Türkiye Hentbol Federasyonu Türkiye Hentbol Antrenörleri Derneği Alanya Belediyesi Gelişim Semineri 2-4 Temmuz 2010 Alanya Uzun Süreli Sporcu Gelişim Programı: Erken ve Geç Özelleşme ve Hentbol? Prof.Dr. Caner Açıkada Hacettepe Üniversitesi Spor Bilimleri ve Teknolojisi Yüksekokulu Beytepe, Ankara 06800 acikada@hacettepe.edu.tr www.sbt.hacettepe.edu.tr
Uzun Süreli Sporcu Gelişim Programı: Erken ve Geç Özelleşme ve Hentbol? Spora Başlama Eğilimi Biyolojik Gelişim ve Biyomotor Yetiler Biyolojik Gelişim ve Antrenman Erken ve Geç Özelleşme Yetenekli Oyuncu Seçimi Sorunları
Sporda Performans Hentbolda Performans Sayı Antrenör Bilgi/Kişilik Tesis/ Malzeme Oyun Bileşenleri Planlama Periyodizas Bilimsel Destek Prog Tek/Tak Bileşenler Kondisyonel Bileşenler Motivasyon Yetenekli Sporcu genetik Bilişsel (Psikolojik) Bileşenler Çevre
Çocuğun Biyolojik Yapısı/Gelişimi ve Antrenman Çocuk ve Antrenman Etkili Motor Öğrenme Yaşa Uygunluk Yüklenme/Dinlenme Çeşitlilik Giderek Artan Yüklenme Öncelikler Periyodizasyon Antrenman İlkeleri Yetenekli Sporcu Antrenman Genetik Özellikler (Yetenek) Optimal Gelişim
Oyunu Oynayan En İyi Çocuk ve Gençlerin Belirlenmesi/Yetiştirilmesi Hentbolda Başarı
Hentbolda Yetenek Geliştirme Çocuk/Gencin Yapısı Antrenman Etkileşimi Henbol Bilgi /Beceri Antrenörlük Pedagojisi
Farklı Antrenman Evrelerine Başlama Yaşları Spor Spora Başlama Yaşı Özel Antrenmana Başlama Yaşı Yüksek Performansa Ulaşma Yaşı Artistik Buz Pateni 7-9 11-13 18-25 Futbol 12-14 16-18 23-27 Hentbol 12-14 15-18 22-28 Bayan Cimnastik 6-8 9-10 14-18 Erkek Cimnastik 8-9 14-15 22-25 Buz Hokeyi 6-8 13-14 22-28 Judo 8-10 15-16 22-26 Modern Pentatlon 11-13 14-16 21-25 Kürek 11-14 16-18 22-25 Ragbi 13-14 16-17 22-26 Yelken 10-12 14-16 22-30 Atıcılık 12-15 17-18 24-30 Kayak Alp Disiplini 7-8 12-14 18-25 Kuzey (30 K altı) 12-14 16-18 23-28 Kuzey (30 K üstü) 10-12 17-19 24-28 Kayak Atlama - 14-15 22-26 Sürat Pateni 10-12 15-16 22-26 Skuaş 10-12 15-17 23-27 Yüzme Bayan 7-9 11-13 18-22 Yüzme Erkek 7-8 13-15 20-24
1990 lı Yıllardan Sonra Farklı Antrenman Evrelerine Başlama Yaşları Eğilimi Spor Spora Başlama Yaşı Yarışmalara Katılım Yaşı yüzme 4 11 Dans 4 9-10 Bisiklet 4 14 Kayak Alp 5 12 Kuzey 5 16 Hentbol 5-6 10-12 Futbol 6 10 Binicilik Dresaj 6-8 14-16
1990 Yıllardan Sonra Farklı Antrenman Evrelerine Başlama Yaşları Eğilimi Erken Başlama Nedeni Spor dallarının yetenek modelleri: Empirik gözlem Alt yapı oluşturma ve potansiyelli çocuk çekme Erken spora yönelim Bir kısım sporlarda erken seçim
Biyolojik Yaş ve Biyolojik Fonksiyonların Gelişim İlişkisi Çocukluk Pre-Puberte Puberte Adolesan Yetişkin Biyolojik uyum yetisi 7-11 14-18 8-12 15-19 Sinir sistemi Kemik gelişimi Kardiyovasküler sistem Psikolojik gelişim Kas gelişim
Zirve Boy Hızı ve Biyimotor Özellikler İlişkisi Aktif başlama (Oyun) Temel Eğitim (Oyun-Eğlence) Antrenmanı Öğrenme Antrenman için Antrenman Yarışmakiçin Antrenman Kazanmak için Antrenman 10 Yıllık Büyüme Miktarı (cm) Yaş 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Sürat 2: 20 sn Anaerobik Anaerobik Esneklik Kapasite Güç Kuvvet Aerobik Aerobik Anaerobik Kapasite Güç Güç Anaerobik Beceri Sürat 1: 5 sn Kapasite Esneklik Sürat 2: 20 sn Kuvvet Sürat 1: 5 sn Beceri Aerobik Kapasite Aerobik Güç 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 Fizik, Sosyal, Duygusal, Bilişsel, Sağlık Gelişimi Kızlar Erkekler
