı az olsa da aslında yöneticinin öncü olması gerekir. Öğrenen okulda öğretmenler yeni bilgiler öğrendikçe gençleşir. Yeni gelen öğretmenlerin sahip olduğu bilgilere sahip olur (Ö23)... Öğrenen okulda sınıf benim düşüncesi yoktur. Öğretmenlerin birliği vardır. Amaç bütün çocukların mutlu olmasıdır. Sonuçta bütün çocuklar bizim (Ö8) Öğrenen okulların öğrenci başarısına ne gibi katkı sağlayacaktır? sorusuna ait emekli öğretmenlerin görüşlerinin analizi Tablo-4 de verilmiştir. Tablo-4: Öğrenen okulların öğrenci başarısına katkısı 15

Kategori Tema Kod Öğrenen Okul Öğrenci Başarısına Katkı Öğrencinin ilgisini artırır (f=10) Saygı gördüğünü düşünür (f=8) Başarı %100 artar (f=19) Öğrenci mutlu olur (f=5) Tablo-4 incelendiğinde öğretmenler, öğrenci başarısına katkıda öğrencinin ilgisini artırdığına (%24,9), saygı gördüğünü düşüneceğine (%19), başarının %100 artacağına (%45,2) ve öğrencilerin mutlu olacağına (%11,9) vurgu yapmıştır. Yöneltilen soruya yönelik elde edilen kodlara yönelik görüşler şu şekildedir: Öğrenen okul bizim zamanımızda yoktu fakat olduğunu düşünürsek aslında öğrencinin ilgisini ve bilgisini artırır sanırım. Başarının da çok fazla artacağı kanısındayım. Öğrencilerin severek geleceği okul olur bu okullar (Ö5)... Öğrenen okul olmak öğretmenin işini kolaylaştırır dolayısıyla verimlilik artar ve öğrenciler mutlu olur. Böyle bir ortamda bütün öğretmenler çalışmak ister (Ö1) Yöneticilerin adil olmayan uygulamaları takım halinde öğrenme bağlamında size ne ifade etmektedir? sorusuna ait emekli öğretmenlerin görüşlerinin analizi Tablo-5 de verilmiştir. Tablo-5: Yöneticilerin adil olmayan uygulamalarının takım halinde öğrenme bağlamında ifade ettikleri Kategori Tema Kod Öğrenen Okul Adil Olmayan Uygulamaların Takım Halinde Öğrenmeye Etkisi Başarı elde edilemez (f=16) Çalışmayan öğretmenler kollanabilir (f=7) Veli ve öğrenci güveni azalır (f=4) Okulda huzursuzluk çıkar (f=11) Öğretmenler okuldan uzaklaşır (f=8) Tablo-5 incelendiğinde öğretmenler, adil olmayan uygulamaların takım halinde öğrenmeye etkisinde başarı elde edilemeyeceğine (%34,8), çalışmayan öğretmenlerin kollanabileceğine (% 15,2), veli ve öğrenci güveninin azalacağına (%8,7), okulda huzursuzluk çıkacağına (%23,9) ve öğretmenlerin okuldan uzaklaşacağına (%17,4) vurgu yapmıştır. Yöneltilen soruya yönelik elde edilen kodlara yönelik görüşler şu şekildedir: 16

Adaletsiz uygulamalar okullarda çokça yaşanan durumlardandır. Eğer bunu müdür yapıyorsa o okulda başarı beklemeyin artık. Öğretmenler okula küser, birbirine düşman olur, çalışmaz Hele bir de çalışmayan öğretmenler kollanıyorsa okul kökten bitmiş demektir (Ö12) Takım halinde öğrenmeye etkisi öğretmenlerin birbirlerine karşı kinlenmesi şeklinde olur. Veliler bu durumu hemen anlar. Veliler ve öğrenciler okula güven duymaz (Ö19) İlk yıllarda belki bu tür uygulamalar öğretmenlerin kafasına takılabilir ve verimi ile motivasyonunu düşürebilir ama ilerleyen yıllarda bu öğretmenler müdürden değil öğrenciden motive olarak iş yaşamına devem eder (Ö10) Paylaşılan bir vizyona sahip bir okulda çalıştınız mı? Diğer okullarla karşılaştırınız. sorusuna ait emekli öğretmenlerin görüşlerinin analizi Tablo-6 de verilmiştir. Tablo-6: Paylaşılan bir vizyona sahip okulun özellikleri Kategori Tema Kod Öğrenen Okul Paylaşılan Vizyona Sahip Okul Vizyon kağıt üzerindedir (f=21) Uyum ahenk artar (f=13) Başarı artar (f=4) Eksiklikler görülür (f=3) Okulun adı ön plana çıkar (f=6) Verim artar (f=11) Tablo 6 incelendiğinde öğretmenler, paylaşılan vizyona sahip okulda vizyonun kağıt üzerinde olduğuna (%36,2), eğer paylaşılan bir vizyon olsaydı uyum ve ahenkin artacağına (%22,4), başarının artacağına (%6,9), eksikliklerin görüleceğine (%5,2), okulun adının ön plana çıkacağına (%10,3) ve verimin artacağına (%19) vurgu yapmıştır. Yöneltilen soruya yönelik elde edilen kodlara yönelik görüşler şu şekildedir: Bu durum panolarda ve toplantılarda kağıt üzerindedir. Eğer böyle bir okul olsaydı okuldaki verim artardı, eksiklikler görüldüğü için daha kolay giderilirdi ve okul merkez okul olurdu. Böylece okul tanınan bir okul olurdu (Ö6) Okula bir yazı gelir misyon, vizyon oluşturun diye. Müdür öğretmenleri toplar, sorar, kimseden ses çıkmaz, o da başka bir okulunkine benzer bir şeyler yazar gönderir. Eğer birlikte karar verilseydi okuldaki uyum artardı, başarı artardı, herkes çalıştığı için okul çalışırdı (Ö2) 17

