Bilgisayar İle Çalıanlarda Boyun ve Sırt Ağrısı Değerlendirme Sonuçları Anıl Tekeoğlu', İpek Yeldan', Tuğba Kuru', Yıldız Analay Akbabao, Devrim Tarakçı', Alis Kostanoğlu', 4y" Z*gi( 'İstanbul Ünüversitesi Cerrahpaa Tıp Fakültesi Nöıoloii Anabi im Da ı, İstanbul 'İstanbul Ünüversitesi Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Yüksekokulu, istanbul 'İstanbul Ünüversitesi Sağlık Bilimleri Enstitiisü, lstanbul 'istanbul Ünüversitesi Cerrahpaa Tıp Fakültesi Ortopedi ve Travmatoloji Anabilim Dalı, İstanbul 'Yıldız Özel Çocuk Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi, lstanbul 'İstanbul Ünüversitesi lstanbul Tıp Fakültesi Kalp ve Damar Cenahisi Anabilim Dalı, İstanbul f \J ünlimuzde iyerlerinde teknolojinin hızla ilerle- mesi nedeniyle birçok ofis çalıanı, döküman yazma/ e-posta alıp yollama gibi ilemler için bilgisayar baında uzun süre sandalyede oturmak zorunda kalmakta- dırlar. Teknolojinin yararları bir yandan ilerlemeye devam ederken, ayn! zamanda bilgisayar ile çalıan kii erde uzun süreli aynı postür nedeniyle sırt, boyun ve üst ekstremiteyi etkileyen problemlere sıklıkla rastlan- maktadır [-5]. Bilgisayarla çalıanların 7,50'sinden fazlasında boyun, omuz, kol, el bileği ve parmak ikayetleri rapor edilmitir. Cenellikle, ana ikayet ağrı ola- rak ifade edilirken bu problemler kümülatif travma bozukluğu, kas-iskelet sistemi bozukiuğu olarak karımıza doi: 0.2399/ctd. http l/www.ctf.ed.000 u.trldergi/onli nel20 0v4 / s3/ a2.pdf

A. Tekeoğlu ve ark. çıkabiimektedir t5-z]. İ ile ilgili bu problemler, çalıanın sağiığı, fonksiyonu, performansı ve üretkenliği üzerinde olumsuz bir etkiye sahip olmaktadır. Bundan do[ayı, yoğun ve stresli bir i talebini karılayabilmek için, kiinin çalıırken en doğru vücut postürüne, en uygun iyeri düzenine, kaliteli istirahat aralarına ve sıklığına sahip oiması gerektiği biiinmekedir [B-]. Daha önce yapılmı çalımalarda kas-iskelet sistemindeki rahatsızlıkları azaitmada iyeri özelliklerinin uygun ergonomik seviyeye getirilmesinin yararlı olduğu belirtilmitir [2]. Sık istirahat arası varmenin de kas-iskelet sistemi üzerinde tekrarlayıcı kas yaralanmalarına yol açan statik yükü azalttığı bilinmektedir {3-6]. Yine, daha önce yapılmı çalımalarda i yerinde yapılan egzersizlerin siatik postüre ara vermede, po türü dilzeltmeyi sağlamada, hareketliliği artırmada etkili bulunduğu biiinmehedir [5l. Diğer yandan, bir bilgisayar ekranı ve kiavyesinin pozisyonunun da uygun omuz ve bo, yun postürü için önemli oiduğu düünülmehedir [6]. Ülkemizde biigisayar kullanımının tüm i alanların- da hızla yaygınlaması nedeniyle koruyucu rehabilitasyon açısından doğru çalıma alıkanlığı ve uygun ergonomik düzenlemeierin kas- iskelet sistemine bağlı ortaya çıkabilecek problemleri azaltabileceğini düünmekteyiz. Bu çalımada, ülkemizde ofislerde bi gisayar ile çaiımakta o an kiilerin çalıma özeiliklerini ve boyun - sırt ağrısını değerlendirmey amaçlanmıtır. Cereç