SON YASAL DÜZENLEMELERDE KÜLTÜR VE TABÝAT VARLIKLARININ KORUNMASI VE YEREL YÖNETÝMLER EL KÝTABI

SON YASAL DÜZENLEMELERDE KÜLTÜR VE TABÝAT VARLIKLARININ KORUNMASI VE YEREL YÖNETÝMLER EL KÝTABI T.C. KÜLTÜR VE TURÝZM BAKANLIÐI TMMOB MÝMARLAR ODASI ANKARA ÞUBESÝ

ÝÇÝNDEKÝLER SUNUÞ 11 NEYÝ KORUYORUZ? 15 Kültür Varlýðý Nedir? I.Grup Yapý Nedir? II.Grup Yapý Nedir? Tabiat Varlýðý Nedir? Sit Alaný Nedir? Koruma Alaný Nedir? NEDEN KORUYORUZ? 16 KORUNACAK TAÞINMAZLARIN DEÐERLERÝ NELERDÝR? Kültürel Deðerler Çaðdaþ Sosyo-Ekonomik Deðerler 17 T.C. KÜLTÜR VE TURÝZM BAKANLIÐI TMMOB MÝMARLAR ODASI ANKARA ÞUBESÝ Son Yasal Düzenlemelerde Kültür ve Tabiat Varlýklarýnýn Korunmasý ve Yerel Yönetimler Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlýðý Yayýnlarý/3035 Derleyenler Emre Madran - Nimet Özgönül Yayýma Hazýrlayan Esin Soydemir Grafik Tasarým Harman Þaner Çakmak Baský DÖSÝMM MATBAASI 0 312 223 62 58 ISBN 975-17-3162-3 YEREL YÖNETÝMLERÝN KORUMA ALANINDAKÝ GÖREV VE YETKÝLERÝ NELERDÝR? 21 Büyükþehir Belediyeleri Belediyeler Ýl Özel Ýdareleri BELEDÝYELER BÜNYESÝNDE KORUMA, UYGULAMA VE DENETÝM BÜROLARI (KUDEB) NASIL KURULUR? GÖREV VE YETKÝLERÝ NELERDÝR? 23 Yasal Dayanak KUDEB Hangi Organa Baðlý Olarak Çalýþýr? KUDEB Nasýl Kurulur? KUDEB'in Görevleri Nelerdir? KUDEB Nasýl Çalýþýr? Tadilat ve Tamirata Ýliþkin Hususlar Koruma Bölge Kurullarýnca Onaylanmýþ Rölöve- Restorasyon Projelerine Aykýrý Uygulamalara Ýliþkin Hususlar Koruma Amaçlý Ýmar Planlarýnýn Uygulanmasýna Ýliþkin Hususlar Depreme Maruz Kalan Tescilli Taþýnmaz Kültür Varlýklarý Ýle Ýlgili Hususlar KUDEB'de Görev Yapacak Kiþilerin Niteliði Nedir? ÝL ÖZEL ÝDARELERÝ BÜNYESÝNDE PROJE BÜROLARI NASIL KURULUR? GÖREV VE YETKÝLERÝ NELERDÝR? 28 Proje Bürolarý Nasýl Kurulur? Proje Bürolarýnýn Görev ve Yetkileri Nelerdir? Proje Bürolarýnda Görev Yapacak Kiþilerin Niteliði Nedir?

ÝL ÖZEL ÝDARELERÝ BÜNYESÝNDE EÐÝTÝM BÝRÝMLERÝ NASIL KURULUR? GÖREV VE YETKÝLERÝ NELERDÝR? 29 Eðitim Birimleri Nasýl Kurulur? Eðitim Birimlerinin Görev ve Yetkileri Nelerdir? Eðitim Birimlerinde Görev Yapacak Kiþilerin Niteliði Nedir? KÜLTÜR VE TABÝAT VARLIKLARINI KORUMA YÜKSEK KURULU ÝLE KORUMA BÖLGE KURULLARI 30 Bu Kurumlar Ne Amaçla Kurulmuþtur? Kültür ve Tabiat Varlýklarýný Koruma Yüksek Kurulu Kültür ve Tabiat Varlýklarýný Koruma Bölge Kurullarý Koruma Bölge Kurullarýnýn Çalýþma Düzeni Nedir? Koruma Bölge Kurulu Kararlarýna Nasýl Ýtiraz Edilir? TAÞINMAZ KÜLTÜR VARLIKLARININ VE SÝT ALANLARININ KORUNMASI VE DEÐERLENDÝRÝLMESÝ ÝÇÝN GEREKLÝ PROJELER VE PLANLAR NELERDÝR? 34 Rölöve-Restitüsyon-Restorasyon Projeleri Belgeleme Araþtýrma Deðerlendirme Koruma/Onarým Uygulama Projeleri Koruma Amaçlý Ýmar Planý Koruma Amaçlý Ýmar Planý Nedir? Koruma Amaçlý Ýmar Planý Hangi Bilgileri Ýçerir? Koruma Amaçlý Ýmar Planýnýn Yapým ve Onarým Süreçleri Nasýl Çalýþýr? Koruma Amaçlý Ýmar Planý Nasýl Deðiþir? Koruma Amaçlý Ýmar Planýný Kim Yapar? Kentsel Yenileme Projeleri. Kentsel Koruma ve Yenileme Programlarýnýn Kapsamý Nedir?. Ne Amaçlanmaktadýr?. Hangi Ýdareler Bu Programý Uygulayabilir?. Yenileme ve Koruma Alanlarý Nasýl Belirlenir?. Uygulama Esaslarý Nedir?. Kamulaþtýrma Nasýl Yapýlýr?. Hazineye Ait Taþýnmazlar Nasýl Devredilir?. Yenileme Programlarýnda Hangi Parasal Kaynaklar Kullanýlýr?. Yenileme Alanlarýndaki Kamu Kurum ve Kuruluþlarýna Ait Taþýnmazlardan Nasýl Yararlanýlýr? SÝT ALANLARINDA YENÝ YAPILAÞMA VE TESCÝLLÝ KÜLTÜR VARLIKLARININ ONARIMINA ÝLÝÞKÝN ÇEÞÝTLÝ HUSUSLAR 48 Projelerde Nasýl Deðiþiklik Yapýlýr? Projelerin Ýnceleme Süreci Nedir? Parseller Nasýl Ayrýþtýrýlýr ve Birleþtirilir? Yýkýlma Tehlikesi Bulunan Yapýlar Ýçin Hangi Esaslar Uygulanýr? Yok Olan Tescilli Taþýnmaz Kültür Varlýðý Yapýlar Ýçin Hangi Esaslar Uygulanýr? Depreme Maruz Kalan Yapýlar Ýçin Hangi Esaslar Uygulanýr? Sit Ýlanýndan Önce Ýnþaatýna Baþlanan Ruhsatlý Yapýlarla Ýlgili Hangi Ýþlemler Yapýlýr? ONARIM UYGULAMALARI SÜRECÝ Bakým ve Basit Onarým Nedir? Esaslý Onarým Nedir? KÜLTÜR VE TABÝAT VARLIKLARININ KORUNMASI HÝZMETLERÝNDE UYGULANACAK ÝHALE USUL VE ESASLARI Giriþ Hangi Hizmetler KÝK Dýþýndadýr? Temel Ýlkeler Nelerdir? Þartnameler Nasýl Hazýrlanýr? Ýhaleye Katýlacaklarda Hangi Yeterlik Koþullarý Aranýr? Yaklaþýk Maliyet Nasýl Belirlenir? Yaklaþýk Maliyetin Belirlenememesi Halinde Ne Yapýlýr? Ýhale Komisyonu Kimlerden Oluþur? Ýhale Usulleri Nelerdir? Doðrudan Temin Yöntemi Nedir? Ýþ Miktarýnda Artma ve Eksilme Olursa Hangi Yöntem Uygulanýr? PLAN VE PROJE MÜELLÝFLERÝNÝN GÖREV VE YETKÝLERÝ ÝLE YEREL YÖNETÝMLER ÝLE OLAN ÝLÝÞKÝLERÝ NELERDÝR? 61 ÇEÞÝTLÝ YASAL DÜZENLEMELERLE KÜLTÜR VE TABÝAT VARLIKLARININ KORUNMASINA YAPILAN KATKILAR 63 Özel Hukuka Tâbi Özel ve Tüzel Kiþilerin Mülkiyetinde Bulunan Taþýnmaz Kültür Varlýklarý Ýçin Kültür ve Turizm Bakanlýðý Tarafýndan Yapýlan Yardým. Amacý Nedir?. Kimlere Yardým Yapýlýr?. Yardýmýn Türleri Nelerdir?. Katkýnýn Parasal Kaynaðý Nedir? Belediyelerin Koruma Alanýnda Hizmet Vermesi Ýçin Oluþturulan Taþýnmaz Kültür Varlýklarýnýn Korunmasýna Katký Payý. Katký Payýnýn Amacý Nedir?. Ne Oranda Tahsil Edilir?. Nasýl Tahsil Edilir?. Nereye Yatýrýlýr? 50 55

. Kullanýmdaki Ölçüt ve Oranlar Nelerdir?. Ne Zaman ve Kime Baþvurulur?. Hangi Konularda Katký Payý Ýstenebilir?. Baþvuruda Hangi Belge ve Bilgiler Gereklidir?. Hangi Projelere Öncelik Tanýnmaktadýr?. Baþvurular Ne Zaman ve Nasýl Deðerlendirilir?. Belediyelere Ödemeler Nasýl Yapýlýr?. Katký Payýndan Ýkinci Kez Nasýl Yararlanýlýr? TAKAS VE HAK AKTARIMI 76 Kesin Ýnþaat Yasaðý Getirilen Korunmasý Gerekli Taþýnmaz Kültür ve Tabiat Varlýklarýnýn Bulunduðu Sit Alanlarýndaki Taþýnmaz Mallarýn Hazineye Ait Taþýnmaz Mallar ile Deðiþtirilmesi. Takastan Kim Yararlanýr?. Takasa Konu Olacak Taþýnmazýn Niteliði Ne Olmalýdýr?. Takas Sürecinde Hangi Ýþlemler Yapýlýr?. Hangi Alanlar Takasa Konu Olamaz?. Takasa Konu Olacak Alanlar Nasýl Seçilir?. Süreç Nasýl Tamamlanýr? Koruma Amaçlý Ýmar Plânlarýyla Kesin Yapýlanma Yasaðý Getirilen Sit Alanlarýnda Bulunan Gerçek ve Özel Hukuk Tüzel Kiþilerinin Mülkiyetindeki Taþýnmazlarýn Belediye ve Ýl Özel Ýdaresine Ait Taþýnmazlarla Takas Edilmesi (2863/17/C). Bu Yöntemden Hangi Taþýnmazlar Yararlanýr?. Hangi Kurumlar Yetkilidir?. Yapý Hakkýnýn Ne Kadarý Aktarýlýr?. Yapý Hakký Kýsýtlanmýþ Mülkiyette Malikin Sorumluluklarý Nedir?. Rayiç Bedel Nasýl Saptanýr?. Yerel Yönetimlerin Hak Aktarýmýndaki Yetkileri Nelerdir?. Ortak Program Yürütülebilir mi? BAÐIÞIKLIKLAR 81 KÜLTÜREL YATIRIMLARIN TEÞVÝKÝ 83 Kültür Yatýrýmlarý ve Giriþimlerini Teþvik Kanunu. Kanunun Amacý Nedir?. Teþvikler Hangi Konularda Verilir?. Ne Tür Teþvikler Verilir? Bazý Kanunlarda ve 178 Sayýlý Kanun Hükmünde Kararnamede Deðiþiklik Yapýlmasý Hakkýnda Kanun. Kanunun Amacý Nedir?. Hangi Kurum ve Kuruluþlarýn Yapacaðý Etkinliklere Yapýlacak Katkýlarda Vergi Ýndirimi Saðlanýr?. Hangi Alanlarda Vergi Ýndirimleri Saðlanmaktadýr? ÖNSÖZ Türkiye, dünyanýn en eski yerleþim yerlerinden biri olmasý itibariyle topraklarýnda farklý uygarlýklara ait çok sayýda kültürel varlýk barýndýrmaktadýr. Bakanlýðýmýz, bu tarihi ve kültürel eserlerin çaðdaþ örneklerinin topluma sunulmasý ve gelecek kuþaklara taþýnmasý yönünde önemli bir misyona sahiptir. Ülkemizde kültür varlýklarýnýn korunmasý konusu mevzuat açýsýndan eski tarihlere dayalý olmakla birlikte bu anlayýþýn toplumun geniþ kesimine yayýlmasý noktasýnda öteden beri birtakým zorluklar yaþanmýþtýr. Ancak, geliþen iletiþim teknolojilerinin de olumlu etkileri sonucunda günümüzde kültürel mirasýn korunmasý konusunda halkýn önemli ölçüde bilinçlendiði görülmektedir. Bakanlýðýmýz, topluma bu konuda yardýmcý olmak amacýyla son bir yýlda çok önemli mevzuat deðiþiklikleri gerçekleþtirmiþtir. Söz konusu mevzuat deðiþikliklerinin geniþ kitlelere anlatýlmasý suretiyle ülkemizin kültürel mirasýnýn korunmasý, kollanmasý, kullanýlmasý ve gelecek kuþaklara taþýnmasý yönünde toplumsal bir seferberlik baþlatmayý amaçlýyor ve 2005 yýlýný bu açýdan bir milat kabul ediyoruz. Gerek resmi kurumlarýn gerekse halkýn getirilmiþ bulunan yeni mevzuat kolaylýklarýndan istifade edebilmelerinin saðlanmasýný amaçlayan bu el kitabý, Doç. Dr. Emre Madran, Dr. Nimet Özgönül ve TMMOB Mimarlar Odasý Ankara Þubesi ile birlikte hazýrlanmýþtýr. Toplumun beklentilerine cevap vermesini umduðumuz bu kitabýn Türkiye'deki tarihi eserlerin çaðdaþ bir anlayýþla korunmasýna ve gelecek kuþaklara aktarýlmasýna katkýda bulunmasý temennisi ile hazýrlanmasýnda emeði geçenlere teþekkür ediyorum. Atilla Koç Kültür ve Turizm Bakaný 7

