KOSTİK SODA ÜRETİM ÜNİTESİ PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRME RAPORU

Sim Sögütözü İş Merkezi Söğütözü Cad.No: 14/D Beştepe/ANKARA Tel : (312) 287 65 55 Faks : (312) 285 88 94 KOSTİK SODA ÜRETİM ÜNİTESİ PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRME RAPORU Nihai DOKAY-ÇED Çevre Mühendisliği Ltd. Şti. Ata Mah. Kabil Caddesi 140/A 06460 Çankaya-ANKARA Tel: (312) 475 7131 - Faks: (312) 475 7130 www.dokay.info.tr 2013 ANKARA

Proje Sahibinin Adı: Adresi: Riotur Madencilik A.Ş. SİM Söğütözü İş Merkezi Söğütözü Cad. No:14/D Beştepe/ANKARA Telefon Numarası: (312) 287 65 55 Faks Numarası: (312) 285 88 94 Projenin Adı: Proje Bedeli: 75.000.000 ABD Doları Proje İçin Seçilen Yerin Açık Adresi (İli, İlçesi, Mevkii): Ankara İli, Sincan İlçesi Nokta Koordinatlar (UTM ED 50, Zone 36, 6 Derece) Y (Sağa) X (Yukarı) Projenin İçin Seçilen Yerin Koordinatları, Zonu: 1 457566,18 4440437,12 2 457341,70 4440473,93 3 45797,75 4440227,97 4 457818,38 4440052,49 5 457903,88 4440218,97 Projenin ÇED Yönetmeliği Kapsamındaki Yeri (Sektörü, Alt Sektörü): Proje, 30.06.2011 tarih ve 27980 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmelik in Ek 1 Listesi; Madde 7 Fonksiyonel olarak birbirine bağlı çeşitli birimleri kullanarak endüstriyel ölçekte üretim yapan kimya tesisleri, b bendi İnorganik Kimyasal üretimi kapsamında yer almaktadır. nu Hazırlayan Kuruluşun Adı: nu Hazırlayan Kuruluşun Adresi, Telefon ve Faks Numaraları: nu Sunum Tarihi (Gün, Ay, Yıl): DOKAY-ÇED Çevre Mühendisliği Ltd. Şti. Ata Mah. Kabil Caddesi No:140/A 06460 Çankaya/ ANKARA Telefon: (312) 475 7131 Faks : (312) 475 7130 03 TEMMUZ 2013 i

İÇİNDEKİLER Sayfa İÇİNDEKİLER... ii TABLOLAR DİZİNİ... x ŞEKİLLER DİZİNİ... xii KISALTMALAR... xiv 1. PROJENİN TANIMI VE GAYESİ... 1 1.1 Projenin Konusu Faaliyetin Tanımı, Hizmet Amaçları, Mevcut ve/veya Planlanan Projelerle İlişkisi ve Mesafeleri, Ekonomik ve Sosyal Yönden Ülke, Bölge, ve/veya İl Ölçeğinde Önem ve Gerekliliği, İstihdam Edilecek Kişi Sayısı, Yatırım ve İşletme Süresi... 1 1.1.1 Proje Konusu Faaliyetin Tanımı... 1 1.1.2 Hizmet Amaçları 2 1.1.3 Mevcut ve/veya Planlanan Projelerle İlişkisi ve Mesafeleri... 2 1.1.4 Ekonomik ve Sosyal Yönden Ülke, Bölge, ve/veya İl Ölçeğinde Önem ve Gerekliliği... 3 1.1.4.1 Trona Madeninin Kullanım Alanları... 5 1.1.4.2 Türkiye Ekonomisine Katkısı... 6 1.1.5 İstihdam Edilecek Kişi Sayısı, Yatırım ve İşletme Süresi... 7 1.2 Proje Kapsamındaki Faaliyet/Hizmet Üniteleri, Özellikleri, Konumu (proje kapsamında yer alan tüm faaliyet ünitelerinin proje alanı içindeki konumlarının 1/25.000 ölçekli topoğrafik harita ve projenin vaziyet planı üzerinde gösterimi yapılmalı, koordinat bilgileri (saat yönünde sıralı ve coğrafik) işlenmeli, bütün üniteler için belirlenen kapalı ve açık alan büyüklükleri, binaların kat adetleri ve yükseklikleri verilmelidir), Kapasiteleri, Bu Ünitelerde Yapılacak İşlemler ile Verilecek Hizmetler... 8 1.3 Projenin Fiziksel ve Teknik Özellikleri... 10 1.3.1 Proje Kapsamında Kullanılacak Hammaddeler, Kimyasallar vb. Maddeler, Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri, Miktarı, Nereden ve Nasıl Temin Edileceği, Depolama Yönetimi, Depoların Kapasitesi ve Özellikleri... 10 1.3.2 Proje Kapsamında Her Bir Ünitede Gerçekleştirilecek Işlemler, Proses Akım Şeması, Faaliyet Ünitelerinde Kullanılacak Proses Yöntemleri Ile Teknolojiler, Projede Uyulacak Ulusal Ve Uluslararası Standartlar, Faaliyet Üniteleri Dışındaki Diğer Ünitelerde Sunulacak Hizmetler (Üretim akım şemasının detaylı olarak hazırlanarak üzerinde üretimde yer alacak tüm girdi ve çıktıların ve kirletici kaynaklarının gösterilmesi gerekmektedir.)... 1 1.3.3 Üretilen Ürünlerin Özellikleri, Tür ve Miktarları, Ürünlerdeki Kirletici Parametreleri ve Limit Değerleri, Tür ve Miktarları, Ne Şekilde ve Hangi Mevzuata Göre Değerlendirileceği, Depolama Yöntemi, Nereye, Nasıl Ve Ne Şekilde Pazarlanacağı... 2 1.3.4 Ünitelerde Kullanılacak Makine ve Teçhizatın Adet ve Özellikleri, Bakım ve Temizlik Çalışmaları 4 1.3.5 Proseste Kullanılacak Enerji Türü ve Miktarı ile Üretilecek Enerji Miktarı ve Kullanımı.. 5 1.3.6 Hammadde ve ürünlerin taşınmasında kullanılacak araçların özellikleri, kapasitesi ve miktarı, araçların bakım ve temizliği... 5 1.4 Yatırım ve İşletme Maliyetlerini İçeren Fizibilite Çalışması,... 5 1.5 Proje için seçilen yer ve kullanılan teknoloji alternatiflerinin değerlendirilmesi... 6 1.6 Proje Kapsamında Planlanan Ekonomik Sosyal ve Altyapı Faaliyetleri... 7 ii

1.7 Projeye İlişkin Politik, Yasal ve İdari Çerçeve... 8 1.7.1 Söz Konusu Proje Ile Ilgili Olarak Bu Aşamaya Kadar Gerçekleştirilmiş Olan İş ve Işlemlerin Kısaca Açıklanması... 8 1.7.2 Projeye İlişkin İzin Prosedürü (ÇED sürecinden sonra alınacak izinler)... 8 1.7.3 Projenin Gerçekleşmesi Ile Ilgili Zamanlama Tablosu... 8 2 PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KONUMU... 9 2.1 Proje Alanı ve Etki Alanını Tanıtıcı Bilgiler, Etrafında Bulunan Yerleşim Alanlarının, Sanayi Alanlarının, Sağlık Kuruluşlarının, Ulaşım Ağının (köprü, yol, demiryolu vb.) Proje Alanının Yakın Çevresinde Faaliyetine Devam Etmekte Olan Diğer Kullanımların, Planlanmakta Olan Projelerin, Tarım Alanları vb. Alanların Üst Ölçekli Topoğrafik Harita Üzerine İşlenmesi, Mesafelerinin Verilmesi, Proje Alanın ve Yakın Çevresinin Panoramik Fotoğraflandırılması... 9 2.2 Proje Alanına İlişkin Planlama Bilgileri, Lejant ve Plan Notlarının da Yer Aldığı Onaylı Çevre Düzeni Planı nın Orijinal Plan Paftası, 1/5.000 Ölçekli Nazım İmar Planı ve 1/1.000 Ölçekli Uygulama İmar Planı (aslının aynıdır onaylı) veya Plan Teklifleri ile Projenin Bu Planlar Üzerinde Gösterimi, Proje Alanının Hangi Kullanımda Olduğunun Belirtilmesi, Sağlık Koruma Bandının Bu Planlarda Gösterilmesi... 14 2.3 Proje Alanının Mülkiyetine İlişkin Bilgiler ve Belgeler... 15 2.4 Proje Alanının Mevcut Arazi Kullanım Durumu (İnşaat ve işletme aşamasında kullanılacak arazi miktarı ve alanın coğrafik tanımlanması)... 15 2.5 Ulaşım ve Karayolu Bilgileri... 16 2.5.1 İnşaat ve İşletme Aşamasında Proje Alanına Ulaşım İçin Kullanılacak Yollar, Kullanılacak Yolların 1/25.000 Ölçekli Topoğrafik Haritada Gösterilmesi, Proje Yeri ve İlgili Tesislerinin Hangi Karayoluna Ne Kadar Uzaklıkta Olduğu, Bağlantı Yolu yada Mevcut Yolda İyileştirme Yapılıp Yapılmayacağı (yapılacak ise kim tarafından yapılacağı belirtilmeli, proje ile ilgili olarak Karayolları 4. Bölge Müdürlüğünden alınan görüş rapora eklenmelidir)... 16 2.5.2 Proje Kapsamında Karayolu Kenarında Yapılacak ve Açılacak Tesisler Hakkında Yönetmelik Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemler... 18 2.5.3 Tehlikeli Madde Yapımına Giren Tüm Malzemelerin Taşınması Esnasında Tehlikeli Maddelerin Karayolu İle Taşınması Hakkında Yönetmelik Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemler 18 2.6 Proje Alanının Mevcut Kullanım Durumu ve Proje Alanının İlgili Kanunlar Kapsamında İrdelenmesi (5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanım Kanunu, 4342 Sayılı Mera Kanunu, 1380 Sayılı Su Ürünleri Kanunu vb.)... 18 3 PROJE YERİ VE ETKİ ALANININ MEVCUT ÇEVRESEL VE SOSYO-EKONOMİK ÖZELLİKLERİ... 19 3.1 Proje Etki Alanının Tanımlanması ve Neye Göre Belirlendiğinin Açıklanması, Proje Alanı ve Etki Alanının 1/25.000 Ölçekli Topoğrafik Harita Üzerinde Gösterimi... 19 3.2 Proje Alanı ve Etki Alanının Hava, Su ve Toprak Açısından Mevcut Kirlilik Yükü... 19 3.2.1 Yeraltı Suyu Kalitesinin Belirlenmesi... 20 3.2.2 Yüzey Suyu Kalitesinin Belirlenmesi... 20 3.2.3 Mevcut Gürültü Düzeyinin Belirlenmesi... 20 3.2.4 Hava Kalitesinin Belirlenmesi... 21 3.2.5 Mevcut Toprak Kalitesinin Belirlenmesi... 21 iii

3.3 Proje Alanı ve Etki Alanını Jeolojik Özellikleri... 21 3.3.1 Bölgesel Jeoloji (çalışma alanının işaretlendiği 1/25.000 ölçekli genel jeoloji haritası eklenmelidir) 21 3.3.2 Proje Alanı ve Etki Alanının Jeolojisi (inceleme alanına ait 1/5.000 varsa 1/1.000 ölçekli jeoloji haritası ile bölgesel ve inceleme alanlarına ait stratigrafik kesit eklenmeli ve bölüm içerisinde atıfta bulunulmalıdır)... 23 3.3.3 Proje Alanına Ait İmar Planına Esas Jeolojik ve Jeoteknik Etüt Raporları (onaylayan kurum, onay tarihi, kapak, amaç, imar durumu, afet durumu, yerleşime uygunluk değerlendirmesi, sonuç ve onay sayfaları ile inceleme alanını içine alan yerleşime uygunluk değerlendirme paftası rapora eklenmelidir)... 26 3.4 Proje Alanı ve Etki Alanının Doğal Afet ve Depremsellik Durumu... 27 3.4.1 Doğal Afet Durumu (7269 sayılı yasada belirtilen deprem dışındaki heyelan, su baskını, çığ, kaya düşmesi vb. afet riskleri hakkında bilgi verilmelidir)... 27 3.4.2 Deprem Durumu (inceleme alanı ve yakın çevresinde yer alan fayların faaliyet alanına uzaklıkları, etkileri, geçmişte ve son dönemde meydana gelen depremlerden kısaca bilgi verilerek, Türkiye Deprem Bölgeleri Haritasına, diri fay haritasına ve uyulacak yönetmeliklere atıfta bulunulmalıdır.) 28 3.5 Proje Alanı ve Etki Alanının Hidrojeolojik Özellikleri ve Yeraltı Su Kaynaklarının Mevcut ve Planlanan Kullanımı, Proje Alanına Mesafeleri ve Debileri... 30 3.6 Proje Alanı ve Etki Alanının Hidrojeolojik Özellikleri ve Yüzeysel Su Kaynaklarının Mevcut ve Planlanan Kullanımı, Proje Alanına Mesafeleri ve Debileri, 1/25.000 lik Topoğrafik Haritada Gösterimi... 33 3.7 Meteorolojik Özellikler ve Veriler, Bölge Özelinde Hava Koşulları, Bu Koşulların Yapımı Planlanan Projeye Etkileri Yönünden İrdelenmesi, Rüzgar Gülü... 37 3.8 Proje Alanı ve Etki Alanınındaki Flora/Fauna Türleri ve Yaşam Alanları (Arazi çalışmalarının vejetasyon dönemi dikkate alınarak hangi dönemde yapıldığını belirtilmesi ve literatür çalışmalarında güncel kaynakların kullanılması gerekmektedir.)... 52 3.8.1 Proje Sahası ve Etki Alanında Flora ve Yaşam Alanları (Arazide Gözlem, Anket ve Görüşme Sonucu Tespit Edilen Türler İle Literatürden Alınan Türlerin ayrı ayrı belirtilmesi, Alanda bulunan Bitki Türlerinin Tehlike Katagorileri, Endemizm Durumları, Nisbi Bolluk Derecelerinin Verilmesi, IUCN ve Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı Tehlike Kategorilerine Göre Değerlendirme Yapılması, literatür çalışmalarında http://turkherb.ıbu.edu.tr adresinde bulunan ve güncel olan Türkiye Bitki Veri Servisinin Kullanılması gerekmektedir.)... 54 3.8.2 Proje Sahası ve Etki Alanında Fauna ve Yaşam Alanları (Arazide Gözlem, Anket ve Görüşme Sonucu Tespit Edilen Türler İle Literatürden Alınan Türlerin Ayrı Ayrı Belirtilmesi, Alanda bulunan Fauna Türlerinin tehlike kategorileri, Endemiklik durumları, nisbi bolluk derecelerinin verilmesi, Koruma Statüleri nin RDB (Kırmızı Listesi)/ Bern Sözleşmesi tür listeleri baz alınarak belirlenmesi, 07.06.2012 tarih ve 28316 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren 2012-2013 Merkez Av Komisyonu Kararlarına göre irdeleme yapılması gerekmektedir)... 61 3.9 Koruma Alanları (Proje Sahası ve Etki Alanında Bulunan Duyarlı Yöreler ve Özellikleri, Milli Parklar, Tabiat Parkları, Sulak Alanlar, Tabiat Anıtları, Tabiatı Koruma Alanları, Yaban Hayatı Koruma Alanları, Yaban Hayvanı Yetiştirme Alanları, Kültür Varlıkları, Tabiat Varlıkları, Sit ve Koruma Alanları, Boğaziçi Kanununa Göre Koruma Altına Alınan iv

Alanlar, Biyogenetik Rezerv Alanları, Biyosfer Rezervleri, Özel Çevre Koruma Bölgeleri, Özel Koruma Alanları, İçme ve Kullanma Su Kaynakları İle İlgili Koruma Alanları, Turzim Alan ve Merkezleri ve koruma altına alınmış diğer alanlar), Bunların Faaliyet Alanına Mesafeleri, Olası Etkileri, Alınacak Önlemler, Bu Alanların 1/25.000 ölçekli Harita Üzerine Gösterilmesi 71 3.10 Proje Alanı Etrafındaki Tarım Alanları ve Tarımsal Faaliyetler... 73 3.11 Proje Sahasının Bulunduğu Alana En Yakın Orman Alanı Mesafesi... 76 3.12 Toprak Özellikleri ve Kullanım Durumu (Toprağın fiziksel, kimyasal, biyolojik özellikleri, arazi kullanım kabiliyeti sınıflaması, erozyon, toprağın mevcut kullanımı)... 76 3.13 Sosyo-Ekonomik Çevrenin Özellikleri... 81 3.13.1 Ekonomik Özellikler (yörenin ekonomik yapısını oluşturan başlıca sektörler, proje ile gerçekleşmesi beklenen gelir artışları)... 81 3.13.2 Nüfus (Yöredeki kentsel ve kırsal nüfus, nüfus hareketleri;göçler, nüfus artış oranları, diğer bilgiler) 81 3.13.3 Yaratılacak İstihdam İmkanları ve İşsizlik... 82 3.13.4 Beklenen Sosyo-Ekonomik Değişiklikler... 82 4 PROJENİN ÖNEMLİ ÇEVRESEL ETKİLERİ VE ALINACAK ÖNLEMLER... 83 4.1 Arazinin Hazırlanması İçin Yapılacak İşler Kapsamında Nerelerde, Ne Miktarda ve Ne Kadar Alanda Hafriyat Yapılacağı, Hafriyat Artığı Toprak, Taş, Kum vb. Maddelerin Nerelere Taşınacağı, Nasıl Depolanacağı, Hangi Amaçlar İçin Kullanılacakları (İnşaat sırasında ortaya çıkacak hafriyatın döküleceği sahalar vaziyet planına koordinatlı olarak işaretlenmelidir.)... 83 4.2 İnşaat ve İşletme Aşamasında Su Temini Sistemi Planı, Suyun Nerden Temin Edileceği (bu kapsamda alınacak izinler ile protokollerin ve su ihtiyacının kuyudan karşılanması durmunda 167 sayılı Yeraltısuları Hakkında Kanun Çerçevesinde Yapılacak iş ve işlemler ile kuyu ruhsatının rapora ilave edilmesi), Suyun Temin Edileceğe Kaynaklardan Alınacak Su Miktarı ve Bu Suların Kullanım Amaçlarına Göre Miktarı... 83 4.3 Projenin İnşaatı ve İşletme aşamasında Oluşacak Sıvı Atıklar... 84 4.3.1 Sıvı Atıkların Cinsi 84 4.3.2 Sıvı Atıkların Miktarı (her atıksu kaynağı için ayrı ayrı hesaplanmalıdır)... 84 4.3.3 Sıvı Atıkların Bertaraf Yöntemleri ve Deşarj Edileceği Ortamlar (fosseptik ve/veya arıtma tesisi var ise arıtma tesisi akım şeması, kapasitesi, işletme şekli, arıtım sonucu ulaşılacak değerler, arıtılan suyun hangi alıcı ortama nasıl deşarj edileceği, deşarj limitlerinin tablo şeklinde verilmesi, arıtım çamurunun bertarfı, fosseptiğe ilişkin bilgiler, yağmur sularının ne şekilde toplanacağı ve bertarafı, alınacak izinler,) (bu bölümde proje alanında kanalizasyon bağlantısı olup olmadığı, kanalizasyon bağlantısı olmaması durumunda atıksuların depolanma ve ne şekilde bertaraf edileceği vb. konularda açıklayıcı bilgiler verilmeli, yapılan protokoller rapora eklenmelidir)... 85 4.4 Projenin İnşaatı ve İşletme Aşamasında Oluşacak Katı Atıklar... 88 4.4.1 Katı Atıkların Cinsi (evsel nitelikli katı atıklar, tehlikeli atıklar, inşaat ve yıkıntı atıkları, ambalaj atığı, tıbbı atıklar vb.)... 88 4.4.2 Katı Atıkların Miktarı ve Özellikleri... 88 4.4.3 Katı Atıkların Bertaraf Yöntemleri (bu bölümde varsa geçici depolama alanı hakkında bilgi verilerek vaziyet planında gösterilmeli, bu atıkların nerelere ve nasıl taşınacakları veya hangi amaçlar için kullanılacağı ve ne şekilde değerlendirileceği, alınacak izinler, evsel nitelikli atıkların ilgili idaresince toplanacağına dair belge rapora eklenmelidir.)... 89 v