ve Yöntem Aratırmamızda daha önce bilgisayarda çaiıma yöntemi ile ilgili hiçbir eğitim almamı İstanbul'da kamuya ait bir hastanede, bir medya kuruluunda, bir banka ve bir özel irkette bilgisayar ile çalıan en az lise mezunu 306 kiiye standart bir anket internet üzerinden gönderildi ve onlardan gelen cevaplar doğrultusunda değerlendirildi. Anket, demografik özeliikler ile birlikte, çalıma yılı, ortalama günlük çalıma süresi, kullanılan bilgisayar üpi, çaiıılan ortamin çalıanlar tarafından vücut mekaniğine uygun bulunup bulunmaması, çalıırken istirahat araları verilip verilmediği ve bu aralarda egzersiz yapma alıkanlığının aratırılması ile ilgili sorular içeriyordu. Aratırmamıza daha önce bir boyun, sırt ve üst eksüemite ikayeti ile tanı konmu hastalar (n=29) dahil edilmedi. Bu kiilerden 277 kii çalımamıza uygun bulundu. Aynı zamanda bu anket içinde buiunan Vizüel Anaiog Skala (VA ) iie de kiilerin çalıma ile ilgili ağrı iddetleri sorguiandı. Visual Analog Skala (VA ), subjektif ağn iddetini değerlendirmede 2 kullanıldı. Katılımcıların O'dan 0'a kadar bir düz çizgi üzerinde (0= Hiç ağrı yok, 0= Dayanılmaz ağrı) ağrı iddetlerine göre bir noktayı iaretlemeleri istendi. Biı cetvel yardımı ile de ağrı iddetini gösteren nokta beliı }endi. Yapılan çalımalar VAS'ın güvenilir ve değerii bir yöntem olduğunu ispatlam ıtır. [ 7] Aratı rmamız, İstanbul Üniversitesi Etik Kuru[u tarafından onaylandı ve anket formu ile bilgilendirilmi olur formu gönderildi ve katılımcıların onamları alındı. Sonuçiarın istatistiksel analizi için SP S 0.0 programı kullanıldı. Anket soruiarına verilen "evet" ve "hayır" cevaplarının ortalama, yüzdelik dağılım ve standart sapma değerleri tanımlayı- cı istatistiksel yöntemlerie hesaplandı. Sonuçlar ö/o9 5' lik güven aralığında, 0.05 aniamlılık düzeyinde değedendirildi. İkiden fazla veri grubu oiduğu için (çalırna saati gruplarü tek yönlü ANOVA ile istatistiksel farklılık bu- lunan incelemelerde farkın kaynaklandığı grubu bul- mak için Bonferoni tetine bavuruldu. Bulgular Anketimize ya ortalaması 36.7*5.3 yıl, çalıma yılı ortalamagı 2.09*9.26 yıl olan, o/"63,9'u kadın ve ok36.'l erkek2l7 kii katıldı. Katılaniarın %93.'i ma- saüstü bilgisayar kullanırken %6.9'u dizütü biigiyar kullanıyordu. VAS a göre masaüstü kullananların ağrı iddeti ortalıiması ile (4.39*2.75}, dizüstü bilgisayar kullananların ortalaması {4,86*2.23} arasında anlamiı bir fark yoktu (p= 0.393). Bilgisayar ile çalıanların güniük çalıma sürelerinin yüzde oranları ve çalıma saatlerine göre ortalama VAS değerleri Tabio 'de verildi. Cünde 7 saaften fazla çaiıan kiiierde ortalama VAS değerinin daha az çaiıma saati olanlara göre daha yüksek olduğu görüldü 4.95*.2.73).5 saatten az çalıanlar, 5-7 saat arası çalıanlar, 7 saatten fazla çaiıan kiilerin VAS değerleri arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlıydı (p= 0.00n. Uygulanan anket soruiarı ve evet - hayır eklinde cevap