2018 2019 EĞİTİM VE ÖĞRETİM YILI VELİ BÜLTENİ OKUL YAŞAMI VE OKULA UYUM SÜRECİ Eylül 2018 PSİKOLOJİK DANIŞMANLIK VE REHBERLİK BÖLÜMÜ
OKUL YAŞAMI VE OKULA UYUM SÜRECİ Değerli Velilerimiz, Anaokulu Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik Birimi olarak yeni eğitim ve öğretim yılına başlamanın mutluluk ve heyecanı içinde sizlere ve öğrencilerimize Hoş geldiniz diyoruz. Anaokuluna başlamak, ailedeki herkes için yeni bir döneme uyum sürecini beraberinde getirir. Çocuklar öğrenciliğe ilk adımlarını atarlar, anne babalar ise veli olma yolunda başlangıç yaparlar. Bu süreç her ailede ve her çocukta farklı yaşanabilmektedir. Yaşanabilecek güçlüklerin birçoğunun temelinde çocuğun ev ortamından ayrılarak daha önce görmediği bir ortama geçişi vardır. Bu dönemde veli-okul iş birliği, öğrencilerimizin uyum sürecinde büyük önem taşımaktadır. Sizlere Merhaba dediğimiz yılın bu ilk bülteninde aklınıza gelebileceğini düşündüğümüz sorulara cevaplar vermek ve çocuklarımızın okula uyum sağlamalarına yardımcı olabilecek bilgiler paylaşmak isteriz. OKUL ÖNCESİ DÖNEMİN ÖNEMİ 3-6 yaş aralıklarını kapsayan okul öncesi dönem; çocukların bilişsel, sosyal ve duygusal gelişimleri için kritik öneme sahiptir. Bir yandan yetişkine bağlılık, onlar tarafından kabul ve onay görme ihtiyacı devam ederken bir yandan da bireyselleşme, özerkleşme ve sosyalleşme ihtiyacı yoğun şekilde yaşanır. Anaokuluna başlama ve alışma dönemi de çocukların aileden ve evden ayrılma, tek başına olma, farklı bir sosyal ortama uyum sağlama ve o ortamda kabul görmeleri konusunda deneyim kazandıkları bir süreçtir. Anaokulu dönemini birçoğumuz hatırlamayız. Çocuklar da en keyifli zamanlarını geçirdikleri yıllar olmasına rağmen yaşlarının küçük olması nedeniyle bu dönemi genelde hatırlamazlar. Ancak anaokulu dönemi ileriki yıllarda devam edecekleri eğitim hayatının başlangıcı olduğu için önemlidir. Olumlu bir anaokulu deneyimi, çocuğun daha sonraki okula başlama süreçlerine de olumlu etkiler bırakacaktır. Okul kavramı hakkında ilk kez fikir sahibi olacakları bu dönemin öğrencilerimizin duygusal dünyalarında olumlu bir şekilde yer etmesi için aile ve okul işbirliğine oldukça önem veriyoruz. Çocuğun penceresinden bakıldığında okulun başlaması ile birlikte evde alışkın oldukları düzen dışında bir günlük rutin ve kuralların içine girmeye, anneden ayrı kalmaya, farklı akademik beklentilere uyum sağlamaya çalışmak zaman zaman zorlayıcı, hatta kaygı uyandırıcı olabilir. Anne babalar ve öğretmenler olarak bu süreçte çocuğunuzu en çok rahatlatacak şeyin sabır, anlayış, sevgi ve güven olduğunu biliyoruz. Bu farkındalığımız onlara okul hayatına alışmak için ihtiyaçları olan zamanı tanımamıza da yardımcı olacaktır. 2
OKULUN İLK GÜNLERİ Çocuğun okula başlaması hem aile hem de çocuk için önemli bir olaydır ancak bu konu üzerinde çocuğunuzu kaygılandıracak kadar çok durursanız, çocuğunuzun okula uyumunu zorlaştırabilirsiniz. Araştırmalar okula yeni başlayan her beş çocuktan dördünün okulun ilk günü sınıfta gerginlik yaşadığını göstermektedir. İlk günlerde anne ve babaları ile okula gelen öğrenciler arasında mutlaka ağlayan birkaç çocuk olur. Bu, kaygılanmayı gerektirmeyen son derece normal bir durumdur. Araştırmalarda okulun ilk günlerinde çocuğun anne ve babasından ayrılırken güçlük çekmesiyle daha sonraki psikolojik ve eğitimsel gelişimi arasında herhangi bir ilişki bulunmamıştır. Sizlerin de deneyimledikçe göreceği bir gerçek şudur ki anne baba ne kadar rahatsa çocuk da kendisini o kadar