DENGEYE ETKİ EDEN FAKTÖRLER Le Chatelier(Lö Şatölye İlkesi) Bu ilkeye göre ; denge halinde bulunan sisteme dışarıdan bir etki yapıldığında sistem kendiliğinden bu etkiyi azaltacak yönde eğilim gösterir. Bir denge tepkimesinde ürünlerin derişimi AZALTILIRSA veya GİRENLERİN derişimi artırılırsa ; SİSTEM dengeyi tekrar sağlamak için dengeyi ÜRÜNLER YÖNÜNE KAYDIRIR. [GİREN] [ÜRÜN] VEYA [GİREN] [ ÜRÜN] Bir denge tepkimesinde girenlerin derişimi azaltılırsa veya ürünlerin derişimi artırılırsa ; SİSTEM dengeyi tekrar sağlamak için dengeyi GİRENLER YÖNÜNE KAYDIRIR. [GİREN] [ÜRÜN] VEYA [GİREN] [ÜRÜN]
DENGEYE ETKİ EDEN FAKTÖRLER: A) DERİŞİM B) SICAKLIK c) BASINÇ HACİM ETKİSİ A) DERİŞİM ETKİSİ C(k) + O 2 (g) CO 2 (g) Sistem dengededir.sisteme O 2 (g) ilave edilirse; Denge ürünlere kayar C(k) miktarı azalır CO2 miktarı ve derişimi artar derişim O2 (g) eklendiğinde derişim önce artar. Sonra denge kuruluncaya kadar azalır.ama başlangıca göre fazladır. Kc değeri asla değişmez. Toplam mol sayısı artar. t denge zaman örnek:2 C(k) + O 2 (g) CO 2 (g) Denge girenlere kayar C(k) miktarı artar.derişimi değişmez mol sayısı O2 derişimi artar CO2 (g) eklendiğinde derişim önce artar. Sonra denge kuruluncaya kadar azalır.ama başlangıca göre fazladır. Kc değeri asla değişmez. Toplam mol sayısı artar. zaman
ÖRNEK:3 C(k) + O 2 (g) CO 2 (g) Kaba C(k) ilavesi yapılırsa; Kc değeri değişmez. Dengenin yönü değişmez. O 2 nin derişimi değişmez. CO2 nin derişimi değişmez. ÖRNEK:5 KAPTAN O 2 ÇEKİLİRSE; C(k) + O 2 (g) CO 2 (g) Denge ÜRÜNLERE kayar. C(k) miktarı artar.derişimi değişmez mol sayısı CO2 derişimi azalır O2 (g) çekildiğinde derişim önce azalır. Sonra denge kuruluncaya kadar artar.ama başlangıca göre azdır. Kc değeri asla değişmez. Toplam mol sayısı azalır.
ÖRNEK:6 CaCO 3 (k) CaO(k) + CO 2 (g) Ortama CO 2 (g) ilave edilirse; Denge girenlere kayar Kc değişmez CO 2 miktarı önce artar.daha sonra azalarak başlangıç değerine ulaşır. Kc= [CO 2 ] Derişim Zaman B)SICAKLIK ETKİSİ I-ENDOTERMİK TEPKİMELER İÇİN: ISI+ N 2 O 4 (g) 2NO 2(g) SICAKLIK ARTIRILIRSA : Denge ÜRÜNLERE kayar. T sıcaklık artar.kc ARTAR N2 O 4 derişimi azalır NO2 (g) derişim artar Toplam mol sayısı artar. Kc değeri etkileyen tek faktör sıcaklıktır. mol sayısı T Kc Sıcaklık düşerse Kc azalır T Kc Sıcaklık artarsa Kc artar zaman
