ISO 9001:2009 KALİTE YÖNETİM SİSTEMİ STANDARDININ AÇIKLAMASI 7.4 Satın alma 7.4.1 Satın alma prosesi Kuruluş, satın alınan ürünün, belirtilen satın alma şartlarına uygun olmasını güvence altına almalıdır. Tedarikçiye ve satın alınan ürüne uygulanan kontrolün tipi ve kapsamı, satın alınan ürünün sonraki ürün gerçekleştirilmesine veya nihaî ürüne olan etkisine bağımlı olmalıdır. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 1 Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 2 Kuruluş tedarikçilerini, kuruluş şartlarına uygun ürün sağlama yeteneği temelinde değerlendirmeli ve seçmelidir. Seçme, değerlendirme ve yeniden değerlendirme kriterleri oluşturulmalıdır. Değerlendirmenin ve varsa bu değerlendirme sonucu olarak ortaya çıkan gerekli faaliyetlerin sonuçlarının kayıtları muhafaza edilmelidir (bkz. Madde 4.2.4). 7.4.2. Satın alma bilgisi Satın alma bilgisi, satın alınacak ürünü tanımlamalı ve uygun olduğu ölçüde aşağıdakileri içermelidir: a) Ürün onayı, prosedürler, prosesler ve donanım şartları, b) Personel niteliği ile ilgili şartlar, c) Kalite yönetim sistemi şartları. Kuruluş tedarikçilere iletilmeden önce, belirtilen satın alma şartlarının yeterliliğini güvence altına almalıdır. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 3 Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 4 7.4.3 Satın alınan ürünün doğrulanması Kuruluş satın alınan ürünün, belirtilen satın alma şartlarını karşılamasını güvence altına almak için muayene ve diğer gerekli faaliyetleri oluşturmalı ve uygulamalıdır. Kuruluş veya müşterisinin doğrulamayı tedarikçi tesislerinde yapmak istemesi durumunda, kuruluş, satın alma bilgileri içerisinde, amaçlanan doğrulamayla ilgili düzenlemeleri ve ürünün serbest bırakma metodunu belirtmelidir. Standardın bu maddesi; ihtiyaç duyulan ürün, malzeme ve hizmetlerin sistematik ve profesyonelce yürütülen şirketlerden sağlanmasını ve bu yapılırken de hem tedarikçinin hem de satın alınan mal veya hizmetlerin önceden belirlenen şartlara göre kontrolünü öngörmektedir. Bu kapsamda; şirket merkezi ve şantiyede malzeme, makineekipman, vb. programlı günlük ihtiyaçlar, alt yüklenici ve gerekli hallede alınacak hukuk ihtiyacının sağlanmasında; * Müşteri şartlarını sağlayacak, * İnşaatın özelliklerine uygun ve iş programını aksatmayacak, * Kalite, maliyet ve temin bakımından en uygun koşullarda olacak şekilde bir sistem oluşturulur. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 5 Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 6 1
Satın alma sistemi; satın alma ihtiyacının belirlenmesi, satın alma bilgilerinin oluşturulması, bu bilgilerin doğrulanması, satın alma işlemleri için gerekli personelin nitelikleri, tedarikçi ve alt yüklenici i oluşturma sistemini, i i bunların performans değerlendirme yöntemlerini, satın alma kararı kriterlerini; satın alınan mal veya hizmetin doğrulanmasını; bu doğrulamalar için doğrulama süreçlerini (kontrol noktaları, yöntemleri, araçları ve sıklığı) ve şartları sağlamayan mal ve hizmet için yapılacakları kapsamalıdır. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 7 7.5 Üretim ve hizmetin sunumu 7.5.1 Üretim ve hizmetin sunumunun kontrolü Kuruluş, üretim ve hizmetin sunumunu kontrol altındaki koşullarda plânlamalı ve yürütmelidir. Kontrol altındaki koşullar uygulanabildiği ölçüde; a) Ürün karakteristiklerini tanımlayan bilgilerin mevcudiyetini, b) Gerekli olduğunda çalışma talimatlarının mevcudiyetini, c) Elverişli donanımın kullanımını, Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 8 d) İzleme ve ölçme cihazlarının mevcudiyetini ve kullanımını, e) İzleme ve ölçmenin uygulanmasını, f) Ürünün serbest bırakılması, teslimatı ve teslimat sonrası faaliyetlerin uygulanmasını, kapsamalıdır. Bu bağlamda; * Sözleşme imzalandıktan sonra müşteri şartlarının şantiye bilgisi haline dönüştürülmesi, * Yapım işlerinde görev alacakların sorumluluklarının belirlenme şekli, * İş programını ve buna bağlı olarak iş gücü, malzeme, makine-ekipman ve nakit ihtiyacını planlama yöntemi, * Kaynak ihtiyacı sağlama yöntemi, * İnşaatın yapımı sürecinde gerçekleştirilecek imalatlar ve üretilecek hizmetlere dair