rahat hissedecektir. Okula uyum sürecini etkileyebilecek faktörleri şöyle sıralayabiliriz: Yetişkinlere bağımlı olma, Kendini ve duygularını ifade edebilme konusunda yaşanan zorluklar, Arkadaş ilişkilerinde gerekli olan sosyal beceriyi kullanamama, Okul ve sınıf kurallarına uymada zorluk, Dikkatini yeteri kadar uzun süre toplayamama, Yönergeleri anlama ve uygulamada güçlük, Okul ile ilgili sorumluluklarını yerine getirememe, Anaokulunun gerektirdiği bilişsel ve motor becerilerde zorlanma, Kendisini tehlikeli durumlardan koruyamama, Daha önce yaşanan olumsuz okul deneyimleri konuları öne çıkabilmektedir. Çocukların, okula başladıkları ilk günlerde hayatlarındaki bu değişime gösterdikleri tepkiler çeşitlidir. Bazı çocuklar uyumlu davranıp dikkat çekici olumsuz bir tepki göstermezlerken bazıları ise çok açık şekilde ağlama, bağımlı ya da kontrolsüz davranışlar gibi uyumsuzluk tepkileri gösterebilirler. Bu tepkiler çevreden gözlenebildiği için çocuğa yardım edilmesi daha kolaydır. Ancak çocukların gecikmiş tepkiler vermesi de sıklıkla karşılaştığımız, üstünde durulması gereken bir durumdur. Çocuğunuzda fark ettiğiniz değişimleri sınıf öğretmenleri ve rehberlik bölümü ile paylaşmanız, hem açık bir iletişimle karşılıklı güven duygusunu pekiştirecek hem de sorunun iş birliği içinde çocuğunuzun yararına olacak şekilde çözülmesine olanak sağlayacaktır. Okula uyum sürecinde ilk gün sendromu dışında bazen okul fobisi olarak adlandırılabilecek durumlarla karşılaşılır. Okul fobisinin asıl kaynağının ayrılma kaygısı olduğu söylenebilir. Özellikle aşırı korumacı, özerkliğin gelişmesine müdahaleci tutumlara eğilimli ebeveynlerle büyümüş çocuklar, anneleri olmadan kendilerini güvensiz ve tehlike içinde hissettiklerinden genellikle korunaklı hissettikleri ortama dönmeyi isteyerek okulda kalmayı reddederler. Tam aksi şekilde reddedici, katı ve cezalandırıcı türde ebeveyn tutumları da çocuklarda kendilerine ve çevrelerine karşı öfke ve güvensizlik duyguları oluşturarak kaygıyı tetikler. Ev ortamındaki bir huzursuzluk, yeni bir kardeşin doğumu, boşanma, ciddi bir hastalık durumu da çocukta benzer tepkilere yol açabilir. Bu tür durumlarda çocuğunuzdan sıklıkla karnının ağrıdığı, okulda sıkıldığı, okulu sevmediği, arkadaşları tarafından dışlandığı, öğretmeninin ona iyi davranmadığı ile ilgili şikâyetler ve evde kalan aile bireyleri ile ilgili soruları duyabilirsiniz. Özellikle okul ile ilgili yakınmaların uzun süre devam etmesi halinde okul ile iletişime geçerek, sorunun çözümü yönünde birlikte adım atmak yararlı olacaktır. 3
Okula başlama süreciyle ilgili destekleyici öneriler: Çocuğun gideceği okulla ilgili önceden bilgi sahibi olması, okulu gezip görmesi ona iyi gelecektir. Daha önce gördüğü bir yere gitmek onun için daha kolay olacaktır. Yemeklerini nerede yiyecekleri, tuvalet ve diğer ihtiyaçlarını nasıl giderecekleri gibi günlük rutinler hakkında bilgi almak çocuğunuzu büyük ölçüde rahatlatacaktır. Evden bir eşyayı okula götürmesine izin verebilirsiniz. Çocuğun evle okul arasında köprü kurmasını ve bağ oluşturmasını sağlayacak, ailesini ve evini anımsatacak bir güven objesi belirleyip bir süre bu objeyi okula götürmesine izin vermek uyum sürecini olumlu etkileyecektir Bir sonraki gün için giysi ve çantasını birlikte çocuğunuzun da seçimlerini göz önüne alarak hazırlamanız ertesi sabahın telaşını azaltabilir. Çocuğunuz birkaç hafta içinde bu düzene uyum sağlamaya ve giderek daha az zamanda hazırlanmaya başlayacaktır. Tatil döneminde esneyen uyku