T.C. NAMIK KEMAL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS SEMİNERİ TEKİRDAĞ İLİNDE KABA YEM ÜRETİMİ VE İHTİYACI KARŞILAMA ORANI Abdurrahman ERDOĞAN ZOOTEKNİ ANABİLİM DALI DANIŞMAN: DOÇ. DR. FİSUN KOÇ TEKİRDAĞ 2015 Her hakkı saklıdır
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 İÇİNDEKİLER DİZİNİ ÇİZELGE LİSTESİ... ii ŞEKİL LİSTESİ... iii 1. GİRİŞ..1 2. TARIM ALANLARININ MEVCUT DAĞILIMI... 3 3. TEKİRDAĞ IN HAYVAN VARLIĞI VE KABA YEM İHTİYACININ HESAPLANMASI... 5 3.1.Tekirdağ ın Hayvan Varlığının Mevcut Durumu... 5 3.1.1.Büyükbaş hayvan varlığı... 5 3.1.2.Küçükbaş hayvan varlığı... 8 3.2.Hayvan Varlığının Kaba Yem İhtiyacı... 10 3.2.1.BBHB yoluyla hayvanların kaba yem ihtiyacının hesaplanması... 10 3.2.2.Günlük kuru madde ihtiyacının tespiti yoluyla kaba yem ihtiyacının hesaplanması... 12 3.3.Kaba yem üretiminin mevcut durumu... 13 3.3.1.Mera alanlarının mevcut durumu... 13 3.3.2.Yem bitkileri ekiliş ve üretim durumu... 13 3.3.3.Yem bitkisine ödenen desteklemeler... 17 3.3.4.Kaba yem ihtiyacının karşılanması durumu... 17 4. SONUÇ VE ÖNERİLER... 20 5.KAYNAKÇA... 21 i
ÇİZELGE LİSTESİ Çizelge 1. Tekirdağ arazi varlığı (da)... 3 Çizelge 2. Tekirdağ da tarla bitkileri ekiliş alanları (da)... 3 Çizelge 3. Büyükbaş hayvan varlığının yıllara göre değişimi (Adet)... 5 Çizelge 4. İlçelere göre büyükbaş hayvan sayıları (Adet)... 7 Çizelge 5. Küçükbaş hayvan varlığının yıllara göre değişimi (Adet)... 8 Çizelge 6. İlçelere bazında Büyükbaş ve küçükbaş sağılır hayvan sayıları (Adet)... 9 Çizelge 7. İlçeler bazında büyükbaş ve küçükbaş hayvan süt üretimi (Kg)... 10 Çizelge 8. BBHB ne çevrilme katsayıları ve BBHB hesaplanması... 11 Çizelge 9. Büyükbaş hayvan sayıları (Adet)... 11 Çizelge 10. Manda sayısı (Adet)... 11 Çizelge 11. Küçükbaş hayvan varlığı (Adet)... 11 Çizelge 12. Tek tırnaklı hayvan sayıları (Adet)... 12 Çizelge 13. Günlük kuru madde gereksinimi yoluyla kaba yem hesaplanması (ton)... 12 Çizelge 14. İlçeler bazında mera alanları (da) ve ot üretimi (ton)... 13 Çizelge 15. Yem bitkileri ekiliş alanı ve üretiminin yıllara göre değişimi (da)... 15 Çizelge 16. Yem bitkileri ekim alanlarının tür bazında dağılımı (da)... 16 Çizelge 17. Kaba yem açığı tablosu... 18 1 ii
ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 1. Büyükbaş hayvanların yıllara göre oransal değişimi (%)... 6 Şekil 2. Küçükbaş hayvanların yıllara göre oransal değişim (%)... 8 Şekil 3. Yem bitkileri ekiliş alanlarının yıllara göre değişimi... 14 Şekil 4.Yem bitkileri ekiliş alanlarının tarla bitkileri içindeki payı (%)... 15 Şekil 5. Yem bitkileri ekim alanlarının ürün bazında dağılışı... 17 Şekil 6. Yıllar bazında yem bitkileri desteklemeleri... 17 iii 2
1
1.GİRİŞ Kaba yemler, hayvanların özelikle ruminantların beslenmesinde hem fizyolojik hem de ekonomik önemi olan yemlerdir. Hayvanların günlük rasyonlarının yaklaşık yarısı kadarı kaba yem (%60 kaba yem-%40 kesif yem) bulunmalıdır. Ekonomik anlamda hayvancılık yapmak isteyen işletmeler, kaliteli kaba yem ihtiyaçlarının önemli kısmını çayır meralardan ve/veya yem bitkileri ekimi yapmak suretiyle karşılamak zorundadır. Kaliteli kaba yem olmadan karlı bir süt sığırcılığı yapılması düşünülemez. Süt sığırlarının sindirim faaliyetlerinin düzenli olması, istenilen süt yağı ile süt veriminin alınabilmesi için mutlaka yeterli düzeyde kaba yem tüketmeleri gerekir. Kaba yemlerin hayvan besleme fizyolojisine uygunluğu yanı sıra, kaliteli ve ucuz olması halinde, daha pahalı olan ve insan beslenmesinde de kullanılan yoğun ya da kesif yemlerin hayvan beslemede kullanımını azaltmaktadır. Kuru ot, yeşil yemler ve silo yemleri gibi kaba yemlerin maliyetlerinin düşük olması hayvancılık işletmelerinin karlılığını artırmaktadır (Alçiçek 1995; Bilgen ve ark. 1996). Süt ya da besi sığırcılığı işletmelerinde üretim maliyetlerinin % 60-70 ini yem girdilerinin oluşturması yemleme ile yapılacak