Tarihi, kültürel ve mimari deðerler açýsýndan oldukça zengin bir coðrafya üzerinde bulunan ülkemizde, kültürel deðerlerimizin korunmasý, geliþtirilmesi, yaþatýlmasý ve gelecek kuþaklara aktarýlmasý konularýnda giderek yoðunlaþan bir çaba görülmektedir. Bu çabalarýn artarak devam etmesi, bu coðrafyada yaþayan herkesin ortak sorumluluðudur. Bu sorumluluklarýn yerine getirilmesinde öncelikle yapýlmasý gereken; koruma ve yaþatmaya yönelik kaynaklarýn artýrýlmasý, yeni kaynaklarýn süratle harekete geçirilmesi ve buna baðlý olarak, ülkemizdeki koruma bilincinin yaygýnlaþtýrýlmasý konusunda toplumun çeþitli kesimlerini kapsayacak, katýlýmcý modellerin, yeni projelerin hayata geçirilmesini zorunlu kýlmaktadýr. Günümüzde koruma kavramý, artýk pasif bir kavram olmaktan çýkmýþ, kullanarak koruma ilkesi ile birlikte ele alýnan aktif bir kavram haline gelmiþtir. Yeni çýkan yasalarla da oluþturulmaya çalýþýlan korumadaki dinamik yapýlanma ülkemizde kültürel varlýklarýn korunmasý konusunda devletin, yerel yönetimlerin ve meslek odalarýnýn, sivil toplum örgütlerinin ve üniversitelerin ortak aklý hakim kýlacak, katýlýmcý, çalýþma ortamlarý oluþturmalarý açýsýndan son derece önemlidir. TMMOB Mimarlar Odasý Ankara Þubesi, gerek kuruluþ amaçlarý gerekse Baþkent Ankara'nýn tarihsel ve mimari kimliðinin korunmasý ve deðerlendirilmesi süreçlerinde duyduðu sorumluluk gereði tarihi, kültürel ve mimari deðerlerin korunmasý, belgelenmesi, arþivlenmesi ve kent kültürü oluþturulmasý konularýnda önemli çalýþmalar yapmaktadýr. Kültür ve Turizm Bakanlýðý'nýn katkýlarý ile hazýrlanan bu kitap, ülkemizde Koruma Bilinci nin geliþtirilmesi yaygýnlaþtýrýlmasý ve özellikle 5226 sayýlý yasanýn koruma alanýnda getirdiði deðiþiklikleri, yeni olanaklarý, kurumlarýn rollerini ve uygulamanýn nasýl yapýlacaðýný anlatmasý ve özellikle yerel yönetimlere yol göstermesi açýsýndan önemli bir iþlevi yerine getirecektir. Bu kitabýn hazýrlanmasýný öneren Kültür ve Turizm Bakanlýðý Müsteþarý Sn. Prof. Dr. Mustafa Ýsen'e, kitabýn hazýrlanmasýný üstlenen ve emek veren Doç.Dr. Emre Madran ve Dr. Nimet Özgönül'e, TMMOB Mimarlar Odasý Ankara Þubesi Yönetim Kurulu adýna sonsuz teþekkürler. H. Ali Ulusoy TMMOB Mimarlar Odasý Ankara Þubesi Yönetim Kurulu Baþkaný 8 9

SUNUÞ Ülkemizin kültürel ve doðal mirasýn korunmasýna iliþkin oldukça köklü ve yerleþmiþ bir deneyimi vardýr. Çok deðiþik kültürlerin oluþturduðu zengin bir mirasýn korunmasý, deðerlendirilmesi ve çaðdaþ yaþam koþullarýna uyarlanarak korunmalarý her þeyden önce yasal bir alt yapý gerektirir. Kültürel miras ile ilgili ilk yasal düzenlemeler Osmanlý Ýmparatorluðunun son yüzyýlýnda çýkartýlan Asar-ý Atika Nizamnameleri (Eski Eserler Tüzükleri) (AAN) dýr. Ýlki 1869 yýlýnda çýkartýlan AAN, sadece arkeolojik kanýlara iliþkin hükümler içermekteydi. Bu belge daha sonra 1874 ve 1884 tarihli nizamnamelerle yenilenmiþ ve geniþletilmiþtir. Ancak, taþýnmaz kültür varlýklarýnýn korunmasý ve onarýlmasýna iliþkin döneminin gerektirdiði ayrýntýlý hükümler içeren ilk belge 4. AAN olarak 1906 yýlýnda yürürlüðe girmiþtir. Bu nizamname 1973 yýlýna deðin 67 yýl eski eserler ve koruma konusunda neredeyse tek belge olarak kullanýlmýþtýr. Her ne kadar 1951 yýlýnda çýkan Gayrimenkul Eski Eserler ve Anýtlar Kurulunun Kuruluþ Kanunu ile 1956 yýlýnda çýkan Ýmar Yasasý korumayla ilgili hükümler içermekteyse de, Cumhuriyetin ilk koruma yasasý 1973 yýlýna çýkan 1710 sayýlý Eski Eserler Kanunudur. 1983 yýlýnda 2863 sayýlý Kültür ve Tabiat Varlýklarýný Koruma Kanunu çýkmýþ ve 1710 sayýlý kanun tümüyle yürürlükten kaldýrýlmýþtýr. 2863 sayýlý yasada da 1987 yýlýnda çýkan 3386 ve 2004 yýlýnda çýkan 5226 sayýlý kanunlarla önemli deðiþiklikler yapýlmýþtýr. Özellikle son yýllarda çýkan deðiþik nitelikteki yasal düzenlemelerle 5226 sayýlý yasanýn getirdiði çok önemli yenilikler, yerel yönetimlere bu konuda yeni sorumluluklar vermekte ve yeni yetkilerle donatmaktadýr. Bu husus korumanýn giderek yerelleþmesini, hizmetlerin daha çabuk ve etkin verilebilmesini ve koruma olgusunun baþta kültür ve tabiat varlýðý 10 11

malikleri olmak üzere tüm toplum tarafýndan benimsenmesini saðlamayý öngörür ve doðru bir politikanýn göstergesidir. Bilindiði gibi, ülkemizdeki kültür varlýklarýný korunmasýnda Kültür ve Tabiat Varlýklarýný Koruma Yüksek Kurulunun ilke kararlarý son derece önemli bir rol oynamaktadýr. Bu nedenle mevcut ilke kararlarýnýn yapýlan son yasal deðiþikliklerle uyum saðlamasý için ele alýnmasý ve gerekli yeni düzenlemelerin yapýlmasý gerekmektedir. Mevzuattaki son düzenlemelerin özellikle yerel yönetimlerle ilgili bölümlerinin ayýklanmasý, belli baþlýklar altýnda toplanmasýný amaçlayan bu derleme Kültür ve Turizm Bakanlýðý Müsteþarý Sn. Prof. Dr. Mustafa Ýsen'in talep ve teþviki ile gerçekleþmiþ, Mimarlar Odasý Ankara Þubesi Yönetim Kurulu Baþkaný Sn. Ali Ulusoy da gerekli alt yapýyý saðlayarak katkýda bulunmuþtur. Kendilerine teþekkürlerimizi sunuyor, bu yapýtýn yerel yönetimlere bir el kitabý olarak hizmet vereceðini umuyoruz. Emre Madran - Nimet Özgönül Temmuz 2005, Ankara KANUNLAR ÝLGÝLÝ KANUN VE YÖNETMELÝKLER KÜLTÜR VE TABÝAT VARLIKLARINI KORUMA KANUNU Kanun No. 2863, Kabul Tarihi: 21/07/1983 Yayýmlandýðý Resmi Gazete Tarihi: 23/07/1983, Sayýsý: 18113 BAZI KANUNLARDA DEÐÝÞÝKLÝK YAPILMASI HAKKINDA KANUN Kanun No. 5035, Kabul Tarihi: 25.12.2003 Yayýmlandýðý Resmi Gazete Tarihi: 02.01.2004, Sayýsý: 25334 ÝL ÖZEL ÝDARESÝ KANUNU Kanun No. 5197, Kabul Tarihi: 24.6.2004 Yayýmlandýðý Resmi Gazete Tarihi: 04.03.2005, Gazete Sayýsý: 25475 BÜYÜKÞEHÝR BELEDÝYESÝ KANUNU Kanun No. 5216, Kabul Tarihi: 10.7.2004 Yayýmlandýðý Resmi Gazete Tarihi: 23.07.2004, Sayýsý: 25531 ÖZEL GELÝR VE ÖZEL ÖDENEKLERÝN DÜZENLENMESÝ ÝLE BAZI KANUN VE KANUN HÜKMÜNDE KARARNAMELERDE DEÐÝÞÝKLÝK YAPILMASI HAKKINDA KANUN Kanun No. 5217, Kabul Tarihi: 14.7.2004 Yayýmlandýðý Resmi Gazete Tarihi: 23.07.2004, Sayýsý: 25531 KÜLTÜR YATIRIMLARI VE GÝRÝÞÝMLERÝNÝ TEÞVÝK KANUNU Kanun No. 5225, Kabul Tarihi: 14.7.2004 Yayýmlandýðý Resmi Gazete Tarihi: 21.07.2004, Sayýsý: 25529 KÜLTÜR VE TABÝAT VARLIKLARINI KORUMA KANUNU ÝLE ÇEÞÝTLÝ KANUNLARDA DEÐÝÞÝKLÝK YAPILMASI HAKKINDA KANUN Kanun No. 5226, Kabul Tarihi: 14.7.2004 Yayýmlandýðý Resmi Gazete Tarihi: 27.07.2004, Sayýsý: 25535 BAZI KANUNLARDA VE 178 SAYILI KANUN HÜKMÜNDE KARARNAMEDE DEÐÝÞÝKLÝK YAPILMASI HAKKINDA KANUN Kanun No. 5228, Kabul Tarihi: 16.7.2004 Yayýmlandýðý Resmi Gazete Tarihi: 31.07.2004, Sayýsý: 25539 BELEDÝYE KANUNU Kanun No. 5393, Kabul Tarihi: 3.7.2005 Yayýmlandýðý Resmi Gazete Tarihi: 13.07.2005, Sayýsý: 25874 12 13