4.5 Proje Kapsamında Gürültü ve Titreşimin Değerlendirilmesi... 91 4.5.1 Gürültünün Değerlendirilmesi... 91 4.5.1.1 Arka Plan Gürültü Ölçümleri... 91 4.5.1.2 İşletme Aşamasında Oluşacak Gürültünün Hesaplanması ve Değerlendirilmesi... 92 4.5.1.3 Kontrol Tedbirleri... 93 4.5.2 Titreşimin Değerlendirilmesi... 93 4.6 Proje Kapsamında Kullanılacak Yakıtların Türleri, Tüketim Miktarları, Yakma Sistemleri ve Prosesten Oluşacak Emisyonlar, (Gaz, Toz vb.), Bu Emisyonların Kaynak, Miktar ve Özellikleri, Bertaraf Metotları, Kullanılacak Emisyon Kontrol Teknolojileri, Kullanılacak Filtrasyon Sistemlerinin Detaylı Özellikleri, Kapasiteleri, Çalışma Verimleri, Sağlanması Gerekli Emisyon Limitleri, Bölgenin mevcut Hava Kalitesi de Dikkate Alınarak Oluşması Beklenen Emisyon Miktarları ve Oluşacak Ek Yükün Etkileri, İlgili Yönetmelikler Kapsamında Yapılacak Değerlendirmeler... 94 4.7 Tüm Ünitelerde Zemin Sızdırmazlığının Sağlanması İçin Yapılacak İşlemler... 95 4.8 Proje Kapsamında Kullanılacak Hammadde ve Tehlikeli Kimyasalların Listesi, Risk Durumları, Yıllık Kullanım Miktarları, Depolama, Bertaraf Yöntemleri ve Güvenlik Önlemleri, Güvenlik Bilgi Formları... 95 4.9 Proje Kapsamında İnşaat ve İşletme Aşamasında Kullanılacak Maddelerden Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Toksik Olanların, Taşınmaları, Depolanmaları ve Kullanımları, Bu işler için Kullanılacak Alet ve Makinalar, Olabilecek Etkiler ve Alınacak Önlemler, 24.12.1973 tarihli ve 14752 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Parlayıcı, Patlayıcı ve Tehlikeli Zararlı Maddelerle Çalışılan İşyerlerinde ve İşlerde Alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemler... 95 4.10 Üretim Sonucunda İstenilen Özellikte Ürünlerin Elde Edilmemesi Durumunda Oluşan Ürünün Ne Amaçla, Nasıl Kullanılacağı yada Nasıl Bertaraf Edileceği... 96 4.11 Proje Kapsamında Elektrifikasyon Planı, Bu Planın Uygulanması için Yapılacak İşlemler ve Kullanılacak Malzemeler, Enerji Nakil Hatlarının Geçirileceği Yerler ve Trafoların Yerleri, Bunların Güçleri... 97 4.12 Projenin Yol Açacağı Bitkisel Toprak Kaybı, Projenin Peyzaj Üzerine Etkileri ve Alınacak Önlemler... 97 4.13 Proje Kapsamında Proje Sahası Etki Alanındaki Tarım Alanlarına Olabilecek Etkiler ve Alınacak Önlemler... 97 4.14 Projenin Tesis Sahası İçerisinde Yer Alan Baz Akımlı veya Kuru Dere Yataklarına Olabilecek Etkileri Alınacak Önlemler (Dere yatakları şevleri üzerinde şerit vari sahaların koruma bandı olarak bırakılması ile ilgili çalışmalar bu bölümde anlatılmalıdır)... 97 4.15 Proje Kapsamında Flora, Fauna, Biyolojik Çeşitlilik, Habitat Kaybı Üzerine Etkiler ve Mevcut Türlerin Korunması İçin Alınacak Önlemler... 98 4.16 Projenin İnşaat ve İşletme Aşamasında Etrafında Bulunan ve Faaliyetine Devam Etmekte Olan Diğer Yatırımlara ve Yerleşim Yerlerine Olabilecek Etkileri ve Alınacak Önlemler... 101 4.17 Projenin Orman Alanlarına Olan Etkiler... 101 4.17.1 Mesafeye Bağlı olarak Orman Yangınlarına Karşı Alınacak Önlemler... 101 4.17.2 Projenin Orman yangınlarına Olan Mesafesine Bağlı Olarak Muhtemel Olumsuz Etkileri ve Alınacak Etki Azaltıcı Tedbirler... 102 vi

4.18 Projenin Karayolu Üzerine Etkileri ve Alınacak Önlemler... 102 4.18.1 Projenin İnşaat ve İşletme Aşamalarındaki Araç Yükünün % Artış Olarak Hesaplanması (araç cinsi ve araç sayısı şeklinde detaylandırılarak) ve Mevcut Trafik Yüküne Etkisinin İrdelenmesi, Güncel Trafik Hacim Haritası, Kaza Riski ve Alınacak Önlemler... 102 4.18.2 Projenin İnşaat ve İşletme Aşamalarında Karayollarına Giriş ve Çıkışlarda Alınacak Önlemler ve Yapılacak İşaretlemeler... 105 4.18.3 Projenin İnşaat ve İşletme Aşamalarında Taşımalar Sırasında 2918 Sayılı Trafik kanunu ve Karayolları ile İlgili Çıkarılan Tüm Kanun ve Yönetmelikler Çerçevesinde Yapılacak İş ve İşlemler 105 4.19 Projenin İnşaat ve İşletme Aşamasında Proje Alanı ve Etki Alanında Bulunan İlan Edilmiş Özel Statülü Alanlara Olabilecek Etkileri ve Alınacak Önlemler... 105 4.20 Taşkın Önleme ve Drenaj ile İlgili İşlemler (09.09.2006 tarih ve 26284 sayılı Dere Yatakları ve Taşkınlar adı ile yayınlanan 2006/27 nolu Başkanlık Genelgesi kapsamında yapılacak iş ve işlemler bu bölümde anlatılmalıdır)... 106 4.21 Proje Alanına İlişkin Jeolojik ve Jeoteknik Etüt Çalışmaları Doğrultusunda Depreme Karşı Alınacak Önlemler... 106 4.22 Doğal Afetlerde Oluşabilecek Sıvılaşma Riski İçin Alınacak Önlemler... 106 4.23 Projenin İnşaat ve İşletme Aşamaları ile İşletme Sonrasında Mevcut Yer altı ve Yüzeysel Su Kaynaklarına Etkileri ve Alınacak Önlemler... 107 4.24 Proje Kapsamında Meydana Gelebilecek Muhtemel Kaza, Yangın, Deprem ve Sabotaja Karşı, Dökülme ve Sızmalara Karşı vb. Hazırlanacak Detay Acil Eylem Planı... 107 4.25 Tesisin İnşaat ve İşletme Süresince Tesiste Çalışanların Sağlık ve Güvenliği Açısından Alınacak Tedbirler,... 112 4.26 Proje İle Gerçekleşmesi Beklenen Gelir Artışları, Nüfus Hareketleri, Göçler, Sosyal ve Teknik Altyapı Hizmetleri ve Bu Hizmetlerden Yararlanılma Durumlarında Değişiklikler, Ekonomik Değişiklikler vb. Beklenen Sosyo-Ekonomik Değişiklikler... 114 4.27 Projenin Başlangıç, İnşaat ve İşletme Dönemine Ait İzleme ve Kontrol Çalışmaları, Gelen Atığın Kontrolü ve Analizi, Radyoaktif Materyallerin Tespiti, Kontrol Sistemleri, Tesis Emniyetine İlişkin Çalışmalar... 114 4.28 Proje Kapsamında Peyzaj ve Çevre Düzenleme Çalışmaları... 117 4.29 İşletme Sonrası Proje Alanının Rehabilitasyon Programı... 118 5 HALKIN KATILIMI... 119 5.1 Projeden etkilenmesi muhtemel halkın belirlenmesi ve halkın görüşlerinin çevresel etki değerlendirmesi çalışmasına yansıtılması için önerilen/kullanılan yöntemler... 119 5.2 Halkın projeye ilişkin endişe, görüş/önerileri ve konu ile ilgili değerlendirmeler... 121 5.3 Görüşlerine başvurulan proje ilgili taraflar, görüş ve önerileri, konu ile ilgili değerlendirmeler.... 122 5.4 Görüşlerine başvurulması öngörülen diğer taraflar,... 123 5.5 Bu konuda verebileceği diğer bilgi ve belgeler... 123 6 YUKARIDA VERİLEN BAŞLIKLARA GÖRE TEMİN EDİLEN BİLGİLERİN TEKNİK OLMAYAN BİR ÖZETİ... 124 KAYNAKÇA... 128 vii

EKLER Ek-A Maden İşletme Ruhsatı İzni Ek-B Türkiye Ticaret Sicil Gazete Ek-C Riotur ile CİNER Grubu Arasında Yapılan Sözleşme Ek-D Pilot Tesise ait 17.02.2012 tarihli ve 2517 sayılı ÇED Olumlu Belgesi Ek-E Resmi Kurum Yazışmaları 1-13.11.12 tarihli ve PARK A/2012 /47 sayılı Riotur Madencilik A.Ş. yazısı 2-09.01.2013 tarihli ve 419 sayılı T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı yazısı 3-05.03.2013 tarihli ve 3726 sayılı T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı nın ÇED Raporu Özel Formatı yazısı 4-11.01.2013 tarihli ve 1385 sayılı T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı yazısı 5- Ekim 2011 tarihli ve 3169970 sayılı T.C. Genelkurmay Başkanlığı yazısı 6-22.02.2011 tarihli ve 5473 sayılı Sincan Belediye Başkanlığı yazısı 08.03.2011 tarihli ve M06.6.KAZ.13.01/310.05.02 sayılı Kazan Belediye Başkanlığı yazısı 7-16.09.2011 tarihli ve 27422 sayılı Ankara İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü yazısı 8-28.07.2011 tarihli ve 28756 sayılı karayolları Genel Müdürlüğü 4. Bölge Müdürlüğü yazısı 9-10.03.2011 tarihli ve 13295 sayılı Ankara Büyükşehir Belediye Başkanlığı EGO Genel Müdürlüğü yazısı 10-20.05.2011 tarihli ve 5175 sayılı Ankara İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü yazısı 11-11.11.2011 tarihli ve 5393 sayılı Ankara Büyükşehir Belediye Başkanlığı Çevre Koruma ve Kontrol Daire Başkanlığı yazısı 12-12.05.2011 tarihli ve 472 sayılı Ankara Büyükşehir Belediye Başkanlığı ASKİ Genel Müdürlüğü yazısı 13-21.09.2011 tarihli ve 5473 sayılı Sincan Belediye Başkanlığı yazısı 14-08.07.2012 tarihli ve 306771 sayılı DSİ 5.Bölge Müdürlüğü yazısı 15-22.03.2013 tarihli ve 7457 sayılı Ankara Valiliği Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü yazısı Ek-F Harita ve Planlar 1-1/25.000 Ölçekli Topografik Harita 2-Uydu Görüntüsü Haritası 3-Mevcut Planlanan Projelere Olan Mesafeleri Gösterir Harita viii

4-1/25.000 Ölçekli Nazım İmar Planı 5- Arazi Kullanım Haritası 6-Mülkiyet Durumunu Gösterir Harita 7-Yüzey Şekilleri Ve Yüzey Sularını Gösterir Harita 8-Jeoloji Haritası 9-Arkelolojik Sit Alanlarını Gösterir Harita 10-Ava Açık Kapalı Alanlar Haritası Ek-G Analiz Sonuçları 1- Yeraltı Suyu Analiz Raporu 2- Yüzey Suyu Analiz Raporu 3- Mevcut Gürültü Ölçümlerine Ait Analiz Raporu 4- Hava Kalitesi Ölçümlerine Ait Analiz Raporu 5- Mevcut Toprak Kalitesine Ait Analiz Raporu Ek-H Kuyu Suyuları Kullanım Belgesi Ek-I Ek-J Akustik Rapor Uygulamalı İmar Planına Esas Jeoloji-Jeoteknik Etüt Raporu Ek-K Zemin Etüt Raporu Ek-L Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Meteorolojik Verileri Ek-M Flora ve Fauna Envanterleri Ek-N Orman İnceleme Değerlendirme Formu ve Saha Teslim Tesellüm Formu Ek-O Güvenlik Bilgi Formu nu Hazırlayanların Tanıtımı ix

TABLOLAR DİZİNİ Sayfa Tablo 1.2-1 Proje Sahası na Ait Koordinatları... 8 Tablo 1.3-1 Elde Edilecek Ürün Özellikleri... 2 Tablo 1.3-2 Kostik Soda Üretim Ünitesi Kapsamında Yer Alacak Ekipmanlar ve Özellikleri... 4 Tablo 1.4-1: Üretim ve Tüketim Değerleri... 5 Tablo 1.4-2: Maliyet Tablosu... 6 Tablo 1.4-3 İşletme-Kar Tablosu... 6 Tablo 1.7-1 Projeye Ait Zamanlama Tablosu... 8 Tablo 3.2-1 Gürültü Ölçüm Sonuçları... 20 Tablo 3.4-1 1900-2010 Yılları Arasında Magnitüdü 4.0 7.9 Arasındaki Depremlerin Özeti.. 29 Tablo 3.5-1 Ankara Yeraltı Suyu Havzaları... 31 Tablo 3.5-2 Sondaj Kuyuları verileri ve YAS... 31 Tablo 3.5-3 Yeraltı Suyu Analiz Sonuçları... 32 Tablo 3.6-1 Yüzey Suyu Analiz Sonuçları... 34 Tablo 3.7-1 Etimesgut Meteoroloji İstasyonuna İlişkin Parametreler... 37 Tablo 3.7-2 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Ortalama Basınç Değerleri... 38 Tablo 3.7-3 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Ortalama Sıcaklık Değerleri... 38 Tablo 3.7-4 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Toplam Yağış Ortalaması... 39 Tablo 3.7-5 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Ortalama ve Minimum Nisbi Nem Değerleri... 41 Tablo 3.7-6 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Sayılı Günler Değerleri... 42 Tablo 3.7-7 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Maksimum Kar Kalınlığı Değerleri... 43 Tablo 3.7-8 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Yönlere Göre Rüzgârın Esme Sayıları... 43 Tablo 3.7-9 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu İlkbahar Mevsimindeki Rüzgârın Esme Sayıları... 44 Tablo 3.7-10 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Yaz Mevsimindeki Rüzgârın Esme Sayıları.. 45 Tablo 3.7-11 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Sonbahar Mevsimindeki Rüzgârın Esme Sayıları... 46 Tablo 3.7-12 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Kış Mevsimindeki Rüzgarın Esme Sayıları... 47 Tablo 3.7-13 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar Yönlere Göre Ortalama Rüzgâr Hızı Değerleri... 48 Tablo 3.7-14 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Ortalama Rüzgar Hızı... 49 Tablo 3.7-15 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Maksimum Rüzgâr Hızı ve Yönü... 50 Tablo 3.7-16 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Fırtınalı ve Kuvvetli Rüzgarlı Günler Sayısı Ortalaması... 50 Tablo 3.8-1. Proje Alanı ve Yakın Çevresinde Belirlenen Endemik Bitki Türleri... 58 Tablo 3.8-2 IUCN Risk Sınıfları... 65 Tablo 3.8-3 Proje Alanı ve Yakın Çevresinde Belirlenen ve IUCN Risk Kategorilerinde Yer Alan Türler... 66 Tablo 3.8-4 Proje Alanı ve Yakın Çevresinde Belirlenen ve CITES Sözleşmesi Kapsamında Yer Alan Türler... 67 Tablo 3.8-5 Merkez Av Komisyonu Kararları na Göre Avı Belli Zamanlarda Serbest Memeli ve Kuş Türleri... 68 Tablo 3.10-1 2011 Yılı Sincan İlçesi Ürün Gruplarına Göre Tarım Alanları Büyüklükleri... 74 Tablo 3.10-2 2011 Yılı Sincan İlçesi Tarla Ürünleri Bitkisel Üretim İstatistikleri... 74 Tablo 3.10-3 2011 Yılı Sincan İlçesi Sebze Ürünleri Bitkisel Üretim İstatistikleri... 74 Tablo 3.10-4 2010 Yılı Sincan İlçesi Meyve Ürünleri Bitkisel Üretim İstatistikleri... 75 Tablo 3.12-1 Proje Alanı Arazi Kullanım Durumu ve Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıfları... 80 Tablo 3.13-1 Etkilenmesi Beklenen Yerleşimlere Ait Nüfuslar... 81 Tablo 3.13-2 Ankara İli İstihdam ve İşsizlik Oranı... 82 Tablo 4.2-1 Kullanım Amaçlarına Göre Su Miktarı... 84 Tablo 4.5-1 Gürültü Ölçüm Sonuçları... 91 Tablo 4.5-2 Tesis Gürültü Kaynağı... 92 x