iyileştirmenin karlılığa etkisini açıklamaya yeterlidir (Alçiçek ve ark. 1999; Alçiçek 2002). Bu nedenle, hayvancılık işletmelerinin kaliteli kaba yem gereksinimini karşılamak için çayır-meraların ıslahı, yem bitkisi üretim alanlarının artırılması, ucuz ve alternatif diğer kaba yem kaynaklarının hayvansal üretime kazandırılması ve kaliteli kaba yem üretim tekniklerinin üreticilere aktarılması gerekmektedir. Kaba yem bitkileri içinde baklagiller yem bitkileri protein bakımından zengin ve kaliteli kaba yemdir. Buğdaygiller yem bitkileri ve çayır meralardan elde edilen kuru otlarda kaliteli kaba yemlerdendir. Bunun yanında danesi için yetiştirilen tahılların ot ve samanları özellikle protein bakımından çok fakirdir. Türkiye deki serin iklim tahıllarından elde edilen sap saman miktarı %40 hasat indeksine göre 40 milyon tondur ve bunun yaklaşık 10 milyon tonu (Sancak, 2011) hayvan beslenmesinde dolgu maddesi olarak kullanılmaktadır ki sap ve saman kaliteli kaba yem değildir. Yemler besin maddeleri içeriklerine göre aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir (Filya 2013). Kaba Yemler : (Ham selüloz içeriği %18 den yüksek yemler) Otlatılan çayır mera ve yayla bitkileri Biçilerek veya doğranarak yedirilen bitkiler (yeşil yemler) Silajlar 1
Konservecilik veya insan gıdası artığı olan yeşil yemler Kuru Kaba Yemler Buğdaygil kuru otları Baklagil kuru otları Baklagil Buğdaygil karışımı kuru otlar Baklagil Buğdaygil samanları Kesif Yemler Enerji Yemleri (%20 den az protein, %18 den az ham selüloz içerir) Tahıl daneleri Değirmencilik yan ürünleri Şeker pancarı posası Melas Selektör altı ve elek üstü ürünler Hayvansal ve bitkisel yağlar Diğer enerji yemleri Protein Ek Yemleri (Ham protein içeriği %20 den yüksek yemler) Bitkisel kaynaklı protein ek yemleri (baklagil tohumları) Yağlı tohumlar ve küspeleri Hayvansal kaynaklı protein yemleri Protein olmayan azotlu bileşikler 2
2. TARIM ALANLARININ MEVCUT DAĞILIMI Tekirdağ ilinin yüzölçümü çizelge.1 de incelendiğinde; 6.313.000 dekar (da) olup, bu alanın 3.745.804 (%59.33) dekarı işlenen tarım arazisi, 1.042.535 dekarı (%16.51) orman arazisi ve 325.782 dekarı (%5.16) çayır-mera arazisidir. Çizelge 1. Tekirdağ Arazi Varlığı (da) Arazinin Kullanım Amacı Kapladığı Alan % İşlenen Tarım Alanı 3.745.804 59,33 Ormanlık Alan 1.042.535 16,51 Çayır-Mera Alanı 325.782 5,16 Tarım Dışı Arazi 1.198.879 18,99 TOPLAM 6.313.000 100,00 Kaynak: Tarım Raporu (Tarım il Müdürlüğü, 2013) İlin çayır-mera alanlarının ve yem bitkileri ekiliş alanlarının yetersizliği, hayvancılıkta yem gereksiniminin karşılanmasında yetersiz kalmaktadır. İlde yaygın olarak yapılan süt sığırcılığı göz önüne alındığında kaliteli ucuz kaba yeme olan gereksinim artmaktadır. Genellikle il dışından satın alınan kaba yemin maliyeti yükselmekte, bu durum ise işletmelerin karlılığını olumsuz yönde etkilemektedir. Çizelge 2. Tekirdağ da tarla bitkileri ekiliş alanları (da) Adı Ekiliş Alanı (da) Ekiliş Oranı (%) Tahıllar 1.957.206 53,31 Yağlı Tohumlar 1.558.142 42,44 Yem Bitkileri 135.118 3,68 Yumrulu Bitkiler 18.008 0,49 Baklagiller 1.526 0,04 Endüstri Bitkileri 1.439 0,04 TOPLAM 3.671.439 100 Kaynak: Tarım Raporu (Tarım il Müdürlüğü, 2013) 3
Çizelge 2 de görüldüğü gibi 2013 yılında toplam tarım alanlarının büyük kısmını oluşturan tarla bitkilerinin yaklaşık ; %53 ünü tahıllar, % 42 sini yağlı tohumlu bitkiler oluşturmaktadır. Yem bitkileri üretim alanı ise sadece % 3,68 dir. Bu oranın Türkiye genelinde % 9,13 olduğu düşünüldüğünde ilin yem bitkisi ekilişlerinin ne kadar düşük olduğu anlaşılmaktadır. 4
