Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi Sayı 27, Sayfa 173-185, 2009 SINIF ÖĞRETMENLERİNİN SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİM YÖNTEMLERİNE İLİŞKİN GÖRÜŞLERİ Serdarhan Musa Taşkaya 1, Turgut Bal 2 1 Selçuk Üniversitesi, Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi, Sınıf Öğretmenliği Anabilim Dalı, Konya serdarhantaskaya@hotmail.com 2 Tavşançalı 100. Yıl İlköğretim Okulu Kulu/Konya, turgutbal@mynet.com ÖZET Bu araştırmada, sınıf öğretmenlerinin sosyal bilgiler dersi öğretim yöntemlerine ilişkin görüşlerinin ortaya koyulması amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda verilerin toplanmasında yapılandırılmamış görüşme yöntemi kullanılmıştır. Verilerin analizinde içerik analizi yönteminden yararlanılmıştır. Araştırmaya 2008 2009 öğretim yılında Konya ilinde devlet okullarında görev yapmakta olan 24 sınıf öğretmeni katılmıştır. Araştırmada şu sonuçlara ulaşılmıştır: Katılımcıların sosyal bilgiler dersinde en çok kullandıkları yöntemler sırayla, Soru-Cevap, Anlatım ve Tartışma yöntemleridir, Sosyal bilgiler dersinde 17 farklı yöntem kullanılmaktadır, Her katılımcı ortalama 4 yöntem kullanmaktadır. Sosyal bilgiler dersinde kullanılan yöntemlerin seçiminde, yöntemin; Dersin ve konunun amacına daha kolay ulaştırması. özelliği en çok aranan özellik olmuştur. Sınıf öğretmenlerinin bildiği ancak derste kullanamadığı sosyal bilgiler öğretim yöntemlerin başında Gezi-Gözlem yöntemi gelmektedir. Daha sonra ise Drama ve Proje yöntemleri yer almaktadır. Sınıf öğretmenlerinin bildiği ancak derste kullanamadığı sosyal bilgiler öğretim yöntemlerini kullanamama nedenlerinin başında ise Okulun imkânlarının kısıtlı olması gelmektedir. Anahtar Kelimeler: Sosyal bilgiler dersi, Öğretim yöntemleri, Sınıf öğretmenleri.
Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi Sayı 27, Sayfa 173-185, 2009 PRIMARY SCHOOL TEACHERS PERSPECTIVE ON TEACHING METHODS OF SOCIAL SCIENCES Serdarhan Musa Taşkaya 1, Turgut Bal 2 1 Selcuk Universty, Ahmet Keleşoğlu Education Faculty, Primary School Teacher Training Programme, Konya-TURKEY, serdarhantaskaya@hotmail.com 2 Tavşançalı 100. Yıl Primary School, Kulu/Konya-TURKEY turgutbal@mynet.com ABSTRACT The purpose of this study was to elicit perspectives of primary school teachers on teaching methods of social sciences. Unstructured interviewed method was used in the process of collecting data for the study. Content analysis was utilized to analyze data. 24 primary school teachers employed in public schools in Konya province during 2008 2009 school year participated in the study. Following results were obtained from the study: The most frequently utilized methods in social sciences classes were, Question-Answer, Explanation and Discussion, respectively. 17 different methods are used in social sciences classes. Each participant employs an average of 4 methods. In the selection of methods utilized in social sciences classes, the most wanted prominent aspect of the method was its function for easier access to the objective of the class and subject. The very first teaching method of social sciences that primary school teachers are aware of but do not use in the class is Trip-Observation. Drama and Project methods come subsequently. The primary reason for not using teaching methods of social sciences that primary school teachers already know is scarcity of resources in school. Keywords: Course of social sciences, Teaching method, Primary school teachers.