saatlerini, okula başlamadan en azından bir hafta önce düzene sokmak hem çocuğunuzun sabah hazırlıklarını gerginlikten uzak tutacak hem de okulda daha keyifli bir gün geçirmesini sağlayacaktır. Çocuğunuz onu bıraktığınız anda tedirgin görünmeye başlarsa sınıfa girince kendini daha iyi hissedeceğini, her şeyin yolunda gideceğini ona anımsatın. Sınıftaki diğer arkadaşlarının da onunla benzer duygular yaşayabileceklerini, öğretmenin onu sabırsızlıkla beklediğini söyleyebilirsiniz. Ayrılırken ağlarsa, net bir tavırla gitmeniz gerektiğini ve onun da zamanla kendini daha iyi hissedeceğini söyleyip kısa bir kucaklaşmadan sonra kararlı adımlarla çocuğunuzu öğretmenine bırakarak ayrılmanızı öneririz. Çocuğunuzun ayrılmakta özellikle zorlandığı bir kişi yerine daha rahat ayrılabildiği kişilerce okula bırakılmasını planlayabilirsiniz. Çocuğunuz kaygı duyduğu, canı sıkıldığı her durumda ne kadar endişelendiğinizi anlamak için size bakacak ve endişeli olduğunuzu gördüğünde korkmakta haklı olduğunu düşünecektir. Bu nedenle ne kadar tedirgin ve gergin olursanız olun, dışarıdan bakıldığında sakin ve rahat görünmeye çalışın. Okul bittiğinde eve nasıl döneceği ve evde onu kimin karşılayacağı ile ilgili net bilgiler verin. Özellikle kaygılı çocuklar akşam okulda kalacakları, sizin onu okulda unutacağınız, servis şoförünün evin yolunu bulamayacağı ya da eve gidince onu kimsenin karşılamayacağı gibi düşüncelerle okula gitmek istemeyebilir. Çocuğunuza okulun her zaman çok eğlenceli ve çok mutlu bir ortam olacağını söylemeyin. Bazen zorlandığı, sıkıldığı, yorulduğu zamanları da olacaktır. Daha sonra hayal kırıklığına uğramaması için sorduğu sorulara gerçekçi cevaplar vermeye çalışın. Çocuğunuza asla tutamayacağınız sözler vermeyin. Örneğin sınıf dışında onu bekleyeceğinizi söyleyip daha sonra gitmek durumunda kalmanız çocuğunuzun durumunu daha da zorlaştırır ve endişesini artırır. Okul idaresi, sınıf öğretmeni ve rehberlik birimi ile iletişim hâlinde olun. Çocuğa, öğretmenine güven duyduğunuzu hissettirin ve kendisinin de güvenebileceği mesajını verin. Eğer varsa ilk günlere dair kaygınızı çocuğunuzun yanında dile getirmemeye özen gösterin ve okulla ilgili yaşadığınız sorunlar varsa onun yanında konuşmayın. 4
Alışma döneminde çocuğunuzu motive edici ödüller kullanmak (birlikte sinemaya gitmek, özel bir program yapmak vb.) bu süreci kolaylaştırabilir. Ancak çocuğa vaat edeceğiniz, normalde almayacağınız büyük ve pahalı hediyeler onda okulun ancak bu büyük ödüller uğruna katlanılması gereken bir yer olduğu fikrini uyandıracaktır. Çocuğunuza bu yeni başlangıçta güvendiğinizi, başarılı olacağına dair inancınızı mutlaka belirtin çünkü çok az şey, bir insana sorumluluk vermek ve ona güvendiğinizi belli etmek kadar onun gelişmesine hizmet eder. Okulla ilgili konuşulduğunda kullanılmaması gereken ifadeler: Ağlama. Eğer ağlarsan giderim : Ağlamak istemesi normaldir. Unutmayın ki ağlamak duygularını ifade etme şeklidir. Ona bu ifadeyi kullanmanız onun kaygılarını arttırmaktan başka bir şeye yaramaz. Söyleyeceğiniz cümle şu olmalıdır: Ağlayabilirsin, seni anlıyorum ama kendini sakinleştirmeyi biliyorsun (deneyebilirsin). Kimseye kendini sevdirmez, çok çekingendir : Çocuğunuzun özelliklerini öğretmeninin öğrenmesini bekleyin. Belki de evdeki gibi davranmayacaktır. Bu ifadeyi kullanarak çocuğunuzu öyle davranmaya yönlendirmiş olursunuz. Şimdi sınıfına git, akşama senin için ne almamı istersin? : Okula gittiği için hediye almanıza gerek yoktur. Okulda geçireceği