prosesler, bunların kabul kriterleri, proseslerin uygulanması ve kontrolüne dair talimatlar, Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 9 Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 10 * İmalatta kullanılan malzemelerin müşteri şartlarına ve özelliklerine göre sağlanması, nakliyesi, muhafaza ve konulması, * İmalatlardaki uygunsuzlukların giderilme yöntemleri, * İşte artma, eksilme veya değişiklik hallerinde yapılacaklar, * İmalatta l kullanılan l makine-ekipman ve ölçüm cihazlarının performanslarının korunması (bakım-onarım ve kalibrasyon) yöntemi, * İnşaatın yapım sürecinde üretilecek büro hizmetleriyle ilgili planlama, yürütme ve sonuçlandırma yöntemi, * İnşaatın geçici ve kesin kabule hazır hale getirilmesi ve teslim şartları, geçici kabulden sonra yapılacakların açıklanması gerekir. 7.5.2 Üretim ve hizmetin sunumu için proseslerin geçerli kılınması Kuruluş, elde edilen çıktının sonraki izleme ve ölçme ile doğrulanamadığı ve bunun sonucu olarak kusurların, ancak ürün kullanılma girdikten veya hizmet verildikten sonra görülebildiği üretim ve hizmetin sunumu proseslerini geçerli kılmalıdır. Geçerli kılma, bu proseslerin plânlanmış sonuçlara ulaşabilme yeteneğini göstermelidir; Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 11 Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 12 2
Kuruluş, ürün şartlarında uygunluğa ulaşmak için gereken altyapıyı belirlemeli, sağlamalı ve sürdürmelidir. Alt yapı, uygulanabilir olduğu ölçüde aşağıdakileri kapsar: a) Binalar, çalışma alanları l ve bunlarla l bağlantılı l tesisler; b) Proses teçhizatı (yazılım ve donanım), c) Destek hizmetleri (ulaştırma, iletişim veya bilgi sistemleri gibi) Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 13 Bu madde kapsamında; ihaleye dair bilgiler edinilir ve bu üstlenilen inşaatın kesin kabulüne kadar olan süreçteki tüm proseslerin (ana, yardımcı ve destek prosesleri) geçerliliğini oluşturacak şartlar sağlanır. Bu bağlamda; * Şirket merkezi ve şantiye için satın almaların, * İmalatların proses şartlarının ve gerçekleştirmelerin, * Tedarikçi ve alt yüklenici değerlendirmelerinin yapılış yönteminin açıklanması gerekir. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 14 7.5.3 Tanımlama ve izlenebilirlik Gereken yerlerde kuruluş ürünü, ürün gerçekleştirmesi boyunca uygun yollarla tanımlamalıdır. Kuruluş ürünün durumunu, ürün gerçekleştirilmesi boyunca izleme ve ölçme şartları açısından tanımlamalıdır. İzlenebilirlik bir şart olduğunda kuruluş, o ürüne özel olan tanımlamayı kontrol altında bulundurmalı ve kayıtları muhafaza etmelidir (bkz. Madde 4.2.4). Not - Bazı endüstri sektörlerinde konfigürasyon yönetimi, tanımlama ve izlenebilirliğin sürekliliğini sağlayan bir araçtır. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 15 Yapım işi üstlenilen projelerin ilgili idare tarafından ismi, numarası ve diğer izlenebilirlik bilgileri oluşturulur. İmalat sürecinde gerçekleştirilen ş her prosesin kontrollerinin nasıl yapılacağı ve nasıl dokümante edileceği, bu kapsamda günlük izlenebilirliğe dair mevzuatın öngördüğü kayıtların (şantiye defteri, röleve, ataşman, yeşil defter, vb.) oluşturulması bu bölümde açıklanır. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 16 7.5.4 Müşteri mülkiyeti Kendi kontrolü altında olduğu veya kendisi tarafından kullanıldığı sürece kuruluş, müşteri mülkiyetine dikkat göstermelidir. Kuruluş, kullanım için veya ürünle bir araya getirmek için sağlanan müşteri mülkiyetini tanımlamalı, doğrulamalı, korumalı ve güvenliğini sağlamalıdır. Herhangi bir müşteri mülkü kaybolur, zarar görür veya bir şekilde kullanım için elverişsiz halde bulunursa kuruluş, bu durumu müşteriye rapor etmeli ve kayıtları muhafaza etmelidir (bkz. Madde 4.2.4). Not - Müşteri mülkiyeti, fikri mülkiyeti ve kişiye ait verileri de kapsar. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 17 İhalesine girilerek yapımı üstlenilen inşaata dair projeler, şartnameler, imalat tarifleri, vb. ile inşaatın yapılacağı arsa, arsanın üzerindeki mevcutlar ve/veya onarımı yapılacak yapılar müşteri mülkiyeti kapsamında değerlendirilir. Bunlara ilişkin uygunsuzlukların belirlenmesi, bu uygunsuzlukların giderilmesi için yapılacak işler ve yöntemleri ile bunların muhafaza ve korunmalarının yapılış şekli bir sisteme bağlanmalıdır. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 18 3