Sınıf Öğretmenlerinin Sosyal Bilgiler 175 GİRİŞ Günümüzde, kendini geliştirecek, herhangi bir alanda başarı gösterecek ve toplumun beklentilerine cevap verebilecek bireyler yetiştirmek, eğitimin en önemli hedefleri arasında yer almaktadır. Ancak eğitimin hedeflerini yerine getirebilmesi öğretmenlerin sınıfta öğrenmeyi tam olarak gerçekleştirebilmesi ile mümkün olabilecektir. Bir konuyu bilmek öğretim için gereklidir. Fakat günümüzde konuyu iyi bilmenin, iyi öğretim için yeterli olmadığı anlaşılmıştır. Bunun için hem öğretilecek konunun iyi bilinmesi hem de o konunun nasıl öğretileceğini iyi bilme zorunluluğu vardır (Cemiloğlu, 2001). Bu da öğretmenlerin eğitim öğretim etkinliklerini planlama ve uygulamada gerekli yeterliklere sahip olmalarını gerektirir. Bu yeterliklerden biri de derslerin etkili öğrenmeyi gerçekleştirecek şekilde düzenlenmesidir. Bu ise öğretmenin eğitim öğretim faaliyetlerinde kullanacağı öğretim strateji, yöntem ve tekniklerini çok iyi bilmesi ve uygulama yeterliğine sahip olması ile mümkündür. Yöntem, strateji ve teknik birbiri ile yakından ilişkili kavramlardır. Ancak kaynaklarda bu üç kavram zaman zaman birbirinin yerine kullanılmaktadır (Gözütok, 2006). Özellikle öğretimde yöntem ve teknik içice geçmiş durumdadır. Bu nedenle yöntem ve teknik kavramlarının genel olarak öğretim yöntemleri kavramı ile ifade edildiği görülmektedir. Yöntemin kelime anlamı, sözlükte: Bir amaca erişmek için tutulan yol olarak tanımlanmıştır (TDK, 2008). Öğretim yöntemi ise, dersin amacını ve görevini emin ve en iyi yolla yerine getirmek için düzenlenmiş hareket biçimi olarak tanımlanabilir (Hesapçıoğlu, 2008). Sınıf içerisinde farklı özelliklere sahip öğrenciler vardır. Derslerin işlenişinde bu durum her zaman göz önünde tutulmalıdır. Her öğrenci kendine özel öğrenme biçimine sahiptir. Öğretmenler öğretim yöntemlerini seçerken öğrencilerinin öğrenme stillerini dikkate almalıdırlar. Bu nedenle de öğretmenlerin derslerde çok sayıda ve değişik yöntemden yararlanması gerekir. Çünkü: - Her öğrencinin aynı yöntemle öğrenmesi mümkün değildir. - Her yöntem, her öğrencinin ilgisini eşit düzeyde çekmez. - Tek bir yöntem, tek başına bütün konulara uygun değildir. - Bir öğretim yöntemi, belirlenen bütün hedeflere ulaşmayı sağlamada yeterli değildir. - Her öğretmen bütün yöntemleri çok becerili kullanamayabilir. Bazı öğretmenler bazı yöntemlere daha yatkındır. - Bazı yöntemler uzun zaman gerektirir. - Bazı yöntemler özel fiziksel koşullar gerektirir. - Bazı yöntemler parasal kaynak gerektirir (Gözütok, 2006: 205).
176 S.M. Taşkaya, T. Bal Öğretmenler tarafından kullanılan yöntemler dersin özelliğine göre değişmekle birlikte genel öğretim yöntemlerinin hepsi bütün derslerde rahatlıkla kullanılabilir. İlköğretimde yer alan sosyal bilgiler dersi de bütün genel öğretim yöntemlerinin kullanılabileceği derslerden biridir. İlköğretimde Sosyal bilgiler dersi ilköğretim 4. sınıfta başlamakta ve 7. sınıfa kadar devam etmektedir. Sosyal bilgiler, toplumsal gerçekleri kanıtlamaya dayalı bir bağ kurma süreci ve bunun sonunda elde edilen yaşamdan bilgiler olarak tanımlanabilir. Sosyal bilgiler tüm sosyal bilimlerin, felsefe ve diğer etkinliklerin kesiştiği bir alan olarak düşünülebilir (Sönmez, 1998). Sosyal bilgileri, insanla ilgili bilimlerin içerik ve yöntemlerinden