Tablo 4.5-3 En Yakın Hassas Alıcıda Hesaplanan Gürültü Düzeyleri... 92 Tablo 4.5-4 Binalarda, Bina İçindeki Makine ve Teçhizatın Yaratacağı Titreşimlerin Sınır Değerleri... 93 Tablo 4.5-5 İnşaatlarda Kazık Çakma ve Benzeri Titreşim Yaratan Operasyonların ve İnşaat Makinelerinin En Yakın Çok Hassas Kullanım Alanının Dışında Yaratacağı Zemin Titreşimlerinin İzin Verilen En Yüksek Değerleri (1 Hz- 80 Hz arasındaki frekans bantlarında)... 94 Tablo 4.18-1 D-140 Karayolu Trafik Hacim Bilgileri... 103 Tablo 4.18-2. D140 Karayolu 2011 Yılı Mevcut Trafik Yükü ve İnşaat Faaliyetlerinden Kaynaklanacak Olan Ek Trafik Yükü... 103 Tablo 4.18-3 D140 Karayolu 2011 Yılı Mevcut Trafik Yükü ve İşletme Faaliyetlerinden Kaynaklanacak Olan Ek Trafik Yükü... 104 Tablo 4.25-1 Kaza Olabilirlik Tanımları ve Değer Aralıkları (Gürcanlı E., Müngen U., 2005)... 112 Tablo 4.25-2 Arazinin Hazırlanması Aşamasında Yapılacak Faaliyetler İçin Risk Analizi... 112 Tablo 4.25-3 İnşaat ve İşletme Aşamasında Yapılacak Faaliyetler İçin Risk Analizi... 113 xi

ŞEKİLLER DİZİNİ Sayfa Şekil 1-1. Türkiye Trona Yataklarının Dağılışı (2008).... 4 Şekil 1-2. Soda Külü Kullanım Alanları... 6 Şekil 1-3. Mevcut ve/veya planlanan projelere olan mesafeleri gösterir Topografik Harita... 1 Şekil 1-4 Kostik Soda Üretim Ünitesi Akış Şeması... 2 Şekil 1-5. Akım şeması... 3 Şekil 2.1-1 Yer Bulduru Haritası... 13 Şekil 2.5-1 Bölgenin Ulaşım Ağını ve Karayollarına Uzaklığını Gösterir Harita... 17 Şekil 2.5-2 Bağlantı Yolunu Gösterir Harita... 17 Şekil 3.3-1 İnceleme alanının 1/25.000 ölçekli Genel Jeoloji Haritası... 22 Şekil 3.3-2 Genelleştirilmiş Stratigrafik Dikme Kesit... 25 Şekil 3.4-1 Heyelan Duyarlılık Haritası... 28 Şekil 3.4-2 Ankara İli Deprem Haritası... 29 Şekil 3.6-1 Proje Alanı nı Civarındaki Yüzeysel Su Kaynakları ve Su Yapıları... 36 Şekil 3.7-1 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Ortalama,Maksimum ve Minimum Basınç Değerleri Grafiği... 38 Şekil 3.7-2 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Ortalama Sıcaklık Değerleri Grafiği... 39 Şekil 3.7-3 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Toplam Yağış Ortalaması ve Maksimum Yağış Grafiği... 40 Şekil 3.7-4 Yağışın Mevsimlere Göre Dağılımı... 40 Şekil 3.7-5 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Ortalama Nem Değerleri Grafiği... 41 Şekil 3.7-6 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Tarafından Kaydedilen Ortalama Sayılı Gün Değerleri... 42 Şekil 3.7-7 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Maksimum Kar Kalınlığı Değerleri Grafiği... 43 Şekil 3.7-8 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Esme Sayılarına Göre Yıllık Rüzgar Diyagramı44 Şekil 3.7-9 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Esme Sayılarına Göre İlkbahar Mevsimine Ait Rüzgar Diyagramı... 45 Şekil 3.7-10 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Esme Sayılarına Göre Yaz Mevsimine Ait Rüzgar Diyagramı... 46 Şekil 3.7-11 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Esme Sayılarına Göre Sonbahar Mevsimine Ait Rüzgar Diyagramı... 47 Şekil 3.7-12 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Esme Sayılarına Göre Kış Mevsimine Ait Rüzgar Diyagramı... 48 Şekil 3.7-13 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Ortalama Rüzgâr Hızına Göre Yıllık Rüzgar Diyagramı... 49 Şekil 3.7-14 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Ortalama Rüzgar Hızı Grafiği... 49 Şekil 3.7-15 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Maksimum Rüzgar Hızı Grafiği... 50 Şekil 3.7-16 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Fırtınalı Günler Sayısı ve Kuvvetli Rüzgarlı Günler Sayısı Ortalaması Grafiği... 51 Şekil 3.8-1 Proje Alanında Yapılmış Gözlem Noktaları... 53 Şekil 3.8-2 Proje Alanı nın Fitocoğrafik Bölgeler Açısından Yerini Gösterir Harita... 55 Şekil 3.8-3 Proje Alanı nın Vejetasyon Durumunu Gösterir Haritasında... 56 Şekil 3.8-4 Proje Alanı ve Çevresinin Genel Görünüşü-1... 57 Şekil 3.8-5 Proje Alanı ve Çevresinin Genel Görünüşü -2... 57 Şekil 3.8-6 Türkiye Genelinde Endemik Bitki Türlerinin Yoğunluğunu Gösterir Harita... 59 Şekil 3.8-7 RDB kategorilerine göre birey dağılımları... 64 Şekil 3.8-8 Proje Alanı nın Önemli Doğa Alanlarına Göre Konumu... 70 Şekil 3.12-1 KHGM ne Göre Proje Alanı ve Çevresinin Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıfları... 77 Arıtma Tesisi akım şeması Şekil 4.3-1 de verilmiştir.... 86 Şekil 4.3-1. Arıtma Tesisi Akım Şeması... 87 Şekil 4.9-1 Oksi Gaz Kaynağı... 96 Şekil 4.18-1 Trafik Hacim Haritası... 103 xii

Şekil 4.24-1 Acil Eylem Planı... 111 Şekil 5-1 Halkın Katılım Toplantısı Gazete İlanları... 119 FOTOĞRAFLAR DİZİNİ Sayfa Fotoğraf 2-1 Proje Sahası ndan Görüntü-1... 10 Fotoğraf 2-2 Proje Sahası ndan Görüntü-2... 11 Fotoğraf 2-3 Proje Sahası ndan Görüntü-3... 11 Fotoğraf 2-4 Proje Sahası ndan Panoromik Görüntü-4... 12 Fotoğraf 5-1.Halkın Katılım Toplantısından Görüntü-1... 120 Fotoğraf 5-2. Halkın Katılım Toplantısından Görüntü-2... 120 Fotoğraf 5-3. Halkın Katılım Toplantısından Görüntü-3... 121 xiii

KISALTMALAR % Yüzde A.O.Ç. Atatürk Orman Çiftliği A.Ş. Anonim Şirket ADNKS Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi ASKİ Ankara Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü bk. Bakınız Ca(OH) 3 Kalsiyum Hidroksit CaCO 3 Kalsiyum Karbonat ÇDP Çevre Düzeni Planı ÇED Çevresel Etki Değerlendirmesi ÇGDYY Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği DOKAY DOKAY Mühendislik ve Danışmanlık Ltd. Şti. DSİ Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü DWT Dead Weight Ton GB Güneybatı H 2 O Su ha Hektar HKT Halkın Katılım Toplantısı ICAO Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü KAKY Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği KD Kuzeydoğu kg Kilogram km Kilometre km 2 Kilometrekare kv Kilovolt KVKBKM Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü L Litre Ltd. Limited m Metre M.Ö. Milattan Önce m 2 Metrekare m 3 Metreküp mm Milimetre Na 2 CO 3 Sodyum Karbonat NaHCO 3 Sodyum bikarbonat NaOH Sodyum Hidroksit Nihai Proje Kazan Doğalgaz Kojenerasyon Santralı ve Soda Külü, Sodyum Bikarbonat Üretim Tesisi ve Çözelti Madenciliği Entegre Projesi º Derece ºC Santigrat derece ODTÜ Orta Doğu Teknik Üniversitesi OSB Organize Sanayi Bölgesi xiv

Proje SKKY sn TTK TÜİK USEPA vb. Kostik Soda Üretim Ünitesi Su Kalite Kontrolü Yönetmeliği Saniye Türkiye Taşkömürü Kurumu Türkiye İstatistik Kurumu Amerika Birleşik Devletleri Çevre Koruma Örgütü ve benzerleri xv

1. PROJENİN TANIMI VE GAYESİ 1.1 Projenin Konusu Faaliyetin Tanımı, Hizmet Amaçları, Mevcut ve/veya Planlanan Projelerle İlişkisi ve Mesafeleri, Ekonomik ve Sosyal Yönden Ülke, Bölge, ve/veya İl Ölçeğinde Önem ve Gerekliliği, İstihdam Edilecek Kişi Sayısı, Yatırım ve İşletme Süresi 1.1.1 Proje Konusu Faaliyetin Tanımı Ankara İli Sincan ve Kazan İlçeleri sınırları içerisinde, Ciner Grubu şirketlerinden olan Riotur Madencilik A.Ş. nin 22.04.2043 tarihine kadar işletme hakkına sahip olduğu 50019 ruhsat numaralı sahada gerçekleştirilecek olan, Soda Külü, Sodyum Bikarbonat Üretim Tesisi ve Çözelti Madenciliği ve Kazan Doğalgaz Kojenerasyon Santralı Entegre Projesi için 17.05.2012 tarih ve 2517 sayılı ÇED Olumlu Belgesi alınmış ve ÇED Olumlu kararının verildiği bu proje alanı içerisinde Kostik Soda Üretim Ünitesi kurulması planlanmıştır. Riotur Madencilik A.Ş. tarafından 22.04.2003 tarihinde 19.376,14 ha olan 50019 ruhsat numaralı saha içinde yer alan 1995,14 hektarlık alan için ise işletme izni alınmıştır (bk. Ek-A). 30.12.2010 tarihi itibarı ile Riotur Madencilik A.Ş. nin Ciner Grubu tarafından satın alınmasıyla birlikte işletme ruhsatı da söz konusu şirket ile birlikte Ciner Grubu uhdesine geçmiştir (bk. Ek-B). Riotur Madencilik A.Ş. ile Ciner Grubu Şirketi bünyesinde bulunan Kazan Soda Maden Enerji Nakliyat Sanayi ve Tic. A.Ş. arasında yapılan sözleşme ile 50019 numaralı işletme ruhsatına bağlı trona işletme izninin sağladığı haklar 22.04.2043 tarihine kadar Kazan Soda Maden Enerji Nakliyat Sanayi ve Tic. A.Ş. e devredilmiş olup (bk. Ek-C) Nihai Proje için 17/05/2012 tarih ve 2517 sayılı ÇED Olumlu Belgesi alınmıştır (bk. Ek-D). Söz konusu 50019 numaralı ruhsatlı sahanın ve işletme izninin Riotur Madencilik A.Ş. adına tescilli olması sebebiyle Riotur Madencilik A.Ş. tarafından T.C. Ekonomi Bakanlığı na Yatırım Teşvik Belgesi müracaatında bulunulmuş olup bu kapsamda Ciner Grubu Şirketlerinden olan Kazan Soda Maden Enerji Nak. San. ve Tic. A.Ş. adına düzenlenen Nihai nda verilmiş olan tüm taahhütler ve sorumlulukların Riotur Madencilik A.Ş. tarafından üstlenildiğine dair 06.11.2012 tarihinde yönetim kurul kararı alınmıştır (bk.ek-e-1) Alınan Yönetim Kurul Kararı çerçevesinde Kazan Soda Maden Enerji Nak. San. ve Tic. A.Ş. adına alınan ÇED Olumlu Belgesinin Riotur Madencilik A.Ş. adına geçerli olduğuna dair 09.01.2013 tarih ve 419 sayılı Çevre ve Şehircilik Bakanlığı görüşü Ek-E-2 de mevcuttur. Kostik Soda Üretim Ünitesi kapsamında yapılacak olan çalışmalar 30.06.2011 tarih ve 27980 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmelik in Ek 1 Listesi; Madde 7 Fonksiyonel olarak birbirine bağlı çeşitli birimleri kullanarak endüstriyel ölçekte üretim yapan kimya tesisleri, b bendi İnorganik Kimyasal Üretimi kapsamında değerlendirilmiş olup T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı nın 05 Mart 2013 tarih ve 3726 sayılı yazısı ekinde yer alan Özel Formatı (bk. Ek-E-3) doğrultusunda işbu Çevresel Etki Değerlendirmesi Dosyası hazırlanmıştır. Kostik Soda Üretim Ünitesi nin yılda 7.920 saat çalışması öngörülmektedir. Tesiste saatte 85,3 ton üretim kapasitesi ile yılda 675.000 ton %30 konsantrasyonlu kostik soda üretimi gerçekleşmesi planlanmaktadır. 1

Proses Tesisi ndeki yüksek saflıktaki çözelti (purge) Kostik Soda Üretim Ünitesi nde hammadde olarak kullanılması planlanmakta olup, elde edilen kostik soda tekrar Proses Tesisi ne beslenecektir 1.1.2 Hizmet Amaçları Kostik Soda Üretim Ünitesi, 17.05.2012 tarih 2517 sayılı ÇED Olumlu Belgesi alınmış olan Nihai Proje kapsamında Proses Tesisi alanı içerisinde kurulacak olup, Proses Tesisi nin bir müştemilatı olarak işletilecektir. Nihai Proje kapsamında endüstriyel ölçekte üretim planlanmakta olup Dünyada rezerv bakımından önemli bir alan olan Kazan-Sincan trona yataklarının işletilerek doğal yollardan soda külü üretimi gerçekleştirilecektir. Çözelti madenciliği ile yeryüzüne çıkartılarak elde edilen trona çözeltisi, Proses Tesisi hammaddesi olarak kullanılacaktır. Kostik Soda Üretim Ünitesinde kullanılacak hammadde ise Proses Tesisi nde ki safsızlığı (yoğunluğu) yüksek purge çözeltisi olup elde edilecek ürün Proses Tesisi ne beslenerek yan ürünün değerlendirilmesi sağlanacaktır. Proje kapsamında Kostik Soda Üretim Ünitesi nden üretilecek olan ürün Proses Tesisi tarafından kullanılacak olup, ilerleyen zamanlarda talep olması durumunda ticari olarak da değerlendirilmesi mümkün olabilecektir. Nihai Proje kapsamında Ankara İli, Kazan İlçesi, Fethiye Mahallesi ile Sincan İlçesi, İncirlik Mahallesi sınırları içerisinde 50019 numaralı işletme ruhsatlı sahada trona madeninin çözelti madenciliği tekniği ile yeryüzüne çıkarılması ve çözeltinin işlenerek ticari bir ürün haline getirilmesi (Soda Külü, Sodyum Bikarbonat) amaçlanmaktadır. Bu nedenle Ciner Grubu Şirketleri bünyesinde bulunan Kazan Soda Maden Enerji Nakliyat Sanayi ve Tic. A.Ş. tarafından yapılması planlanan Soda Külü, Sodyum Bikarbonat Üretim Tesisi ve Çözelti Madenciliği Projesi için ve ayrıca söz konusu tesisler için gerekli enerjinin ve buharın temini amacıyla Kazan Elektrik Üretim A.Ş. tarafından yapılması planlanan Doğalgaz Kojenerasyon Santralı Projesi için Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Raporu hazırlanarak, 17/05/2012 tarih ve 2517 sayılı ÇED Olumlu Belgesi alınmıştır (bk. Ek-D). Nihai Proje hakkında genel bilgi, ömrü, hizmet amaçları, pazar veya hizmet alanları ve bu alan içerisinde ekonomik ve sosyal yönden ülke, bölge ve/veya il ölçeğinde önem ve gereklilikleri aşağıda özetlenmiştir. 1.1.3 Mevcut ve/veya Planlanan Projelerle İlişkisi ve Mesafeleri Nihai Proje dahilinde Proses Tesisi alanı içinde Kostik Soda Üretim Ünitesi kurulması planlanmaktadır. İşletme Ruhsatlı saha Ankara İli, Sincan ve Kazan İlçesi sınırları dahilinde yer almakta olup kurulması planlanan Kostik Soda Üretim Ünitesi ise Sincan İlçesi sınırları dahilindedir. Kostik Soda Üretim Ünitesi,1995,14 hektar işletme izinli alanın güneyinde, Proses Tesisi alanı içinde 38.250 m 2 lik alanı kapsamaktadır. Kostik Soda Üretim Ünitesi nin batısında yaklaşık 680 m mesafede Düzenli Depolama Alanı-1 ve yaklaşık 530 m mesafede Düzenli Depolama Alanı-2 bulunmaktadır. Güneybatısında ise 280 m mesafede Doğalgaz Kojenerasyon Santralı yer almaktadır. Mesafeleri gösterir Topografik Harita Ek-F de yer almaktadır. 2