NEYÝ KORUYORUZ? YÖNETMELÝKLER Bu derlemede, bazý yönetmelik metinleri ayrýntýlý olarak kullanýlmýþ ve kendilerine bir çok yerde referans verilmiþtir. Bu yönetmelikler ve kýsaltmalarý aþaðýda verilmektedir: KORUNMASI GEREKLÝ TAÞINMAZ KÜLTÜR VE TABÝAT VARLIKLARININ TESPÝT VE TESCÝLÝ HAKKINDA YÖNETMELÝK (TTY) KÜLTÜR VE TABÝAT VARLIKLARINI KORUMA YÜKSEK KURULU VE KORUMA BÖLGE KURULLARI ÇALIÞMALARI ÝLE KORUMA YÜKSEK KURULUNA YAPILACAK ÝTÝRAZLARA DAÝR YÖNETMELÝK (KK) Yayýmlandýðý Resmi Gazete Tarihi: 12.01.2005, Sayýsý: 25698 TAÞINMAZ KÜLTÜR VARLIKLARININ KORUNMASINA AÝT KATKI PAYINA DAÝR YÖNETMELÝK Yayýmlandýðý Resmi Gazete Tarihi: 13.04.2005, Sayýsý: 25785 KORUNMASI GEREKLÝ TAÞINMAZ KÜLTÜR VARLIKLARININ YAPI ESASLARI VE DENETÝMÝNE DAÝR YÖNETMELÝK (YED) Yayýmlandýðý Resmi Gazete Tarihi: 11.06.2005, Sayýsý: 25842 KORUMA, UYGULAMA VE DENETÝM BÜROLARI, PROJE BÜROLARI ÝLE EÐÝTÝM BÝRÝMLERÝNÝN KURULU Þ, ÝZÝN, ÇALIÞMA USUL VE ESASLARINA DAÝR YÖNETMELÝK Yayýmlandýðý Resmi Gazete Tarihi: 11.06.2005, Sayýsý: 25842 (KB) KÜLTÜR VE TABÝAT VARLIKLARINI KORUMA KANUNU KAPSAMINDAKÝ KÜLTÜR VARLIKLARININ RÖLÖVE, RESTORASYON, RESTÝTÜSYON PROJELERÝ, SOKAK SAÐLIKLAÞTIRMA, ÇEVRE DÜZENLEME PROJELERÝ VE BUNLARIN UYGULAMALARI ÝLE DEÐERLENDÝRME, MUHAFAZA, NAKÝL ÝÞLERÝ VE KAZI ÇALIÞMALARINA ÝLÝÞKÝN MAL VE HÝZMET ALIMLARINA DAÝR YÖNETMELÝK (ÝY) Yayýmlandýðý Resmi Gazete Tarihi: 18.06.2005, Sayýsý: 25649 KESÝN ÝNÞAAT YASAÐI GETÝRÝLEN KORUNMASI GEREKLÝ TAÞINMAZ KÜLTÜR VE TABÝAT VARLIKLARININ BULUNDUÐU SÝT ALANLARINDAKÝ TAÞINMAZ MALLARIN HAZÝNEYE AÝT TAÞINMAZ MALLAR ÝLE DEÐÝÞTÝRÝLMESÝNE ÝLÝÞKÝN YÖNETMELÝK (TY) TAÞINMAZ KÜLTÜR VARLIKLARININ ONARIMINA YARDIM SAÐLANMASINA DAÝR YÖNETMELÝK (YY) Yayýmlandýðý Resmi Gazete Tarihi: 15.07.2005, Sayýsý: 25876 TANIMLAR Kültür Varlýðý Nedir? "Kültür varlýklar ý"; tarih öncesi ve tarihi devirlere ait bilim, kültür, din ve güzel sanatlarla ilgili bulunan veya tarih öncesi ya da tarihi devirlerde sosyal yaþama konu olmuþ bilimsel ve kültürel açýdan özgün deðer taþýyan yer üstünde, yer altýnda veya su altýndaki bütün taþýnýr ve taþýnmaz varlýklardýr. I. Grup Yapý Nedir? Toplumun dini, sosyal, ekonomik ve kültürel ortak gereksinimlerini karþýlayan, yapýldýklarý dönemin mimari ve sanat anlayýþýný yansýtan, simgesel, aný, anýtsal, izlenim gibi deðerleriyle korunmasý gereken yapýlar, Kültür ve Tabiat Varlýklarýný Koruma Yüksek Kurulunun ilke kararý uyarýnca I. Grup yapý sayýlmaktadýr. Bir diðer deyiþle Cami, Han, Hamam, Kilise, Tapýnak vb. anýtsal nitelikli ve tüm toplum tarafýndan kullanýlan yapýlar bu grupta yer almaktadýr. II. Grup Yapý Nedir? Kent ve çevre kimliðine katkýda bulunan ve yöresel yaþam biçimini yansýtan korunmasý gerekli yapýlar yine Yüksek Kurulun ilke kararý uyarýnca II. Grup yapý sayýlýrlar. Bir diðer deyiþle çoðunlukla özel mülkiyette bulunan geleneksel konutlar, dükkanlar vb. küçük ölçekli yapýlar bu grupta yer almaktadýr. Tabiat Varlýðý Nedir? Jeolojik devirlerle, tarih öncesi ve tarihi devirlere ait olup ender bulunmalarý veya özellikleri ve güzellikleri bakýmýndan korunmasý gerekli, yer üstünde, yer altýnda veya su altýnda bulunan deðerlerdir. Sit Alaný Nedir? "Sit"; tarih öncesinden günümüze kadar gelen çeþitli medeniyetlerin ürünü olup, yaþadýklarý devirlerin sosyal, ekonomik, mimari ve benzeri özelliklerini yansýtan kent ve kent kalýntýlarý, kültür varlýklarýnýn yoðun olarak bulunduðu sosyal yaþama konu olmuþ veya önemli tarihi hadiselerin cereyan ettiði yerler ve tespiti yapýlmýþ tabiat özellikleri ile korunmasý gerekli alandýr. Koruma Alaný Nedir? Taþýnmaz kültür ve tabiat varlýklarýnýn muhafazalarý veya tarihi çevre içinde korunmalarýnda etkinlik taþýyan korunmasý zorunlu olan alanlardýr. Kimi durumlarda, bir tek yapýnýn ya da doða parçasýnýn kendisinin korunmasý yeterli olmayabilir. Yapýnýn ya da doðal oluþumun çevresindeki eylemler, deðiþimler ve geliþimler o yapý ya da doðal oluþumu olumsuz etkileyebilir. Bu nedenle korunmasý gerekli kültür ve tabiat varlýklarýnýn çevresinde bir tampon bölge ya da geçiþ bölgesi olarak tanýmlanabilecek bir alan oluþturulmakta ve bu alan içerisindeki inþai ve fizikî müdahaleler denetim altýnda tutulmaktadýr. 14 15

NEDEN KORUYORUZ? KORUNACAK TAÞINMAZLARIN DEÐERLERÝ NELERDÝR? Bir taþýnmazýn kültür varlýðý olarak tanýmlanabilmesi ve korumayla ilgili yasal düzenlemeler kapsamýna alýnabilmesi için belli deðerler taþýmasý ve bu deðerlerin ona belli nitelikler kazandýrmasý gerekmektedir. Deðiþik kaynaklarda, deðiþik sýnýflamalar altýnda verilen bu deðerler iki ana baþlýkta toparlanabilir. Bunlardan birincisi kültür varlýðýnýn kendi yapýsýndan, özelliklerinden kaynaklanan tasarým, malzeme kullanýmý ve iþçilik ve de içinde bulunduðu alan kendi deðerlerinin kaynaðýný oluþturur. Geçmiþin dönemsel deðiþimlerini de taþýyan bu kaynaklarýn yaþanmýþlýklarý da geçmiþin sosyal, kültürel yapýsýnýn verileri olduðu için içsel deðerlerin bir bölümünü oluþtururlar. Bugün bu kaynaklara günün yaklaþýmýyla baþkalarý tarafýndan atfedilen deðerler ise dýþsal deðerler olarak tanýmlanabilir. Bu deðerlerin bir ya da birkaçý bir araya gelerek, o taþýnmazýn korunmasýný ve uygulamayý etkilerler. Bir taþýnmazýn kültür varlýðý niteliði kazanmasý için bazý deðerlere sahip olmasý gerekmektedir. Bir diðer deyiþle bazý taþýnmazlarýn 2863 sayýlý Kültür ve Tabiat Varlýklarýný Koruma Yasasý ve ilgili diðer mevzuat hükümlerine baðlý olarak korunmasý için, diðer taþýnmazlarda olmayan ve bu grup taþýnmazlara özgü bazý nitelikleri olmasý gerekmektedir. Uluslararasý ve ulusal düzeyde bu konuda deðiþik deðer gruplamalarý yapýlmýþ, bu gruplarda belirtilen deðerlerden bir ya da bir kaçýna sahip olmak, korunmasý gerekli kültür varlýðý statüsü kazanmanýn koþullarý olarak belirlenmiþtir. Yürürlükteki mevzuatýmýzda bir taþýnmazýn hangi deðerleri taþýmasý gerektiði þu þekilde belirlenmiþtir: Yapýlacak tespitlerde, kültür ve tabiat varlýklarýnýn tarih, sanat, bölge ve diðer özellikleri dikkate alýnýr. (2863/7) Taþýnmaz kültür ve tabiat varlýklarýndan korunmasý gereklilerinin tespitinde... taþýnmazýn sanat deðeri, mimari, tarihi, estetik, mahalli, arkeolojik deðerler kapsamý içinde; strüktürel, dekoratif, yapýsal durum, malzeme, yapým teknolojisi, þekil bakýmýndan özellik arzetmesi. (TTY/4) Ancak bu tanýmlar yeterince ayrýntýlý olmadýðý için, aþaðýda taþýnmaz kültür varlýklarýnýn taþýdýðý deðerlere iliþkin ayrýntýlý açýklamalar yapýlmýþtýr: A. KÜLTÜREL DEÐERLER A.1. TANIM DEÐERÝ Tarihsel Deðer Bu deðer iki deðiþik biçimde tanýmlanabilir. Bunlardan ilki, o yapý ya da yapý grubunun o yerleþmenin tarihindeki bir olayla, bir deðiþimle ilgisinden kaynaklanýr. O kentin ya da ülkenin yaþamýnda önemi olan bir olaya ev sahipliði yapmak, geçmiþte kalmýþ ve toplumda iz býrakmýþ bir etkinlikle beraber anýlmak o taþýnmaza tarih boyutu güçlü bir deðer katacaktýr. Tarihi deðerin diðer boyutu eski olmakla ilgilidir. Bir diðer deyiþle bir kültür varlýðýnýn yaþý arttýkça deðeri de çoðalmaktadýr. Ülkemiz içinde bulunduðu coðrafi konum nedeniyle bir çok uygarlýðýn ürün verdiði bir yerdir. Tarih öncesi çaðlardan günümüze deðin bir çok uygarlýk kendi yaþam biçimleri, anlayýþlarý ve iliþkileri doðrultusunda mimari ve sanat deðeri üstün yapýtlar üretmiþler, bu yapýtlar ve onlarýn bir araya gelerek oluþturduklarý yerleþmeler, insanlýk tarihinin kesintisiz olarak izlenebildiði bir coðrafya yaratmýþlardýr. 16 17