yararlanarak, insanın fiziksel ve sosyal çevresi ile etkileşimini zaman boyutu içinde, disiplinler arası bir yaklaşımla ele alan ve dünyadaki bütün yaşamla ilgili temel demokratik değerlerle donatılmış, düşünen ve becerili demokrat vatandaşlar yetiştirmeyi amaçlayan bir çalışma alanı olarak da tanımlayabiliriz (Doğanay, 2002). Sosyal bilgiler dersi öğrencileri sosyalleştirme, hayat hakkındaki görüşlerini şekillendirme ve doğa ile insana karşı yapıcı davranışlar geliştirme becerilerinin kazandırılması açısından çok önemlidir. Bundan dolayı sosyal bilgiler dersinde öğrencilere aktif olarak öğrenebilecekleri bir ortam sağlayan, dersin amacına ve konunun özelliğine göre seçilmiş öğretim yöntemleri kullanılmalıdır. Literatürde sosyal bilgiler dersinde kullanılabilecek öğretim yöntemlerinden bazıları olarak şu yöntemlere yer verildiği görülmektedir: 1. Anlatım Yöntemi 2. Balık Kılçığı 3. Benzetişim 4. Beyin Fırtınası 5. Drama 6. Gezi-Gözlem 7. Grup Çalışmaları 8. Münazara 9. Müzakere 10. Örnek Olay İncelemesi 11. Problem Çözme Yöntemi 12. Soru-Cevap Yöntemi 13. Sosyal Empati 14. Sözlü Tarih 15. Tartışma Yöntemi 16. Yerel Tarih 17. Oyunlar (Demircioğlu, 2002; Güngördü, 2001; Günindi, 2005; Kalaycı, 2001; Kan, 2006; Karapınar, 2007; Sönmez, 1998; Sözer, 1998; Yaşar ve Gültekin, 2007): Öğretmenlerden, sosyal bilgiler dersinde öğrencilere istenen beceri ve davranışları kazandırabilmeleri için, bu yöntemlerin yanı sıra diğer genel öğretim
Sınıf Öğretmenlerinin Sosyal Bilgiler 177 yöntemlerini ve bu derse ait özel öğretim yöntemlerini de bilmeleri ve kullanmaları beklenir. Bu nedenle sınıf öğretmenlerinin bu derse ait bildikleri ve derslerde kullandıkları öğretim yöntemleri hakkındaki görüşlerinin nasıl olduğunun tespit edilmesi önemdir. PROBLEM Sınıf öğretmenlerinin sosyal bilgiler dersi öğretim yöntemlerine ilişkin görüşleri nasıldır? AMAÇ Bu araştırmanın amacı, sınıf öğretmenlerinin sosyal bilgiler dersi öğretim yöntemlerine ilişkin görüşlerini ortaya koymaktır. Bu temel amaç doğrultusunda aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır: 1. Sınıf öğretmenlerinin kullandığı sosyal bilgiler öğretim yöntemleri hangileridir? 2. Sınıf öğretmenlerinin kullandıkları sosyal bilgiler öğretim yöntemlerini tercih sebepleri nelerdir? 3. Sınıf öğretmenlerinin bildiği ancak derste kullanamadığı sosyal bilgiler öğretim yöntemleri hangileridir? 4. Sınıf öğretmenlerinin bildiği ancak derste kullanamadığı sosyal bilgiler öğretim yöntemlerini kullanamama nedenleri nelerdir? YÖNTEM Bu bölümde araştırmanın modeli, çalışma grubu, verilerin toplanması ve analizi başlıkları yer almaktadır. Araştırmanın Modeli Bu araştırma, Konya ilinde görev yapmakta olan sınıf öğretmenlerinin sosyal bilgiler dersinde kullandıkları öğretim yöntemleri hakkındaki görüşlerini tespit etmeye yönelik olduğu için, tarama modelindedir. Karasar (2000) tarama modelini, geçmişte ya da halen var olan bir durumu olduğu şekliyle betimlemek olarak tanımlamaktadır. Bu araştırmada verilerin toplanmasında görüşme yöntemi kullanılmıştır. Punch a (2005) göre nitel araştırmada görüşme, yapılandırılmış, yarı yapılandırılmış ya da yapılandırılmamış şekilde yapılabilir. Bu araştırmada görüşmecilerin konuya ilişkin vermek istedikleri bilgiler sınırlandırılmadığı için yapılandırılmamış görüşme yöntemi kullanılmıştır.