Hızlı boy büyümeyle farklı kuvvet ve motor test göstergeleri 8-6 - 4 - I I I I I I -3-2 -1 +1 +2 +3 PHV 5-4 - 3-2- 1- Dikey sıçrama cm/yıl I I I I I I -3-2 -1 +1 +2 +3 PHV 4-2 - 0- Kol çekme 12- kg/yıl 10- -2- -4 - Bükülü kol asılma s/yıl I I I I I I -3-2 -1 +1 +2 +3 PHV 2 - Otur-eriş cm/yıl 0.8-0.6 - Mekik koşusu s/yıl 8-6 - El çabukluğu sayı/yıl 1-0.4-4 - 0.2-2 - 0 - I I I I I I -3-2 -1 +1 +2 +3 PHV 0 - I I I I I I -3-2 -1 +1 +2 +3 PHV 0 - I I I I I I -3-2 -1 +1 +2 +3 PHV (Beunen ve ark., 1988)
Olgunlaşma etkisi... 100 Buluğ Çağı Öncesi Buluğ Çağı Çocukluk evresinde farklı sistemlerin büyüme eğrileri Buluğ Çağı sonrası Postnatal büyüme miktarı (%) 80 60 40 20 0 Nöral Genel Genital (Scammon, 1930 dan uyarlama) 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 Yaş (yıl)
Olgunlaşma etkisi... Yıllık gelişim (%) 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 Yaş (yıl) Genç sporcularda farklı performans kapasitelerinin yıllık gelişimi Maks anaerobick güç (Margaria) Exc CO2 VO2maks B[La] anaerobik egzersiz sonrası AnT Voitenko, 1985
Büyüme Evreleri: Duyarlı Periyodlar Maks Sürati 10-12 Reaks Sürati 8-10 Aerob Dayanık 8-10 Anaerob Dayanık 12-14 Kuv Devamltlık 12-14 Bayan Koordinasyon 5-8 Petlayıcı Kuvvet 10-12 Maksı Kuvvet 12-14 Bebeklik Çocukluk Evresi Hızlı Büyüme Buluğ Çağı Adolesan Evresi Yetişkinlik Evresi 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 Bebeklik Çocukluk Evresi Hızlı Büyüme Buluğ Çağı Adolesan Evresi Yetişkin Evre Erkek Aerob Dayanık 8-10 Petlayıcı Kuvvet 12-14 Maksı Kuvvet 14-16 Koordinasyon 5-8 Reaks Sürati 8-10 KuvDevamlılık 14-16 Anaerob Dayanık 14*16 Maks Sürati 12-14
Üyelerin farklı büyüme HızlarH zları Yoğun hormonal değişim im Fonksiyonel özelliklerde farklıla laşma Büyümeye bağlı farklı antrenman everleri Boy ve üye uzunluğu u değişimleri imleri beceri ve koordinasyonu etkilemektedir: Beceri, koordinasyon, kuvvet ve sürat s antrenmanlarına na özel vurgu gerektirmektedir Boy, Kilo ve anatomik yapı değişimi: antrenmanlarına na yaklaşı şım imi: Relatif VO VO 2 maks de değişimi imi ve dayanıkl klılık
Fonksiyonel Olgunlaşma ve Biyomotor Etkileşim: 1. Buluğ Çağı Öncesi (Prepuberte) olgunlaşan özellikler: -Aerobik dayanıklılık -Hız -Çabukluk -Koordinasyon 2. Buluğ Çağında (Puberte) olgunlaşan özellikler: -Aerobik Dayanıklılık -Hız, çabukluk, sürat -Çabuk kuvvet, kısa süreli kuvvette devamlılık -Koordinasyon 3. Sonrası (Postpuberte) olgunlaşan özellikler: -Aerobik Dayanıklılık -Anaerobik eşik (Aerobik Kapasite) -Hız, çabukluk, sürat -Laktik anaerobik güç: Süratte ve kuvvette devamlılık (Kısa/uzun) -Kuvvet: Maksimal kuvvet, çabuk kuvvet kısa/uzun süreli kuvvette devamlılık
Farklı Sporlarda Başarı Yaşları Başlama Dönemi Hazılık Dönemi Özel Hazırl rlık Dönemi Verim Dönemi Kronolojik yaş altı 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 + Geç Özelleşilen Sporlar (14-16 16 antrenman yılı) y Erken Özelleşilen Sporlar (8-12 antrenman yılı) y performans Kronolojik yaş altı 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 + Başlama Dönemi Hazılık Dönemi Özel Hazırl rlık Dönemi Verim Dönemi