II-EKZOTERMİK TEPKİMELER İÇİN 3X (g) + Y(g) 2Z(g) + ısı SICAKLIK ARTIRILIRSA Denge GİRENLER TARAFINA kayar. X(g) VE Y(g) miktarı ve derişimi artar. mol sayısı Z(g) miktarı ve derişimi azalır T Kc Sıcaklık artarsa Kc azalır Toplam mol sayısı artar. Sonuç: EKZOTERMİK TEPKİMELERDE; zaman T Kc VEYA T Kc ENDOTERMİK TEPKİMELERDE ; T Kc VEYA T Kc ÖRNEK: ISI +CaCO 3 (k) SICAKLIK ARTIRILIRSA: Denge ürünlere kayar CO 2 (g) miktarı derişimi artar Katı CaCO 3 (k) miktarı azalır Mol sayısı artar Kc değeri artar CaO(k) + CO 2 (g)
C) BASINÇ-HACİM ETKİSİ; KURAL: Hacim artırılırsa DENGE; MOL SAYISI KÜÇÜK MOL SAYISI BÜYÜK Hacim azaltılırsa DENGE; MOL SAYISI BÜYÜK MOL SAYISI KÜÇÜK ÖRNEK: HACİM ARTIRILIRSA N 2 + 3H 2 2NH 3 Denge GİRENLER TARAFINA kayar. N2 (g),h 2 (g) ve NH 3 derişimi azalır. derişim NH3 (g) mol sayısı azalır [H 2 ] [H 2 ] ve N 2 mol sayısı artar Toplam basınç azalır. [N 2 ] Kc DEĞİŞMEZ [NH 3 ]
ÖRNEK: HACİM AZALTILIRSA: N 2 + 3H 2 2NH 3 Denge ÜRÜNLER tarafına kayar. derişim N2 (g),h 2 (g) ve NH 3 derişimi artar. [H 2 ] NH3 (g) mol sayısı artar N2 (g) ve H 2 (g) mol sayısı azalır. [N 2 ] Toplam basınç artar [NH 3 ] Kc DEĞİŞMEZ ZAMAN ÖRNEK: H 2 (g) + Cl 2 (g) 2HCl HACİM ARTIRILIRSA Denge konumu değişmez. Kc değişmez. Denge derişimleri azalır. ÖRNEK: CaCO 3 (k) CaO(k) + CO 2 (g) HACİM ARTIRILIRSA: derişim Denge ürünlere kayar CO2 (g) miktarı derişimi azalır. Mol sayısından dolayı artar. [CO 2 ] Başlangıç değerine ulaşır. Katı CaCO3 miktarı azalır.derişim değişmez. zaman Kc=[CO2 ]
KATALİZÖR ETKİSİ Denge halindeki bir sisteme katalizör eklendiğinde herhangi bir değişim olmaz. Denge anındaki derişimleri değiştirmez. Denge sabitini ve yönünü değiştirmez. v ileri=v geri v ileri= v geri DENGENİN KONTROL EDİLMESİ: Kc = Reaksiyonun denge halindeki sabit Qc= Başlangıç anındaki denge kesri Qc= Kc Sistem dengededir.herhangi bir tarafa kaymaz. Qc<Kc Sistem dengede değil.ürünler yönüne kayar Qc> Kc Sistem dengede değil.girenler tarafına kayar
ÖRNEK ÇALIŞMALAR: 1.SORU: 6,8 gram NH 3 (g) 273 0 C de 5,6 litrelik kapta N 2 ve H 2 gazlarına dönüşüyor. 2NH 3 (g) N 2 (g) + 3H 2 (g) tepkimesine göre sistem dengeye ulaştığında toplam basınç 4,8 atm olduğuna göre başlangıçtaki NH 3 gazının % kaçı ayrışmıştır? 2.SORU: 2NO (g) + F 2 (g) 2NOF(g) tepkimesi belirli bir sıcaklıkta 1 litrelik bir kapta 2 mol NO,4mol F 2 ve 4 mol NOF ile dengede bulunmaktadır.aynı sıcaklıkta dengedeki NOF mol sayısının 3 olabilmesi için hacmi kaç litre yapılmalıdır? 3.soru:şağıdaki tepkimelerin hangisinde hacmin büyütülmesi ürünlerin mol sayısını artırır? a) SO 2 (g) + 1/2O 2 SO 3 B) 2NO(g) + Cl 2 (g) 2NOCl(g) C) N 2 (g) + O 2 (g) 2NO(g) D) H 2(g) + I 2 (k) 2HI(g) E) 4HCl(g)+ O 2(g) 2H 2 O(g) + 2Cl 2(g)