3. TEKİRDA HAYVAN VARLIĞI VE KABA YEM İHTİYACININ HESAPLANMASI İlin hayvan varlığının genel durumuna ile tür ve ırk bazında mevcut hayvan sayılarına göre analiz yapılması uygun olacaktır. 3.1.Türkiye nin Hayvan Varlığının Mevcut Durumu Tekirdağ genelinde 19600 aktif işletmede 152.604 büyükbaş hayvancılık yapılırken, 5200 işletmede 191.389 küçükbaş hayvancılık yapılmaktadır. Büyükbaş hayvan popülasyonun %99 kültür ve kültür melezi ırklardan oluşmaktadır. Son yıllarda Manda Birliğinin gayretleriyle manda sayısında kısmen artış sağlanmıştır. Hayvancılık; İlin toplam tarımsal gayri safi üretim değerinin 535.649.249 sini ( %27,45 ) oluşturmakta olup, ilin önemli bir tarımsal faaliyet koludur. 2013 yılında hayvansal G.S.Ü.D. içindeki en büyük pay 340.325.819 u ile süt üretimine aittir. Hayvansal G.S.Ü.D içerisinde süt üretiminin payı % 63,54 ile ilk sıradadır. Bunu % 34,01 ile et üretimi takip etmektedir. İnek sütü G.S.Ü D. değeri, toplam hayvansal G.S.Ü.D. nin % 59,15 ini oluşturmaktadır. 3.1.1.Büyükbaş hayvan varlığı Tekirdağ ilinde yıllar itibariyle büyükbaş hayvan sayılarında yatay seyirde kısmi bir artış gözlenmiş, ırk bazında ise olumlu yönde önemli gelişmeler olmuştur. 5
Çizelge 3. Büyükbaş hayvan varlığının yıllara göre değişimi (Adet) Sığır Sığır (Kültür Sığır Yıllar Melezi) Manda Toplam (Kültür) (Yerli) 2000 56.818 40.194 550 242 97.804 2001 65.800 45.300 520 375 11.995 2002 68.752 38.675 478 493 108.398 2003 71.655 39.320 535 434 111.944 2004 76.403 38.242 682 429 115.756 2005 77.920 49.003 655 256 127.834 2006 79.586 50.947 641 193 131.367 2007 104.228 27.313 590 245 132.375 2008 104.420 27.442 702 292 132.856 2009 105.321 27.615 1.350 421 134.707 2010 109.409 27.755 1.308 321 138.793 2011 123.361 27.851 1.401 549 153.162 2012 128.973 27.016 2.028 579 158.596 2013 127.154 23.851 948 651 152.604 Kaynak: Tarım Raporu (Tarım il Müdürlüğü, 2013) 6
Şekil 1. Büyükbaş hayvanların yıllara göre oransal değişimi Değişken esaslı endeks hesaplamasında 2000-2013 yılları incelendiğinde kültü ırkı sığırların bir önceki yıla göre hiç azalış göstermediği görülmüştür. Bu yöntemle gerçekleşen değişiklikler incelendiğinde Kültür melezi sığır sayılarında ise 2000 2013 yılları arasında dalgalanma görülmekle birlikte genel olarak azalış yönünde değişim görülmektedir. Yerli sığır sayısında düzensiz bir dağılış görülmektedir. Manda sayısında 2006 yılından sonra genel bir artış görülmektedir. Kültür ırkı sığırlardaki bu artış, ileride de ele alınacağı üzere kaliteli kaba yem ihtiyacını ve dolayısıyla yem maliyetlerini artırıcı etkisi olmuştur. Çizelge 4 te 2013 yılı büyükbaş hayvanların ilçeler göre dağılımı incelendiğinde Malkara da % 36,83 ü, Hayrabolu da %17,04 ve Merkez ilçede % 12,14 oranında bulunduğu görülmektedir. En az hayvan sayısı ise % 1,51 ile Marmara Ereğlisi ilçesindedir. Manda ise sadece 3 ilçede yetiştirilmektedir. 7
Çizelge 4. İlçelere göre büyükbaş hayvan sayıları (2013) İlçe Adı Sığır (Kültür Irkı) Sığır ( Kültür Melezi) Sığır ( Yerli Irk ) Manda Toplam Çerkezköy 6.920 1.549 29 41 8.539 Çorlu 9.698 1.102 60 10.860 Hayrabolu 24.750 1.250 26.000 Malkara 43.987 12.078 135 56.200 M.Ereğlisi 2.020 280 2.300 Merkez 15.682 2.786 130 18.598 Muratlı 7.071 1.204 8.275 Saray 11.510 2.032 240 550 14.332 Şarköy 5.516 1.570 414 7.500 Toplam 127.154 23.851 948 651 152.604 3.1.2.Küçükbaş hayvan varlığı Çizelge 5. de görüldüğü üzere 2013 yılında 2000 yılına göre toplam koyun sayısında %21,43 artış görülmüş, kıl keçisi sayısında dalgalanmalar olmakla birlikte önemli bir değişim görülmemiştir. Merinos sayısında da dalgalanmalarla birlikte önemli bir değişim olmamıştır. 2011 yılında yurt dışından çok sayıda kurbanlık koyun getirilmesiyle bir önceki yıla göre geçici bir artış görülmüş, sonrası tekrar normal seyrine dönmüştür. 8