Özelleşme Modelleri Erken Özelleşme Modeli -atlama -artistik buz pateni -ritmik cimnastik -artistik cimnastik -masa tenisi -vb, ARTİST STİK K CİMNASTC MNASTİK -Dönüşler-burgular -Salto-burgu -Hızlı kompleks yer ve hava hareketleri -Esneklik-ritim-koordinasyon
Geç Özelleşme Modeli 1. Temel Eğitim Evresi 2. Antrenmanı Öğrenme Evresi 3. Antrenman İçin Antrenman Evresi 4. Yarışma için Antrenman Evresi 5. Kazanma için Antrenman Evresi 6. Emeklilik -atletizm -mücadele sporları -bisiklet -Futbol -Hentbol -kürek -oyun sporları
Uzun Süreli Sporcu Gelişim Evreleri Geç Özelleşme Modeli Kazanmak için Antrenman Yarışmakiçin Antrenman Antrenman için Antrenman Antrenmanı Öğrenme Aktif başlama (Oyun) Temel Eğitim (Oyun-Eğlence) Yarışmakiçin Antrenman Kazanmak için Antrenman Antrenman için Antrenman Antrenmanı Öğrenme Erken Özelleşme Modeli
Antrenman ve Antrenman Planlaması: Periyodizasyon Uzun Süreli Periyodlama: Megasiklüs Uzun Süreli Periyodlama: 4-6 yıl ve üzeri planlama Uzun Süreli Sporcu Eğitim Programı: Yetenek Seçme,Yönlendirme ve Geliştirme Modeli Spor Gelişim Antrenmanlarına BaşlamaYaşı Temel Antrenmanlara Başlama Yaşı Özel Antrenmana Başlama Yaşı Yüksek Performansa Ulaşma Yaşı Hentbol 5-8 9-12 13-16 17-20/21-23/23+ Aktif başlama (Oyun) Temel Eğitim (Oyun-Eğlence) Antrenmanı Öğrenme Antrenman için Antrenman Yarışmakiçin Antrenman Kazanmak için Antrenman Hentbol: Erken Başlan lanılan Geç Özelleşilen Sporlar 14-16 16 antrenman yılıy Olimpiyat Oyunları (Açıkada, 2008)
Özelleşme Modelleri Erken Özelleşme Modeli -atlama -artistik buz pateni -ritmik cimnastik -artistik cimnastik -masa tenisi -vb, Geç Özelleşme Modeli -atletizm -mücadele sporları -bisiklet -Futbol -kürek -oyun sporları -vb,
Geç Özelleşme Modeli Sporlar Biyolojik sistemin zorlanması Erken özel ve yoğun antrenman Kısa spor yaşam amı Daha düşük d k performans Sağlık k sorunu?!
Geç Özelleşme Modeli Sporlar Biyolojik sistemin zorlanması Erken özel ve yoğun antrenman Kısa spor yaşam amı Daha düşük d k performans Performans sorunu?!
Farklı antrenman yaklaşı şımı ve performans gelişimi imi (Schönborn,, 1989) performans Bireysel kapasite limiti Erken Özelleşme 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 Yaş (yıl) Gelişim im Antrenmanı 1 + 2 Geçiş antrenmanı Üst düzey d performans antrenmanı yaygın n olmakla birlikte, yanlış Temel Antrenman Gelişim im Antrenmanı 1 Gelişim im Antrenmanı 2 Üst düzey d performans antrenmanı az uygulanmakla olmakla birlikte, yanlış
Chronological age Uzun süreli spor kariyer planı: Geç başlanılan sporlar 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 + Training age Temel Eğitim eğlence 6-7 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 + Antrenman İçin antrenman 10-11 Yarışma İçin antrenman 10-11 14-15 14-15 Kazanma İçin antrenman 18-19 17-18 9-10 13-14 13-14 17-18 16-17 21-22 20-21 Balyi, 1997
Erken Özelleşme Modeli Sporlar MSS ve öğrenme sorunu Geç özelleşme Artan kitle ve hareket öğreniminde sorun Artan kitle ve mekanik dezavantaj Performans sorunu!!