verenlerin yüzde dağılımı Tablo 2'de verildi. Bu anket soruları ile vücut mekaniğine uygun olan ortamlarda çalıtığını düünenlerin %20.9 olduğu, çalıanların %55.6 'sının istirahat arası verdiği ve istirahat arası verenlerin bu aralarda egzersiz yapan alıkanlığının 7oB'.2 olduğu görüidü. Yine, çalıma sonrası bo- yun ve sırt ağrısından yaknaniarın dao/"7. olduğu so- nucu bulundu. Tartıma Biigisayar ile çalıanlarda boyun ve sırt ağrısını değerlendirdiğimiz çalımamızın sonucunda, çalıanların en yoğun olduğu grubun masa üstü bilgisayar kuf lanan-

Cerrahpaa Tıp Derg 200; 4(3):00-00 Tablo. Bilgisayar ile çalıanların günlük çalıma sürelerinin yüzde oranları ve çalıma saatlerine göre ortalama VAS degerleriı, liıgtşl;iifi,.,, (3tı nı.a_, a, 5. Şüre,i '.,] :.:.] ',,;. " ]-t saatten, az::, ' -" 5-7.saat arası 7 saatteı faz a vas Pualı qrt.'t SS) p değeri t29.2, 3.B3*2.5B 0.0,0 62 t22:4) (4s.4) 4,a7+2.68 0.,0] 4,95x.2,73 0.O ;,':. İ!ııan!3rıı',,':.:,'-;l6l7o.. Bl ',34 iar olup, günlük çalıma sürelerinin 7 saatten fazla olduğu ve ağrının da en fazla bu grupta hissedildiği bildirilmitir. Kendi oluturduğumuz ve çalıma aıtları ile ilgili faktörleri değerlendirmeyi amaçladığımız anketimizin sonuçları, ça ıanların çalıma ortamı ile ilgili yeter- li bilgiye sahip olmadıklarını, bilgisayar ile çaiıtıktan soııra boyun ve sırt ağrısından yakındıklarını ve dinlenme aralarında egzersiz yapma alıkanlıklarının iyi düzeyde olduğunu göstermitir. Bilgisayar ile uzun süre çalıan kiilerde kas iskelet sistemi hasta ıkları görülmesi oldukça yaygındır. Birçok çalıma, bu problemlerin gelimesi üzerinde, iyerindeki ergonomik faktörler ve çalıma eklinde yapılan dü- zenlemelerin önenıli bir rol oynadığını göstermekte- dir.[6] Aratrrmamızda, çalıanların çoğunluğunun çalıma yer eri ile ilgili bilgiye sahip olınadıkları ve genel olarak vüctıt mekaniğine uygun artlarda çalımadıkları sonucuna ulaılmıtır. Aynı zamanda çalımamızın sonucuna göre güntük çalıma saatinin uzaması ile VAS ağrı ölçeği iie değerlendiriien boyun ve sırt ağrısı ortal anıa değerleri n in arttığı bu l u nmutu r. Literatürde, çal ı- mamızla benzer ekilde, bilgisayar ile çalıan kiilerde oluabilecek kas-iskelet sistemi hastalıklarının bilgisayar kullanım süresi ile ilikili olduğunu gösteren çalımalar yer almaktadır. Çalıma süresinin yanında aynı pozisyonda uzun süre kalmanın ve ergonomik olarak uygun olmayan çevre aıtlarında çaiımanın kas-iskelet sisteminde problemlere neden olabileceği bildirilmitir t,l B-22]. tsilgisayar ile çalıırken dikkat edilmesi gereken faktörlerden biri olan ekran yüksekliği, boyun fleksiyonuııu etkiiemektedir, yine benzer olarak, klavye yüksekliği de omuz ek eminin torkunda bir artıa dolayısı ile de omuz fieksiyonunun da artıına neden olur ve kas-iskelet sisteminde rahatsızlık olarak ortaya çıkar. Bu nedenle gelien endüstri ile uygun ofis mobilyalarının ve masaüstü bilgisayaı,ların uygun bir ekiide pozisyonlanması