Aný Deðeri Her toplumun geçmiþteki olaylarla ilgili anýlarý vardýr. Bu anýlar kimi hallerde bir yapýyla özdeþleþir. Örneðin, bir kiþinin doðup büyüdüðü yapý o kiþi için önemli bir deðer taþýyabilir. Bazý yapý ya da yapý gruplarý da tarihteki bir olayýn canlý tanýklarý olduðu için o yöre ya da tüm ülke halký tarafýndan o olaylarla birlikte anýlýrlar. Mitolojik Deðer Bu deðer, o yörede yaþayanlarýn, bir yapý ya da alaný bir efsaneye, bir söylentiye baðlamalarý ile oluþur. Anadolu'nun birçok noktasýnda bir hikayeye bir söylenceye baðlanan alanlar ve yapýlar bulunmaktadýr. A.2. ARTÝSTÝK VE TEKNÝK DEÐER Bu baþlýk, kültür varlýðýnýn tasarýmýndaki anlayýþý, teknik, yapýsal ve süsleme özelliklerini, dönemin ulaþtýðý düzeyi ve o dönem iþçiliðinin kalitesini kapsar. Özgünlük Deðeri Eðer bir yapý ya da kapý, pencere vb. mimari öðeler, yapýldýðý dönemin mimari anlayýþýný, süsleme anlayýþýný, yapý malzemesinin kullaným biçimini, bir diðer deyiþle tüm niteliklerini günümüze deðin bozulmadan ve deðiþmeden sürdürmüþse, özgün bir yapý olarak tanýmlanmaktadýr. Özgünlüðün artmasý halinde, o yapýyý ve temsil ettiði dönemi tanýmamýz ve gerekli bilgileri edinmemiz de giderek kolaylaþacaktýr. Bu deðer, bu nedenle, belge ve tarihi deðerle de iliþkilidir. Özgünlük deðerine iliþkin olarak yapýlan araþtýrma ve deðerlendirmelerde, ilk tasarýmýn günümüze ne ölçüde gelebildiði belirlenmeye çalýþýlýr. Bir yapý ya da yapý elemaný deðiþik nedenlere baðlý olarak bazý bölümlerini yitirmiþ ya da bazý niteliksiz müdahaleler ile o bölüm yeterince anlaþýlamýyorsa, bugüne deðin sürebilme/kalabilme olarak tanýmlanabilecek bir baþka deðerlendirmenin yapýlmasý gerekmektedir. Bu araþtýrmada deðiþik konularý açýklamak amacýyla kullanýlan birçok örneðin bugüne deðin ilk yapýldýðý dönemdeki bütünlüðünü koruduðunu söylemek olasý deðildir. A.3. ENDERLÝK DEÐERÝ Az bulunan, örneði az olan hemen her þey daha deðerlidir. Yapýlar ve sit alanlarý için de bu böyledir. Örneði azalan ya da döneminde belirli özellikleriyle tek olarak yapýlan yapýlar daha deðerli olmaktadýr. Teklik Deðeri Bu deðer, yapýnýn türü, mimari üslubu, yapýldýðý dönem, tasarýmcýsý ve içinde bulunduðu bölge gibi deðiþik belirleyicilere baðlý olarak oluþur. Bu belirleyicilerden birden fazlasýnýn bir araya gelmesi, örneðin ayný dönemde ayný tasarýmcý tarafýndan inþa edilmiþ ve ayný tasarým ilkelerine baðlý kalýnarak yapýlmýþ yapý grubu olmasý halinde deðer daha da artacaktýr. Çokluk Deðeri Çevre ölçeðinde bir kavram olan çokluk deðeri, belli bir yapý türünün tanýmlanmýþ bir alanda, coðrafi bölgede ya da ülkedeki sayýsý ile ilgilidir. Bu deðerin teklik ve enderlik deðeri ile çeliþtiði düþünülebilir. Bir kültür varlýðýnýn sayýca az olmasý ona bir deðer katmaktadýr ve bu az bulunurluktan kaynaklanmaktadýr. Ayný þekilde çok rastlanan bir kültür varlýðý türü ya da yapým tekniði bu kez, o bölgenin ya da tarihsel dönemin tipik ve baþat öðesi olarak ayrý bir önem ve deðer kazanmaktadýr. Çokluk deðerinin sayýsal karþýlýðýnýn tanýmlanamayacaðý düþünülmektedir. Ancak bir alanda ya da zaman diliminde, diðer yapý türü ve/veya elemanlarla karþýlaþtýrýldýðýnda çoðunlukta olan yapý türü ve/ veya elemanlara çokluk deðeri verilmesi düþünülebilir. Homojenlik Deðeri Avrupa Mimari Mirasýnýn Korunmasý Sözleþmesinde, bir alanýn korunmasý için gerekli ölçütler arasýnda da yer alan homojen olma kavramý, o alan içerisindeki yapý, parsel, sokak, meydan vb. ölçeklerdeki deðerlerin eþit sayý ve nitelikte daðýlmýþ olmalarýndan kaynaklanmaktadýr. Örneðin kentsel sit alanýnda bulunan geleneksel konutlarýn her sokakta, her yapý adasýnda olabildiðince eþit sayýda ve (eðer süreklilik gösteremiyorsa) eþit aralýklarla konumlanmýþ olmasý, o kentsel sit alanýnýn homojenliðinin bir göstergesidir. A.4. GELENEKSEL DEÐER Yapýyý oluþturan toplumun yerleþmiþ gelenekleri, yaþam biçimleri ve inanýþlarý ile ilgili bir deðerdir. Bu gelenekler ve yaþam biçimleri en doðru anlatýmlarýný konut, cami, medrese, han vb yapýlarda bulduklarý için, mimarlýk ürünleri geleneðin þahitleri olarak bu deðeri taþýrlar. Örneðin birçok eski konutta bulunan seki ve sedirler, geleneksel günlük yaþamda kullanýlan elemanlar olmalarý bakýmýndan ve belli bir dönemin yaþam biçimini yansýttýklarý için deðer taþýrlar. Bu deðer doðal olarak, belge ve özgünlük deðerleriyle de yakýndan iliþkilidir. A.5. BELGE DEÐERÝ Bu deðer, diðer tüm deðerlerle iliþkilidir. Çünkü her yapý ya da yapýnýn avlusunda yer alan ocak, tandýr evi, kuyu vb. elemanlar, yapýldýklarý dönemin yapý sanatý, o yapýda yaþayanlarýn nitelikleri ve yaþam biçimini anlamamýza yarayan en önemli belgelerdir. Bu yapýlarýn bir araya gelerek oluþturduklarý kentsel sit alanlarý da, yine oluþtuklarý dönemin þehirleþme anlayýþýný, yürütülen ticari etkinliklerin niteliði ve bunlarýn iþlevsel daðýlýmýný, komþuluk iliþkileri gibi birçok bilgiyi bize anlatabilmektedir. Bu belgelerin yitirilmesi, kent kimliðinin yitirilmesi ile eþdeðerdir. 18 19

B. ÇAÐDAÞ SOSYO-EKONOMÝK DEÐERLER B.1. ÝÞLEVSEL DEÐER Bu deðer, ekonomik deðerle yakýndan ilgilidir. Yapý ya da alanýn özgün iþlevinin devamý öngörülebildiði gibi, yeni bir kullanýma uyarlanmasý da düþünülebilir. Kimi yapýlar bugün özgün iþlevlerini yitirmiþ olarak görülebilir. Örneðin, ülkemizin yeni eðitim sisteminde, Osmanlý döneminin eðitim kurumlarý olan medreselerin artýk yeri yoktur. Bu baðlamda iþlevsel deðerleri yoktur. Ancak günümüzde birçok Selçuklu ve Osmanlý dönemi medresesi kamu yararýna kullanýlmak üzere, sosyal ve kültürel iþlevlerle yeniden kullanýlmýþlardýr. Böylece hem toplumun bir gereksinmesi karþýlanmakta, hem de bir kültür varlýðý iþlevsel deðeri nedeniyle kullanýlarak korunmaktadýr. Süreklilik Deðeri: Bu deðer o kültür varlýðýnýn kullanýmýnýn sürmesi ve kendisine çaðdaþ toplumda bir yer bulmasýyla ilgilidir. Böylece yapýnýn kullanýlarak korunmasý temel ilkesinin gereði yerine gelecek, yapý günümüzün bir etkinliðine hizmet vererek ve böylece geçmiþimiz için bir gelecek olarak tanýmlanan önemli bir koruma söyleminin gereði yerine gelmiþ olacaktýr. Özellikle özgün iþlevini günümüzde de sürdürebilen yapýlar süreklilik deðerinin önemli temsilcileri olmaktadýr. B.2. EKONOMÝK DEÐER Yeryüzündeki her toprak parçasýnýn bir ekonomik deðeri vardýr. Bu toprak parçasý insan eliyle düzenlenmiþ, yaþamýn belli gereksinmelerini karþýlayacak hale gelmiþse saðladýðý olanaklar çerçevesinde deðeri giderek artar. Bu gereksinmeler, bir tasarým ve yapým süreci sonunda oluþan bir yapý ya da yapý grubu tarafýndan karþýlanýyorsa, o topraðýn deðeri de bu oranda artmaktadýr. Ekonomik deðer sadece parasal karþýlýðý olan, ölçülebilir bir deðer olarak anlaþýlmamalýdýr. Yapýnýn, kültür varlýðý olmasýndan ya da koruma eylemine konu olmasýndan kaynaklanan deðer de bu baðlamda düþünülmelidir. B.3. EÐÝTÝM DEÐERÝ Yapýlar ve onlarýn bir araya gelerek oluþturduklarý kentsel, kýrsal ve arkeolojik alanlar, yaþamýn mekana yansýmasý olarak kabul edildiðinde, bu yapý ve alanlar, deðiþik dönemlerde yaþayan topluluklar ve onlarýn sosyal, kültürel, ekonomik ve siyasal yaþamlarýyla ilgili olarak en somut bilgileri veren somut birer kaynak olmaktadýrlar. Bu baðlamda öðretici bir deðerleri vardýr. Günümüzde genel olarak kültürel turizm baþlýðý altýnda toplanan hareketlerin de kökeninde geçmiþi öðrenme, bilgilenme ve merak giderme isteði bulunduðu için, kültürel varlýklar bu istekleri karþýlayan somut odak elemanlarý olmaktadýrlar. BÜYÜKÞEHÝR BELEDÝYELERÝ Büyükþehir Belediyeleri Doðal ve Kültürel Deðerlerin Korunmasý ve Onarýmýndan Sorumludur. Bu sorumluluk þu hususlarý kapsar: a) Kültür ve tabiat varlýklarý ile tarihî dokunun ve kent tarihi bakýmýndan önem taþýyan mekânlarýn ve iþlevlerinin korunmasýný saðlamak, b) Bu amaçla bakým ve onarýmýný yapmak, c) Korunmasý mümkün olmayanlarý aslýna uygun olarak yeniden inþa etmekle yükümlü ve sorumludurlar. (5216/7/o) Büyükþehir belediyeleri bu görev ve sorumluluklarýný yerine getirirken Ýlçe, ilk kademe belediyeleri ile baðlý kuruluþlara yapacaklarý yardýmlar ve ortak projeler (5216/24/c) Her türlü alt yapý, yapým, onarým ve bakýmý (5216/24/d) Kamu yararý görülen konularda yurt içi ve yurt dýþý kamu sektörü, özel sektör ve sivil toplum örgütleriyle birlikte yapýlan ortak hizmetler ve diðer projeler (5216/24/n) için harcamalar yapabilirler. Taþýnmaz kültür ve tabiat varlýklarýnýn korunmasý ve deðerlendirilmesine iliþkin harcamalar da bu kapsamda yer almaktadýr. Büyükþehir Belediyeleri, Bünyelerinde Kültür Varlýklarý ile Ýlgili Ýþlemleri ve Uygulamalarý Yürütmek Üzere Koruma, Uygulama ve Denetim Bürolarý Kurarlar. (2863/10; ayrýntý için bkz. KUDEB Nasýl Kurulur? Görev ve Yetkileri Nedir?) BELEDÝYELER Belediyeler Bünyelerinde Kültür Varlýklarý ile Ýlgili Ýþlemleri ve Uygulamalarý Yürütmek Üzere Koruma, Uygulama ve Denetim Bürolarý Kurarlar. (2863/10; ayrýntý için bkz. KUDEB Nasýl Kurulur? Görev ve Yetkileri Nedir?) ÝL ÖZEL ÝDARELERÝ YEREL YÖNETÝMLERÝN KORUMA ALANINDAKÝ TEMEL GÖREV VE YETKÝLERÝ NELERDÝR? Ýl Özel Ýdareleri Kültür ve Turizme Yönelik Hizmet Vermekle Sorumludur. Ýl özel idareleri, kanunlarla baþka bir kamu kurum ve kuruluþuna verilmeyen mahallî müþterek nitelikteki her türlü görev ve hizmeti yapar, gerekli kararlarý alýr, uygular ve denetler. (5197/6) Bu görevler arasýnda belediye sýnýrlarý dýþýnda olmak koþulu ile kültür ve turizme yönelik (5197/6/b) hususlar da yer almaktadýr. 20 21