Çizelge 5. Küçükbaş Hayvan Varlığının Yıllara Göre Değişimi (Adet) Yıllar Koyun(Yerli) Koyun(Merinos) Keçi(Kıl) K.Baş Toplamı 2000 115.428 14.265 35.862 165.555 2001 111.050 13.500 38.250 162.800 2002 96.901 11.839 40.615 149.355 2003 100.098 11.130 41.292 152.520 2004 95.573 9.905 43.034 148.512 2005 107.603 9.612 44.252 161.467 2006 121.148 2.816 48.121 172.085 2007 124.863 2.657 41.820 169.340 2008 133.149 2.900 45.041 181.090 2009 120.291 4.586 43.533 168.410 2010 127.659 4.376 45.859 177.894 2011 253.265 5.830 48.589 307.684 2012 182.684 19.575 60.926 263.185 2013 140.172 13.292 37.925 191.389 Kaynak: Tarım Raporları (Tarım İl Müdürlüğü, 2013a) Şekil 2. Küçükbaş hayvanların yıllara göre oransal değişimi Değişken esaslı endeks hesaplamasında 2000 2013 yılları incelendiğinde merinos ırkı koyun sayısında 2006 yılına kadar sürekli bir düşüş görülmüş, bu yıldan sonra 2012 yılına kadar bir sürekli artış göstermiştir. İldeki merinos koyunları genellikle yerli ırklarla melezlenmiş, saf olarak yetiştiriciliği çok az sayıdadır. Yerli ırk koyunlar 2000 2013yılları arasında (2011 hariç) genel aynı oranda kısmı bir artış göstermiştir. Tekirdağ ilinde yerli gen kaynağı olarak kıvırcık ve kıvırcık melezi ırklar çoğunlukta olup, Tahirova, Türkgeldi, Sakız 9
ve diğer yerli ırklarda az sayıda bulunmaktadır. Türkiye genelinde yerli ırk koyunlarda, kıl ve tiftik keçisinde uygulanan Halk Elinde Islah Projesi Tekirdağ da yapılmaması, orman ve mera alanların daralması, tüketici talepleri ve diğer kültürel etmenlerin etkisiyle küçükbaş hayvancılık ta istenilen ilerleme sağlanamamıştır. Çizelge 6. İlçeler Bazında Büyükbaş ve Küçükbaş Sağılır Hayvan Sayıları İlçeler Kültür Irkı Kültür Melezi Yerli Manda Sağılır Büyükbaş Keçi Merinos Koyun Diğer Koyunlar Sağılır Küçükbaş Çerkezköy 2.620 600 11 15 3.246 675 95 9.210 9.980 Çorlu 3.685 420 22 4.127 450 17.550 18.000 Hayrabolu 9.400 475 9.875 2.150 4.350 18.400 24.900 Malkara 16.715 4.590 53 21.358 9.520 1.050 25.800 36.370 M.Ereğlisi 765 105 870 225 135 3.150 3.510 Merkez 5.960 1.055 48 7.063 5.100 900 22.140 28.140 Muratlı 2.685 457 3.142 400 1.980 9.130 11.510 Saray 4.370 772 90 210 5.442 1.800 1.360 12.460 15.620 Şarköy 2.095 593 158 2.846 15.000 2.200 7.020 24.220 Toplam 48.295 9.067 360 247 57.969 35.320 12.070 124.860 172.250 Kaynak: Tarım Raporları (Tarım İl Müdürlüğü, 2013b) Tekirdağ ilinde sağılan; inek sayısı 57.969, koyun 136.930, keçi (saanen melezi + kıl keçisi) 35.320 baştır. Küçükbaş hayvancılıkta süt daha ziyade kuzu büyütmede kullanılmakta, süt ikinci planda kalmaktadır. 10
Çizelge 7. İlçeler Bazında Büyükbaş ve Küçükbaş Hayvan Süt Üretimleri Büyükbaş Küçükbaş İlçeler Kültür Merinos Diğer Kültür Irkı Yerli Manda Toplam Keçi Toplam Toplam Süt Melezi Koyun Koyunlar Büyükbaş Süt Küçükbaş Süt Üretimi Laktasyon Süt 5.845 5.550 2.500 1.100 Üretimi ( kg ) 100 80 90 Üretimi ( kg ) ( kg ) Verimi ( kg ) Çerkezköy 15.313.900 3.330.000 27.500 16.500 18.687.900 67.500 7.600 828.900 904.000 19.591.900 Çorlu 21.538.825 2.331.000 0 24.200 23.894.025 45.000 0 1.579.500 1.624.500 25.518.525 Hayrabolu 54.943.000 2.636.250 0 0 57.579.250 215.000 348.000 1.656.000 2.219.000 59.798.250 Malkara 97.699.175 25.474.500 132.500 0 123.306.175 952.000 84.000 2.322.000 3.358.000 126.664.175 M.Ereğlisi 4.471.425 582.750 0 0 5.054.175 22.500 10.800 283.500 316.800 5.370.975 Merkez 34.836.200 5.855.250 120.000 0 40.811.450 510.000 72.000 1.992.600 2.574.600 43.386.050 Muratlı 15.693.825 2.536.350 0 0 18.230.175 40.000 158.400 821.700 1.020.100 19.250.275 Saray 25.542.650 4.284.600 225.000 231.000 30.283.250 180.000 108.800 1.121.400 1.410.200 31.693.450 Şarköy 12.245.275 3.291.150 395.000 0 15.931.425 1.500.000 176.000 631.800 2.307.800 18.239.225 Toplam 282.284.275 50.321.850 900.000 271.700 333.777.825 3.532.000 965.600 11.237.400 15.735.000 349.512.825 Kaynak: Tarım Raporları (Tarım İl Müdürlüğü, 2013c) Tekirdağ toplam süt üretiminin % 95,42 si sığır, % 3,49 u koyun, % 1,01 i keçi ve % 0,08 i mandalardan elde edilmiştir. Yıllık ortalama süt verimi; saf kültürde 5.845 kg, kültür melezinde 5.550 kg, manda da 1100 kg, kıl keçisinde 100 kg, merinos koyununda 80 kg, kıvırcık ve diğer melezlerde 90 kg dır. 3.2. Hayvan Varlığının Kaba Yem İhtiyacı İlin hayvan varlığının kaba yem gereksinim duyduğu kaba yem miktarının hesaplanması iki yolla yapılmaktadır. Birincisi Büyükbaş Hayvan Birimi (BBHB) yoluyla kaba yem ihtiyacının hesaplanması, diğeri ise Günlük Kuru Madde İhtiyacının Hesaplanması yoluyla kaba yem ihtiyacının hesaplanmasıdır. 3.2.1. BBHB yoluyla hayvanların kaba yem ihtiyacının hesaplanması BBHB yoluyla hayvanların kaba yem hesaplanmasına bazı çevirme katsayıları kullanılarak (çizelge 8) mevcut hayvan sayıları üzerinden büyükbaş hayvan birimine çevrilmektedir. 11