sağlanmalı böylece vücut mekaniğine uygun iyeri oluturulmalıdır [6]. Uy8uladığımız ankette, çalıanlara sadece çalıma yerleri ile ilgili genel bilgi soruimu, anket uyguladığımız iyerlerinde çalıma artları ile ilgili daha önce bir eğitim verilmemi olması nedeniyle çalıaııların çalıma ortamlarının siandart ergonomik öiçülerde olup olmadığı ya da bu kriterlere uyulup uyulmadığı konusunda bilgi edinilmemitir. Kas-iskelet sistemindeki rahatsızlıkları azaltmada iyeri özelliklerinin uygun ergonoııik seviyeye getirilnıe- sinin yararlı olduğu belirtilirken, bazen iyeriııdeki bu değiikl ikterin bile kasiarı n uzu n statik kontraksiyon iarı- nı önlemede yetersiz kaldığı görülmütür [2]. Ayrıca, Tablo }:]Uygt!aıeı,anlaet.oİüları.ve,evet.,.. hayır eklinde cevap verenlerin yüzde dağılımı, n (%) Evet n (%) Hayır 73(26.4} 2o4t73.6} 5B(2o.9).l5d(55.6) 29(79.\.225 8.7),97{7.i,,2?(7.9}, 23(44.4},.i 52(l B.B),]BOl2B,9),2!.i!9?. ].],

A. Tekeoğlu ve ark. sık istirahat arası vererek çalımanın, iyerini ergonomik bir hale getirmekten daha pratik ve masrafsız bir yol olduğu ve üretkenliği bozmadığı belirtilmitir t3,4,232 6]. Aratırmam ızda, çal ıırken istirahat arası verenleri n yüzdesinin daha az olduğu görülmütür. Bu sonuca gcire, bilgisayar ile uzun süre çalıanlarda düzenli ara ve- rerek çalıma eklini benimsemeleri sayesinde vücut mekaniğine uyum için daha fazia ekonornik harcama gerektiren iyeri değiikl ikleri ne i htiyacı n azalabil eceğini düünmekteyiz. Literatürde, bilgisayar iie çalıanlarda egzersiz programlarının boyun ve sırt rahatsızlığını azaltmada etkili olacağı sonucuna ulaılmıtır [5]. Bu nedenle biigisayar kullanan kiilere çeitli egzersizler yapmaları tavsiye edilmitir. Batı ülkelerinde iyerlerinde gene likle kı sa germe egzersizleri yapıiırken, Japonya'daki iyerlerinde kalistenik tip grup egzersizlerinin tercih edildiği bi di ri l miti r. Cerme egzersizleri n in potansiyel fizyol ojik yararları intervertebral disk basıncını azalttığı, kan dolaımını artırdığı, kaslardaki laktik asiti azalttığı ve psikofizyolojik uyarılabiiirliği arttırdığı yönündedir, bununla beraber literatürde genellikle germe egzersizleri l tavsiye ed i l irken d iğer egzersizieri n etki n iğin i destekle- yen çalımalar azdır 4,5. Bernaards ve ark.[6]'nın yaptıkları ça[ımada, fiziksel akiviteye müdahalenin sadece boyun ve sırt egzersizleri ile etkili olamayacağını, üst ekstremiteyi ve boynu içeren sporlaria davranısal değiiklik kazanmanın daha faydalı olacağını savunmulardır [6]. Aratırmamızda, biz sadece çalıanlara egzersiz yapıp yapmad ı kların ı sorduk, isti rahat araları nda egzersiz yapan bu kiilerin hangi tip egzersiz yaptığı ve günlük hayatta yaptıkları sportif aktivitelerin de önem taıdığı anlaı lmaktadır, Masaüstü bilgisayar yerine dizüstü bilgisayar kullananların boyun ve omuzlarında yükün arttığı ve rahatsızlık}arın gelitiği bulunmutur. Uzun süre dizüstü bilgisayar kullanmanın kas-iskeiet sisteminde