178 S.M. Taşkaya, T. Bal Çalışma Grubu Katılımcılar, 2008 2009 öğretim yılında, Konya ilinde devlet okullarında görev yapmakta olan ve ilköğretim 4 ve 5. sınıfları okutmuş, sosyal bilgiler derslerine girmiş veya girmekte olan sınıf öğretmenlerinden oluşmaktadır. Katılımcıların seçiminde maksimum çeşitlilik aranmıştır. Katılımcılar, Konya il merkezinin yanı sıra ilçe ve köylerde görev yapmakta olan sınıf öğretmenlerinden seçilmesine özen gösterilmiştir. Bu nedenle katılımcıların belirlenmesinde cinsiyet, kıdem ve bölüm değişkenleri göz önüne alınmıştır. Araştırmaya gönüllü olarak 24 sınıf öğretmeni katılmıştır. Bu öğretmenlerden 14 ü kadın, 10 u erkek; 19 u sınıf öğretmenliği, 5 i diğer bölümlerden mezun; 7 si 1 5 yıl, 6 sı 6 10 yıl, 10 u 11 15 yıl ve 1 i 15 yıl ve üzeri kıdeme sahiptir. Verilerin Toplanması ve Analizi Veriler, görüşme yolu ile 2008 2009 öğretim yılının I. döneminde toplanmıştır. Bu araştırmada görüşmelerin yapılmasında görüşme formu yaklaşımı seçilmiştir. Patton (1987) a göre görüşme, Sohbet tarzı, Görüşme formu yaklaşımı ve Standartlaştırılmış açık uçlu görüşme tarzı olmak üzere 3 türde yapılabilir. Bunlardan görüşme formu yaklaşımı, incelenen konular ve sorulardan oluşmuş bir listeyle yapılır. Bu yaklaşımda görüşme formu, benzer konularda görüşmecilerden aynı tür bilgiler alınması amacına göre hazırlanır (Akt.: Yıldırım ve Şimşek, 2005). Bu araştırma için, araştırmacılar tarafından, yapılandırılmamış görüşme formu hazırlanmıştır. Hazırlanan formun geçerliliği için alan uzmanlarının görüşüne başvurulmuştur. Araştırma sorularının geçerliği için ayrıca çalışma grubu dışından 2 sınıf öğretmenine ön uygulama yapılmıştır. Soru sayısı az ve anlaşılır olduğu için bu sayı yeterli bulunmuştur. Gerekli düzenlemeler yapıldıktan sonra görüşme soruları katılımcılara sunulmuştur. Açık uçlu sorular yardımıyla toplanan verilerin analizinde, içerik analizi yöntemi kullanılmıştır. Yıldırım ve Şimşek e (2005) göre, içerik analizinde temel amaç toplanan verileri açıklayabilecek kavramlara ve ilişkilere ulaşmaktır. İçerik analizinde tema veya kavramlar okuyucuya anlaşılır şekilde sunulur. Bu nedenle verilerle ilgili tablolar oluşturulmuş ve frekans değerleri bu tablolarda belirtilmiştir. BULGULAR VE YORUMLAR Bu bölümde araştırmada elde bulgular ve yorumlara yer verilmiştir. Sınıf öğretmenlerinin kullandığı sosyal bilgiler öğretim yöntemleri Aşağıda yer alan Tablo 1 de Sınıf öğretmenlerinin kullandığı sosyal bilgiler öğretim yöntemleri verilmiştir.
Sınıf Öğretmenlerinin Sosyal Bilgiler 179 Tablo 1. Sınıf öğretmenlerinin kullandığı sosyal bilgiler öğretim yöntemleri Sıra Yöntemler f 1 Soru-Cevap 23 2 Anlatım 20 3 Tartışma 9 4 Beyin Fırtınası 8 5 Drama 7 6 Araştırma-İnceleme 6 7 Gösteri 4 8 Gösterip-Yaptırma 2 9 Gözlem 2 10 Kubaşık Öğrenme 2 11 Problem Çözme 2 12 Altı Şapka Düşünme Tekniği 1 13 Buluş Yoluyla Öğretim 1 14 Görüşme 1 15 İşbirlikli Grupla Öğretim 1 16 Kavram Haritası 1 17 Sunuş Yoluyla Öğretim 1 TOPLAM 91 Tablo 1 incelendiğinde, araştırmaya katılan sınıf öğretmenlerinin Sosyal Bilgiler dersinde 17 farklı öğretim yöntemi kullandıkları görülmektedir. Bu yöntemlerin belirtilme sayısı ise toplam 91 çıkmıştır. Ancak araştırmaya katılan "24 sınıf öğretmeninin olduğu göz önüne alınırsa öğretmen başına ortalama yaklaşık 4 yöntem düşmektedir. Bu sayı, derslerde kullanılan ve