Ýl Özel Ýdareleri bu görev ve sorumluluklarýný yerine getirirken (5197/43) Her türlü alt yapý, yapým, onarým ve bakým, Yurt içi ve yurt dýþý kamu ve özel kesim ile sivil toplum örgütleriyle birlikte yapýlan ortak hizmetler ve diðer projeler, Sosyo-kültürel ve bilimsel etkinlikler için harcama yapabilirler. Ýl Özel Ýdareleri Bünyesinde Kültür Varlýklarýnýn Korunmasýna Yönelik Rölöve, Restitüsyon, Restorasyon Projelerini Hazýrlayacak ve Uygulayacak Proje Bürolarý Kurulur. (2863/10; ayrýntý için bkz. KUDEB Nasýl Kurulur? Görev ve Yetkileri Nedir?) Ýl Özel Ýdareleri Bünyesinde, ve Sertifikalý Yapý Ustalarýný Yetiþtirecek Eðitim Birimleri Kurulur. (2863/10; ayrýntýlý bilgi için bkz: Ýl Özel Ýdareleri Bünyesinde Eðitim Birimleri Nasýl Kurulur? Görev ve Yetkileri Nelerdir? ) Ýl Özel Ýdareleri Koruma, Uygulama Ve Denetim Bürolarý Kurarlar. (2863/10, ayrýntý için bkz. KUDEB Nasýl Kurulur? Görev ve Yetkileri Nedir?) Ýl Özel Ýdareleri, Korumayla Doðrudan Ýlgili Olmamakla Beraber, Gereken Durumlarda Þu Hizmetleri Yerine Getirmekle Yükümlüdürler. (5197/64) a) Diðer kamu kurum ve kuruluþlarý ile ortak hizmet projeleri gerçekleþtirmek ve bu amaçla gerekli kaynak aktarýmýnda bulunmak, b) Kamu kurumu niteliðindeki meslek kuruluþlarý, dernekler, vakýflar ve 507 sayýlý esnaf ve küçük sanatkârlar kanunu kapsamýna giren meslek odalarý ile ortak hizmet projeleri gerçekleþtirmek. Buradan da anlaþýlacaðý gibi, il genel meclis kararý almak koþulu ile il özel idareleri il ölçeðindeki kültür ve tabiat varlýklarýnýn korunmasýna yönelik olarak diðer kurum ve kuruluþlarla ortak proje geliþtirebileceklerdir. BELEDÝYELER BÜNYESÝNDE KORUMA, UYGULAMA VE DENETÝM BÜROLARI (KUDEB) NASIL KURULUR? GÖREV VE YETKÝLERÝ NELERDÝR? YASAL DAYANAK Ýl Özel Ýdareleri, Büyükþehir Belediyeleri ve Bakanlýkça izin verilen belediyeler bünyesinde, korunmasý gerekli taþýnmaz kültür ve tabiat varlýklarýyla ilgili iþlemleri ve uygulamalarý yürütmek, denetimlerini yapmak üzere koruma, uygulama ve denetim bürolarý kurulmasý 2863 sayýlý Kültür ve Tabiat Varlýklarýný Koruma Yasasý nýn 5226 sayýlý yasanýn 13. maddesinde hükme baðlanmýþtýr. Bu konuda 11 Haziran 2005 tarihinde bir yönetmelik çýkartýlarak kýsaca KUDEB olarak anýlacak olan bu birimlerin kuruluþ ve iþleyiþ esaslarý ayrýntýya kavuþturulmuþtur. KUDEB HANGÝ ORGANA BAÐLI OLARAK ÇALIÞIR? (KB/5) KUDEB ler, Ýl Özel Ýdarelerinde imarla ilgili müdürlük, Büyükþehir Belediyelerinde imar daire baþkanlýðý ve diðer belediyelerde Ýmar Müdürlüðü bünyesinde görev yapar. KUDEB NASIL KURULUR? (KB/5) Büyükþehir belediyeleri ile il özel idareleri herhangi bir baþka organdan izin almadan KUDEB kurabilirler. Ýlçe belediyeleri ile diðer belediyeler Kültür ve Turizm Bakanlýðýna baþvurarak talepte bulunurlar. Bakanlýkça, ilçedeki kültür ve tabiat varlýklarýnýn yoðunluðu göz önüne alýnarak belediyenin talebi deðerlendirilir, uygun bulunursa izin verilir. KUDEB in faaliyete geçebilmesi için gerekli mekan ve uzman saðlandýktan sonra, ilgili idarece Bakanlýða bildirilir. KUDEB lerde görevlendirilen uzmanlar üç ay süre ile ilgili Koruma Bölge Kurulu Müdürlüðünde staj yaparlar. Staj bitiminden sonra KUDEB çalýþmalarýna fiilen baþlanýr. Baþvurular, bu yönetmelik hükümlerine göre KUDEB e yapýlýr. KUDEB lerde hizmetleri yürütmek üzere ilgili idarelerce yeterli personel ile gerekli araç ve gereç bulundurulur. KUDEB uzmanlarýnýn eksilmesi halinde yetki koruma bölge kurullarýna geçer. KUDEB ÝN GÖREVLERÝ NELERDÝR? (KB/7) a) Taþýnmaz kültür ve tabiat varlýklarýnda yapýlacak olan tadilat ve tamirat uygulamalarý öncesinde yapýyý incelemek ve yapýlacak onarýma iliþkin koþullarýn 22 23

belirtildiði onarým ön izin belgesini düzenlemek, b) Taþýnmaz kültür ve tabiat varlýklarý, bunlarýn koruma alanlarý ve sit alanlarýnda, tadilat ve tamiratlarýn; özgün biçim ve malzemeye uygun olarak gerçekleþtirilmesini denetlemek, uygun bulunanlara onarým uygunluk belgesi düzenlemek, c) Tadilat ve tamirat kapsamýnda baþlanýlan onarýmlarda esaslý onarým gereðinin saptanmasý durumunda onarýmý durdurarak konuyu belgeleriyle koruma bölge kurulu müdürlüðüne iletmek, d)taþýnmaz kültür ve tabiat varlýðý parseline bitiþik parsellerde ve koruma alanlarýnda yer alan ve yürürlükteki yasal düzenlemelere göre ruhsatý bulunan tescilsiz taþýnmazlardaki tadilat ve tamirat uygulamalarýna, varsa koruma amaçlý imar planý koþullarý da dikkate alýnarak izin vermek ve denetlemek, e) Koruma bölge kurullarý tarafýndan uygun görülen koruma amaçlý imar planlarýnýn plan hükümleri çerçevesinde uygulanmasýný denetlemek, f) Koruma bölge kurullarý tarafýndan onaylanmýþ rölöve, restitüsyon ve restorasyon projelerine iliþkin uygulamalarý denetlemek, projesine uygun tamamlanan uygulamalar için kullanma izin belgesi düzenlemek, g) Taþýnmaz kültür ve tabiat varlýklarý ile bunlarýn korunma alanlarýnda koruma yüksek kurulunun ilke kararlarý, koruma bölge kurulu kararlarýna aykýrý ve ruhsatsýz olarak yapýlan inþaatlar ile koruma amaçlý imar planlarýnda, plana; sitlerde, sit þartlarýna aykýrý olarak inþa edilen yapýlar hakkýnda imar mevzuatýna göre gerekli iþlemleri yapmak, uygulamayý durdurarak konuyu belgeleriyle koruma bölge kurulu müdürlüðüne iletmek, H)Tescilli kültür varlýklarýnýn mail-i inhidam olmalarý halinde can ve mal güvenliðinin saðlanmasý için gerekli iþlemleri yaparak durumu koruma bölge kurulu müdürlüðüne iletmek, i) Maliki bulunduðu taþýnmaz kültür varlýðýnýn onarýmýný gerçekleþtiremeyecek durumda olan maliklere ilgili idarelerce yapýlacak mali yardýmlar ile ilgili düzenlemeleri gerçekleþtirmek, j) Maliki bulunduðu taþýnmaz kültür varlýðýnýn onarýmýný gerçekleþtiremeyecek durumda olan maliklere ilgili idarelerce yapýlacak teknik eleman yardýmýnda doðrudan görev almak ya da bu görevi üstlenenleri denetlemek, k) 10/7/2004 tarihli ve 5216 sayýlý Büyükþehir Belediyesi Kanununun 7. maddesi ile 7/12/2004 tarihli ve 5272 sayýlý belediye kanununun 14. maddesine göre belediyenin görevleri arasýnda yer alan kültür ve tabiat varlýklarý ile tarihi dokunun ve kent tarihi bakýmýndan önem taþýyan mekanlarýn ve iþlevlerinin korunmasýna yönelik programlarý hazýrlamak, bu amaçla yapýlacak uygulamalara iliþkin iþlemleri yürütmek, l) 21/7/1983 tarihli ve 2863 sayýlý kültür ve tabiat varlýklarýný koruma kanunu ile 3/5/1985 tarihli ve 3194 sayýlý Ýmar Kanununa aykýrý uygulamalarýn tespiti halinde ilgili idareye ve cumhuriyet savcýlýðýna bildirimde bulunmak. KUDEB NASIL ÇALIÞIR? (KB/8) A. Tadilat ve Tamirata Ýliþkin Hususlar: 1.Tescilli taþýnmaz kültür varlýklarýnda tadilat ve tamirat gerektiren uygulamalarda, uygulamayý gerçekleþtirecek olan kiþi ya da kuruluþ þu belgeleri KUDEB e bir baþvuru ekinde verecektir: Yapýnýn maliki olduklarýna iliþkin belge, Yapýnýn mevcut durumunun fotoðraflar. Bu fotoðraflarýn özellikle tamir ve tadilat gerektiren bölümleri ayrýntýlý olarak göstermesi gerekmektedir, Baþvuru sahibinin yapacaðý uygulamaya iliþkin açýklayýcý bilgiyi içeren bir rapor, Baþvuru KUDEB e verilir. Ýnceleme sonrasýnda tadilat ve tamirat öncesi durum fotoðraf gibi belgelerle tespit edilir, yapýlacak uygulamaya iliþkin koþullarýn belirtildiði bir izin belgesi düzenlenir. 2. Bu baþvuru KUDEB in en az iki uzmaný tarafýndan incelenir. Bu uzmanlardan birinin mimar olmasý zorunludur. 3. Yapýlacak inceleme sonucunda KUDEB uzmanlarý da fotoðraf ve rapor gibi belgelerle durumu tespit eder ve ön izin belgesi düzenleyerek baþvuru sahibine verirler. Yapýlacak müdahalelerin Bakým ve Basit Onarým Nedir? bölümünde tanýmlanan ölçütlere uymasý gerekmektedir. 4. Ön izin belgesi verildikten sonra ilgilisi tarafýndan uygulama baþlatýlacaktýr. KUDEB uzmanlarý, bu uygulamayý izleyecekler ve ön izin belgesinde yer alan müdahalelerin gerçekleþip gerçekleþmediðini denetleyeceklerdir. 5. Tadilat ve tamirat uygulamasý tamamlandýktan sonra, baþvuru sahibi uygulamanýn tamamlandýðýný KUDEB e bildirecektir. Yapýlan uygulamalar KUDEB uzmanlarýnca incelenecek ve ön izin belgesinde yer alan hususlar doðrultusunda tamamlanmýþ ise onarým uygunluk belgesi düzenlenecektir. 6. Tadilat ve tamirat kapsamýnda baþlanýlan uygulamalarda esaslý onarým gerektiðinin tespit edilmesi halinde uygulama durdurulur ve konu belgeleriyle birlikte Koruma Bölge Kurulu Müdürlüðüne bildirilir. 24 25

7. Tadilat ve tamiratlar için verilen izinler bir yýl geçerlidir. Bu süre içinde uygulamanýn yapýlmamasý halinde ilgili kiþi ya da kuruluþ KUDEB e yeniden baþvurmak zorundadýr. 8. KUDEB, tescilli I. grup yapýlarýn tadilat ve tamiratlarýna izin vermeden önce koruma bölge kurulundan bilimsel görüþ alýr. I. grup yapýlar, Kültür ve Tabiat Varlýklarýný Koruma Yüksek Kurulu nun ilke kararýna göre toplumun dini, sosyal, ekonomik ve kültürel ortak gereksinimlerini karþýlayan, yapýldýklarý dönemin mimari ve sanat anlayýþýný yansýtan, simgesel aný, anýtsal, izlenim gibi deðerleriyle korunmasý gereken yapýlar olarak tanýmlanmýþtýr. Bu yapýlar anýtsal yapý olarak da tanýmlanýr. Cami, han, hamam, kilise, sur duvarlarý vb. tüm toplum tarafýndan kullanýlan büyük programlý yapýlar bu gruba girer. II. grup yapýlar ise geleneksel konutlarý kapsar. 9. Bir alanda sadece taþýnmaz kültür varlýðý bulunmaz. Bu yapýlarýn yaný sýra, KUDEB ler Tescilli Kültür Varlýðý niteliðinde olmasa da: Taþýnmaz kültür varlýðý parseline bitiþik parsellerde, Tescilli kültür varlýklarýnýn koruma alanlarýnda, Sit alanlarýnda yer alan ve yürürlükteki mevzuata göre ruhsatý bulunan yapýlarda gerçekleþtirilecek tamirat ve tadilatlarla da ilgilenmek durumundadýr. Bu durumda, tescilli yapýlarda izlenen süreç bu yapýlar için de izlenecektir. B. Koruma Bölge Kurullarýnca Onaylanmýþ Rölöve-Restorasyon Projelerine Aykýrý Uygulamalara Ýliþkin Hususlar: Koruma Bölge Kurullarý tarafýndan onaylanmýþ rölöve, restitüsyon ve restorasyon projelerine aykýrý uygulamalar varsa bu hususlar KUDEB tarafýndan saptanýr. KUDEB, bu aykýrý uygulamalarý rapor ve fotoðraflarla belgeleyerek koruma bölge kurulu müdürlüðüne bildirilir. Koruma bölge kurulundan karar gelinceye kadar onarým uygulamasý KUDEB tarafýndan durdurulur. C.Koruma Amaçlý Ýmar Planlarýnýn Uygulanmasýna Ýliþkin Hususlar: Koruma Bölge Kurullarý tarafýndan uygun görülen koruma amaçlý imar planlarýnýn plan hükümleri çerçevesinde uygulanmasý sürecinde, plan hükümlerine aykýrý uygulamalarýn belirlenmesi halinde : Aykýrý uygulama KUDEB tarafýndan saptanýr, Uygulama durdurulur, Bu konuda rapor ve gereken hallerde fotoðraf ve koruma imar planý örneði de eklenerek bir tutanak hazýrlanýr koruma bölge kurulu müdürlüðüne gönderilir. Konu koruma bölge kurulunda görüþülüp bir karar alýnmadan uygulama baþlatýlmaz. D. Depreme Maruz Kalan Tescilli Taþýnmaz Kültür Varlýklarý Ýle Ýlgili Hususlar: Taþýnmaz kültür varlýklarýndan depreme maruz kalan yapýlar ile ilgili uygulamalar Koruma Yüksek Kurulunun ilke kararlarý ve konu ile ilgili diðer mevzuat hükümleri dikkate alýnarak yürütülür. 2863 sayýlý Kültür ve Tabiat Varlýklarýný Koruma Yasasýný deðiþtiren 5226 sayýlý yasa nýn 27. maddesi ile 2863 sayýlý yasa nýn 21. maddesinde deðiþiklik yapýlmýþ ve bu Kanun kapsamýnda tescil edilen taþýnmaz kültür varlýklarý için 29.6.2001 tarihli ve 4708 sayýlý Yapý Denetimi Hakkýnda Kanun hükümlerinin uygulanmayacaðý hükmü getirilmiþtir. KUDEB DE GÖREV YAPACAK KÝÞÝLERÝN NÝTELÝÐÝ NEDÝR? (KB/6) Ýl Özel Idareleri, Büyükþehir Belediyeleri ve Bakanlýkça izin verilen belediyeler bünyesinde kurulan KUDEB lerde mimarlýk, þehir planlama, mühendislik, sanat tarihi meslek alanlarýndan en az birer uzman; arkeolojik sit alanýnýn bulunmasý halinde alanýn özelliðine göre en az bir arkeologun görev almasý zorunludur. Uzmanlarýn nitelikleri ve sayýlarý, KUDEB in görev alanýndaki taþýnmaz kültür ve tabiat varlýklarýnýn niteliði ve yoðunluðu göz önüne alýnarak belirlenir. Mimarlýk meslek alanýndan gelen uzmanlardan en az birinin aþaðýdaki niteliklerden birine sahip olmasý gerekmektedir: a)üniversitelerin restorasyon lisansüstü programlarýndan mezun olmak, b) Üniversitelerin restorasyon lisansüstü programlarýnda en az üç yýl öðretim elemaný olarak görev yapmak, c)kamu kurum ve kuruluþlarýnda taþýnmaz kültür varlýklarýnýn korunmasý alanýnda en az üç yýl çalýþmýþ olmak, d)taþýnmaz kültür varlýklarýnýn onarýmý konularýnda serbest meslek mensubu olarak en az beþ yýl çalýþmýþ olmak. Þehir planlama meslek alanýndan gelen uzmanýn korunmasý gerekli taþýnmaz kültür ve tabiat varlýklarýnýn korunmasýna yönelik planlama çalýþmalarýnda görev almýþ olmasý tercih edilir. Mühendislik meslek alanlarýndan gelen uzmanýn öncelikli olarak inþaat mühendisi olmasý tercih edilir. 26 27