zamanın ve arkadaşlarıyla paylaşımın keyifli olması ona yeterli gelecektir. Böyle davranırsan bu okulda kimse seni sevmez : Çocuk yaşadığı kaygı ve heyecanın onu sevilmeyecek bir kişi yaptığını zannederek duygularını bastırma eğilimi gösterebilir. Oysaki ağlamak, heyecanlanmak, korkmak bu süreçte beklediğimiz tepkilerdir ve normaldir. Anne ve babasından onu rahatlatacak sözler bekleyen çocuğun bunları duyuyor olması onu üzecektir. Okuldan sonraki süreçte yapılabilecekler: Okulda yaşadıklarıyla ilgili onunla konuşmanız onu rahatlatır. Her okul dönüşü, eğer isterse, o günden aklında kalanları size anlatmasına izin verin. Bu, onun okul yaşamına ilgi duyduğunuzu yansıtır ve onun da okula karşı ilgisini pekiştirebilirsiniz. Ancak bununla birlikte okul çıkışı hem fiziksel hem de duygusal olarak çok yorgun olabileceğini ve her şeyi anlatmak istemeyebileceğini aklınızdan çıkarmayın. Okul çocukların aileden bağımsız, özerk alanıdır. Bazı çocuklar okulla ilgili hiçbir şey anlatmak istemezler. Sorularınıza Evet veya Hayır, Hiçbir şey, Sadece oyun oynadık. gibi kısa cevaplar verebilirler. Bu son derece normal bir durumdur. Böyle bir durumda üstüne gitmeden bekleyin. Siz kendi gününüzün nasıl geçtiğini anlatın. Sabırlı olduğunuzda zamanla onun da bir şeyler paylaştığını göreceksiniz. Okulla ilgili sohbetlerinizde Sıkıldın mı?, Okuldan korkma. gibi olumsuz ifadelerden kaçınmaya çalışın. Bunun yerine çocuğunuzu daha iyi anlamanızı sağlayacak sorular tercih edebilirsiniz. 5
Örneğin: Sence bugün okulda olan en iyi/en kötü şey neydi? Eğer seçme şansın olsaydı sınıfta kiminle otururdun, oynardın? Okuldaki en sevdiğin yer neresi? Bugün herhangi birine nasıl bir yardımın dokunmuştur? Bugün en çok ne zaman mutlu/mutsuz hissettin? Sence okulda neyi daha çok öğrenmelisin? Öğretmeniniz size en çok neyi öğretmek istiyor sence? Sınıfınızdaki en komik kişi kim, neden? Eğer yarın sınıf öğretmeni sen olsaydın neler yapardın? Bugün okulda kalemlerini kullandığın üç farklı zamanı anlatır mısın? Neler yapıyordun? Evde çocuğu, öğretmeni ile tehdit etmeyin. Yemeğini yemezsen öğretmenine söyleyeceğim. gibi şeyler söylemeyin. Öğretmeninden korkmasına sebep olursunuz. Çocuğunuzun okulda olacağı zaman dilimi için normalde onun da sevdiği etkinliklerin planlamasını çocuğunuzun yanında yapmayın. Çocuğunuzun okula düzenli olarak gitmesini sağlayın. Devamsızlık arttıkça okuldan uzaklaşacaktır. Okula alışma ve uyum gösterme, her çocuğun yapısına göre farklı zaman alabilir. Bu süreci sabırla karşılamak ve çocuğun uyum gücüne inanmak gerekir. Yine de gösterilen tüm çabalara rağmen çocuğunuz en az bir ay geçmiş olmasına rağmen şiddetli tepkiler gösteriyorsa farklı sorunlar yaşıyor olabilir. Böyle bir durumda zaman kaybetmeden sınıf öğretmeni, Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik Birimi ile iletişime geçerek gerekli adımları atmak; süreci hızlandırmaya yarayacaktır. Tüm öğrenci ve velilerimize sağlık, mutluluk ve başarılarla dolu bir eğitim ve öğretim yılı dileriz. KAYNAKÇA: Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik Bölümü Mutlu Çocuk, Linda BLAIR, Arkadaş Yayınları, Ankara, 2015. Okul Çağı Çocuğu, Haluk YAVUZER, İstanbul: Remzi Kitabevi, 2000. Çağdaş Okulda Eğitim ve Öğretim, İzzettin ALICIGÜZEL, Sistem Yayıncılık, İstanbul, 1998. Çoluk Çocuk Dergisi, Eylül 2001. Popüler Psikiyatri, Eylül-Ekim 2011. Eyvah! Çocuğum Okula Başlıyor, Hatice ŞENEL G., Özgür Yayınları, 2007. Haluk Yavuzer; Çocuk Eğitimi El Kitabı, İstanbul: Remzi Kitabevi, 2016. 6