Erken özelleşme Performans!! Yetenek Modeli Erken Özelleşme Eğilimi Yetenek Seçimi Yetenek Yönlendirme Yetenek Gelişimi Uzun süreli s spor yaşam amı ve Performans??!! Sağlık k sorunu?!
Kronolojik Yaş Biyolojik Yaş Antrenman Yaşı Sportif Yetiler Özel Antrenman Yaşı
Kronolojik Yaş Biyolojik Yaş Antrenman Yaşı Özel Antrenman Yaşı Sportif Yetiler?!
Aynı Kronolojik Yaş İleri Biyolojik Evre (Yaş) Daha Yüksek Sportif Yeti İleri Seksüel Gelişim
Daha Küçük Kronolojik Yaş Aynı Biyolojik Yaş Daha Yüksek Sportif Yeti
Yetenek Prediksiyonu Daha Düşük Genel/Özel Antrenman Yaş Aynı/Yüksek Sportif Yeti Normal/Geç Biyolojik Gelişim
Erken Seçim İleri Biyolojik Yaş Erken Seçim Daha Yüksek Genel/Özel Antrenman Yaşı
Yetenek Modeli Eğilimi Erken Seçim İleri Biyolojik Yaş Daha Yüksek Özel/Genel Antrenman Yaşı
Yetenek Belirleme Modeli Normal/Geç Biyolojik Yaş Uzun Süreli Gözlem/Seçme/ Yönlendirme
Antrenörlerin Sporcu Seçim Tercihi Biyolojik/Morfolojik İleri Yaş Grubu Tanner in Seksüel Olgunlaşma Evreleri (Tanner, 1962) Erkek Genital Organları : 1. Evre: Preadolesan. Testis, scrotum ve penis aynı büyüklüktr 2. Evre: Scrotum ve testisin büyümesi. 3. Evre: Penisin boyuna büyümesi, takiben scrotum ve testislerin büyümesi. 4. Evre: Penisin enine büyümesi. Scrotum ve testislerin büyümesi ve scrotal derinin koyulaşması, glanıngelişmesi. 5. Evre: Genitalianın yetişkin büyüklük ve şekil alması. Göğüslerin Gelişimi 1. Evre: Preadolesan. Yalnız papillanınyükselmesi 2. Evre: Göğüs ve papillanın yükselmesi. 3. Evre: Kontorlar ayrılmadan göğüs ve areolanın daha fazla gelişmi. 4. Evre: Göğüsten yükselerek areola ve papillanın ikincil bir mound oluşturması. 5. Evre: Olgunluk evresi; yalnız papillanın çıkıntı yapması.
Antrenörlerin Sporcu Seçim Tercihi Seçim Yılının ilk Aylarında Doğanlar (Eylül/Ekim) Avrupa Ülkeleri Biyolojik/Kronolojik daha büyük Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos
İsveç, Belçika, İngiltere Elit Oyuncuları Çoğunluğu Eylül/Ekim Doğumlu Avrupa Ülkeleri Biyolojik/Kronolojik daha büyük Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos
Erken Başlanılan Geç Özelleşilen Model Hentbol Erken Özelleşme Biyolojik Sistemin Zorlanması Yetenek Modelleri Sub-Elit Sporcu/Oyuncu Çocuk ve Genç Yaşlarda Başarı İleri Yaşlarda (18/19+ Yaşlar) Yetersiz Antrenman Kapasitesi Yetersiz Antrenman Uyum Yeteneği Düşük Antrenman Yapma Yeteneği
Yetenek Seçimi mi??!! Antrene Olmuş Çocuk Seçimi mi??!!
Çocuk ve Antrenman Sonuç Cevap aranan sorular... Özel Antrenman: Çocukların n belli bir spor dalına Yönelik düzenli d antrenmana başlama Yaşı ne olmalıdır r? Düzenli antrenmana başlama yaşı Cinsiyetler arası farklı mıdır r? Düzenli antrenmana başlama yaşı Spor dalları arası farklı mıdır r? Çocuk gelişimi imi için i in en uygun Spor hangisi / hangileridir?
Türkiye Hentbol Federasyonu Türkiye Hentbol Antrenörleri Derneği Alanya Belediyesi Gelişim Semineri 2-4 Temmuz 2010 teşekkürler Alanya Uzun Süreli Sporcu Gelişim Programı: Erken ve Geç Özelleşme ve Hentbol? Prof.Dr. Caner Açıkada Hacettepe Üniversitesi Spor Bilimleri ve Teknolojisi Yüksekokulu Beytepe, Ankara 06800 acikada@hacettepe.edu.tr www.sbt.hacettepe.edu.tr