ÝL ÖZEL ÝDARELERÝ BÜNYESÝNDE PROJE BÜROLARI NASIL KURULUR? GÖREV VE YETKÝLERÝ NELERDÝR? ÝL ÖZEL ÝDARELERÝ BÜNYESÝNDE EÐÝTÝM BÝRÝMLERÝ NASIL KURULUR? GÖREV VE YETKÝLERÝ NELERDÝR? PROJE BÜROLARI NASIL KURULUR? (KB/9) Proje bürolarý Il Özel Idaresi bünyesinde kurulur. Ýl Özel Idareleri bünyesinde kurulan proje bürolarýnýn baðlý olacaðý birim ve birim amirinin niteliði ve sorumluluðu ilgili Vali tarafýndan belirlenir. PROJE BÜROLARININ GÖREV VE YETKÝLERÝ NELERDÝR? (KB/11) a)ýlgili idare tarafýndan belirlenecek programlar çerçevesinde; Il Özel Idaresi mülkiyet ve denetiminde bulunan, maliki bulunduðu taþýnmaz kültür varlýðýnýn onarýmýný gerçekleþtirecek mali yeterliliðe sahip olmayan maliklerin mülkiyetinde bulunan ve il genel meclisince belirlenen taþýnmaz kültür varlýklarýnýn rölöve, restitüsyon ve restorasyon projelerini hazýrlamak, b)bu süreçte özel uzmanlýk gerektiren konularda üniversite ve araþtýrma kurumlarý ile iþbirliði yapmak, c)hazýrlanan projelerin, ilgili idarelerdeki izin ve onay süreçlerine katýlmak ve süreçlerin tamamlanmasýný takip etmek, d)ýl Özel Idaresi mülkiyet ve denetiminde bulunan taþýnmazlarýn koruma bölge kurullarýnca onaylanan projelerinin uygulanmasýný ve denetlenmesini saðlamak, e)taþýnmaz kültür varlýklarýnýn korunmasý ve deðerlendirilmesi için oluþturulan taþýnmaz kültür varlýklarýnýn korunmasýna katký payý kapsamýnda belediyelerce kültür varlýklarýnýn korunmasý ve deðerlendirilmesi amacýyla hazýrlanan projeleri deðerlendirerek valiye görüþ vermek. EÐÝTÝM BÝRÝMLERÝ NASIL KURULUR? (KB/13) Ýl Özel Ýdareleri bünyesinde sertifikalý yapý ustalarýný yetiþtirecek eðitim birimleri kurulur. Yerel eðitim birimleriyle ilgili çalýþmalar o ildeki milli eðitim müdürlüðü ile koordinasyon saðlanarak gerçekleþtirilir. Eðitim birimlerinin kuruluþunda o ilin özgün yapý sanatlarý göz önünde tutulur. EÐÝTÝM BÝRÝMLERÝNÝN GÖREV VE YETKÝLERÝ NELERDÝR? (KB/14) a) Yerel yapý ustalarýný yetiþtirmek amacýyla eðitim programlarý düzenlemek, b) Yerel yapý ustalarýnýn eðitim programlarýna katýlmasýný saðlamak, c) Eðitim programýný baþarýyla tamamlayanlarý belirleyerek gerekli sertifikanýn verilmesini saðlamak. I. grup tescilli taþýnmaz kültür ve tabiat varlýklarýnýn esaslý onarýmlarýnda eðitim görmüþ, sertifika sahibi ustalara öncelik verilir. EÐÝTÝM BÝRÝMLERÝNDE GÖREV YAPACAK KÝÞÝLERÝN NÝTELÝÐÝ NEDÝR? (KB/14) Eðitim birimlerinde tam zamanlý olarak çalýþacak bir yönetici kadro bulunur. Deðiþik geleneksel yapý sanatlarý konusunda eðitim verecek olan uzmanlar gerektiðinde yarý zamanlý istihdam edilebilir. PROJE BÜROLARINDA GÖREV YAPACAK KÝÞÝLERÝN NÝTELÝÐÝ NEDÝR? (KB/10) Proje bürolarýnda restorasyon uzmaný mimar, mimar ve inþaat mühendisi bulundurulmasý zorunludur. Ýnþaat mühendisinin daha önce benzer iþlerde hizmet vermesi tercih nedenidir. Gereksinim duyulmasý halinde diðer meslek gruplarýnýn katýlýmý ilgili idare tarafýndan saðlanýr. 28 29

KÜLTÜR VE TABÝAT VARLIKLARINI KORUMA YÜKSEK KURULU ÝLE KORUMA BÖLGE KURULLARI BU KURUMLAR NE AMAÇLA KURULMUÞTUR? Kültür ve Tabiat Varlýklarýný Koruma Yüksek Kurulu ile Kültür ve Tabiat Varlýklarýný Koruma Bölge Kurullarý, korunmasý gerekli taþýnmaz kültür ve tabiat varlýklarý ile ilgili hizmetlerin, bilimsel esaslara göre yürütülmesini saðlamak üzere kurulur. (2863/51) KÜLTÜR VE TABÝAT VARLIKLARINI KORUMA YÜKSEK KURULU Kültür ve Tabiat Varlýklarýný Koruma Yüksek Kurulunun görev ve yetkileri þunlardýr: (2863/51) a) Korunmasý gerekli taþýnmaz kültür ve tabiat varlýklarýnýn korunmasý ve restorasyonuyla ilgili iþlerde uygulanacak ilkeleri belirlemek, b) Koruma bölge kurullarý arasýnda gerekli koordinasyonu saðlamak, c) Uygulamada doðan genel sorunlarý deðerlendirerek görüþ vermek suretiyle, Bakanlýða yardýmcý olmak, d)koruma yüksek kurulu, plânlama yetkisi bulunan kamu kurum ve kuruluþlarý ile valilik ve belediyelerin, koruma bölge kurullarýnca alýnmýþ þu konudaki kararlara iliþkin itirazlarý incelemek ve karara baðlamak: Sit alaný, Sit derecelendirilmesi, Sit geçiþ dönemi koruma esaslarý ve kullanma þartlarý, Koruma amaçlý imar plânlarý ve revizyonlarýna iliþkin kararlara karþý altmýþ gün içerisinde yapýlan itirazlarý inceler ve karara baðlar. Kültür ve Tabiat Varlýklarýný Koruma Yüksek Kurulu aþaðýda belirtilen üyelerden oluþur: 1) Bakanlýk Müsteþarý, 2) Baþbakanlýk Müsteþar Yardýmcýsý, 3) Bakanlýðýn ilgili Müsteþar Yardýmcýsý, 4) Kültür Varlýklarý ve Müzeler Genel Müdürü, 5) Yatýrýmlar ve Ýþletmeler Genel Müdürü, 6) Bayýndýrlýk ve Ýskân Bakanlýðý nýn Ýlgili Genel Müdürü veya Yardýmcýsý, 7) Orman Genel Müdürü veya Yardýmcýsý, 8) Vakýflar Genel Müdürü veya Yardýmcýsý, 9)Koruma Bölge Kurullarý Baþkanlarý ndan Bakanlýk tarafýndan seçilecek altý üye. 10) Maden Ýþleri Genel Müdürü veya Yardýmcýsý, 11)Doða Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürü veya Yardýmcýsý 30 KÜLTÜR VE TABÝAT VARLIKLARINI KORUMA BÖLGE KURULLARI Koruma bölge kurullarý, Koruma Yüksek Kurulunun ilke kararlarý çerçevesinde olmak kaydýyla aþaðýdaki iþleri yapmakla görevli ve yetkilidir. (2863/57) Bakanlýkça tespit edilen veya ettirilen korunmasý gerekli kültür ve tabiat varlýklarýnýn tescilini yapmak, Korunmasý gerekli kültür varlýklarýnýn gruplandýrýlmasýný yapmak, Sit alanlarýnýn tescilinden itibaren üç ay içinde geçiþ dönemi yapý þartlarýný belirlemek, Koruma amaçlý imar planlarý ile bunlarýn her türlü deðiþikliklerini inceleyip karar almak, Korunmasý gerekli taþýnmaz kültür ve tabiat varlýklarýnýn koruma alanlarýnýn tespitini yapmak, Korunmasý gerekli taþýnmaz kültür varlýklarýndan özelliklerini kaybetmiþ olanlarýnýn tescil kaydýný kaldýrmak, Uygulamaya yönelik projeler ile deðiþiklikleri hakkýnda en geç üç ay içinde karar almak, Ören yerlerine iliþkin çevre düzenleme projeleri ile bunlarýn her türlü deðiþikliklerine iliþkin görüþ bildirmek, Koruma amaçlý imar planý onaylanmýþ sit alanlarýnda tescilli taþýnmaz kültür varlýðý parselinde gerçekleþtirilecek inþai ve fiziki müdahalelere iliþkin karar almak, Koruma amaçlý imar planýnýn bulunmadýðý sit alanlarýnda tüm parsellerdeki inþai ve fiziki müdahalelere iliþkin karar almak, Bünyesinde koruma uygulama ve denetim bürosu bulunmayan büyükþehir belediyeleri ve belediye sýnýrlarý içerinde kalan yerlerde 3194 sayýlý Ýmar Kanununun 21. maddesi uyarýnca ruhsat gerektirmeyen tamirat ve tadilatlara iliþkin karar almak, Sit alaný içinde kalmayan korunmasý gerekli taþýnmaz kültür ve tabiat varlýklarý ve bunlarýn koruma alanlarýna iliþkin uygulamaya dönük kararlar almak, Naklinde zorunluluk bulunan korunmasý gerekli kültür varlýklarýnýn uygulamaya yönelik iþlemleri hakkýnda görüþ bildirmek, Korunmasý gerekli taþýnmaz kültür varlýðý parsellerinde, taþýnmaz kültür varlýklarýnýn mahiyetlerini etkilemeyecek þekilde ayrýlma ve birleþtirilmelerine iliþkin karar almak, Kanunun "Devir yasaðý" ve "Kullanma" baþlýklý 13. ve 14. maddelerinde yer alan konularda talep edilmesi halinde Bakanlýða görüþ vermek Kanunun "Kamulaþtýrma" baþlýklý 15. maddesi uyarýnca, taþýnmaz kültür varlýklarý ve bunlarýn koruma alanlarý, kamu kurum ve kuruluþlarý, belediyeler, il özel idareleri ve mahalli idare birliklerince mevcut fonksiyon dýþýnda bir 31