Çalıştığınız okullarda öğretmen liderlerle karşılaştınız mı? Okul yöneticilerinin öğretmen liderlere karşı tutumu nasıldır? sorusuna ait emekli öğretmenlerin görüşlerinin analizi Tablo-7 de verilmiştir. Tablo-7: Öğretmen liderlere yöneticilerin tutumu Kategori Tema Kod Mesleki Öğretmen Liderlere Gelişim Yöneticilerin Tutumu Öğretmenle görüş birliği sağlama (f=3) Öğretmenle birlikte öğrenme (f=2) Öğretmenin yapıcı çalışmalarını destekleme (f=6) Müdür pasifse öğretmene engel olur (f=16) Yönetici öğretmen arasındaki köprüdür (f=8) Tablo-7 incelendiğinde öğretmenler, öğretmen liderlere karşı yöneticilerin tutumunda öğretmenle görüş birliği sağladığına (%8,6), öğretmenle birlikte öğrendiğine (%5,7), öğretmenin yapıcı çalışmalarını desteklediğine (%17,1) vurgu yapmıştır. Bununla birlikte bu öğretmen liderlerin yönetici ile öğretmen arasındaki köprü olduğuna (%22,9), müdürün pasif olduğu durumlarda öğretmene engel olacağına (%45,7) vurgu yapmıştır. Yöneltilen soruya yönelik elde edilen kodlara yönelik görüşler şu şekildedir: Bu öğretmenlerden birisi de bendim. İki okulda çalıştım. Birisinde müdür sürekli engel oldu bana. Tabi ben onun takdiri ile hareket etmediğim için yine diğer öğretmenlere öncülük ettim. Diğer okulda ise yönetici ile işbirliği yaptık ve birlikte birçok başarıya imza attık (Ö13) Bu öğretmen tipi müdüre bağlıdır. Müdür istemezse sürekli engel olur. Eğer müdür de gelişmeye açıksa öğretmenler ile kendisi arasında köprü olarak görür ve onu destekler. Benim müdürüm öğretmenle birlikte öğrenen bir müdürdü. Hiç bencillik yapmazdı. O yüzden bu tip öğretmenleri desteklerdi (Ö23)... Okulunuzda performansı düşük öğretmenler için ne tür uygulamalar yapılıyor? sorusuna ait emekli öğretmenlerin görüşlerinin analizi Tablo-8 da verilmiştir. Tablo-8: Performansı düşük öğretmenlere yönelik uygulamalar 18

Kategori Tema Kod Mesleki Performansı Düşük Gelişim Öğretmenlere Yönelik Uygulamalar Sınıf değişikliği (f=4) Başka okula gönderme (f=13) Hiçbir şey yapmama (f=23) Toplantılarda genel konuşma (f=20) Zümre içi yardımlaşma (f=3) Tablo-8 incelendiğinde öğretmenler, performansı düşük öğretmenlere yönelik uygulamalarda sınıf değişikliği yapıldığına (%6,3), başka okula gönderildiğine(%20,6), hiçbir şey yapılmadığına(%36,5), toplantılarda genel olarak konuşulduğuna (%31,7) ve zümre içi yardımlaşma yapıldığına (%4,8) vurgu yapmıştır. Yöneltilen soruya yönelik elde edilen kodlara yönelik görüşler şu şekildedir: Benim okulumda çalışmayan öğretmenleri öncelikle başka sınıflara veriler, eğer hala çalışmıyorsa o zaman başka okula gitmesi için zorlarlardı. Ama genel olarak konuşmak gerekirse okullarda hiçbir şey yapılmadığı söylenebilir. Bu tür öğretmenlere toplantılarda uyarılar yapılır, bu uyarıları da kimse üzerine alınmaz ve öyle gider (Ö18) Çalışmayan öğretmen çalışmıyordur. Zaten devlet kadrosunda ne yapılabilir ki? Zaten bu öğretmenler genelde kenar okullara gider. Gitmezse de gönderilir (Ö2) Okulunuzda takım çalışması ve fikir üretimi ile yaratıcılık desteklenir mi? sorusuna ait emekli öğretmenlerin görüşlerinin analizi Tablo-9 da verilmiştir. Tablo-9: Takım çalışmasının ve fikir üretiminin yaratıcılığa etkisi Kategori Tema Kod Mesleki Takım Çalışması ve Gelişim Fikir Üretiminin Yaratıcılığa Etkisi Diğer çalışmalardan feyz alma (f=18) Daha etkili çalışmalar yapılır (f=7) Birlik beraberlik yok (f=10) Müdür kendi düşüncelerini uygular (f=11) Tablo-9 incelendiğinde öğretmenler, takım çalışması ve fikir üretiminin yaratıcılığa etkisinde diğer çalışmalardan feyz alındığına (%39,1), daha etkili çalışmaların yapılacağına (%15,2) vurgu yapmıştır. Bununla birlikte okullarda birlik ve beraberlik olmadığına (%21,7) ve müdürün kendi düşüncelerini uyguladığına (%24,4) vurgu yapmıştır. 19