1.1.4 Ekonomik ve Sosyal Yönden Ülke, Bölge, ve/veya İl Ölçeğinde Önem ve Gerekliliği Türkiye de önemli rezerv kaynaklarından biri olan trona çözeltisinin, çözelti madenciliği ile yeryüzüne çıkarılıp işletilmesiyle birlikte, yurt içinde çeşitli sanayi kollarında ihtiyaç duyulan soda külü üretimi ucuz bir şekilde yapılacak olup, Türkiye için önemli bir gelir kaynağı olacaktır. Türkiye nin Trona yatakları Ankara nın Beypazarı ve Kazan ilçeleri sınırları içinde yer almaktadır (Şekil I.3). Türkiye, Ankara yakınlarında Beypazarı ilçesindeki rezervlere (yaklaşık 250 milyon ton) ilave olarak, 2007 yılında yine Ankara'nın Kazan ve Sincan ilçelerinde tespit edilen (yaklaşık 650 milyon ton) rezervleriyle yaklaşık 900 milyon tonluk işlenebilir trona rezervine sahiptir ve dünyada ikinci sırada yer almaktadır. 3

Şekil 1-1. Türkiye Trona Yataklarının Dağılışı (2008). Kaynak. Türk Coğrafya Dergisi, 2009 Beypazarı Trona yatakları, 1979 yılının başlarında ilçe merkezinin kuzeybatısında bulunan Neojen havzasında MTA Genel Müdürlüğü tarafından yürütülen linyit kömürü arama çalışmaları sırasında bulunmuştur (Narin, 2000). İlk yapılan 15 sondaj, Trona yataklarının 130 ile 400 m arasında değişen derinliklerde yer aldığını, tabaka kalınlıklarının Green River Formasyonu nda bulunan Trona lardan daha fazla olduğunu ve tenör oranının çok yüksek olduğunu göstermiştir (Ataman vd., 1985-1986). Beypazarı Trona yatakları % 87 lik tenör oranıyla dünyanın en fazla tenör oranına sahip olan yatakların arasında yer almaktadır. Beypazarı Trona yataklarının teknik, ekonomik ve çevreye olan etkileri yönünden kullanılabilirliği; çözünebilirlik, erime oranı ve gözeneklilik yönlerinden incelendiğinde oldukça elverişli şartlara sahip olduğu görülmüştür. 4

Beypazarı Trona yatakları 1979 yılında bulunmasına rağmen, Türkiye bu önemli zenginlik kaynağından çok geç faydalanma yoluna gitmiştir. Trona yataklarının MTA tarafından bulunmasından sonra, saha 1983 yılında Etibank a devredilmiş ve 2840 sayılı kanun ile Devletçe İşlenecek Madenler kapsamına alınmıştır. 1983 yılından itibaren madencilik sektöründe dünya çapında söz sahibi olan kuruluşlarca fizibilite çalışmaları başlamış, 1997 yılına kadar 14 yıl gibi hayli uzun süren çalışmalardan sonra, Beypazarı Trona yatakları rezervlerinin verimliliği ve çalışılabilirliği konusunda olumsuz rapor verilmiştir. Fizibilite çalışmaları sürerken, 1994 yılında çıkarılan 3971 sayılı yasa ile Trona madeni Devletçe İşlenecek Madenler statüsünden çıkarılmış, özel teşebbüs tarafından işletilmesine imkân sağlanmıştır. 1998 yılında Eti Holding'in projeyi yerli firmalarla hayata geçirme çalışmaları sonucunda, Trona yataklarını işletmek üzere devlet ve özel teşebbüs ortaklığıyla 21.10.1998 tarihinde Eti Soda A.Ş. kurulmuştur. Türkiye de Trona yataklarının bulunduğu diğer bir alan da Ankara nın Kazan ilçesidir. Ankara nın 35 km kuzeybatısında yer alan Kazan Trona yatağı, dünyada Trona aramaya yönelik araştırmalar sonucunda bulunan ilk yataktır. RİOTUR tarafından yapılan araştırmalar sonucunda 1998 yılında bulunmuştur. Açılan sondaj kuyularında, % 31 tenörlü 600 milyon tonun üzerinde Trona rezervi tespit edilmiştir. Tespit edilen Trona yatakları yaklaşık 20 km² lik bir alana yayılmıştır (Kellıe vd., 2005, RIOTUR, 2003). Kazan Trona yatakları, kapladığı alan ve sahip olduğu rezerv miktarı ile Türkiye nin en büyük trona yatağı olma özelliğine sahiptir. Söz konusu nihai projenin işletmeye geçmesiyle birlikte yıllık ortalama 2,5 milyon ton soda külü, 200 bin ton sodyum bikarbonat elde edilecektir. Buna bağlı olarak kurulacak olan Kostik Soda Üretim Ünitesi nde ise yılda 675.000 ton %30 konsantrasyonlu kostik soda üretimi gerçekleştirilecektir. Proje kapsamında Kostik Soda Üretim Ünitesi nden üretilecek olan ürün Proses Tesisi tarafından kullanılacak olup ilerleyen zamanlarda talep olması durumunda ticari olarak da değerlendirilmesi mümkün olabilecektir. 1.1.4.1 Trona Madeninin Kullanım Alanları Trona mineralleri esas itibariyle pek çok endüstri sektöründe hammadde kaynağı olarak kullanılmaktadır. Ancak Trona mineralleri doğrudan hammadde olarak kullanılamamaktadır. Trona minerallerinin sanayide hammadde olarak kullanılışı, bu minerallerden elde edilen soda külü ile olmaktadır. Soda külünün pek çok kullanım alanları bulunmaktadır. Bunlar arasında en önemli kullanım alanları cam (şişe, yassı cam, fiber ve diğer cam mamulleri dahil), kimya, sabun ve deterjan, selüloz ve kâğıt sanayilerinde, su arıtma ve baca gazlarının desülfürizasyonunda kullanılmaktadır. Bunun yanında su tasfiyesinde, alümina üretiminde, sondaj çamurlarında, galvaniz kaplama banyolarında, kurşun rafinasyonunda, bakır flotasyon konsantrelerinden telleryumun geri kazanılmasında, rafine edilmiş diatomitin üretiminde, fotoğrafçılıkta, brominenin üretiminde, tarın distilasyonunda, hidrojen sülfitin geri kazanılmasında, döküm kumlarında, tekstil, gübre, seramik, petrol rafineri sanayinde, deri tabaklanması, endüstriyel atıkların temizlenmesinde ve kostik soda üretiminde yaygın bir kullanım alanına sahiptir. 5

2006 yılının son verilerine göre dünyada üretilen soda külünün % 50 si cam, % 29 u kimya, % 9 u sabun ve deterjan, % 3 ü çok yönlü sanayilerde, % 2 si baca desülfürizasyonu, % 2 si selülöz ve kâğıt, % 1 i de su arıtma sanayilerinde ve % 4 ü diğer alanlarda kullanılmıştır (Şekil 1-1). 1.1.4.2 Türkiye Ekonomisine Katkısı Şekil 1-2. Soda Külü Kullanım Alanları Kaynak. Türk Coğrafya Dergisi, 2009 Dünyada çok az sayıda Trona madeni bulunması, ekonomik önemini de arttırmaktadır. Türkiye nin yaklaşık olarak 900 milyon tonluk bir görünür rezerve sahip olması ve rezervlerin işletilmesiyle birlikte, yurt içinde çeşitli sanayi kollarında ihtiyaç duyulan soda külü daha ucuz bir şekilde temin edilecek ve soda külü ihracıyla birlikte de Türkiye için önemli bir gelir kaynağı olacaktır. Türkiye sahip olduğu işletilebilir Trona rezervleri bakımından dünyada ABD nden sonra 2. sırada yer almaktadır. Ancak dünyada Trona üretimi yapan ülke sayısı çok azdır. Günümüzde sentetik yollarla soda külü üretimi hem pahalı olmakta, hem de çevreye zararlı etkileri meydana gelmektedir. Trona yataklarından doğal soda külü üretimi bu bakımdan çok daha ekonomik bir özelliğe sahiptir. Türkiye deki Trona yataklarının işletilmesiyle birlikte özellikle cam ve metalürji sanayilerinde ihtiyaç duyulan soda külünün maliyet girdisi düşecektir. Ayrıca sodyum karbonat kullanan birçok sanayi tesisinin de girdi maliyetleri düşecektir. Trona yataklarının işletilmesinin Türkiye ekonomisine diğer bir katkısı da, yapılacak yatırımlar ve ortaya çıkacak istihdam imkânları şeklinde olacaktır. 6

Ayrıca Trona madenine bağlı olarak bir takım yan sanayilerin de gelişmesine imkân sağlanırken, bir yandan ithalat-ihracat dengesindeki açığın kapatılmasına, bir yandan da gayri safi milli hâsılanın artmasına önemli bir katkı sağlanmış olacaktır. Nihai Proje kapsamında üretilecek olan soda külü cam endüstrisinin ana ham maddelerinden biri olup ağırlıklı olarak cam sanayinde kullanılmak üzere piyasaya sunulacaktır ve aynı zamanda Ciner Grubu bünyesinde kurulmakta olan cam fabrikasına hammadde olarak sağlanacaktır. Ayrıca üretilecek olan rafine sodyum bikarbonat (NaHCO 3 ), yani yemek sodası da piyasaya sunulacaktır. Kostik Soda Üretim Ünitesi nden elde edilen ürün, Proses Tesisi ne beslenerek yan ürünün değerlendirilmesi sağlanacaktır. Türkiye ve bölge ekonomisine katkısı ise, yapılacak yatırımlar ve ortaya çıkacak istihdam imkânları şeklinde olacaktır. Kostik Soda Üretim Ünitesi nin kurulması ile inşaat ve işletme aşamasında bölge halkına iş imkânı sağlanacaktır. Çalışacak personel öncelikli yöre halkından temin edilecektir. Bunun yanı sıra, projenin yerel ekonomiye dolaylı pozitif etkisi olarak, inşaat malzemeleri ile çalışacak personele ilişkin hizmetlerin (konaklama, yemek, ulaşım, sağlık vs.) temini ile yerel ekonomide bir canlanma olacaktır. Bu imkân yöre halkının gelirini artıracak ve bir süreliğine de olsa göçü önleyecektir. Ekonomik yapıdaki olumlu etki dolaylı olarak sosyal hayatı da etkileyecektir. Proje kapsamında Kostik Soda Üretim Ünitesi nden üretilecek olan ürün Proses Tesisi tarafından kullanılacak olup, ilerleyen zamanlarda talep olması durumunda ticari olarak da değerlendirilmesi mümkün olabilecektir. 1.1.5 İstihdam Edilecek Kişi Sayısı, Yatırım ve İşletme Süresi Proje süresi, ekipman temini, inşaat öncesi hazırlık dönemi, inşaat-montaj ve işletmeye alma dahil yaklaşık 48 ay olarak öngörülmektedir. Proje nin gerçekleşmesi ile ilgili zamanlama tablosu Bölüm 1.7.3 de verilmiştir. Trona cevherinin ekonomik rezervi göz önünde bulundurulduğunda projenin işletme ömrü yaklaşık 32 yıl olarak belirlenmiştir. Trona cevheri hammadde olarak kullanılacağından Proses Tesisi nin ve dolaylı olarak söz konusu Proje nin ömrü de 32 yıl olarak ön görülmektedir. Ancak trona madeni sahasında yeni trona rezervlerine rastlanılması durumunda tesisin ömrü yeni tespit edilecek olan rezerve paralel olarak uzatılacaktır. Kurulması planlanan kostik soda üretim ünitesinin inşaat aşamasında 3 vardiyada toplam 100 kişi, işletme aşamasında ise 3 vardiyada toplam 70 kişi çalışacaktır. Her vardiyada çalışan personel sayısı ise inşaat aşamasında yaklaşık 35, işletme aşamasında ise yaklaşık 25 kişidir. 7

1.2 Proje Kapsamındaki Faaliyet/Hizmet Üniteleri, Özellikleri, Konumu (proje kapsamında yer alan tüm faaliyet ünitelerinin proje alanı içindeki konumlarının 1/25.000 ölçekli topoğrafik harita ve projenin vaziyet planı üzerinde gösterimi yapılmalı, koordinat bilgileri (saat yönünde sıralı ve coğrafik) işlenmeli, bütün üniteler için belirlenen kapalı ve açık alan büyüklükleri, binaların kat adetleri ve yükseklikleri verilmelidir), Kapasiteleri, Bu Ünitelerde Yapılacak İşlemler ile Verilecek Hizmetler Riotur Madencilik A.Ş. tarafından Ankara İli, Sincan İlçesi nde gerçekleştirilmesi planlanan Kostik Soda Üretim Ünitesi ne ait koordinatlar Tablo 1.2-1 de verilmiş olup Proje Alanı nı gösterir Topografik Harita ve Uydu Görüntüsü Haritası ise Ek-F de yer almaktadır. Yatırımcı Firma tarafından Proje Sahası olarak belirlenen 144.000 m 2 lik alan içerisinde yer alan 38.250 m 2 lik alanda Kostik Soda Üretim Ünitesi kurulması planlanmaktadır. Bahse konu ünitenin altyapı proje çalışmaları devam etmekte olup, bu alan içerisinde uygun teknoloji ve ekonomik koşullar çerçevesinde ünitenin kurulacağı yer kesinleşecektir. Tablo 1.2-1 Proje Sahası na Ait Koordinatları Ünite Nokta No Y (Sağa) X (Yukarı) 1 457566,18 4440437,12 2 457341,70 4440473,93 Kostik Soda Üretim Ünitesi 3 45797,75 4440227,97 4 457818,38 4440052,49 5 457903,88 4440218,97 Yaklaşık olarak 38.250 m 2 lik alanda gerçekleştirilecek olan Kostik Soda Üretim Ünitesi Projesi nde yer alacak olan ünitelerin kurulacağı alan 3.000 m 2 olacaktır. Bu alan kapalı olarak kullanılacak olup, geriye kalan alan açık alan ve rekreasyon alan olarak kullanılacaktır. kapsamında kullanılacak olan üniteler ve özellikleri aşağıdaki gibidir: Kireç Silosu Reaksiyonun gerçekleşmesi için gerekli olan kirecin kireç sütü tankına sürekli beslenebilmesi için kireç silosu kullanılması planlanmakta olup 2 adet kurulacaktır. Kireç Sütü Tankı & Söndürme Trommeli Kireç silosundan beslenecek kireç ile Proses Tesisi nden elde edilen purge çözeltisinin karıştırıldığı ve kostik soda üretimi reaksiyonun başladığı yerdir. Kostikleştirme Reaktörü Kostikleştirme reaktörü kireç sütü ile proses tesisinden elde edilen purge çözeltisinin karıştırıldığı ve kostik soda üretiminin devam ettirildiği reaktördür. Reaktöre purge çözeltisi ve kireç sütü beslenecektir. Bu aşamada %10 luk konsantrasyona kadar kostik soda çözeltisi elde edilecek olup kostikleştirme reaktöründen çıkan %10 konsantrasyonlu kostik soda; klarifikatöre gönderilecektir. 8

Klarifikatör %10 konsantrasyonlu kostik soda, klarifikatörde safsızlıklarından ayrıştırılacak ve savaklanan kostik soda birinci kostik tankına gönderilecektir. Klarifikatörün alt kısmından alınan kaba çözelti ise ikinci bir filtrede ayrıştırıldıktan sonra klarifikatöre geri beslenecektir. Yan ürün olarak elde edilecek kalsiyum karbonat ise Termik Santral baca arıtma sistemlerinde kullanılacak yada herhangi bir problemle karşılaşılması ve kullanılamaması gibi durumlarda 17.05.2012 tarihli belge ile ÇED Olumlu kararı verilen proses tesisine ait ÇED etki alanı içerisinde yer alan Düzenli Depolama Alanlarında depolanacaktır. Klarifikatörde elde edilen ortalama %10 konsantrasyonlu kostik soda çözeltisi konsantrasyonu artırılması amacı ile evaporatörlere gönderilecektir. Filtre Sistemi Klarifikatörden elde edilen dip çamur içerisinde kalan kostik sodayı geri kazanmak için kullanılacaktır. Geri kazanılan kostik soda klarifikatöre beslenecek yan ürün olarak elde edilecek kalsiyum karbonat ise Termik Santral baca arıtma sistemlerinde kullanılacaktır. Filtre sistemi olarak tasarım şartlarına göre pres filtre veya dekanter filtre kullanılacaktır. Zayıf ve Konsantre Kostik Tankları Üretilen kostik sodaların depolanacağı tanklardır. Konveyör Besleme Vibrasyonlu Besleyici Kireç malzemesinin siloya ve kireç sütü tankına beslemesi konveyör sistemi ile yapılacaktır. Lastik Bantlı Konveyörler Kireç malzemesi transferi için kullanılması planlanmaktadır. Transfer Pompaları Su, kireç sütü, purge çözeltisi ve kostik soda çözeltisinin transferinde kullanılacak değişik kapasite ve özellikte pompalardır. Santrifujler Kostik soda çözeltisinin katı maddelerden ayrıştırılmasını sağlayan ekipmanlar olup kostik soda konsantrasyonunun artırıldığı kısımlarda kullanılacaktır. 3 aşamalı Evaporatör %10 kostik soda çözeltisinin konsantrasyonunun kademeli olarak %30 a kadar artırılması için kullanılacaktır. Isı Esanjörleri Kostik Soda çözeltisinin ısıtılması amacı ile tesis kondensatının barındırdığı enerjiyi verimli kullanmak için ısı transferinin yapılacağı ekipmanlardır. Kondenser & Soğutma Kulesi sistemi Kostik Soda Üretim Ünitesi nde soğutulması gerekli olan hatların soğutma kulesi yardımıyla kondenser ile soğutulması planlanmaktadır. 9