amaçla kamulaþtýrýlacak ise yeni fonksiyona iliþkin olarak Bakanlýða görüþ vermek. Kültür ve Tabiat Varlýklarýný Koruma Bölge Kurullarý aþaðýda belirtilen üyelerden oluþur (2863/58): 1) Arkeoloji, sanat tarihi, hukuk, mimari ve þehir plancýlýðý konularýnda uzmanlaþmýþ kiþiler arasýndan Bakanlýkça seçilecek beþ temsilci, 2)Yükseköðretim Kurulunca, kurumlarýnýn arkeoloji, sanat tarihi, mimarlýk, þehircilik bilim dallarýndan; ayný daldan olmamak üzere, iki öðretim üyesi, 3)Görüþülecek konu, belediye sýnýrlarý içinde ise, Büyükþehirlerde Büyükþehir Belediye Baþkaný veya teknik temsilcisi ile ilgili ilçe veya ilk kademe Belediyesi Baþkaný veya teknik temsilcisi, 4) Görüþülecek konu, Bayýndýrlýk ve Ýskân Bakanlýðý ile ilgili ise Bayýndýrlýk ve Ýskân Müdürlüðünden bir teknik temsilci, 5) Görüþülecek konu, Vakýflar Genel Müdürlüðü ile ilgili ise Vakýflar Bölge Müdürü veya teknik temsilcisi, 6) Görüþülecek konu, Çevre ve Orman Bakanlýðý ile ilgili ise konuyla ilgili teknik temsilci, 7) Görüþülecek konunun müze müdürlüðünü ilgilendirmesi halinde ilgili müze müdürü. Ýlgili Meslek Odalarý, Koruma Bölge Kurulu toplantýlarýna gözlemci olarak katýlabilirler. KORUMA BÖLGE KURULU KARARLARINA NASIL ÝTÝRAZ EDÝLÝR? (KK/18) Koruma Bölge Kurulu kararlarý için idari yargýya baþvurulabilir. Ayrýca, plânlama yetkisi bulunan kamu kurum ve kuruluþlarý ile valilik ve belediyeler, kurullarca alýnan kültür ve tabiat varlýklarýnýn koruma alanlarý, sit alaný, derecelendirilmesi; sit geçiþ dönemi koruma esaslarý ve kullanma þartlarý, koruma amaçlý imar plânlarý ve revizyonlarýna iliþkin kararlara karþý altmýþ gün içerisinde Koruma Yüksek Kuruluna itiraz edebilir. Koruma Yüksek Kuruluna yapýlacak itirazlarda kamu kurum ve kuruluþlarý ile valilik ve belediyeler plânlama yetkisine sahip olduklarýný ve yasal dayanaklarýný belirterek baþvurularýný Genel Müdürlüðe yaparlar. Ýtirazlar baþvuru tarihinden itibaren en geç altý ay içinde karara baðlanýr. Alýnan kararlar Genel Müdürlük tarafýndan ilgili Koruma Bölge Kurulu ve itiraz edene bildirilir. Koruma Yüksek Kuruluna yapýlan itirazlar sonuçlanýncaya kadar, itiraza konu Koruma Bölge Kurulu kararýnýn uygulanmasýna devam edilir. itiraz sonucu koruma bölge kurulu kararý koruma yüksek kurulu tarafýndan kaldýrýlýr ise Koruma Bölge Kurulu Müdürlüðünce kararýn daðýtýldýðý yerlere yeniden daðýtýmý yapýlýr. Ayrýca kurula oy hakký olmamak kaydýyla danýþman uzman çaðrýlabilir. KORUMA BÖLGE KURULLARININ ÇALIÞMA DÜZENÝ NEDÝR? (KK/12) Koruma Bölge Kurullarýnda deðerlendirilecek konulara dair baþvurular, ilgili Koruma Bölge Kurulu Müdürlüklerine yapýlýr. Konularýn, kanunda belirtilen süreler içerisinde kurul gündemine alýnmasýndan, Koruma Bölge Kurulu Müdürü sorumludur. Koruma Bölge Kurullarýna yapýlan baþvurular üzerine; konunun kapsamýna göre en az iki uzman tarafýndan mahallinde inceleme yapýlýr. Yapýlan bu inceleme sonucu hazýrlanan rapor ve diðer belgeler, deðerlendirilmek üzere Koruma Bölge Kurullarýna sunulur. Yapýlan deðerlendirme sonunda alýnan kararlar, yazýþma usulüne göre Koruma Bölge Kurulu Müdürlükleri tarafýndan daðýtýlýr. 32 33

TAÞINMAZ KÜLTÜR VARLIKLARININ VE SÝT ALANLARININ KORUNMASI VE DEÐERLENDÝRÝLMESÝ ÝÇÝN GEREKLÝ PROJELER VE PLANLAR NELERDÝR? Taþýnmaz kültür varlýklarýnýn korunmasý ve deðerlendirilmesi için iki deðiþik ölçek ve nitelikte belge hazýrlanýr. Tek yapý ya da yapý grubu ölçeðinde hazýrlanan belgeler rölöve-restitüsyon ve restorasyon projeleri ile bunlarý tamamlayýcý nitelikte olan yazýlý ve görsel dokümanlar, sit alaný ölçeðinde hazýrlanan belgeler ise koruma amaçlý imar planlarýdýr. RÖLÖVE-RESTORASYON PROJESÝ NEDÝR? STANDARTLARI NELERDÝR? Kültür varlýklarýnýn koruma/onarýmý çalýþmalarýnýn gerçekleþmesi için birbiri ile bütünleþen ve zamanla birbiri içine giren bir sürece gereksinimi vardýr. Farklý disiplinlerin birlikteliði ile oluþturulan belgeleme, inceleme, araþtýrma sonucunda oluþturulan yapýda yapýlacak müdahaleleri, kullanýmlarý ve uygulama detaylarýný içeren mimari proje süreci planlanmasý gereken bir süreçtir. Ayrýca onarýlacak yapýya bir bütün olarak genelde bakýlmasý, sadece belirli sorunlarýn çözümüne baðlý noktasal çözümler aramaktan kaçýnýlmasý gerekmektedir. Bu husus, önceden belirlenmiþ bir planlama ile geçerli olabilir. Bu baðlamda: Proje sürecinin tanýmlanmasý, Uygulama sürecinin tanýmlanmasý, Proje ve uygulama için gerekli parasal kaynaklarýn oluþturulmasý, Kurum, kuruluþ, özel ve tüzel kiþiler arasý iliþkiler ve eþgüdümün saðlanmasý, planlama çalýþmasýnýn önemli girdileridir. Bu süreçlerde:.kültür varlýðý yapýnýn, korunma/ onarým mimari projesinin aþamalarýný tanýmlamaya olanak saðlayacak veri toplama ve inceleme çalýþmasýnýn hangi yöntemlerle, hangi ölçek ve ayrýntýda çalýþýlmasýnýn ve belgelenmesinin tanýmlanmasý,. Yapýnýn sorunlarýnýn hangi yöntemlerle belirleneceði,.onarým uygulamasý öncesinde yapý üzerinde gerçekleþtirilecek araþtýrmalarýn neler olduðunun saptanmasý,. Koruma ve kullaným müdahaleleri için gerekli belgelerin (proje, rapor vb.) ölçek ve niteliklerinin belirlenmesi,. Projelendirme ve uygulama sürecinde hangi meslek gruplarýnýn yer alacaðýnýn belirlenmesi,.yapýnýn deðerlendirilebilmesi için gerekli olan araþtýrmalarýn hangi disiplinlerle, hangi konularda yapýlmasýnýn saptanmasý,.onarým uygulamasýnýn yürütülmesinde kullanýlacak parasal ve örgütsel modellerin araþtýrýlmasý,.uygulamanýn izlenmesi ve denetlenmesi için gerekli kadrolarýn saptanmasý konularýný içeren saðlýklý bir etüt bu planlamanýn en önemli girdilerini oluþturmaktadýr. Tek bir yapýnýn proje süreci aþaðýdaki ana aþamalarda ele alýnmalýdýr. 1. BELGELEME AÞAMASI Belgeleme, kültür varlýklarýnýn mevcut durumunun deðiþik ölçek ve nitelikte (çizimler yada fotoðraf gibi diðer grafik anlatým, sayýsallaþtýrýlmýþ belgeler vb.) saptanmasý olarak tanýmlanabilir. Yapý ya da alanlarýn incelendiði zamandaki mevcut durumlarýna iliþkin bilgi ve belgenin üretildiði belgeleme aþamasý tüm sürecin (mimari proje ve uygulama) temelini oluþturur. Mimari etüt sonucu üretilecek belgelerin içerik, ölçek ve sunum biçimleri, bütünleþmiþ çalýþma sürecinin amacýna ve ne tür bilgi gerektirdiðine göre belirlenmelidir. Belgeleme, bir yapý ya da alanla ilgili olarak görülen ve bilinen tüm bilgileri içermeli ve ayný ayrýntý ile sunulmalýdýr. Belgeleme deðiþik araçlar kullanýlarak ve deðiþik amaçlara yönelik olarak yapýlmaktadýr: 1.1. Jeodezi Etüdü: Deðiþik ölçeklerde kullanýlabilen bir jeodezi/yer yapýsý haritasý belgelemenin ilk aþamasýný oluþturmalýdýr. Bu belgenin, ülke koordinatlarýna baðlanmýþ olmasý, ülkenin kültür varlýklarýna iliþkin genel bir arþivin oluþmasýnda önem taþýr. Geliþen çaðdaþ teknikler ölçeðin istendiði düzeye getirilmesini saðladýðý için, ölçek sorunu azalmýþtýr. Deneyimler, 1/200 ölçekli vaziyet planlarýnýn, ayrýntýlý bir etüt için gerekli ve yeterli olduðunu göstermiþtir. Bu planlar, yapýlarýn ve diðer kentsel elemanlarýn (bahçe duvarý, yapý giriþleri; aðaç, bitki örtüsü gibi peyzaj elemanlarý; yaya/trafik yolu, elektrik direði gibi altyapý öðeleri) koordinatlarýný, yapý ve çevresinin tüm kotlarýný içermelidir. 1.2. Rölöve: Belgelemenin bu bölümü, alanda deðiþik teknikler kullanýlarak yapýlan ölçümlerle yapýlarýn ve alanlarýn mevcut durumlarýnýn çizimlerinin hazýrlanmasýný kapsar. Bu nedenle rölöve, bir yapýnýn yada alanýn mevcut durumunun belli ölçeklerde hazýrlanan çizili belgeleri olarak tanýmlanabilir. Bunlardan vaziyet planý, yapýnýn konumlandýðý parsel ve yakýn çevresi gösterilmeli, kadastral desenle çakýþtýrýlmýþ olmalýdýr. Ayrýca, kültür varlýðý parselinde yer alan diðer yapýlar, müþtemilatlar, kuyu, aðaç, bahçe duvarý vb. öðeleri de içermelidir. Ölçek olarak, bilginin niteliðine göre 1/200 ya da 1/500 ölçek seçilebilir. Yapýnýn 34 35