Çizelge 8. BBHB ne çevrilme katsayıları ve BBHB HAYVANIN NİTELİĞİ KATSAYI HAYVAN SAYISI BBHB Bir kültür ırkı süt ineği 1,00 BBHB 55.810 55.810 Kültür melezi inek 0.75 BBHB 11.108 8.331 Yerli inek 0.50 BBHB 369 185 Dana-düve (kültür ırkı) 0.60 BBHB 41.252 24.751 Dana-düve (kültür melezi) 0.45 BBHB 7.977 3.590 Dana-düve (yerli) 0.30 BBHB 297 89 Buzağı (dişi-erkek) 0.06 BBHB 35.526 2.132 Koyun 0.10 BBHB 136.515 13.652 Keçi 0.08 BBHB 35.731 2.858 Manda (erkek) 0.90 BBHB 98 88 Manda (dişi) 0.75 BBHB 430 323 Öküz 0.60 BBHB - - Kuzu-Oğlak 0.04 BBHB 18.842 754 Boğa 1.50 BBHB 20 30 At 0.50 BBHB 812 406 Katır 0.40 BBHB 50 20 Eşek 0,30 BBHB 414 124 TOPLAM BBHB 113.142 Kaynak: Anonim (2013a). Çizelge 8 de belirtilen katsayılara göre Tekirdağ Tarım İl Müdürlüğü ve TUİK verilerine göre hayvan sayıları tekrar sınıflandırıldığında Çizelge 9, 10, 11 ve 12 deki gibi bir tasnif ortaya çıkmaktadır. Çizelge 9. Büyükbaş hayvan varlığı (Adet) Dana Düve İnek Kültür Kültür Kültür Yerli Kültür Yerli Boğa Melezi Melezi 41.252 7.977 297 55.810 11.108 369 20 Çizelge 10. Manda sayısı (Adet) Dişi Erkek 430 98 12
Çizelge 11. Küçükbaş hayvan varlığı (Adet) Koyun Keçi Sayısı Kuzu + Oğlak Sayısı 136.515 35.731 18.842 Çizelge 12. Tek tırnaklı hayvan varlığı (Adet) At Katır Eşek 812 50 414 Büyükbaş Hayvan Birimi (BBHB) 500kg kabul edilmektedir. Hayvanlara günlük, canlı ağırlığının %2,5 i kadar kuru ot veya %10 u kadar yeşil ot yedirileceği esas alınmaktadır. 2013 yılı hayvan varlığımız yukarıdaki çizelgelere göre hesaplandığında 113.142 BBHB ortaya çıkmaktadır. Bu bilgiler doğrultusunda mevcut hayvan varlığının kaliteli kaba yem ihtiyacı günlük 396 ton kuru ot ve 1697 ton silaj + yeşil ot, yıllık ise yaklaşık 144.540 ton kuru ot ve yaklaşık 619.452 ton silaj + yeşil ot gereksinimi bulunmaktadır. Bu yemler kuru madde içeriğine göre hesaplanacak olursa yaklaşık 308.700 tona karşılıktır. 3.2.2. Günlük kuru madde ihtiyacının tespiti yoluyla kaba yem ihtiyacının hesaplanması Mevcut hayvan varlığının ağırlıklarının maksimum %2,5 ü kadar günlük kuru madde ihtiyacı olduğu ve hesaplanan kuru madde ihtiyacının %60 ının kaba yem olması gerektiği varsayımı ile hesaplama yapılabilen bir yöntemdir. (Sabancı, Baytekin, Balanlı, & Acar, 2013). Çizelge 13. Günlük kuru madde ihtiyacının tespiti yoluyla kaba yem ihtiyacı Hayvan Türü Hayvan Varlığı(adet) Günlük Kuru Madde Miktarı(kg) Rasyon Kaba Yem Miktarı(kg) Yıllık Kaba Yem Gereksinimi (kuru ot) (ton) Büyükbaş Hayvanlar 95.328 1.191.600 714.960 260.960 Küçükbaş Hayvanlar 17.264 215.800 129.480 47.260 Tek Tırnaklılar 550 6.875 4.125 1.506 TOPLAM 113.142 1.414.275 848.565 309.726 13
Yukarıda yapılan hesaplamalarda da görüleceği gibi Tekirdağ da yapılan hayvan yetiştiriciliği için kuru madde bazında yıllık 309.726 ton kaba yeme gereksinim bulunmaktadır. İki farklı yolla hesaplanması birbirini doğrulamaktadır. 3.3. Kaba yem üretiminin mevcut durumu Bunu hesap edebilmek için mera alanlarından elde edilen kaba yem miktarı ile yem bitkileri ekilişleri ile elde edilen kaba yem miktarının hesaplanması gerekir. 