kullanılabilecek öğretim yöntemlerinin çeşitliliği göz önüne alındığında çok az olarak değerlendirilebilir. Çünkü bu derste çok sayıda değişik özellikte öğretim yöntemi kullanılabilir. Ancak katılımcılar ortalama olarak sadece 4 öğretim yöntemi kullandıklarını belirtmişlerdir. Araştırma bulguları (Davidson ve diğ., 1982; Jones ve diğ., 1987), öğretmenlerin bildikleri yöntemleri kullandıkları ve bunların sayısının da çok fazla olmadığı yönündedir. (Akt.: Gözütok, 2006: 204). Yeni yöntem ve tekniklerin kullanılması konusunda yapılan araştırmalar, bunların pek kullanılmadıklarını ortaya koymaktadır. (Kan, 2006: 538). Bu araştırmada da katılımcıların ortalama 4 yöntem kullandıklarını dile getirmeleri, sosyal bilgiler dersinde araştırmaya katılan sınıf öğretmenlerinin çok az yöntem kullandıklarının göstergesi olarak kabul edilebilir. Katılımcılar tarafında sosyal bilgiler dersinde 17 farklı öğretim yönteminin kullanıldığı belirtilmiştir. Bu sayı oldukça iyi olarak değerlendirilebilir. Ancak her öğretmenin sadece 4 yöntem adı belirttiği göz önüne alınmalıdır. Ayrıca bu tabloda yer alan yöntem isimlerinin bir kısmı öğretim yöntem ve tekniği iken bazıları öğretim stratejisidir. Örneğin katılımcıların öğretim yöntemi olarak belirttiği Sunuş Yoluyla Öğretim ve Buluş Yoluyla Öğretim birer stratejidir. Katılımcıların en çok Soru-Cevap yöntemini kullandıkları ortaya çıkmıştır. Bu yöntemin, 1 katılımcı hariç, araştırmaya katılan bütün sınıf öğretmenleri tarafından kullanıldığı belirtilmiştir. En çok kullanıldığı belirtilen yöntemlerden
180 S.M. Taşkaya, T. Bal biri de Anlatım yöntemidir. Bu yöntemi kullandıklarını belirtenlerin sayısı ise 20 olmuştur. Tartışma yöntemi ise en çok kullanıldığı belirtilen 3. yöntem olmuştur. Tartışma yöntemini kullandığını belirten sınıf öğretmeni sayısı 9 olmuştur. Bu yöntemler genel olarak bütün derslerde kullanmaktadır. Sosyal bilgiler dersinde öğretmenlerin de geleneksel anlatım yöntemi dışında yeni yöntem ve teknikleri uygulamaları arzu edilen bir durumdur. (Kan, 2006: 538). Ancak bu araştırmada katılımcıların tamamının belirli birkaç yöntem (Anlatım- Soru-Cevap ve Tartışma gb.) kullandıklarını belirtikleri görülmektedir. Doğan (2004) tarafından yapılan ve sınıf öğretmenlerinin kullandıkları öğretim yöntemlerini tespit etmeyi amaçlayan araştırmada da en çok kullanılan üç yöntem: Soru-Cevap, Anlatım ve Tartışma olarak tespit edilmiştir. Sınıf öğretmenlerinin Türkçe dersinde kullandıkları öğretim yöntemleri belirlemek için yapılan araştırmada ise Soru-Cevap, Drama ve Anlatım en çok kullanılan yöntemler olarak bulunmuştur (Taşkaya ve Muşta, 2008). Demir (2007) tarafından yapılan araştırmada da sınıf öğretmeni adayları öğretmen olduklarında en çok Soru-Cevap ve Anlatım yöntemlerini kullanacaklarını belirtmişlerdir. Bu durum beklenen bir sonuçtur. Çünkü bilindiği gibi Soru- Cevap ve Anlatım bütün derslerin işlenişinde zaten olmazsa olmaz iki yöntemdir. Sınıf öğretmenlerinin kullandıkları sosyal bilgiler öğretim yöntemlerini tercih sebepleri Aşağıda yer alan Tablo 2 de sınıf öğretmenlerinin kullandıkları sosyal bilgiler öğretim yöntemlerini tercih sebepleri verilmiştir. Tablo 2. Kullanılan sosyal bilgiler öğretim yöntemlerini tercih sebeplerine ilişkin görüşler Sıra Görüşler f 1 Dersin ve konunun amacına daha kolay ulaştırması. 9 2 Öğrenmeyi kolaylaştırması. 