1.3 Projenin Fiziksel ve Teknik Özellikleri 1.3.1 Proje Kapsamında Kullanılacak Hammaddeler, Kimyasallar vb. Maddeler, Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri, Miktarı, Nereden ve Nasıl Temin Edileceği, Depolama Yönetimi, Depoların Kapasitesi ve Özellikleri Proje Kapsamında Kullanılacak Hammaddeler Proje kapsamında Proses Tesisi nden elde edilen safsızlığı (yoğunluğu) yüksek purge çözeltisi hammadde olarak kullanılacaktır. Kostik Soda Üretim Ünitesi ne yılda 2.000.000 ton/yıl purge çözeltisi beslenmesi planlanmaktadır. Purge çözeltisinin özel bir stok alanında depolanması söz konusu olmayıp Proses Tesisi nden üretildikçe besleme yapılacak olup kapalı sistem borularla nakliyesi sağlanacaktır. Ancak Acil durum ve sistemin durması gibi durumlarda purge çözeltisi üretime giremez ise Termik Santral vb. tesislerin Bacagazı Desülfürizasyon Ünitesinde kullanılacak ya da 17.05.2012 tarihli belge ile ÇED Olumlu kararı verilen proses tesisine ait ÇED etki alanı içerisinde yer alan Düzenli Depolama Alanlarında depolanacaktır. Ayrıca reaksiyonun gerçekleşebilmesi için kireç kullanımı söz konusu olacaktır. Yıllık gerekli olan 200.000 ton/yıl kireç ihtiyacı piyasadan tedarik edilecektir. Ünitenin Günlük ihtiyacı kadar olan kireç, silolarda depolanacak olup lastik bantlı konveyörlerle taşınacaktır. Depolanma süresi 24 saati geçmeyecek olup 2 adet kireç silosu kurulması planlanmaktadır. Proje kapsamında 26.12.2008 tarih ve 27092 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Kimyasalların Envanteri ve Kontrolü Hakkında Yönetmelik hükümlerine uyulacaktır. Kullanılacak Olan Hammaddelerin Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri Kostik Üretim Tesisinden purge ve yan ürün olarak NaCl ve CaCO 3 oluşacak olup, bu yan ürünler çamur kıvamında olacaktır. Fakat yoğunlukları üretim miktarına bağlı olarak değişecektir. Kullanılacak olan hammaddelerin fiziksel ve kimyasal özellikleri Bölüm 1.3.3. de detaylı olarak açıklanmıştır. Düzenli Depolama Alanları Düzenli depolama alanları 2 adet olup işletme izni ruhsat sahası içinde yer almaktadır. Düzenli depolama alanı-1, 157.149 m 2 olup tesis alanlarının 680 m batısında yer almaktadır. Bu alan mülkiyetinin tamamı orman arazisi olup orman izni kapsamında çalışmalar devam etmektedir. Düzenli depolama alanı-2,146.075 m 2 olup tesis alanlarının 530 m kuzeybatısında düzenli depolama alanı-1 in yaklaşık 150 m kuzey doğusunda yer almaktadır. Düzenli depolama alanı-2 nin de mülkiyeti orman arazisi olup orman izinleri alınmıştır. Düzenli Depolama alanları, de yer alan mevcut ve/veya planlanan projelere olan mesafeleri gösterir Topografik Harita Şekil 1-3 de yer almakta olup bu alanlara ait T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı nın uygunluk yazısı Ek-E-4 de yer almaktadır. 10

Şekil 1-3. Mevcut ve/veya planlanan projelere olan mesafeleri gösterir Topografik Harita 1

1.3.2 Proje Kapsamında Her Bir Ünitede Gerçekleştirilecek Işlemler, Proses Akım Şeması, Faaliyet Ünitelerinde Kullanılacak Proses Yöntemleri Ile Teknolojiler, Projede Uyulacak Ulusal Ve Uluslararası Standartlar, Faaliyet Üniteleri Dışındaki Diğer Ünitelerde Sunulacak Hizmetler (Üretim akım şemasının detaylı olarak hazırlanarak üzerinde üretimde yer alacak tüm girdi ve çıktıların ve kirletici kaynaklarının gösterilmesi gerekmektedir.) Kostik Soda Üretim Ünitesi nin yılda 7.920 saat çalışması öngörülmektedir. Ünite saatte 85,3 ton üretim kapasitesi ile yılda 675.000 ton %30 konsantrasyonlu kostik soda üretimi gerçekleşmesi planlanmaktadır. Kostik Soda Üretim Ünitesi ne beslenecek olan purge çözeltisi, Nihai Proje dahilinde bulunan Proses Tesisi nden elde edilecektir. Söz konusu Kostik Soda, Proses Tesisi ndeki safsızlığı (yoğunluğu) yüksek purge çözeltisi tekrar kullanılmasıyla elde edilmektedir. Kostik soda üretiminde 1 ton %30 konsantrasyonlu kostik soda üretimi için ortalama 0,3 ton kireç kullanılması ön görülmüştür. Yıllık kullanılacak kireç tüketim miktarı ise yaklaşık 200.000 ton/yıl dır. Kireç saflığı %85 ve proses verimi %90 olarak kabul edilmiştir. Reaksiyonun gerçekleşmesi için gerekli olan kireç, kireç silosunda depolandıktan sonra besleme konveyörü ile kireç sütü tankına aktarılarak Proses Tesisi nden elde edilen ham çözelti ve çamur yıkayıcısından elde edilen filtrat da ( kostik sistemi üretim filtratı ve proses tesisinden çıkan yoğunluğu yüksek çözeltisinden oluşmaktadır.) kireç sütü tankına aktarılarak kireç söndürme işlemi gerçekleştirilecektir. Buradan kireç sütü tankındaki karışım kostikleştirme reaktörüne pompalanacaktır. Kostikleştirme reaktöründe sıcaklık kontrol edilerek sabit hacimde reaksiyon gerçekleştirilecektir. Kostikleştirme tankından çıkan kostik çözeltisi, yoğunluğundan arındırılmak üzere Temizleyiciye (Klarifikatör) aktarılacaktır. Yoğunluğundan arındırılmış kostik çözeltisi kostik tankına aktarılarak %10 konsantrasyonlu kostik soda elde edilecektir. Temizleyici (Klarifikatör) ünitesinden çıkan dip çamuru çamur filtresine aktarılarak filtreden geri kazanılan filtrat klarifikatöre beslenecektir. Temizleyici (Klarifikatör) tankındaki yoğunluğu düşük kostik, konsantrasyonunun arttırılması amacıyla buhar ısı eşanjörlerine pompalanacak burada ısınan kostik çözeltisi 3 aşamalı evaporatörlere pompalanacaktır. Böylelikle %10 konsantrasyonlu kostik soda çözeltisinden %28 konsantrasyonlu kostik soda elde edilecektir. Son olarak %28 konsantrasyonlu kostik soda çözeltisi sırasıyla çökeltme, temizleme ve ürün tankına gönderilerek %30 konsantrasyonlu kostik soda çözeltisi elde edilecektir. Proje kapsamında her bir ünitede gerçekleştirilecek işlemler Bölüm 1.2 de, Kostik Soda Üretim Ünitesi ne ait akım şeması ise Şekil 1-4 de verilmiştir. 1

Şekil 1-4 Kostik Soda Üretim Ünitesi Akış Şeması 1.3.3 Üretilen Ürünlerin Özellikleri, Tür ve Miktarları, Ürünlerdeki Kirletici Parametreleri ve Limit Değerleri, Tür ve Miktarları, Ne Şekilde ve Hangi Mevzuata Göre Değerlendirileceği, Depolama Yöntemi, Nereye, Nasıl Ve Ne Şekilde Pazarlanacağı Proje kapsamında yılda 675.000 ton/yıl %30 konsantrasyonlu kostik soda üretimi gerçekleştirilmesi planlanmaktadır. Üretilecek olan Kostik Soda nın tümü Proses Tesisi nde kullanılacaktır. Üretilecek olan Kostik Soda nın görünümü su renginde sıvı olup özgül ağırlığı 1.5 kg/m 3 mertebesinde ve ph ı ise 13 mertebesinde olacaktır. Elde edilecek ürün özellikleri Tablo1.3-1 de verilmiştir Tablo 1.3-1 Elde Edilecek Ürün Özellikleri Kompozisyon Kütle (%) Tuz NaCl 4,90 Demir Fe 0,03 Toplam organik karbon TOC 0,05 2

Kompozisyon Kütle (%) Sodyum sülfat Na 2SO 4 0,02 Kostik NaOH 30 Su H 2O 65 Kostik Soda Üretim Ünitesi nden ayrıca purge ve yan ürün olarak sodyum klorür (NaCl) ve kalsiyum karbonat (CaCO 3 ) elde edilecektir.(bk Şekil 1-5) Oluşan bu yan ürünler çamur kıvamında olacak ve yoğunlukları üretim miktarlarına bağlı olarak değişecektir. ALTERNATİF-1 SODA KÜLÜ VE SODYUM BİKARBONAT TESİSİ PURGE KOSTİK SODA ALTERNATİF-2 KOSTİK SODA ÜNİTESİ TERMİK SANTRAL KOSTİK SODA Acil Durumlarda veya Proses Çalışmadığında NaCl CaCO 3 TERMİK SANTRAL KOSTİK SODA DÜZENLİ DEPOLAMA ALANLARI (2 ADET) Şekil 1-5. Akım şeması Purge; Acil durum veya sistemin durması gibi durumlarda üretime giremez ise, Termik Santral vb. tesislerin Bacagazı Desülfürizasyon Ünitesinde kullanılacak ya da Düzenli Depolama Alanlarında depolanacak olup, miktarı yaklaşık 300 ton/saattir. NaCl; Düzenli Depolama Alanlarında depolanacak olup, miktarı yaklaşık 35 ton/saattir. CaCO 3 ; Termik Santral vb. tesislerin Bacagazı Desülfürizasyon Ünitesinde kullanılacak ya da herhangi bir problem yaşanması ve yan ürün olarak kullanılacak tesise nakliyesinin gerçekleştirilememesi durumunda düzenli depolama alanlarında depolanacaktır. Yaklaşık olarak saatte 65 ton oluşacaktır. Purge ve CaCO 3 Termik Santral vb. tesislere gönderilemediği durumlarda; NaCl ise direkt olarak 26.03.2010 tarih ve 27533 sayılı Resmi Gazete de yayımlanmış olan Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik hükümleri doğrultusunda 1.sınıf düzenli depolama alanı özelliklerine sahip olan ve 17.05.2012 tarihli belge ile ÇED Olumlu kararı verilen 3

proses tesisine ait ÇED etki alanı içerisinde yer alan Düzenli Depolama Alanlarında depolanacaktır. Düzenli depo alanlarına ait T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı nın uygunluk yazısı Ek-E-4 de yer almaktadır. 1.3.4 Ünitelerde Kullanılacak Makine ve Teçhizatın Adet ve Özellikleri, Bakım ve Temizlik Çalışmaları Kostik Soda Üretim Ünitesi kapsamında yer alacak ekipmanlar ve özelliklerinin Tablo 1.3-2 deki gibi olması planlanmaktadır. Tablo 1.3-2 Kostik Soda Üretim Ünitesi Kapsamında Yer Alacak Ekipmanlar ve Özellikleri EKİPMAN İSMİ ADET HACİM/ KAPASİTE (m 3 ) TİP ALAN (m 2 ) ÇAP BOYUT L/H MALZEME Besleme Isıtıcısı 1 Boru Tipli 210 900 6000 CS,SS Purge Isıtıcısı 1 Yüzey tipli 310 SS Taş Kovası 2 24 3500 2900 CS Kireç Kovası 2 410 CS Kireç Sütü Tankı 2 110 5200 5200 CS Karıştırıcı 2 11.49 r.p.m CS Kostik Tankı 1 119,7 5100 6000 CS Klarifikatör 2 2790 24500 11800 CS Karıştırıcı 2 n=0.44 r.p.m n=0.089 r.p.m Kostikleştirici 3 280 7200 7000 CS Karıştırıcı 3 n=17 r.p.m CS Filtrat Tankı 1 175 6000 6000 CS Kireç Sütü Pompası 2 350,0 m3/h Santrifüj 90 kw 316L Kostik Pompası 2 270,0 m3/h Santrifüj 45 kw 316L Kaba Çözelti Pompası 2 200,0 m3/h Santrifüj 45 kw 316L Filtrat Pompası 2 150,0 m3/h Santrifüj 55 kw 316L Toz Fanı 1 14000 m3/h Santrifüj 45 kw CS Kireç Karıştırıcı 2 250 rpm 3000 L21000 CS Elevator 2 40t/h H = 26.8m Tavan Vinci 1 10t/h SPANS=19.5m CS Kireç Karıştırıcı Besleyicisi 2 V=1.71 t/h 1000 CS Separatör 3 90 m3/h CS/SS Kireç Besleyicisi 2 40t/h CS Kireç Eleği 2 280t/h 1500 3120 CS Toz Tutucu 1 11000 ~13000m3/h CS CS CS Toz Konveyoru 1 1~3t/h CS 1.Önısıtıcı 1 Yüzey Tipli 70 316 2.Önısıtıcı Yüzey 146 316 4

1.Aşama ısıtıcı 2 Boru Tipli 920 316 2.Aşama ısıtıcı 2 Boru Tipli 765 316 3.Aşama ısıtıcı 2 Boru Tipli 765 316 1.Aşama Soğutucu 1 2.Aşama Soğutucu 1 Tipli Yüzey Tipli Yüzey Tipli 200 304 230 304 Kostik Soda Üretim Ünitesinde kullanılacak olan her makine ve teçhizatın zamanında, teknik şartlara uygun ve işinin ehli teknik personeller ile periyodik bakımları yapılarak beklenmedik arızaların önüne geçilmesi planlanmaktadır. 1.3.5 Proseste Kullanılacak Enerji Türü ve Miktarı ile Üretilecek Enerji Miktarı ve Kullanımı Kostik Soda Üretim Ünitesi nde elektrik ve buhar enerjisi kullanılacak olup Nihai Proje kapsamında kurulacak Kazan Doğalgaz Kojenerasyon Santralı ndan temin edilecektir. Proje kapsamında herhangi bir enerji üretimi söz konusu değildir 1.3.6 Hammadde ve ürünlerin taşınmasında kullanılacak araçların özellikleri, kapasitesi ve miktarı, araçların bakım ve temizliği Proje kapsamında kullanılacak hammadde Proses Tesisi nden elde edilen safsızlığı (yoğunluğu) yüksek purge çözeltisi ve reaksiyonun gerçekleşmesi için ihtiyaç olan kireçtir. Purge çözeltisi Proses Tesisi nden kapalı sistem borularla taşınacak olup araç ile nakliyesi söz konusu olmayacaktır. Kireç ise tesis dışından araçlarla tedarikçi firmalardan sağlanacak olup Silobaslar taşıma aracı olarak kullanılacaktır. Bakım ve temizlik çalışmaları genel bakım dönemlerinde periyodik olarak yapılacaktır. 1.4 Yatırım ve İşletme Maliyetlerini İçeren Fizibilite Çalışması, Kostik Soda tesisinde üretilecek ürünün tamamı proses ihtiyacı olarak kullanılacak olup bu kapsamda proses tesisi için ciddi bir tüketim kalemi harcaması olan kostik soda yerinde ve çevreci üretim şekli ile ciddi avantaj sağlayacaktır. Üretim ve tüketime ait değerler Tablo-1.4-1 de mevcuttur. Tablo 1.4-1: Üretim ve Tüketim Değerleri Kostik Soda Üretim Saatlik (ton) Yıllık (ton) Girdi Pörç Çözeltisi 300 2.400.000 Girdi Kireç 26 208.000 Yan Ürün Kalsiyum Karbonat 65 520.000 Yan Ürün Tuz Çözeltisi 35 280.000 Yan Ürün Kondensat 140 1.108.800 Ürün Kostik Soda 85 680.000 Proje alanı planlanırken, gerekli arazi çalışmaları ve hazırlanan jeolojik-jeoteknik etüd raporlar dikkate alınmıştır. Gerek konum, jeolojik ve topoğrafik yapı, gerekse proje maliyeti 5

dikkate alınarak; optimum şartları sağlayan alan proje alanı olarak belirlenmiştir. Proje alanının proses tesis alanı içerisinde olması, halihazırda ek herhangi bir arazi kullanımının olmaması avantajdır. Ayrıca proje alanının proses tesis sahası içerisinde olması ve depolanacak ürünlere yakın olması, yan ürünlerin taşınması sırasında kullanılacak yolun kısa olması, fosil kökenli yakıt kullanımını azaltacak ve dolayısıyla hava kalitesini olumsuz etkileyecek enerji sarfiyatı azaltılmış olacaktır. İnşaat aşmasında 100, işletme aşamasında ise 70 kişiye istihdam sağlanması planlanmaktadır. İşletmeye ait Maliyet Tablosu Tablo 1.4-2 de verilmektedir. Tablo 1.4-2: Maliyet Tablosu Gider Cinsi Kostik Projesi İşletme Giderleri Kireç 4.160.000 Buhar Maliyeti 32.000.000 Elektrik 13.600.000 Personel 1.351.351 Amortisman 5.400.000 Malzeme 4.050.000 Bakım Onarım 2.700.000 Diğer Giderler 540.000 TOPLAM 63.801.351 Söz konusu Proje nin toplam yatırım bedeli 75.000.000 ABD Doları dır. Proje çerçevesinde kullanılacak olan finansmanın yaklaşık %75 i dış kaynaklı olup %25 i ise öz sermayeden karşılanacaktır. Tesisin tamamlanma süresi, sözleşmenin yürürlüğe girmesine müteakip, işin başlangıç tarihinden geçici kabul tarihine kadar 34 aydır.(bk. Bölüm 1.7.3) Proje kapsamında toplam işletme gelirinin 70.560.000 TL, işletme giderlerinin 63.801.351 TL olması öngörülmekte olup brüt karın 6.758.649 TL olması planlanmaktadır. İşletmeye ait İşletme-Kar Tablosu Tablo 1.4-3 de gösterilmektedir. Tablo 1.4-3 İşletme-Kar Tablosu TL İşletme Kar Tablosu TL Toplam Gelir 70.560.000 Toplam Gider 63.801.351 Brüt Kar 6.758.649 1.5 Proje için seçilen yer ve kullanılan teknoloji alternatiflerinin değerlendirilmesi Kostik Soda Üretim Ünitesi nde kullanılacak olan hammadde Proses Tesisi nden elde edilen safsızlığı (yoğunluğu) yüksek purge çözeltisidir. Bu nedenle Proje yeri, hammaddeye 6

olan yakınlığı dikkate alınarak seçilmiş olup Proses Tesisi alanı içine kurulması planlanmaktadır. Ayrıca Proje Alanı nın Ankara İl i, Sincan İlçesi nde olması sebebiyle çevre il ve ilçelere bağlantısının fazla, ulaşım imkanlarının kolay olması ve tesis için gerekli olan hammadde kaynaklarının bu bölgede bulunması gibi faktörler göz önüne alınmıştır. Kostik Soda üretimi ile ilgili olarak sahada uygulama alanı bulabilecek iki tip kostik üretim teknolojisi mevcuttur. Bunlardan birincisi elektroliz yöntemi ile kostik soda üretim metodudur. Elektroliz yöntemi ile yoğun tuzlu çözeltiden sodyum elde edilerek kostik soda üretimi gerçekleştirilir. Kostik soda ürününün yanında klor gazı ve/veya hidroklorik asit oluşmasından ötürü çevresel problemlerin sıklıkla yaşandığı bir üretim şeklidir. o o Avantajlar: Yüksek konsantrasyonlu ürün eldesi Daha saf ürün eldesi Dezavantajlar: o Yüksek enerji maliyeti o Atık yönetimi problemi Klor gazı Hidroklorik asit bertarafı Sürekli işletilebilirlik problemi İkinci bir metot ise; sodyum karbonat çözeltisinin kireç ile reaksiyonundan elde edilen zayıf kostik soda çözeltisinin ya olduğu haliyle kullanılması ya da konsantre edilerek kullanılması yöntemi ile yapılabilmektedir. o o o o Avantajlar: Düşük operasyon maliyetli üretim Atık yönetimi kolaylığı Dengeli/sürdürülebilir üretim Dezavantajlar: İlk Yatırım maliyeti Proje kapsamında kullanılacak üretim yöntemi ikinci metot olup, üretim sırasındaki maliyetinin düşük olması ve çevresel yönden atık yönetiminin kolaylığı açısından tercih edilmektedir. 1.6 Proje Kapsamında Planlanan Ekonomik Sosyal ve Altyapı Faaliyetleri Proje kapsamında planlanan sosyo-ekonomik etkiler Bölüm 3.13.4 te ayrıntılı olarak verilmiştir. 7