3.3.1. Mera alanlarının mevcut durumu Tekirdağ Mera Alanları (2013 kayıtlarına göre) 325.782 dekardır. İlimiz şartlarında meralardan yararlanılabilir yem oranı ise %60-70 olarak kabul edilebilir. İlimizin yağış kuşağı (550-650 mm) dikkate alındığında meralarımızdan ortalama 300-350 kg/da yeşil ot alınabilmektedir. Çizelge 14. İlçeler bazında çayır-mera alanı ve ot üretimi İlçe Adı Mera Alanı (da) Kuru ot Üretimi (ton) Çerkezköy 13.792 1.103 Çorlu 29.591 2.367 Hayrabolu 99.065 7.925 Malkara 82.323 6.586 M.Ereğlisi 4.014 321 Merkez 46.596 3.728 Muratlı 19.236 1.539 Saray 28.856 2.308 Şarköy 2.310 185 TOPLAM 325.782 26.063 Çayır - Meralardan ortalama 320 kg/da yeşil ot verimi hesabıyla toplam 104.250 ton kaba yem elde edilmektedir. Bir başka ifadeyle çayır ve meralardan dekara 80 kg kuru ot hesabıyla 26.062 ton kuru ot elde edilmektedir. (çizelge 14) Yukarıda hesapladığımız 310 bin ton kaba yem ihtiyacı için meralardan elde edilen 26.062 ton haricinde 284 ton daha kaba yem ihtiyaç vardır. Yani meralardan elde edilen kuru ot üretimi, toplam ihtiyacın sadece % 8,5 ini karşılamaktadır. 3.3.2.Yem bitkileri ekiliş ve üretim durumu Tekirdağ ilinin işlenen toplam alanın %3,68 inde (135.118 da) yem bitkisi ekiliş yapılmaktadır. İldeki tarım alanlarının toprak sınıfının iyi olması, yeter arazi büyüklüğünün 14
ülke ortalamasının iki katında bulunması ve tarıma dayalı sanayinin gelişmesiyle birlikte üreticiler daha çok hububat ve yağlı tohumlu bitkilere önem vermektedir. İldeki sulanabilir arazi potansiyeli olduğu halde bu konuda yeterli yatırımlar henüz faaliyete geçirilememiştir. Şekil 3. Yem bitkileri ekiliş alanlarının yıllara göre değişimi (da) Yem bitkilerinin ekilişlerinde 2007 yılına kadar genel bir artış görülmüş, sonraki 2008 yılında %17,7 lik düşüş görülmüştür. 2013 yılı ise 135.118 dekar ile en çok alanda üretim yapılan yıl olmuştur. Şekil 3. te yem bitkilerinde; 2003 yılında 63.485 dekar alandan 124.586 ton yeşil kaba yem üretilirken, 2013 yılında 135.118 dekar alandan 472.283 ton yeşil kaba yem üretilmiştir. 15
Çizelge 15. Yem bitkileri ekiliş alanı ve üretiminin yıllara göre değişimi (da) Yıllar İşlenen Tarım Alanı (A) Yem Bitkileri Alanı (B) % (B/A*100) Yem Bitkileri Üretimi (yeşil ot) (ton) 2003 3.783.359 63.485 1,68 124.586 2004 3.753.470 61.570 1,64 135.870 2005 3.767.840 79.350 2,11 175.656 2006 3.796.276 96.593 2,54 171.173 2007 3.773.674 118.859 3,15 167.876 2008 3.741.539 97.731 2,61 157.033 2009 3.718.246 106.896 2,87 231.341 2010 3.669.933 116.524 3,18 362.697 2011 3.665.057 115.890 3,16 382.317 2012 3.615.932 114.287 3,16 363.744 2013 3.671.439 135.118 3,68 472.283 Kaynak: Anonim 2013b Şekil 4. Yem bitkileri ekiliş alanlarının tarla bitkileri alanı içindeki payı (%) 16
Yem bitkileri üretimi 11 yılda yaklaşık 3,8 kat artmış olsa da beklentilerin çok altında kalmıştır. 2003 yılı toplam ekim tarla alanlarının %1.68 i yem bitkisi ekilişi iken, 2013 yılı sonunda bu oran %3,68 olarak yükselmiştir. Yem bitkileri yıllar itibariyle toplam ekiliş alanlarının, ekili tarla alanlarına toplamına oranı Şekil 4 te daha net görülmektedir. Çizelge 16. Yem bitkileri ekim alanlarının tür bazında dağılımı (da) Ürün Ekiliş Alanı (da) Ortalama Verim (Kg/Da) Üretim (ton) Mısır (silaj) 84.554 3.897,7 329.563 Mısır (hasıl) 410 1.573,2 645 Fiğ (yeşil ot) 29.229 1.910,0 55.828 Yulaf (yeşil ot) 3.675 1.148,8 4.222 Tritikale (yeşil ot) 170 1.811,8 308 Yonca (yeşil ot) 16.164 4.852,5 78.436 Korunga 290 2.000,0 580 Sorgum (yeşil ot) 65 3.076,9 200 Hayvan Pancarı 500 5.000,0 2.500 Toplam 135.057 472.282 Kaynak: Tarım Raporu (Tarım il Müdürlüğü, 2013) Şekil 5. Yem bitkileri alanlarının dağılımı (2013) 17
Şekil 5 incelendiğinde yem bitkileri 2013 üretim sezonu toplam ekiliş alanlarının; %63 nün silajlık mısır, %22 fiğ, % 12 yonca ve %3 diğer ürünler olduğu görülmektedir. Şekil 7. Yıllar bazında yem bitkileri desteklemeleri (TL) Yem bitkileri desteklemeleri, üretim miktarına paralel bir dalgalanma göstermiş, 2009 yılından itibaren genel bir artış görülmektedir. (Şekil.7) 3.3.2.3. Kaba yem ihtiyacının karşılanması durumu Tekirdağ 2013 yılı rakamlar ile yaklaşık 135.057 dekar yem bitkileri ekiliş alanından; 329.563 tonu silaj, 142.719 tonu yeşil ot olmak üzere toplam 472.282 ton kaba yem elde edilmektedir. Kuru ot/yeşil ot oranı yaklaşık 1/3 veya ¼ kabul edilmekte olup yaklaşık 142.719 ton yeşil otun, kuru ot cinsinden karşılığı 35.680 ton dur. Mevcut meralardan elde edilen 26.062 ton kaliteli kuru ot ile yem bitkileri ekilişinden elde edilen 35.680 ton kuru ot toplandığında Tekirdağ kaba yem (kuru ot) üretimi toplam 61.742 tondur. 18