belgelenmesinde ise planlar (kat planlarý, döþeme planlarý, tavan (üst yapý) planlarý; çatý planý); izlenebilen tüm cepheler; yapýyý tanýtmaya yönelik yeteri kadar kesit (yapýnýn niteliðine göre 1/50 ya da 1/20 ölçekte olabilir) temel belgelerdir. Yapýnýn temelden çatýya yapýsal sistem ile malzemeyi tanýmlamayý amaçlayan, en az iki tipik yerden geçirilen sistem detayý; mimari elemanlar ve süsleme öðelerinden tipik olanlarýn 1/10, 1/5, 1/1 ölçekli belgeler olarak sýralanabilir. Bu belgelerin üretimi için iki deðiþik yöntem önerilebilir. Bunlardan ilkinde, alanda deðiþik araçlarýn kullanýlmasýyla yapýlan ölçümlere göre çizimler alanda anýnda hazýrlanýr. Arkeolojik alanlardaki tek yapý ölçeðindeki rölöve çalýþmalarýnda bu yöntem tercih edilmektedir. Diðer yöntem ise, ölçülerin alanda alýnmasý, ancak çizimlerin ofiste hazýrlanmasýdýr. Mevcut durumun çizimsel belgelenmesi sürecinde: Topoðrafik ölçme teknikleri, Geleneksel ölçüm teknikleri, Fotogrametrik ölçüm teknikleri, belgelenecek yapýnýn niteliðine göre tek baþlarýna ya da birlikte kullanýlýrlar. Yapýnýn ölçümünde kullanýlan yöntemlerden birisi doðrudan ölçme yöntemidir. Bu durumda ölçme iþleminin ölçülecek yapý ya da yapý kalýntýsý üzerinden doðrudan yapýlmasýdýr. Bu durumda geleneksel ölçme ve topoðrafik ölçme tekniði kullanýlýr. Diðer bir yöntem ise dolaylý ölçme yöntemidir. Bunda da ölçme iþleminin yapýnýn ya da yapý kalýntýsýnýn çeþitli biçimlerde oluþturulan bir modeli üzerinden ölçümünün yapýlmasýdýr. Fotogrametrik ölçme tekniði bu yöntemin bir konusudur. Fotogrametri, geleneksel (konvansiyonel) tekniklere oranla, özel araç/gereç ve personel gerektiren ve oldukça pahalý bir tekniktir. Bu nedenle, fotogrametrinin, geleneksel tekniklerin gereksinmeyi karþýlamadýðý konularda (örneðin kent siluetleri, yapý süslemeleri) kullanýlmasý doðru olacaktýr. Fotogrametrinin yaný sýra bilgisayar yazýlým sistemleri ile iki ve üç boyutlu düzeltilmiþ fotoðraf programlarý, coðrafi bilgi sistemleri vb. belgeleme ve envanter yapýmýnda kullanýlan araçlardýr. Alanýn ya da yapýnýn niteliðine göre belgelemenin araçlarý, yöntemi, tekniði ve ölçeði deðiþmektedir. 1.3. Fotoðraflar ve Hava Fotoðraflarý: Bu belgeler yapýnýn tanýmlanmasýna yardýmcý olan, yorum gerektirmeyen görsel belgelerdir. Mimari incelemeyi tamamlayýcý niteliktedir. Rölövelerde gösterilmesi mümkün olmayan bilgileri belgelemesi açýsýndan önem taþýmakta ve rölöveler ile bir bütünlük oluþturduðu taktirde anlam kazanmaktadýr. Fotografik belgelemede fotoðraflarýn çekildiði yer, nitelik, zaman vb. hususlarda önem kazanmaktadýr. Hava fotoðrafý deðiþik araç kullanýmý ile deðiþik zaman aralýklarýnda çekilmiþ olan, özellikle yapýnýn çevresindeki dokunun biçimlenmesi ile, alanýn belli bir zaman dilimi içindeki durumunu incelemek için önem taþýr. Ayný fotoðraflarýn, yerleþme olmayan alanlardaki toprak altý kültürel varlýklarýn izlenmesine de katkýsý vardýr. 1.4. Yazýlý Belgeler: Yazýlý belgeler, kültür varlýðý yapýnýn konumundan baþlayarak, genel mimari ve yapýsal özellikleri ile sorun ve kaynaklarýný içeren çizim ve fotoðraflar ile birlikte yapýnýn mevcut durumunu aktaran ve gelecekte de kullanýlabilir arþiv belgelerinden biridir. Yapýnýn mevcut durumunun yazýlý olarak tanýmlanmasý, daha sonra gerçekleþtirilecek müdahalelerden sonra ilk durumla karþýlaþtýrma yapýlmasý ve çizimsel belgelerde verilemeyen hususlarýn anlatýlabilmesi için de gereklidir. Yapýnýn niteliðine ve belgeyi hazýrlayan kiþinin mesleki formasyonuna göre içeriði de deðiþen yazýlý belgelerin mesleki formasyonlar ve bilginin niteliðine göre bütünleþmesi ve planlanmasý gerekmektedir. 2. ÝNCELEME/ ARAÞTIRMA 2.1. Teknik Analizler: Yapýyý tanýmlamaya, çözümlemeye ve deðerlendirmeye yönelik deðiþik ölçek ve nitelikte bilgilerin derlenmesinden oluþan incelemelerdir. Bu bilgiler alanda yapýnýn incelenmesi ve bilgilerin derlenmesini içerdiði gibi, yapýdan alýnan verilerin deðiþik nitelikteki laboratuar ortamlarýnda yapýlan analizleri sonucu elde edilen bilgileri de içermektedir. Bu analiz sonucu elde edilen bilgilerin bir bölümü yapýyý tanýmaya ve çözümlemeye yönelik yapý malzemeleri, yapým teknikleri gibi konularý, bir bölümü ise yapýsal özellikler ile yapýnýn sorunlarý ve olasý sorun kaynaklarýný içermelidir. Böylece, yapýsal durum (saðlam, harap, bakýmlýlýk vb), malzeme bozulma türleri (sývanýn duvardan ayrýlmasý, renk deðiþtirmesi, taþýn tabaka halinde kopmasý vb) ve nedenlerini (aþýrý yükleme nedeniyle yapýsal deformasyon, temelde oturma, nem yükselmesi, çatý ve saçaklarýn iþlevlerini yitirmesi sonucu bozulmalar vb.) ile yapýsal deformasyonlar vb. araþtýrma baþlýklarý ortaya çýkacaktýr. Tüm bu analizlerin konunun uzmanlar tarafýndan yapýlmasý ve koruma/restorasyon projesinin bir aþamasý olan müdahale türlerine veri oluþturmasý gerekmektedir. Taþýnmaz kültür varlýðý niteliðindeki yapýlarýn mevcut durumu ve korunmasý gerekli dönem özelliklerinin belirlenmesi için ve daha sonraki koruma/onarým aþamalarýn daha saðlýklý bilgilere dayandýrýlabilmesi için, bir çok durumda yapýda ön araþtýrmalar yapýlmasý gereklidir. Örneðin yapýldýðý dönemden bugüne deðin deðiþimlere uðramýþ bir geleneksel konuttaki deðiþimlerin anlaþýlabilmesi için bazý bölümlerdeki sývanýn kaldýrýlmasý ya da tahrip etmeyen yöntemlerle araþtýrýlmasý, temelden kaynaklanan yapýsal sorunu olan yapýnýn çevresinde kazý ve sondaj çalýþmalarý 36 37

yapýlmasý gerekebilir. Bu çalýþmalarýn kapsamlý araþtýrmaya baþlamadan önce yapýlamamasý ve uygulama sürecine býrakýlmasý halinde, restitüsyon ve restorasyon projeleri bazý varsayýmlara dayanacaktýr. Bu varsayýmlarla baþlayan bir uygulama sürecinde çýkabilecek yeni izler ve bilgiler bu kez restitüsyon ve koruma/restorasyon projelerinin revize edilmesi gereðini doðuracaktýr. 1.2. Tarihi Araþtýrma: Birincil tarihsel kaynaklardan elde edilen bilgiler yapýnýn ve bulunduðu çevrenin tanýmlanmasý ve deðerlendirilmesi için önemli veriler sunarlar. Bu kaynaklar kitabe, vakfiye, kadý sicilleri, tapu kayýtlarý olmak üzere yazýlý ve eski harita, gravür, minyatür, resim gibi görsel kaynaklar olabilir. Bu araþtýrmada iki deðiþik veri toplanýr. Bunlardan ilki, yapýnýn içinde yer aldýðý yerleþme ve yakýn çevresiyle ilgili tarihi bilgilerdir. Bu bilgiler yapýnýn nasýl bir ortam içerisinde oluþtuðunu ve nasýl bir fiziki ve sosyal çevre içerisinde yer aldýðýný ve deðiþerek günümüze kadar geldiðini belirler. Ýkinci veri grubu ise yapý ile ilgili tarihi bilgilerdir ve bunlarda yapým tarihini, yaptýran ve yapan sanatçýlarý ile yapýnýn deðiþik dönemlerde gördüðü müdahaleleri tanýmlamak için gereklidir. Tarihi araþtýrmalardan elde edilen bilgiler, yapýnýn ve çevresinin geçirmiþ olduðu dönemleri ve bunun etkilerini anlamak için önem kazanmaktadýr. 3. DEÐERLENDÝRME 3.1. Karþýlaþtýrmalý Çalýþma: Bu aþamayý yapýnýn çözümlenebilmesi için benzer yapýlarla karþýlaþtýrýlmasý oluþturur. Bu çalýþmanýn birinci amacý, o kültür varlýðýnýn deðerlendirilmesinde benzer diðer yapýlar arasýndaki yeri ve önem derecesinin belirlenmesi; ikinci amacý ise, sorunlu bölümlerinin benzer yapýlarla karþýlaþtýrýlarak çözümlenebilmesidir. Çünkü hemen hiçbir kültür varlýðý herhangi bir deðiþikliðe uðramadan günümüze kadar özgün özellikleri ile gelememiþtir. Bunun yaný sýra deðiþik nedenlerden dolayý bazý bölümleri bugün kaybolmuþ olabilir. Bu deðiþmiþlik ve yok olmalar sonucu, yapýnýn özgün halinin betimlenebilmesi, deðiþikliklerin yorumlanmasý için benzer diðer yapýlarla karþýlaþtýrýlarak çözüm aranmasý gerekmektedir. 3.2. Restitüsyon: Dönemler ve Tamlama Çalýþmasý: Restitüsyon bir kültür varlýðýnýn zaman içinde geçirdiði müdahalelerin dönemlerini saptamak ve ilk yapýldýðý ya da belli bir dönemdeki durumunun belirlenmesi için gerçekleþtirilen tamlama olmak üzere iki amaç için yapýlan bir araþtýrmadýr. Bu araþtýrma çeþitli kaynaklara dayanarak hazýrlanýr. Bu kaynaklar arasýnda deðiþik dönemlerdeki müdahaleleri ya da yapýnýn bugün mevcut olmayan bölümlerini çözümlemeye yarayan yapýdaki izler, yapý ile ilgili kiþilerden elde edilen sözlü bilgiler, çeþitli kaynaklarda bulunan yapýyla ilgili görsel ya da yazýlý belgeler (eski fotoðraflar, yapýnýn tanýmý, gravürler, eski rölöveler vb.) ve karþýlaþtýrmalý çalýþmadan elde edilen veriler yer alýr. Restitüsyon çalýþmasýna yönelik araþtýrmalar ve sonucunda oluþturulan çizili belgeler koruma/onarým projesi ve bir uygulama aracý deðildir. Çünkü bu araþtýrma, deðiþik kaynaklardan elde edilen bilgilerle þekillenir ve bu kaynaklarýn bir bölümü yeterince güvenilir olmayabilir. Yapýnýn türü ve tarihsel geliþimine baðlý olarak bu kaynaklar deðiþebilmekte, azalmakta ya da çoðalmaktadýr. Bu durumda yazýlý ve görsel kaynak ve yapýnýn sunduðu bilgilerin kýsýtlarý gibi nedenlerden dolayý yapýlan araþtýrmanýn güvenilirliði azalabilmektedir. Bir restorasyon uygulamasýnda ise, bilinmeyen elemanlarla ilgili varsayýmlarýn uygulamaya aktarýlamayacaðýna iliþkin evrensel ilke, restitüsyonun çalýþmasýnýn sadece deðerlendirme sürecinin bir belgesi olduðunu göstermektedir. 3.3. Restitüsyon Analizi Yukarýda da deðinildiði gibi, restitüsyon bazý varsayýmlara dayalý deðerlendirme ve yargýlarý içerebilen bir araþtýrmadýr. Bu araþtýrmanýn daha sonraki kültür varlýðýnýn korunmasýna yönelik projelendirme sürecinde deðerlendirilebilmesi ve onarým müdahalelerinin niteliklerinin belirlenmesinde kullanýlabilmesi için, restitüsyon araþtýrmasýnda öngörülen tamamlama, biçim deðiþtirme vb. deðiþimlerin dayandýðý kaynaklarýn ne derecede güvenilir olduðunun kesin bilinmesi gerekmektedir. Restitüsyon analizi gerek kaynaklarýn niteliði ve güvenirliðini gerekse restitüsyon çalýþmasýnýn güvenilirliðini anlatmak amacýyla hazýrlanýr. Örneðin yapýnýn bugün olmayan ancak tamamlanan bir bölümünde kullanýlan kaynaklarýn yeterince güvenilir olmamasý halinde, restitüsyon çalýþmasýndan gelen bilgiler uygulamaya veri oluþturmazlar. 4. KORUMA/ONARIM UYGULAMA PROJELERÝ Belgeleme, inceleme, araþtýrma ve deðerlendirme sonucu çözümlenen ya da yorumlanan yapý ya da alanlar için, uygulamaya yönelik çalýþmalarýn baþlangýcý olan kültür varlýðýnýn korunmasýna yönelik koruma/onarým projelerinin oluþturulmasý gerekmektedir. Bu projeler iki baþlýk altýnda toplanabilir. Bunlar yapýnýn fiziksel, yapýsal ve deðiþmiþliðine yönelik sorunlarý yorumlayarak deðerlendiren ve çözümleri oluþturan müdahaleleri içeren müdahale projeleri ile önerilen yeni kullaným için gerekli mimari proje ve bu projelerin gerektirdiði uygulama proje ve detaylarýdýr. 4.1. Yapýda Gerçekleþtirilecek Müdahaleler: Bir kültür varlýðýnýn korunma/onarým yönelik proje hazýrlama aþamasýnda en önemli konu yapýnýn sürdürülebilirliðini 38 39