1.7 Projeye İlişkin Politik, Yasal ve İdari Çerçeve 1.7.1 Söz Konusu Proje Ile Ilgili Olarak Bu Aşamaya Kadar Gerçekleştirilmiş Olan İş ve Işlemlerin Kısaca Açıklanması Proje kapsamında arazi hazırlığı Nihai Proje dahilinde yapılmıştır. Kostik Soda Üretim Ünitesi, Proses Tesisi alanı içinde kurulması planlanmış olduğundan söz konusu Ünite nin hafriyat çalışması ana proje kapsamında yapılmış olacaktır. 1.7.2 Projeye İlişkin İzin Prosedürü (ÇED sürecinden sonra alınacak izinler) Projenin inşaat ve işletme aşamalarında; 2872 sayılı Çevre Kanunu ve ilgili yönetmelikler ile diğer mevzuat kapsamında çevrenin korunması ve kirliliğin önlenmesi için gerekli her türlü izinler alınacak ve ilgili yönetmeliklere uyulacaktır. Gerekli kamu kurum ve kuruluşlardan izin alınmadan faaliyete başlanmayacaktır. Ayrıca, Ankara İl Özel İdaresinden tüm üretim faaliyetini kapsayan İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatı alınacaktır. 1.7.3 Projenin Gerçekleşmesi Ile Ilgili Zamanlama Tablosu Proje süresi, ekipman temini, inşaat öncesi hazırlık dönemi, inşaat-montaj ve işletmeye alma dahil yaklaşık 34 ay olarak öngörülmektedir. Projeye ait zamanlama tablosu Tablo 1.7-1 de verilmiştir. Tablo 1.7-1 Projeye Ait Zamanlama Tablosu Kostik Projesi İlerleme Safhaları AYLAR 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 TANIMLAR SÖZLEŞMENİN YÜRÜRLÜĞE GİRMESİ MÜHENDİSLİK VE TASARIM İNŞAAT İŞLERİ MEKANİK MONTAJ TESTLER GARANTİ TESTLERİ GEÇİCİ KABUL- İŞLETMENİN BAŞLAMASI 8

2 PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KONUMU 2.1 Proje Alanı ve Etki Alanını Tanıtıcı Bilgiler, Etrafında Bulunan Yerleşim Alanlarının, Sanayi Alanlarının, Sağlık Kuruluşlarının, Ulaşım Ağının (köprü, yol, demiryolu vb.) Proje Alanının Yakın Çevresinde Faaliyetine Devam Etmekte Olan Diğer Kullanımların, Planlanmakta Olan Projelerin, Tarım Alanları vb. Alanların Üst Ölçekli Topoğrafik Harita Üzerine İşlenmesi, Mesafelerinin Verilmesi, Proje Alanın ve Yakın Çevresinin Panoramik Fotoğraflandırılması İşletme Ruhsatlı saha Ankara İli, Sincan-Kazan İlçesi sınırları dahilinde yer almaktadır. Kostik Soda Üretim Ünitesi kurulması planlanan Proje Alanı ise Sincan İlçesi dahilinde olup Ankara nın yaklaşık 35 km kuzey batısında Sincan ilçesinin Mülk Mahallesi ile İncirlik Mahallesi arasındadır. 1/25.000 ölçekli H29 d4 nolu paftasında yer almaktadır. Kostik Soda Üretim Ünitesi,1995,14 hektar işletme izinli alanın güneyinde, Proses Tesisi alanı içinde yer alan 144,000 m 2 lik alan Proje Sahası olarak belirlenmiştir. Proje, bu alan içinde 38.250 m 2 lik alanı kapsamaktadır. Bahse konu ünitenin altyapı proje çalışmaları devam etmekte olup uygun teknoloji ve ekonomik koşullar çerçevesinde bu alan içerisinde ünitenin kurulacağı yer kesinleşecektir. Kostik Soda Üretim Ünitesi nin batısında yaklaşık 650 m uzaklıkta Düzenli Depolama Alanı-1, 530 m uzaklıkta Düzenli Depolama Alanı-2 ve ayrıca güneybatısında yaklaşık 280 m uzaklıkta Kazan Doğal Gaz Kojenerasyon Santralı nın kurulması planlanmaktadır. Proje Alanı nın yaklaşık 6 km güneydoğusunda Akıncılar/Mürted Hava Üssü bulunmaktadır. Bu nedenle Genelkurmay Başkanlığı na bölgede yer alan Askeri Yasak Bölgeler ve Güvenlik Bölgeleri Mevzuatı çerçevesindeki görüşü Ek-E-5 de verilmiştir. Genelkurmay Başkanlığı görüşünde; proje alanının askeri yasak ve güvenlik bölgeleri dışında kaldığı, proje alanının bir kısmının mania planı içerisinde kaldığı, proje kapsamında yapılması planlanan yüzey tesislerinin ise mania planı dışında kaldığı belirtilmiştir. Ayrıca Genelkurmay Başkanlığı görüşünde proje kapsamındaki tesislerin inşa edilmesinde askeri gerekler açısından sakınca olmadığı, uçuş emniyeti açısından geçici süreler ile kurulacak sondaj kuleleri dahil boyu 30 m yi geçen her türlü tesisin üzerine ICAO tarafından belirlenmiş kriterler doğrultusunda mania ışığı tesis edilmesi gerektiği belirtilmiştir. Söz konusu projenin inşaat ve işletme aşamalarında Genelkurmay Başkanlığı görüşüne riayet edilecektir. Proje kapsamında Sincan İlçesi başta olmak üzere Ankara İli sosyo ekonomik yönden etkilenecek ilk bölgedir. Öncelikli sırada etkilenmesi beklenen diğer yerleşimler ise İlyakut, Mülk, İncirlik ve Fethiye Mahalleleridir. Bahsi geçen mahallelere ulaşımı sağlayan yol asfalt olup Kostik Soda Üretim Ünitesi ne, Ankara-Ayaş D140 Karayolu ile ulaşım sağlanacaktır. Proje Alanı sınırları içerisinde herhangi bir karayolu ve otoyol bulunmamaktadır. 9

D 140 Karayolu Proje Alanı nın 6.580 m güneyinde, E89 Anadolu Otoyolu ise Proje Alanı nın 10.980 m doğusunda bulunmaktadır. Ayrıca Proje Alanı nın güneydoğusundan en yakın demiryolu hattına kuş uçuşu olarak yaklaşık mesafesi 16 km, Sincan Tren İstasyonu na mesafesi ise kuş uçuşu olarak yaklaşık 18 km dir. Mülk, İlyakut ve Fethiye Mahallelerin içme suyu ve kanalizasyon şebekesi mevcuttur. İncirlik mahallesinin ise içme suyu şebekesi mevcut olup kanalizasyon şebekesi yoktur. İlyakut Mahallesinde PTT acentesi ve sağlık ocağı (aile sağlık merkezi) bulunmaktadır. Ayrıca tüm mahallerde elektrik ve sabit telefon hattı bulunmaktadır 1. Proje alanı yer bulduru haritası Şekil 2.2-1 de, Proje Alanı ve civar yerleşimleri gösterir harita, Proje Alanı uydu görüntüsü ve proje yerinin işaretlendiği 1/25.000 Ölçekli Topoğrafik Harita Ek-F de verilmiştir. Proje Sahası ve yakın çevresini gösterir fotoğraflar ise Fotoğraf 2-1, 2-2, 2-3 ve panoromik fotoğraf Fotoğraf 2-4 de gösterilmektedir. Fotoğraf 2-1 Proje Sahası ndan Görüntü-1 1 www.yerelnet.com 10

Fotoğraf 2-2 Proje Sahası ndan Görüntü-2 Fotoğraf 2-3 Proje Sahası ndan Görüntü-3 11

Fotoğraf 2-4 Proje Sahası ndan Panoromik Görüntü-4 12

Şekil 2.1-1 Yer Bulduru Haritası 13

2.2 Proje Alanına İlişkin Planlama Bilgileri, Lejant ve Plan Notlarının da Yer Aldığı Onaylı Çevre Düzeni Planı nın Orijinal Plan Paftası, 1/5.000 Ölçekli Nazım İmar Planı ve 1/1.000 Ölçekli Uygulama İmar Planı (aslının aynıdır onaylı) veya Plan Teklifleri ile Projenin Bu Planlar Üzerinde Gösterimi, Proje Alanının Hangi Kullanımda Olduğunun Belirtilmesi, Sağlık Koruma Bandının Bu Planlarda Gösterilmesi Kostik Soda üretim Ünitesi Projesi nin planlandığı bölgede 1/5.000 ve 1/1.000 ölçekli İmar Planı bulunmamakta olup konuya ilişkin Sincan ve Kazan Belediyesi görüşleri Ek-E-6 de verilmiştir. Proje alanı Ankara Büyükşehir Belediyesi mücavir alan sınırları içindedir. Ek-F-4 de verilen 1/25.000 Ölçekli 2023 Başkent Nazım İmar Planı nda Proses Tesisi nin kurulacağı alanlar Mutlak Tarım Alanı olarak belirtilmiştir. Bu durumda Kostik Soda Üretim Ünitesi nin kurulacağı alan da Mutlak Tarım Alanı dır. Nihai Proje kapsamında Proses Tesisi nin kurulacağı alanlardaki tarım arazileri için tarım dışı kullanım izni alınmış olup Proses Tesisi alanı içinde Kostik Soda Üretim Ünitesi nin kurulacağı Proje Alanı nı için ilave bir izin alınmayacaktır. Ankara İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğünden alınan tarım dışı kullanımına ilişkin kurum görüşleri Ek-E-7 de Proje Alanına ait arazi kullanım haritası ise Ek-F-5 de verilmiştir. Projenin inşaat ve işletme aşamasında Ek-F-4 de verilen 1/25.000 Ölçekli 2023 Başkent Nazım İmar Planı nda ilgili plan hükümlerine uyulacaktır. Kostik Soda Üretim Ünitesi, Nihai Proje sahası içine kurulması planlanmakta olup 10.08.2005 tarih ve 25902 Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmelik hükümleri uyarınca 1. Sınıf Gayrisıhhi Müessese kapsamındadır. İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmeliğinin 16. Maddesi gereği Sanayi Bölgesi, Organize Sanayi Bölgesi ve endüstri bölgeleri ile bu bölgeler dışında kurulacak birinci sınıf gayrisıhhi müesseselerin etrafında, sağlık koruma bandı konulması mecburidir. Sağlık koruma bandı, inceleme kurulları tarafından tesislerin çevre ve toplum sağlığına yapacağı zararlı etkiler ve kirletici unsurlar dikkate alınarak belirlenir. Nihai Proje kapsamında, Fethiye ve İncirlik Mahallesi çevresinde 50 m, diğer bölgelerde işletme izin sınırlarından içeriye doğru 25 m olacak şekilde sağlık koruma bandı önerilmektedir. de yukarıdaki paragrafta bahsedildiği üzere Nihai Proje kapsamında yer almakta olup sağlık koruma bandı da Nihai Proje kapsamında değerlendirilecektir. ÇED sürecini takiben, tüm üretim tesisi için bir bütün olarak 10.08.2005 tarih ve 25902 Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmelik hükümleri doğrultusunda İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatı alınacaktır. İş Yeri Açma ve Çalışma Ruhsatı alma aşamasında gerekli bilgi ve belgeler ilgili kuruma eksiksiz olarak sunulacaktır. Tesis işletmeye geçmeden önce ilgili tüm kamu kurum ve kuruluşlarından izinler alınacaktır. 14

Proje ünitelerin çevresinde bırakılacak olan sağlık koruma bandı mesafesi imar planına işlenecek ve bu mesafeler ilgili İmar Müdürlüğü veya ilgili kurumca korunacaktır. Proje yeri, başka bir tesisin Sağlık Bakanlığınca onaylanmış sağlık koruma bandı içinde kalmamaktadır. 2.3 Proje Alanının Mülkiyetine İlişkin Bilgiler ve Belgeler Kostik Soda Üretim Ünitesi, Kazan Doğalgaz Kojenerasyon Santralı ve Soda Külü, Sodyum Bikarbonat Üretim Tesisi ve Çözelti Madenciliği Entegre Projesi (Nihai Proje) dahilinde yer alması amacıyla Riotur Madencilik A.Ş. 22.04.2043 tarihine kadar işletme hakkına sahip olduğu 50019 ruhsat numaralı sahada Soda Külü ve Sodyum Bikarbonat Üretim Tesisi (Proses Tesisi) alanı içinde kurması planlamaktadır. Proje Alanı, tarım arazisi olup mülkiyeti şahıs ve maliye hazinelerine aittir. Bölüm 2.2 de de bahsedildiği üzere Nihai Proje kapsamında Ankara İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü nden tarım dışı kullanımına ilişkin kurum görüşleri alınmış ve gerekli kamulaştırma işlemleri gerçekleştirilerek arazi mülkiyetleri Riotur Madencilik A.Ş ye geçmiştir. Proje sahasının mülkiyet durumunu gösterir harita Ek-F-6 da yer almaktadır. 2.4 Proje Alanının Mevcut Arazi Kullanım Durumu (İnşaat ve işletme aşamasında kullanılacak arazi miktarı ve alanın coğrafik tanımlanması) Proje Alanı nın kuş uçuşu yaklaşık 75 m. kuzeydoğusunda 1100 m kotunda Kara Tepe, 890 m güneybatısında 1039 m kotunda Sarıkaya Tepe yer almaktadır. Ayrıca kuş uçuşu yaklaşık 250 m güneyinde kuru dere olan Leğenli Deresi ve 70 m kuzeydoğusunda kuru dere olan Killik Deresi ile 2.920 m güneybatısında Mülkköy Göleti yer almaktadır. Proje sahasının bu yüzey şekillerine ve yüzey sularına olan uzaklıklarını gösterir harita ise Ek-F- 7 de verilmektedir. Söz konusu Üretim Tesisi nin, yaklaşık 447.396 m 2 olan 50019 ruhsat numaralı sahada kurulması planlanan Soda Külü ve Sodyum Bikarbonat Üretim Tesisi (Proses Tesisi) sahası içindeki 38.250 m 2 lik alana kurulması planlanmaktadır. Tesisler için önerilen alan tarım arazisidir. Proje kapsamında kullanılacak olan tarım arazileri III. ve IV. sınıf kuru tarım arazisi olup kuru tarım alanlarında genelde buğday, arpa ve nohut yetiştirilmektedir. Söz konusu Bölüm 2.2 ve Bölüm 2.3 de belirtildiği üzere Proje Sahası nın tarım dışı amaçlı kullanımı için gerekli izinler alınmış olup Proje Sahası arazi kullanım durumunu gösterir harita ise Ek-F-5 de yer almaktadır. 15

2.5 Ulaşım ve Karayolu Bilgileri 2.5.1 İnşaat ve İşletme Aşamasında Proje Alanına Ulaşım İçin Kullanılacak Yollar, Kullanılacak Yolların 1/25.000 Ölçekli Topoğrafik Haritada Gösterilmesi, Proje Yeri ve İlgili Tesislerinin Hangi Karayoluna Ne Kadar Uzaklıkta Olduğu, Bağlantı Yolu yada Mevcut Yolda İyileştirme Yapılıp Yapılmayacağı (yapılacak ise kim tarafından yapılacağı belirtilmeli, proje ile ilgili olarak Karayolları 4. Bölge Müdürlüğünden alınan görüş rapora eklenmelidir) Kostik Soda Üretim Ünitesi ne, Ankara-Ayaş D140 Karayolu ile ulaşım sağlanacaktır. D 140 Karayolunun kuzeydoğusundan işletme izin sınırına kuş uçuşu yaklaşık 4200 m, Kostik Soda Üretim Ünitesi ne ise kuş uçuşu yaklaşık 6.580 m uzaklıkta yer almaktadır. Ayrıca E89 Anadolu Otoyolunun batısından işletme izin sınırına kuş uçuşu yaklaşık 3900 m ve Kostik Soda Üretim Ünitesi ne kuş uçuşu yaklaşık 10.900 m uzaklıkta bulunmaktadır. Proje alanı ve çevresindeki yollarını gösterir harita Ek-F-3 de verilmiştir. Proje alanı sınırları içerisinde herhangi bir karayolu ve otoyol bulunmamaktadır. Konuya ilişkin karayolları IV. Bölge Müdürlüğü görüşü Ek-E-8 de verilmiştir. Proje Alanı na Ankara-Ayaş karayolundan sonra İlyakut mahallesine yol ayrımından gidilecektir. Nihai Proje kapsamında inşaat ve işletme aşamasında her türlü ulaşımda karayoluna çıkış için kullanılacak yol güzergahı için Ankara Büyükşehir Belediye Başkanlığı EGO Genel Müdürlüğü tarafından uygun görüş alınmıştır. Ankara Büyükşehir Belediye Başkanlığı EGO Genel Müdürlüğü nün konuya ilişkin görüşü EK-E-9 da verilmiştir. Nihai Proje kapsamında İlyakut-Fethiye yolundan tesislere ulaşım için 2.850 m uzunluğunda bağlantı yolu yapılacaktır. Bağlantı yolu Şekil 2.5-1 de verilen harita üzerinde işaretlenmiştir. Bağlantı yolu için yapılacak çalışmalarda İl Özel İdaresi ile koordineli çalışılacak ve bağlantı yolu projesi İl Özel İdaresine onaylatılacaktır. Yapılacak bağlantı yolu Kostik Soda Üretim Ünitesi kapsamında da kullanılacak olup ilave bir bağlantı yolu yapılmayacaktır. Yapılması durumunda ise Karayolları IV. Bölge Müdürlüğü nden gerekli izinler alınacaktır. İnşaat ve işletme aşamasında kullanılacak olan İlyakut-Ayaş yolu bağlantısının üst yapısının rehabilite edilip genişletilmesi suretiyle mevcut yerel ihtiyaçlara ve projenin gereksinmelerine cevap verebilecek nitelikte olacağı öngörülmektedir. İnşaat ve işletme aşamasında D-140 Karayoluna giriş ve çıkışlarda her türlü trafik önlemi Karayolları IV. Bölge Müdürlüğü nün görüşü doğrultusunda faaliyet sahibi tarafından alınacaktır. İnşaat ve işletme aşamasında taşıma faaliyetleri sırasında yollara (köy ve karayollarına) zarar verilmeyecektir. Taşımalar sırasında yollara zarar verilmesi durumunda zarar, İl Özel İdaresi ve Karayolları IV. Bölge Müdürlüğü ile yapılacak protokol çerçevesinde faaliyet sahibi tarafından karşılanacaktır. 16