4 3 Bilgiyi kalıcı hale getirmesi. 3 4 Öğrencilerin derse katılımlarını artırması. 3 5 Öğrencilerin hazır bulunuş düzeylerine uygun olması. 3 6 Dersin sıkıcılığını önlemesi ve eğlenceli hale getirmesi. 2 7 Dersleri öğrenci merkezli işlemeye uygun olması. 2 8 Okulun şartlarına uygun olması. 2 9 Öğrencilerde öğrenme isteği uyandırması. 2 10 Öğrencileri araştırmaya yöneltmesi. 2 11 Öğrencilerin düşüncelerini dile getirmelerini sağlaması. 1 12 Günlük hayata uygun olması. 1 13 Öğrencileri düşünmeye sevk etmesi. 1 14 Öğrencilerin dikkatini çekici olması. 1 15 Öğrencilerin dinleme yeteneğini geliştirmesi. 1 16 Öğrencilerin özgüvenini artırması. 1 17 Öğrencilerin yaparak yaşayarak öğrenmelerini sağlaması. 1 18 Öğrencilerin yaratıcılıklarını geliştirmesi. 1 19 Öğrenilenlerin uygulanabilmesini sağlaması. 1 20 Yöntemin kolay uygulanabilir olması. 1
Sınıf Öğretmenlerinin Sosyal Bilgiler 181 Tablo 2 incelendiğinde, sınıf öğretmenlerinin kullandıkları sosyal bilgiler öğretim yöntemlerini tercih etme nedenleri olarak 20 değişik görüş dile getirdikleri görülmektedir. Bu yöntemleri kullanmada en sık tercih edilme sebebi olarak: Dersin ve konunun amacına daha kolay ulaştırması. maddesinin belirtildiği görülmektedir. Bu özellik toplam 9 katılımcı tarafından dile getirilmiştir. İkinci olarak ise Öğrenmeyi kolaylaştırması. özelliğinin yöntem tercihinde göz önüne alındığı belirtilmiştir. Bu tabloda sosyal bilgiler dersinde kullanılan yöntemlerde pek çok özellik arandığı görülmektedir. Gözütok (2006: 205) a göre de: Etkili öğretmenler, zengin bir strateji ve yöntem repertuarına sahiptirler. Bir derste uygulayacakları öğretim stratejilerine ve yöntemlerine karar verirken, dersin hedefleri ile birlikte her birinin katkı ve sınırlılıklarını da değerlendirmelidirler. En iyi yöntem dersin hedeflerine, öğrencinin hazır bulunuşluluğuna, öğrenme biçimine, dersin süresine, öğrenci mevcuduna uygun olarak seçilen ve başarılı bir şekilde kullanılan yöntemdir. Sınıf öğretmenlerinin kullandıkları sosyal bilgiler öğretim yöntemlerini tercih sebepleri Aşağıda yer alan Tablo 3 de sınıf öğretmenlerinin bildiği ancak derste kullanamadığı sosyal bilgiler öğretim yöntemleri verilmiştir. Tablo 3. Sınıf öğretmenlerinin bildiği ancak derste kullanamadığı sosyal bilgiler öğretim yöntemleri Sıra Görüşler f 1 Gezi-Gözlem 8 2 Drama 3 3 Proje 3 4 Görsel Sunumlarla Öğretim 2 5 Araştırma 1 6 Kubaşık öğrenme 1 7 Küme 1 8 Örnek Olay 1 9 Problem Çözme 1 Tablo 3 incelendiğinde, sosyal bilgiler dersinde kullanılmak istenen ama çeşitli nedenlerden dolayı katılımcıların kullanamadıklarını belirttikleri sosyal bilgiler öğretim yöntemi olarak toplam 9 yöntem ismi görülmektedir. Görüşmeye katılan sınıf öğretmenleri kullanmak istedikleri ancak kullanamadıkları yöntemlerin başında Gezi-Gözlem olduğunu belirtmişlerdir. Bu yöntem toplam 8 görüşmeci tarafından belirtilmiştir. Gezi-Gözlem yöntemi sosyal bilgiler dersi açısından çok önemli bir yöntemdir. Ancak bu yöntemin katılımcılar tarafından istenmesine rağmen kullanılamadığı anlaşılmaktadır. İlköğretim Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı nda, programın uygulanması ile ilgili açıklamalarda da öğretmenlerin gezi düzenlemelerinin önemi