7.5.5 Ürünün muhafazası Kuruluş şartlara uygunluğun sürekliliğini sağlamak için, iç proses süresince ve istenen yere teslim edilinceye kadar ürünü korumalıdır. Bu koruma, uygulanabildiği ölçüde; tanımlamayı, taşımayı, ambalajlamayı, depolamayı ve korumayı içermelidir. Koruma, ürünü teşkil eden parçalara da uygulanmalıdır. Yapımı üstlenilen inşaata kullanılacak malzemeler ile bunların tanımlanmasının, taşınmasının, özellik arz edenlerin yükleme ve boşaltılmasının, muhafaza ve korunmasının nasıl yapılacağı; yapım sürecinde tamamlanan yapı elemanlarının l göçme, çökme, kayma vb. ile kazıların yağışlarla dolmasında ve hasarlı deprem ve yangın vb. nasıl korunacağı ve inşaatı tamamlanmış olan yapının kabulüne kadar nasıl muhafaza edileceği belirli bir sisteme oturtulur. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 19 Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 20 7.6 İzleme ve ölçme donanımının kontrolü Kuruluş ürünün belirlenen şartlara uygunluğuna ilişkin kanıt sağlamak üzere gerçekleştireceği izleme ve ölçmeleri, ve bunun için gereken izleme ve ölçme donanımını belirlemelidir. Kuruluş, izleme ve ölçmelerin yapılabilmesini ve bunların izleme ve ölçme şartları ile tutarlı olmasını güvence altına alacak prosesleri oluşturmalıdır. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 21 Gerekli olduğu yerlerde, sonuçların geçerliliğinden emin olunması için ölçme donanımı; a) Belirtilmiş aralıklarla veya kullanımdan önce, uluslararası veya ulusal ölçme standartlarına izlenebilir ölçme standartları ile kalibre edilmeli veya doğrulanmalı veya her ikisi de uygulanmalıdır. Bu tipte standartların bulunmadığı yerlerde, kalibrasyon ve doğrulamada esas alınan hususlar kaydedilmelidir (bkz. Madde 4.2.4). b) Gerekli oldukça ayarlanmalı veya yeniden ayarlanmalıdır. c) Kalibrasyon durumunu belirlemeye imkan verecek şekilde tanımlanmış olmalıdır. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 22 d) Ölçme sonuçlarını geçersiz kılabilecek ayarlamalara karşı emniyete alınmalıdır. e) Taşıma, bakım ve depolanma sırasında oluşabilecek hasar ve bozulmalara karşı korunmuş olmalıdır. Ek olarak kuruluş, donanımın şartlara uygun olmadığı görüldüğünde, önceden yapılmış ölçme sonuçlarının geçerliliğini değerlendirmeli ve kaydetmelidir. Kuruluş, donanım ve bu durumdan etkilenen ürünle ilgili gereken tedbiri almalıdır. Belirtilmiş şartların izlenmesi ve ölçülmesinde bilgisayar yazılımı kullanıldığında, yazılımın istenen uygulamayı yerine getirme yeteneği teyit edilmelidir. Bu işlem ilk kullanımdan önce gerçekleştirilmeli ve gerekli oldukça yeniden teyit yapılmalıdır. Not Bilgisayar yazılımının istenen uygulamayı yerine getirme yeteneğinin teyidi tipik olarak, yazılımın doğrulanmasını ve kullanıma elverişliliğinin sürekliliği amacıyla konfigürasyon yönetimini içerir. Kalibrasyon ve doğrulama sonuçlarının kayıtları muhafaza edilmelidir (bkz. Madde 4.2.4). Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 23 Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 24 4
Standardın bu maddesiyle; inşaatın belirlenen ve ön görülen şartlara (projesine, şartnamelere, imalat tariflerine, vb.) uygunluğunun kanıtlanması için; * Hangi imalatların hangi amaçla ve hangi noktalarında izleme ve ölçme yapılacağının, * Bu izleme ve ölçmeler için hangi cihazların kullanılacağının, * Bu izleme ve ölçmelerin hangi şartlarda ve nasıl gerçekleştirileceğinin, * İzleme ve ölçme cihazlarının performansının (ölçme hassasiyetinin) nasıl korunacağı ve/veya sağlanacağının açıklanması istenilmektedir. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 25 İzleme ve ölçme cihazlarının performanslarının sağlanmasında; * İmalatçı tarafından belirlenen aralıklarda, ilgili * TSE lere göre kalibre edilmesi veya doğrulanması, * Kalibre veya doğrulama işlemi yapıldığının tanımlanması, * Kalibre edilmiş veya doğrulanmış halinin korunması için bir yöntem oluşturulması sağlanmalıdır. Dr. Mürsel ERDAL Sayfa 26 5