problemler yaratabi leceği bi ldi ri lm iti r [ 6]. Çal ımam ızda, aratı rmamıza katılanların daha genel olarak masaüstü bilgisayar kullanması nedeniyle, bu sonuca benzer bilgi et- ğerlendirmernemiz bir eksiklikti. Aratırrnamızda, biz sadece çalıanlara egzersiz yapıp yapmadıklarını sorduk; egzersizin tipini, süresini ve günlük hayatlarındaki sportif aktivitelerini de sormalıydık. Ayrıca, i stresi, iverenierin yoğun talepleri gibi psikososyai ve bireysel faktörleri n de sorgulanması gerekiği n i düünüyoruz. Sonuç olarak, kas-iskelet sistemini içeren rahatsızlıkların önlenmesi ve çalıanların sağlıklarının korunması hem toplum sağlığı açısından hem ekonomiye binen yük açısından önem taımaktadır, ÇalımamızIn sonucunda, çalıanların çalıma yeri ve çalıma ekli ile bilgilerinin yeterslz olduğu, çalıanların özeliikie istirahat arası vererek ve egzersiz yapma alıkanlığı kazandırılarak çalıma artlarını değitirmeleri konusunda eğitim veri lmesi gerektiği kanısına vardık. Kaynaklar. musculoskleteal symptoms and disorders. M J lnd Med 2. Anket uyguladığımız iyerlerinde çalıma oıtamlarının standart ergonomik ölçülerde olup oimadığını de4 2a02;4 :22-235, Marcus M,,Gerr F, Monteilh C, et al. A prospective study computer users: Il. Postural risk factors for rnus- culosk eteal symptoms and disorderes. Am J nd Med 3, 4. 5. 6. 7, de edilememitir. Çalıanlarımızın, çalıma yılı ortalamaları, literatürdeki çalımalarla uyumluydu [ 6,' B,27]. Aratırmamıza katılanların yaklaık üçte ikisinin kadın olrnası, Cagnie ve ark.i27]'nın kadıniarın bu tip rahatsızlıklar için 2 kat daha fazla risk altında olduğu onucuna vardıkları çaiımaları ile de uyumludur [27]. Cerr F, Marcus M, Ortiz DJ, et al. A prospective study- of computer users: l. Study design and incidence of 2a02;4:23ö-249. Fredrickssonn K, Alfredson L, Koster M, et al. Risk factors for neck and upper limp disorders. Occup Environ Med 'l999;56;59-66. Dowler E, Kappes B, Fenaughty A, et al. Effects of neu- tral posture on musc e tension during computer use. lnt j Occup Saf Ergon 2aü ;7:6-68, L, Tingley M, Scott RN, et al. Computer terminal work and the benefit of micrçbreak. Appl Ergon Mclean 2aa32 225-237. Bernaards CM, Ariğns CA, Hildebrandt VH. The (cost) effectiveness of a lifestyle physical activity intervention in addition to a work s le intervention on the recovery from neck and upper limb symptoms in computer workers. BMC Musculoskelet Disord 2006;24:80. Yılmaz F, Şahin F, Kuran B. Work related musculoskeletal disorders and therapy. Nobe Med 2006; 2:5-22. B. Huang CD, Feuerstein M. ldentifying work organlza_ tion targets for a work-related musculoskeleta} symptom prevention program. J Occup Rehabii 2004; 4:3-30. 9. Arien AM, Bongers PM, Douwes M, et al. Are neck flexion, neck rotation and sitting at work risk factors for neck pain? Resuits of a prospective cohort study. Occup Environ Med 200 ;58 :200-207.

ı ü ı ı ı ü Ö ğ ı ı ö ı