182 S.M. Taşkaya, T. Bal vurgulanmıştır. Ayrıca gezi düzenlenemediği durumlar için ise bilgisayar teknolojisinden yararlanılarak sanal olarak gezilerin düzenlenmesi önerilmektedir (MEB TTKB, 2005). Sınıf öğretmenlerinin bildiği ancak derste kullanamadığı sosyal bilgiler öğretim yöntemlerini kullanamama nedenleri Aşağıda yer alan Tablo 4 de sınıf öğretmenlerinin bildiği ancak derste kullanamadığı sosyal bilgiler öğretim yöntemlerini kullanamama nedenleri yer almaktadır. Tablo 4. Sınıf öğretmenlerinin bildiği ancak derste kullanamadığı sosyal bilgiler öğretim yöntemlerini kullanamama nedenlerine ilişkin görüşler Sıra Görüşler f 1 Okulun imkânlarının kısıtlı olması. 10 2 Yöntemin uygulamasının zor olması. 2 3 Uygulama için prosedürlerin çok olması. 2 4 Yöntem hakkında bilgimin eksik olması. 1 5 Sınıf mevcudunun kalabalık olması. 1 6 Öğrencilerin hazır bulunuş düzeylerinin düşük olması. 1 7 Bu yönteme gerek olmaması. 1 Tablo 4 de, görüşme yapılan sınıf öğretmenlerinin sosyal bilgiler dersinde kullanmak istedikleri ancak kullanamadıkları öğretim yöntemlerini neden kullanamadıkları yer almaktadır. Bu tabloya göre Okulun imkânlarının kısıtlı olması. en sık dile getirilen neden olmuştur. Bu neden, toplam 10 katılımcı tarafından dile getirilmiştir. Kan (2006) da ders süresinin kısıtlı olması, müfredatın yoğun olması, ders araç ve gereçleri bakımından yeterli donanıma sahip olunmaması gibi etkenlerin yöntem konusunda öğretmenlerde görülen eksikliklerin nedenleri olduğunu belirtmektedir. Kan, bu nedenlere yöntemlerin bilinmemesi ve öğretmenler tarafından kullanılmaması gibi nedenlerin de eklenebileceğini belirtmiştir. Bu araştırmada da benzer sonuçlara ulaşıldığı görülmektedir. SONUÇ VE ÖNERİLER Bu bölümde araştırma bulgularına dayanarak ulaşılan sonuçlara ve bu sonuçlara dayanarak geliştirilen önerilere yer verilmiştir. Sonuç 1. Katılımcıların sosyal bilgiler dersinde en çok kullandıkları yöntemler sırayla Soru-Cevap, Anlatım ve Tartışma yöntemleridir. 2. Sosyal bilgiler dersinde 17 farklı yöntem kullanmaktadırlar. Ancak her katılımcı ortalama olarak sadece 4 yöntem kullandığını belirtmiştir.
Sınıf Öğretmenlerinin Sosyal Bilgiler 183 3. Sosyal bilgililer dersinde kullanılan yöntemlerin seçilmesinin nedeni olarak, yöntemlerin Dersin ve konunun amacına daha kolay ulaştırması. en çok aranan özellik olmuştur. 4. Sınıf öğretmenlerinin bildiği ancak derste kullanamadığı sosyal bilgiler öğretim yöntemlerin başında Gezi-Gözlem gelmektedir. Daha sonra ise sırayla Drama ve Proje yöntemleri yer almaktadır. 5. Sınıf öğretmenlerinin bildiği ancak derste kullanamadığı sosyal bilgiler öğretim yöntemlerini kullanamama nedenlerinin başında; Okulun imkânlarının yetersizliği gelmektedir. Öneriler 1. Sınıf öğretmeliği lisans programında yer alan sosyal bilgiler öğretimi dersinde özel öğretim yöntemleri konusunda öğretmen adaylarına gerekli bilgi ve beceriler yeterince kazandırılmalıdır. 2. MEB tarafından sınıf öğretmenlerine yönelik olarak sosyal bilgiler özel öğretim yöntemleri konusunda hizmet içi eğitim düzenlenmelidir. 3. Çevre ve müze gezilerinde sınıf öğretmenlerinin yaşadıkları, izin alma ve maddî zorluklarının aşılmasında okul yönetimleri ve MEB taşra teşkilatlarınca gerekli kolaylıklar sağlanmalıdır. 4. Sınıf öğretmenlerinin bildiği özel öğretim yöntemlerini nasıl uyguladıklarını ortaya çıkaracak araştırmalar yapılmalıdır. 5. Sınıf öğretmenlerinin sosyal bilgiler derslerinde niçin az yöntem kullandıklarını ortaya çıkaracak araştırmalar yapılmalıdır.