Şekil 2.5-1 Bölgenin Ulaşım Ağını ve Karayollarına Uzaklığını Gösterir Harita Şekil 2.5-2 Bağlantı Yolunu Gösterir Harita Nihai Proje kapsamında elde edilecek olan ürünün piyasaya sunulması amacıyla demiryolu hattı inşa edilecektir. Bununla ilgili proje çalışmaları başlamış olup Tesisin inşası ile eş zamanlı devam edecektir. 17

2.5.2 Proje Kapsamında Karayolu Kenarında Yapılacak ve Açılacak Tesisler Hakkında Yönetmelik Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemler Proje kapsamında, karayollarının her iki tarafında, karayollarına bağlantıyı sağlayacak geçiş yolları yönünden ve karayollarının her iki tarafında sınır çizgisine elli metre mesafe içinde olup geçiş yolları ile karayoluna bağlantı yapmaksızın; trafik güvenliğinin sağlanması amacına yönelik olarak yapı ve tesislerin, yapılması, açılması, işletilmesi veya tadil edilmesi gibi karayolunu kapsayan iş ve işlemler yoktur. Ayrıca proje kapsamında inşaat ve işletme aşamalarında Karayolları Kenarında Yapılacak ve Açılacak Tesisler Hakkında Yönetmelik şartlarına, kamulaştırma sınırını çekme paylarına ve kurulacak her türlü tesis, bina vb. belirlenecek olan sağlık koruma bandı mesafesine uyulacaktır. 2.5.3 Tehlikeli Madde Yapımına Giren Tüm Malzemelerin Taşınması Esnasında Tehlikeli Maddelerin Karayolu İle Taşınması Hakkında Yönetmelik Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemler Proje kapsamında Kostik Soda Üretim Ünitesi ne yılda 2.000.000 ton/yıl purge çözeltisi beslenmesi planlanmaktadır. Purge çözeltisinin özel bir stok alanında depolanması yada nakliyesi söz konusu olmayıp Proses Tesisi nde üretildikçe besleme yapılacak olup kapalı sistem borularla nakliyesi sağlanacaktır. Bu nedenle Proje kapsamında Tehlikeli Maddelerin Karayolu İle Taşınması Hakkında Yönetmelik kapsamında yapılacak iş ve işlemler mevcut değildir. Fakat olması durumda Tehlikeli Maddelerin Karayolu İle Taşınması Hakkında Yönetmelik hükümlerine uyulacaktır. 2.6 Proje Alanının Mevcut Kullanım Durumu ve Proje Alanının İlgili Kanunlar Kapsamında İrdelenmesi (5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanım Kanunu, 4342 Sayılı Mera Kanunu, 1380 Sayılı Su Ürünleri Kanunu vb.) Kostik Soda Üretim Ünitesi Proses Tesisi alanı içinde kurulması planlandığından tesislerin kurulacağı alanlardaki tarım arazileri için Nihai Proje kapsamında 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanım Kanunu hükümleri gereğince tarım dışı kullanım izni alınmıştır. Ankara İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğünden alınan tarım dışı kullanımına ilişkin kurum görüşleri Ek-E-7 de verilmiştir Proje kapsamında 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu, 4342 sayılı Mera Kanunu ve 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanım Kanunu hükümlerine uyulacaktır. 18

3 PROJE YERİ VE ETKİ ALANININ MEVCUT ÇEVRESEL VE SOSYO-EKONOMİK ÖZELLİKLERİ 3.1 Proje Etki Alanının Tanımlanması ve Neye Göre Belirlendiğinin Açıklanması, Proje Alanı ve Etki Alanının 1/25.000 Ölçekli Topoğrafik Harita Üzerinde Gösterimi Nihai Proje, 50019 ruhsat numaralı 19.376,14 hektarlık İşletme Ruhsatı içinde yer almakta olup Kostik Soda Üretim Ünitesi, Nihai Proje ye ait Proses Tesisi alanı içinde kurulması planlanmaktadır. ÇED çalışmalarının önemli aşamalarından biri projenin etki alanı sınırlarının belirlenmesidir. Biyofiziksel (su, hava ve toprak) çevreye olan etkilerin yanı sıra, Proje Alanı na yakın yerleşim yerlerinde yaşayan halk üzerine olan sosyal, kültürel ve ekonomik etkilerin yeterli bir şekilde değerlendirilebilmesi için; Proje Alanı nın çevresinde yer alan yerleşim yerleri ile Proje den etkilenmesi olası endüstriyel tesisleri de (varsa) içine alacak şekilde geniş bir alanın proje etki alanı olarak belirlenmesi gerekmektedir. Nihai Proje kapsamında Proje etki alanı, Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Ek-2 de belirtildiği şekilde emisyonların merkezinden itibaren bu yönetmelikte Ek-4 de verilen esaslara göre tespit edilmiş baca yüksekliklerinin 50 (elli) katı yarıçapa sahip alan, tesis etki alanıdır. Zeminden itibaren emisyonların effektif yüksekliği (Δh+h) 35 m den daha az olan tesislerde, tesis etki alanı, bir kenar uzunluğu 2 km olan kare şeklindeki alandır. Bu durumda Kazan Doğal Gaz Kojenerasyon Santrali baca yüksekliğinin (baca yüksekliği 80 m) 50 katı olan 4 km yarıçapındaki alan (50,24 km 2 ) proje etki alanı olarak belirtilmiştir. Kostik Soda Üretim Ünitesi, Nihai Proje sınırlarında kalmakta olup söz konusu proje kapsamında münferit bir etki beklenmediğinden belirlenmiş olan etki alanı içinde kalmaktadır. Proje nin çevresel etkilerini değerlendirmek için inşaat ve işletme aşamaları göz önüne alındığında, kısa ve uzun dönemli olmak üzere iki ayrı nitelikte etki söz konusu olacaktır. İşletme aşamasında oluşacak çevresel etkiler için ilgili mevzuat hükümlerine uyulacaktır. İnşaat aşamasındaki çevresel etkiler ise kısa süreli olduğundan etkileri geçici olacaktır. 3.2 Proje Alanı ve Etki Alanının Hava, Su ve Toprak Açısından Mevcut Kirlilik Yükü Proje Alanı nın mevcut kirlilik yükünün tespitine yönelik Nihai Proje kapsamında aşağıdaki çalışmalar yapılmıştır. Yeraltı suyu kalitesinin belirlenmesi, Yüzey suyu kalitesinin belirlenmesi, Mevcut gürültü düzeyinin belirlenmesi, Mevcut hava kalitesinin belirlenmesi, Mevcut toprak kalitesinin belirlenmesine yönelik ölçüm ve analizler gerçekleştirilmiştir. 19

Proje alanı Proses Tesisi alanı içinde kurulması planlanmakta olduğundan Nihai Proje kapsamında yapılan Mevcut Kirlilik Yükünün Tespitine Yönelik Çalışmalar söz konusu proje için de dikkate alınacaktır. 3.2.1 Yeraltı Suyu Kalitesinin Belirlenmesi Yeraltı sularının kalitesinin ve hidrojeokimyasının tespitine yönelik İncirlik Mahallesi ve Fethiye Mahallesinde bulunan yer altı suyu kuyularından yeraltı suyu örnekleri alınarak T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yetkilendirilmiş olan ALKA Çevre Laboratuvarları na analiz ettirilmiştir. Analiz sonuçları Ek G-1 de verilmiş olup yeraltı sularının kalitesi ile ilgili bilgiler Bölüm 3.5 de detaylı olarak açıklanmıştır. 3.2.2 Yüzey Suyu Kalitesinin Belirlenmesi Kostik Soda Üretim Ünitesinin yapılacağı alandan kuru dere geçmemekte olup, yüzey sularının kalitesinin tespitine yönelik çalışmalarda proses tesisinden geçen kuru dere niteliğinde olan Avizağıl Deresinin akış gösterdiği dönemde su numunesi alınarak T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yetkilendirilmiş olan ALKA Çevre Laboratuvarları na analiz ettirilmiştir. Ayrıca mevcut kirlilik yükünün tespitine yönelik yapılan çalışmalarda Proje Alanı nın güneydoğusunda yer alan Mülk Göletinden ve Ova Çayından (Bitik mevkii) su numunesi alınarak ALKA Çevre Laboratuvarlarına analiz ettirilmiştir. Analiz sonuçları Bölüm 3.6 da Tablo 3.6-1 de ve Ek-G-2 de sunulmuştur. 3.2.3 Mevcut Gürültü Düzeyinin Belirlenmesi Mevcut gürültünün tespitine yönelik 6 noktada (proje alanı, İncirlik mahallesi ve Fethiye Mahallesi) ALKA Çevre Laboratuvarınca yapılan arka plan gürültü ölçümlerinde; Lgündüz: 36 dba-41,6 dba aralığında, Lakşam: 36 dba-42,3 dba aralığında, Lgece: 36,4 dba-42,1 dba aralığında tespit edilmiştir. Ölçüm sonuçlarında Lgündüz, Lakşam ve Lgece gürültü seviyelerinin birbirine yakın olma nedeni proje alanının kırsal alan olması ve çevresinde gürültü kaynağı olabilecek bir sanayi tesisi ya da başka bir faaliyetin olmamasıdır. ALKA Çevre Laboratuvarı tarafından yapılan 6 günlük ölçüm sonuçları Tablo 3.2-1 de, Gürültü ölçüm sonuçlarına ait analiz sonuçları Ek-G-3 de ve Akustik Rapor ise Ek-I da sunulmuştur. Tarih Tablo 3.2-1 Gürültü Ölçüm Sonuçları Mülk Köyü Koordinat: 40 0 05.232 I K, 32 0 29.081 I E Leq Leq Leq (Gece) (Gündüz) (Akşam) İncirlik Köyü Koordinat: 40 0 06.585 I K, 32 0 31.246 I E Leq Leq Leq (Gece) (Gündüz) (Akşam) 19.09.2011 20.09.2011 37,4 42,7 36,3 47,2 51,8 43,1 20.09.2011 21.09.2011 36,7 43,0 32,1 41,3 35,5 51,3 21.09.2011 22.09.2011 37,2 34,4 34,3 35,1 38,5 40,4 22.09.2011 23.09.2011 37,2 42,4 38,5 66,8 * 38,9 38,8 23.09.2011 24.09.2011 36,8 47,9 34,0 36,5 53,0 31,3 24.09.2011 39,8 40,1 37,9 38,7 41,4 37,5 20

Tarih Mülk Köyü Koordinat: 40 0 05.232 I K, 32 0 29.081 I E Leq Leq Leq (Gece) (Gündüz) (Akşam) İncirlik Köyü Koordinat: 40 0 06.585 I K, 32 0 31.246 I E Leq Leq Leq (Gece) (Gündüz) (Akşam) 25.09.2011 * İncirlik Mahallesinin doğusunda yaklaşık 4500 m mesafede Jet üssü bulunmakta olup, Jet üssünden kaynaklanan gürültünün İncirlik Mahallesindeki değerini tespit etmek için bu ölçüm uçakların geçtiği sırada yapılmıştır. Bu değerin yüksek çıkmasında ölçüm sırasında havadan uçak geçişi olmuştur. 3.2.4 Hava Kalitesinin Belirlenmesi Nihai Proje kapsamında mevcut hava kalitesinin tespitine yönelik yapılan çalışmalarda 2 dönem pasif örnekleme metodu ile NO 2 emisyon ölçümleri yapılmıştır. Ölçümler 13 ayrı noktada yapılmıştır. 1. Dönem yapılan ölçümlerde NO 2 konsantrasyonu 0,51 μg/m 3-4,53 μg/m 3 aralığında tespit edilmiştir. 2. Dönem yapılan ölçümlerde ise 3,63 μg/m 3 65,72 μg/m 3 aralığında tespit edilmiştir. Yapılan ölçümler neticesinde alınan örneklerde analizi yapılan NO 2 emisyonu Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği 2011 yılına ait UVS sınır değeri ile karşılaştırıldığında, ölçülen tüm değerler 2011 yılı için verilen 76 μg/m 3 sınır değerin altında kalmaktadır. Analiz sonuçları Ek-G-4 de sunulmuştur. 3.2.5 Mevcut Toprak Kalitesinin Belirlenmesi Toprak kalitesinin belirlenmesine yönelik yapılan çalışmalarda, proje alanı ve yakın bölgeden alınan toprak numuneleri (8 adet) ALKA Çevre Laboratuvarları na analiz ettirilmiştir. Analiz sonuçlarında proje alanı ve civarındaki topraklar kuvvetli alkali (Ph>8), kireçli ve tuzsuz olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca analizlerde toprakların alınabilir fosfat oranı az, alınabilir potasyum oranı ise fazla tespit edilmiştir. Analiz sonuçları Ek-G-5 de sunulmuştur. 3.3 Proje Alanı ve Etki Alanını Jeolojik Özellikleri 3.3.1 Bölgesel Jeoloji (çalışma alanının işaretlendiği 1/25.000 ölçekli genel jeoloji haritası eklenmelidir) Kazan havzası kuzeydoğu-güneybatı yönünde uzanan bir Neojen oluşumudur. Üst üste baskı prosesleri ve yanal atımlı tektonik hareketler nedeniyle parçalanmış ve karmaşık bir yapıya sahiptir. Havzanın bulunduğu geniş bölge dahilinde üç ana tektonik yapı mevcut olmakta olup bunlar, Kuzey Anadolu Fay Hattı, Galatya Volkanik Kompleksi ve İzmir-Ankara- Erzincan Kenet Kuşağıdır. Kazan havzasının en yaşlı kayaçları Paleozoik Metamorfikler, Jura-Kratese Ofiolitik Melanjı ve Kratese-Paleojen birimlerden oluşan Eosen öncesi temel kayaçlardır. Temel kayaçların üzerlerini en alttan üste doğru sırasıyla Eosen birimler (Mülk formasyonu, Akpınar formasyonu ve Orhaniye siyeniti), Neojen sedimenter ve volkanik birimler, Plio-Kuvaterner depozitler ve Kuvaterner alüvyonlar örtmektedir. Havza iyi gelişmiş kıvrımları ile karakterize edilebilir. KD-GB yönlü iki ana antiklinal yapı havzanın yönünü tayin ettikleri gibi aynı zamanda sınırlarını da oluştururlar. Monoklinal kıvrımlar Eosen ve Miosen yaşlı birimlerde gelişmiş çokça görülen yapılardır. Genelde basen kenarlarındaki antiklinallerin kanatlarında gözlemlenirler. 21

Faylar da sıkça görülen jeolojik yapılar arasında yer alırlar. Ana faylar Kazan havzasının bugünkü şeklini kontrol eden KD-GB yönlü yanal atımlı normal faylar olup basenin batısında ve doğusunda bulunurlar. 2 1/25.000 ölçekli Genel Jeoloji Haritası Şekil 3.3-1 de verilmiştir. Şekil 3.3-1 İnceleme alanının 1/25.000 ölçekli Genel Jeoloji Haritası Kaynak: Kazan Doğalgaz Kojenerasyon Santralı Soda Külü, Sodyum Bikarbonat Üretim Tesisi ve Çözelti Madenciliği Projesi, Uygulama İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu, 2011 2 Kazan Doğalgaz Kojenerasyon Santralı Soda Külü, Sodyum Bikarbonat Üretim Tesisi ve Çözelti Madenciliği Projesi Nihai ÇED Raporu, 2011 22