Çizelge 17. Kaba yem açığı tablosu (ton) Kaliteli Kaba Yem Kaynakları Üretim (ton) Çayır ve Meralar (kuru ot) 26.062 Yem Bitkileri Üretimi Kuru ot 35.680 Yeşil ot Silaj 329.563 Toplam 391.305,00 Hayvan Varlığı Büyükbaş Hayvan Birimi (BBHB) Büyükbaş 95.327 Küçükbaş 17.265 Tek Tırnaklı 550 Toplam 113.142 Gereksinim Duyulan Kaliteli Kaba Yem Yaşama Payı+7 kg Süt Üretimi İçin, ton Kuru ot 144.540 Silaj+Yeşil ot 619.452 Toplam 763.992 Kaliteli Kaba Yem Açığı (YP+7 kg süt) Yaşama Payı+7 kg Süt Üretimi İçin, ton Kuru ot 82.798 Silaj+Yeşil ot 289.889 Toplam Açık 372.687 Kuru Kaba Yem (Kuru Ot) karşılanma durumu şu şekildedir; İlde bulunan hayvanların gereksinim duyduğu yıllık kaba yem (kuru ot ) 144.540 ton olduğuna göre bunun %42,72 si (61.742 ton) mevcut üretimle karşılanmaktadır. Diğer bir ifade ile kaliteli kuru ot açığı %57,28 oranında ( 82.798 ton ) açık bulunmaktadır. (çizelge 17.) Sulu Kaba yem (Silaj + Yeşil Ot) karşılanma durumu şu şekildedir; İlde bulunan hayvanların gereksinim duyduğu 619.452 ton silaj gereksiniminin %53,20 si (329.563 ton) karşılanmakta iken, %46,80 oranında ( 289.889 ton) açık olduğu görülmektedir. (çizelge 17) Toplam kaba yem karşılama oranı olarak bakıldığında gereksinim duyulanın yarısının bile karşılanamadığını görülmektedir. Yukarıda 500 kg canlı ağırlığındaki bir BBHB için (12,5kg/günX365gün) yıllık 4,5 ton kuru ot ihtiyacı bulunmaktadır. Bu 4,5 ton kaliteli kaba yemi; yaklaşık 5,5 ton mısır silajı ile 1,3 ton kuru ota (yonca, fiğ, korunga v.b )denk düşmektedir. Bu nedenle kurulacak veya kurulu hayvancılık işletmesinin kaba yem üretimi yapabileceği hayvan başına en az 2,5 dönüm sulu veya 5 dönüm kuru arazisi olmalıdır. Tekirdağ ilinde mevcut tarla ekim alanlarının %3,68 lik kısmında (135.057 da) üretimi yapılan yem bitkisi üretiminin artırılması amacıyla; kuru kaba yem (kuru ot) üretimi 19
için yaklaşık 117.228 dekar ilave alanda ekim yapılması ayrıca silaj üretimi için de 74.388 dekar alanda ilave üretim yapılması gerekmektedir. Sonuç olarak mera alanlarının artırılması pek mümkün görünmediğinden, il genelinde yem bitkisi ekim alanlarının 326 bin dekara çıkartılması gerekmektedir. Kaba yemlerin besin değerini artırmak ve korumak için en iyi yöntem silolama metodudur. Yeşil yemler silaj yapılarak hayvanların tüketimine sunulmalıdır. Kaba yem üretimi için arazisi bulunmayan işletmelerin uzun dönemde yaşama şansının olamayacağı bilinmelidir (Anonim,2013d). Hayvansal üretimin önemli unsurlarından biri olan yem bitkileri, toprakların fiziksel ve kimyasal özelliklerine ayrıca münavebe uygulanıyor ise kendisinden sonra gelen tarla bitkilerine verim ve kalite yönünden olumlu etkilerde bulunmaktadır. Tekirdağ iklim verileri, kışlık olarak yetiştirilen serin iklim tahıllarından sonra ikinci ürün yem bitkileri yetiştiriciliğine uygundur. Özellikle kültür ırkı melezi sığırların ve merinos koyunlarının son on yılda önemli miktarda artışı ile beraber hayvan varlığının niteliği pozitif yönde etkilenmiştir. Gerek başka sektördeki sermayenin hayvancılık sektörüne kayması, gerekse planlı şekilde yapılan ve desteklenen bir hayvancılık yapılması ile hayvanların ahır ve ağılda bakımının artırılması ile beraber, çayır ve meralarda aşırı otlatma baskısı azaltmıştır. 1998 yılında çıkarılan Mera Kanununa rağmen çayır mera alanlarının iyi yönetilememesi, ıslah çalışmalarının istenilen düzeyde olmaması ve meraların bilinçsiz kullanılması ile beraber hayvancılığı istenilen noktalara taşıyamamaktadır. 