184 S.M. Taşkaya, T. Bal KAYNAKLAR Cemiloğlu, M. (2001). Türkçe Yazılı Anlatım ve Anlatım Teknikleri Öğretimi. İstanbul: Alfa Yayınları. Demir, M. K. (2007). Sınıf Öğretmeni Adaylarının Gözlem Gezisi Yöntemine Bakış Açılarının İncelenmesi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 27(3), 83-98 Demircioğlu, İ. H. (2002). Öğretim Stratejileri. Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Öğretimi. Öztürk, C., Dilek, D. (Ed.). Ankara: Pegem A Yayıncılık. 137 226. Doğan, C. (2004). Sınıf Öğretmenlerinin Derslere İlişkin Görüşleri ve Tercih Ettikleri Öğretim Yöntemleri: İstanbul Örneği. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 12(2), 193-203. Doğanay, A. (2002). Sosyal Bilgiler Öğretimi. Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Öğretimi. Öztürk, C., Dilek, D. (Ed.). Ankara: Pegem A Yayıncılık. 15 46. Gözütok, D. F. (2006). Öğretim İlke ve Yöntemleri. Ankara: Ekinoks. Günindi, Y. (2005). Kullanılan Yöntem ve Araç-Gereçlerin İlköğretim Sosyal Bilgiler Dersinin İşlenmesine Etkileri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Güngördü, E. (2001). İlköğretim Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Öğretimi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Hesapçıoğlu, M. (2008). Öğretim İlke ve Yöntemleri Eğitim Programları ve Öğretim. (Genişletilmiş 6. Baskı). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Kalaycı, N. (2001). Sosyal Bilgilerde Problem Çözme ve Uygulamalar. Ankara: Gazi Kitabevi. Kan, Ç. (2006). Etkili Sosyal Bilgiler Öğretimi Arayışı. Kastamonu Eğitim Dergisi. 12(2), 537-544. Karapınar, Y. (2007). İlköğretimde Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Öğretimi. Ankara: Maya Akademi. Karasar, N. (2000). Bilimsel Araştırma Yöntemi. (10. Baskı). Ankara: Nobel Yayınları.
Sınıf Öğretmenlerinin Sosyal Bilgiler 185 MEB TTKB (Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı). (2005). İlköğretim Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı ve Kılavuzu (4-5. Sınıflar). Ankara: MEB Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı. Punch, F. K. (2005). Sosyal Araştırmalara Giriş Nitel ve Nicel Yaklaşımlar. (Çev.: Bayrak, D., Arslan, H. B., Akyüz, Z.). Ankara: Siyasal Kitabevi. Sönmez, V. (1998). Sosyal Bilgiler Öğretimi ve Öğretmen Kılavuzu. Ankara: Anı Yayıncılık. Sözer, E. (1998). Sosyal Bilgiler Öğretiminde Kullanılan Bellibaşlı Yöntem ve Tekniklerin İncelenmesi. Sosyal Bilgiler Öğretimi. Can, G. (Ed.). Anadolu Üniversitesi Yayını. http://www.aof.anadolu.edu.tr/kitap/ioltp/2295/unite06. pdf. (09.10.2008). Taşkaya, S. M., Muşta, M. C. (2008). Sınıf Öğretmenlerinin Türkçe Öğretim Yöntemlerine İlişkin Görüşleri. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi. (25), 240-251. http://www.e-sosder.org. (18.09.2008) TDK (Türk Dil Kurumu). (2008). Sesli Türkçe Sözlük. http://www.tdkterim.gov.tr/seslisozluk/?kategori=yazimay&kelimesec=07 1264. (15.10.2008). Yaşar, Ş., Gültekin, M. (2007). Anlamlı Öğrenme İçin Etkili Öğretim Stratejileri. Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Öğretimi. Öztürk, C. (Ed.). Ankara: Pegem A Yayıncılık. s.111-146. Yıldırım, A., Şimşek. H. (2005). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. (5. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
186 Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 27, 2009