4. SONUÇ VE ÖNERILER İlimiz hayvan varlığının kaba yem gereksinimi, üretimimizle karşılaştırıldığında kaba yem üretimimiz hayli yetersiz kalmaktadır. Büyükbaş hayvan popülasyonun büyük bir kısmının yüksek verimli ırklardan oluştuğu göz önüne alındığında, süt sığırcılığının fazla olmasıyla, hayvanların verim performansları gereği kaliteli kaba yeme mutlak gereksinim duyulduğu açık olup, konuyla ilgili yeni çözüm yollarının ortaya konulması gerekmektedir. Çayır-Mera alanlarımızın ıslah çalışmaları çok yavaş ilerlemekte, yeterli ödenek ve destek sağlanamamaktadır. Köy otlatma planlarına uyulmadığından yararlanılabilir ot miktarı çok az düzeydedir. 20
Hayvancılıkta kaba yem ihtiyacının karşılanması ve yem maliyetlerinin düşürülmesi bakımından çayır ve meralar mutlaka korunmalı-ıslah edilmelidir. İlimizin büyükşehir olmasıyla birlikte meralar için önemli bir kaynak ayrılacağı beklenilmektedir. Çiftçilerimiz tarafından üretilen kaba yemlerin muhafaza ve depolama şartlarının uygun olmaması, biçim ve hasat işlemlerinde ürün kayıplarına neden olmaktadır. Özellikle silo yemlerinde, silolama hataları nedeniyle silaj kalitesinde olumsuz sonuçlar ortaya çıkmaktadır. Yem bitkisi ekiminin artırılması için diğer ürün desteklerine etkileyecek şekilde münavebe sistemlerinin uygulanması gerekmektedir. Yem bitkileri desteklemelerinde minimum 10 da alan sınırı kaldırılmalı, hasıl olarak kullanılan ürünler de destekleme kapsamında alınmalıdır. Sertifikalı Yem Bitkileri tohumu üretimi yapan ve kullananlara ayrı olmak üzere destekleme verilmelidir. Kaba yem ticaretinin yaygınlaştırılması ve sağlıklı bir piyasanın oluşumu için kaba yem borsaları oluşturulmalı, çiftçi örgütleri pazarlama noktasında üreticilere yardımcı olmalıdırlar. Meyve ve zeytin bahçelerinde tek yıllık baklagil yem bitkilerinin ara ziraatına izin verilmeli ve desteklenmelidir. Sulanabilir tarım alanları artırılarak, özelikle 2. ürün yem bitkisi ekilişi yaygınlaştırılmalıdır. Yem bitkilerinde sözleşmeli üretim yapanlara ilave destekler verilerek üretim özendirilmelidir. Yem bitkileri üretimi yapanlara alet-ekipman desteğinde öncelik tanınmalıdır. Tek yıllık yem bitkisi türlerinin karışım olarak ekiminin artırılması için, eğitim ve yayım faaliyetlerinin köy toplantılarıyla yaygınlaştırılması gerekir. İl dışından veya yurtdışından satın alınan yemlerin taşıma masraflarıyla beraber yem maliyetleri yükseldiğinden, küçük işletmeler kalitesiz yem kullanmak zorunda kalmakta, büyük işletmeler ise mecburen yüksek fiyatlı kaba yem satın almak zorunda kalmaktadırlar. 21
Yıllık ürün ve ihtiyaç potansiyeli çıkarılarak, gerektiğinde üreticilere bedelsiz yem bitkisi tohumu verilmek suretiyle açığın kapatılması noktasında uzun vadeli projeler hazırlanarak ilimiz hayvancılığının geliştirilmesi sağlanmalıdır. 5. KAYNAKLAR Anonim.(2013b). Tekirdağ tarım il Müdürlüğü 2013 Tarım Raporu. http://www.tuik.gov.tr/bitkiselapp/bitkisel.zuladresindenalınmıştır Ak, İ. (2013). Süt Sığırlarının Beslenmesi. Hayvan Besleme: T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını No: 2244. Anonim (2013b). TÜİK Bitkisel Üretim İstatistikleri. http://www.tuik.gov.tr/bitkiselapp/bitkisel.zuladresindenalınmıştır Anonim (2013a). 4342 Sayılı Mera Kanunu Anonim (2013b). TÜİK Hayvancılık İstatistikleri. http://www.tuik.gov.tr/hayvancilikapp/hayvancilik.zul adresinden alınmıştır Anonim (2013h).Türkiye de hayvancılık ve hayvan yemleri çalıştayı. Filya İ. (2013).Yemler ve Yem Katkı Maddeleri Hayvan Besleme Eskişehir: T.C. Anadolu Üniversitesi Yayın No: 2244. Sabancı, C.O., Baytekin, H.,Balanlı,C., Acar, Z.(2013). TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası. http://www.zmo.org.tr/resimler/ekler/7e77c835af3d2a8_ek.pdf adresinden alınmıştır. Sancak, C. (2011).Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü. agri.ankara.edu.tr:http://www.agri.ankara.edu.tr/fcrops/1283_tarla_bitkileri_yetistirme _1_Bolum_1.pdf adresinden alınmıştır. 22