3.3.2 Proje Alanı ve Etki Alanının Jeolojisi (inceleme alanına ait 1/5.000 varsa 1/1.000 ölçekli jeoloji haritası ile bölgesel ve inceleme alanlarına ait stratigrafik kesit eklenmeli ve bölüm içerisinde atıfta bulunulmalıdır) Proje alanı ve çevresinin jeolojik özellikleri Nihai Proje kapsamında 2011 yılında 3 Adım Jeoteknik Mühendislik İnşaat Ltd. Şti. tarafından hazırlanan ve Ek-J de sunulan Uygulamalı İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu nda açıklanmıştır. Stratigrafi Proje Alanı ve çevresinde dört ana kaya grubu gözlemlenmiştir. Bunlar, yaşlıdan gence doğru; Temel Kayaçlar, Eosen Birimler, Neojen Birimler ve Pliyo-Kuvaterner birimlerdir. İnceleme alanının genelleştirilmiş stratigrafik kolon kesiti Şekil 3.3-2 de verilmiştir. Temel Kayaçlar: Proje Alanı içerisinde yüzeye çıkmamakla beraber, sahaya çok yakın bazı alanlarda ve bazı sondaj çalışmalarında gözlenmiştir. Bu kayaçlar Paleozoyik metamorfikler (şistler ve rekristalize kireçtaşları) ile Paleojen volkanikler ve volkanoklastikler tarafından temsil edilirler. Cevherleşme alanı içinde yapılan sondaj çalışmaları, temelin volkanik ve volkanoklastik kayaçlardan oluştuğunu göstermiştir. Proje Alanı nın güney batısındaki Mülk ve İlyakut köylerinin batısında bulunan volkanik kayaçlar, koyu grikahverengi andezitik-trakiandezitik kayaçlar olarak izlenirken, volkanoklastikler gri renkli, ince taneli volkanoklastik sedimanlar olarak gözlenirler. Eosen Birimler: Proje Alanı nda geniş bir alanda yer alır ve iki ana formasyon adı altında tanımlanır. Bunlar Mülk ve Akpınar Formasyonu dur. Bu seri Alt Eosenden Orta Eosen e uzanan ve gölsel depolanma çevresinden, denizel depolanma çevresine giden bir transgresyonun sonucu olarak gelişmiştir. Mülk Formasyonu: Proje Alanı nın batı kısmında, Kazan havzasının doğrultusuna uyumlu olarak kuzeydoğu-güneybatı yönünde yüzeylenen gölsel kayaçlardan oluşur ve beş ayrı litostratigrafik alt birime ayrılır. Bu birimler yaşlıdan gence doğru Taban, İncirlik, Asmalıdere, Fethiye ve Sarıkaya üyeleridir. Taban Birimi: Cevherleşme alanı içerisinde mostra vermemekle beraber Proje Alanı nın dışında ve bazı sondajlarda gözlenir. Soluk, açık kahve renkli, sert dolomitik çamur ve silttaşlarından oluşur. Alt dokanağı volkanik ve volkanoklastikler ile ardalanmalı ve uyumludur. Üstten ise İncirlik Üyesi tarafından uyumlu olarak örtülür. Birim içerisinde yoğun tektonik aktivitelerin yaygın hidrotermal damarlar oluşturduğu gözlenmiştir. İncirlik Üyesi: Trona tabakalarını da içeren Mülk Formasyonunun en kalın üyesidir. Bu birim 385 m den daha fazla kalınlığa sahiptir ve laminalı bir özellik gösterir. Birim açık kahve ve yeşil renkli, ince tabakalı dolomitik çamurtaşları, siyah-kahverengi, ince-düz laminalı bitümlü şeyller ve açık-koyu kahverengi ve beyaz, ince-kalın trona (yer yer nakolit ya da halit) tabakalarının ardalanmalarından oluşur. İncirlik üyesi diğer bazı tuz mineralleri (şortit, nortopit, searlesit gibi) yönünden de zengindir. Bu kristaller ve mineraller su ile çözülebilir özellikte olduklarından yeryüzünde görülmeleri mümkün olmamaktadır. Birim içinde nadir de olsa ince tüf tabakaları gözlenir. Bu tabakaların yaşı yaklaşık 46 milyon yıl olarak tespit edilmiştir. 23

Asmalıdere Üyesi: İncirlik Üyesi ni uyumlu bir şekilde örter. Üyenin stratigrafik kalınlığı 145 m yi bulmaktadır. Bu üyenin alt kısmını yaklaşık 40 m kalınlığında gri renkli, paralel laminalı-ince tabakalı, iyi derecelenmiş silttaşı-çamurtaşı oluştururken, üst kısmını 105 m kalınlığa ulaşan, açık kahve krem, açık yeşil renkli, laminalı-ince tabakalı dolomitik çamurtaşları temsil eder. Altında yer aldığı Fethiye Üyesi ile geçişi uyumludur. Fethiye Üyesi: Kalınlığı 195 m civarında olan Fethiye Üyesi yeşil renkli, masif marnlardan oluşmaktadır. Yer yer krem-açık kahve renkli, ince tabakalı dolomitik çamurtaşı sokulumları gözlenmiştir. Hem sahada hem de sondaj karotlarında bazı bölümlerinin oldukça çatlaklı ve kırıklı olduğu izlenmiştir. Sarıkaya Üyesi: Mülk Formasyonu nun en genç ve en ince kalınlıktaki (yaklaşık 30m) üyesi olarak en üstte yer alır ve gölsel ortamdan (Mülk Formasyonu) denizel ortama (Akpınar Formasyonu) dönüşen bir geçiş zonunu temsil eder. Kırmızımsı, kahverengi-yeşil, masif çamurtaşları, yer yer silt ve kumtaşlarından oluşur. Proje Alanı nın çok küçük bir alanında, Kartalkaya Tepesi nin 600 m kadar kuzeyinde mostra verir. Akpınar Formasyonu: Fethiye köyünün kuzeybatısında, Kartalkaya Tepesi nin batı ve kuzeyinde yüzeye çıkar. Yeşil renkli, fosilli masif marnlardan oluşmaktadır. Kalınlığı 255m yi aşar. Makrofosil açısından çok zengin olup, gastropod, pelesipod, alveolin, numulit ve asilin fosil türleri kolaylıkla ayırt edilebilirler. Bu fosil türlerine göre birinin yaşı Lutesyen (Orta Eosen) olarak tanımlanır. Akpınar Formasyonu, Mülk Formasyonu nu uyumlu olarak örterken Neojen (Miyosen-Pliyosen) birimler tarafından uyumsuzca kaplanır. Neojen Birimler: Proje Alanı nda gözlenen Neojen birimler Eosen birimlerini uyumsuz olarak örter ve kendi içlerinde iki ana formasyona ayrılırlar. Bunlar Kocadoruk ve Kirmir Formasyonlarıdır. İki birim arasındaki dokanak da uyumsuzdur. Neojen birimlerin toplam kalınlıkları bölgede 620 m den daha fazlaya ulaşabilmektedir. Kocadoruk Formasyonu: Proje Alanı nın orta kesimlerinde, kuzeydoğu-güneybatı yönünde ve Mülk Formasyonu ile aynı doğrultuda oldukça geniş bir alana yayılmıştır. Yeşil ve kahve renkli marnlar ile yer yer lokal kireçtaşı, kumtaşı ve çakıltaşı ara katmanlarından oluşmuştur. Kirmir Formasyonu: Kocadoruk Formasyonunu uyumsuz olarak kaplar ve İncirlik köyünün kuzey ve kuzeybatısında mostra verir. Tüfler ve tüflü çökellere eşlik eden çamurtaşı, kumtaşı ve çakıltaşlarından meydana gelmiştir. Pliyo-Kuvaterner alüvyal ve kolüvyal birimler: Bu birimler birbirinden farklı ve ayrı çakıltaşlarını kapsarlar. Bunlar kolüvyon ve moloz birikimleri, alüvyonlar ve yamaç çökelleridir. Proje Alanı nın kuzeybatısında Yiğitbeleni Sırtı nda kalınlıkları 15m ye varan, sarı renkli, köşeli-yarıköşeli, yarı taşlaşmış ve herhangi bir içyapı göstermeyen Pliyo-Kuvaterner kölüvyonlar olarak yüzeylenir. Güncel alüvyonlar ise yeni gelişen yelpazelerde, geniş ve düz alanlarda kırmızı iri kırıntılılar olarak gözlenirler. 24

Şekil 3.3-2 Genelleştirilmiş Stratigrafik Dikme Kesit Kaynak: Kazan Doğalgaz Kojenerasyon Santralı Soda Külü, Sodyum Bikarbonat Üretim Tesisi ve Çözelti Madenciliği Projesi, Uygulama İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu, 2011 25

Proje Alanı Jeolojisi Proje alanı 20-40 cm kalınlığında bitkisel toprak ile kaplıdır. Bitkisel toprak altında, Neojen in üst seviyelerini oluşturan Kirmir Formasyonu uzanır. Formasyon, Kocadoruk Formasyonu üzerinde uyumsuz olarak kaplar ve İncirlik Köyü nün kuzey ve kuzeybatısında mostra vermektedir. Jeolojik-jeoteknik etüt çalışmasında açılan sondajların tanımlamalarına göre, üst seviyelerde yer yer tümüyle ayrışmış silttaşı-kiltaşı ve kumtaşı ardalanmasından oluşur. Sondajların alt seviyelerinde ince taneli çakıltaşları egemen olmaya başlar. Bu seviyelerde de silttaşı-kiltaşı-kumtaşı ara katmanları gözlenir. Çakıltaşı ve kumtaşı taneleri köşeli kaya parçacıklarından oluşmaktadır (tüfitik kumtaşı tüfitik çakıltaşı). Proje Alanı nı gösteren 1/5000 ölçekli jeoloji haritası Ek-F-8 de sunulmuştur. 3.3.3 Proje Alanına Ait İmar Planına Esas Jeolojik ve Jeoteknik Etüt Raporları (onaylayan kurum, onay tarihi, kapak, amaç, imar durumu, afet durumu, yerleşime uygunluk değerlendirmesi, sonuç ve onay sayfaları ile inceleme alanını içine alan yerleşime uygunluk değerlendirme paftası rapora eklenmelidir) Nihai Proje kapsamında, Proje alanının temel özelliklerini irdelemek, jeolojik-jeoteknik özelliklerini belirlemek amacıyla Ağustos-Eylül 2011 yılında Uygulamalı İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt çalışmaları yürütülmüştür. Söz konusu çalışma sonucunda hazırlanan Uygulamalı İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu Ek-J de verilmiştir. Yukarıda bahsi geçen projenin arazi çalışmalarında, Kostik Soda Üretim Tesisi alanını da kapsayan soda külü ve sodyum bikarbonat üretim tesisi alanında ve çevresinde derinlikleri 7,5-10,0 m arasında değişen 3 adet araştırma sondajı, 7 adet araştırma çukuru açılmıştır. Araştırma sondajları ve araştırma çukurlarına ait bilgiler Ek-K da yer alan Zemin Etüt Raporu nda verilmiştir. Açılan sondaj kuyularına göre, SK-4 kuyusunda; 0.50 metre derinliğe kadar bitkisel toprak, 0.50-9.00 metre derinlikler arası az çakıllı kumlu, "CH" Simgeli "Kil" biriminden, 9.00-13.00 metre derinlikler arasında "Kiltaşı" biriminden oluştuğu, SK-5 kuyusunda; 0.50 metre derinliğe kadar bitkisel toprak, 0.50-15.00 metre derinlikler arası az çakıllı kumlu, "CH" Simgeli "Kil" biriminden oluştuğu ve 10 metre derinlikte yeraltı suyunun var olduğu, SK-6 kuyusunda; 0.50 metre derinliğe kadar bitkisel toprak, 0.50-5.00 metre derinlikler arası az çakıllı kumlu, "CH" simgeli "Kil" biriminden, 5.00-8.00 metre derinlikler arasında "Kiltaşı" biriminden oluştuğu, belirlenmiştir. Proje Alanı nı oluşturan kil (CH) birimi, C Grubu, Kiltaşı birimi B grubu zeminlerden olup zemin sınıfı bakımından Z3 ve Z2 dir. İnceleme alanını oluşturan, Kil ve Kiltaşı birimi, 4. Derece Deprem Bölgesi içerisinde yer almakta ve etkin yer ivmesi (Ao)=0,10 dur. İnceleme alanında yapılan sondaj çalışmaları sonucunda rastlanan Kiltaşı birimi yüzeye yakın yerlerde Orta Derecede Ayrışmış (W3) olup derinlere inildikçe az ayrışmış (W2) özellik göstermektedir. Kaya kütlesinin temel RQD si % 56-63 arasındadır, sondajlardan elde edilen verilere dayanarak literatür dahilinde orta kaliteli kaya sınıfına girmektedir ve çatlaklı 26

kırıklı yapıdadır. Süreksizliklerin daha çok alt seviyelerde bulunduğu ve bozuşma derecesi orta-ileri olan Kirmir formasyonuna ait Kiltaşlarından oluştuğu görülmektedir. Yapı yerlerinde, bitkisel toprak ve kiltaşı-silttaşı-kumtaşı birimlerinin tümüyle ayrışmış kısımları sıyrılıp atılınca, temel doğrudan kaya birimler üzerinde olacaktır. Bu nedenle proje alanında konsolidasyona bağlı oturmalar beklenmemektedir. Ayrıca sahadaki kil birimleri düşük şişme derecesine sahiptir. 3.4 Proje Alanı ve Etki Alanının Doğal Afet ve Depremsellik Durumu 3.4.1 Doğal Afet Durumu (7269 sayılı yasada belirtilen deprem dışındaki heyelan, su baskını, çığ, kaya düşmesi vb. afet riskleri hakkında bilgi verilmelidir) Kazan Trona Projesi Pilot Tesis ÇED çalışmalarında Kostik Soda Üretim Tesisi alanını da kapsayan pilot tesis proje alanı üzerindeki olası heyelan riski ve heyelan türlerinin belirlenmesi amacı ile ODTÜ Jeoloji Mühendisliği Bölümü tarafından bir çalışma yapılmıştır. ODTÜ Jeoloji Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Vedat Doyuran ın başkanlığı altında yapılan çalışmada heyelan-litoloji (kaya türleri), heyelan-eğim, heyelan-yamaç yönelimi ve heyelan-su ilişkileri belirlenmiştir. Saha gözlemlerine dayanarak yapılan değerlendirmeler sonucunda Heyelan Duyarlılık Haritası çıkarılmıştır (bk. Şekil 3.4-1). Haritadan da görüldüğü üzere Göçükderesi vadi yamaçları aktif heyelan sahalarıdır. Bu aktif zon etrafında potansiyel heyelan sahaları belirlenmiştir. Kuzeybatı-güneydoğu uzanımlı bu zon içinde yer yer sığ şev hareketlerine rastlanılmaktadır. Kostik Soda Üretim Tesisi alanını kapsayan Trona sahası için ODTÜ tarafından yapılan heyelan etütleri, çalışma bölgelerinin heyelan riski olmayan kesimde olduğunu göstermektedir. Proje Alanı içinde ve etki alanında 7269 Sayılı Afet Kanunu kapsamında herhangi bir su baskını, kaya düşmesi, heyelan vb. afet riskleri beklenmemektedir. 27

Şekil 3.4-1 Heyelan Duyarlılık Haritası Kaynak: Kazan Doğalgaz Kojenerasyon Santralı Soda Külü, Sodyum Bikarbonat Üretim Tesisi ve Çözelti Madenciliği Projesi, Uygulama İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu, 2011 3.4.2 Deprem Durumu (inceleme alanı ve yakın çevresinde yer alan fayların faaliyet alanına uzaklıkları, etkileri, geçmişte ve son dönemde meydana gelen depremlerden kısaca bilgi verilerek, Türkiye Deprem Bölgeleri Haritasına, diri fay haritasına ve uyulacak yönetmeliklere atıfta bulunulmalıdır.) Proje Alanı nın yer aldığı Ankara ili, gerek coğrafi gerekse sismotektonik konum itibari ile yakın geçmişte hiçbir zaman büyük bir depremin merkez üssü olmamıştır. Ancak 100-120 km kuzeyinden geçen Kuzey Anadolu Fay Zonu nun batı uzantısındaki depremlerden ve 28

güney doğusunda yer alan Kırşehir-Keskin aktif fay zonunun yarattığı depremlerden önemli ölçüde etkilenmiştir. Proje Alanı, Bayındırlık İskan Bakanlığı Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası na göre 4. derece deprem kuşağı içerisinde yer almaktadır. Projenin yapılacağı Ankara İli Deprem Haritası Şekil 3.4-2 de gösterilmiştir. Şekil 3.4-2 Ankara İli Deprem Haritası Kaynak: www.deprem.gov.tr Nihai Proje kapsamında, inceleme alanı üzerinde yapılan ve Ek-J de sunulan Uygulama İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt çalışmasında, çalışma alanı ve çevresinin depremsellik ve poison olasılık dağılımı ile deprem tehlike analizi yapılmıştır. Deprem araştırma kayıtlarına göre; yukarıda bahsi geçen Proje alanı odak olacak şekilde 100 km yarıçaplı alan içerisinde, Kandilli kayıtlarına göre, 1900-2010 yılları arasında magnitüdü 4,0 7,9 arasında 99 adet deprem izlenmiş olup depremlerin özeti Tablo 3.4-1 de verilmiştir. Tablo 3.4-1 1900-2010 Yılları Arasında Magnitüdü 4.0 7.9 Arasındaki Depremlerin Özeti 4.0 M < 5.0 5.0 M < 5.9 6.0 M < 6.9 7.0 M < 7.9 84 adet (%84.4) 13 adet (%13.13) 2 adet (%2.02) 0 adet (%0) Kaynak: Kazan Doğalgaz Kojenerasyon Santralı Soda Külü, Sodyum Bikarbonat Üretim Tesisi ve Çözelti Madenciliği Projesi, Uygulama İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu, 2011 Depremsellik konusunda sadece Proje Alanı nda değil, aynı zamanda Ankara İli ve çevresinin (Kuzeyde Gerede-Çerkeş, doğuda Kırıkkale-Keskin, güneyde Tuzgölü, kuzeybatı ucu Cihanbeyli, batıda Polatlı-Çayırhan arasında kalan geniş bir alanın) deprem kaynakları ve depremselliği TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi ve ODTÜ Jeoloji Mühendisliği 29

Bölümü öğretim üyelerinden Prof. Dr. Ali Koçyiğit başkanlığında bir ekip tarafından araştırılmıştır. Kostik Soda Üretim Tesisini etkileyebilecek aktif fay olan Kuzey Anadolu Fayı proje alanının yaklaşık 80 km kuzeyinden geçmektedir. Proje Alanı ve yakın çevresinde, Ova Çayı yakınında son 50 yıl içerisinde büyüklüğü 3-4 arasında değişen depremler gözlenmiştir. Bölgede meydana gelen depremlere sebep olan ya da deprem yaratma riski olan faylar; KD-GB gidişli fay ve fay zonları (Kuzey Anadolu Fay Zonu ve alt sistemleri, Devrez Fay Zonu, Peçenek Fay Seti, Çeltikçi Fay Zonu, Ayaş Fay Zonu, İlhan fayı, Malıköy-Kazan Fay Zonu, Sabanca Fay Zonu, Haymana Fay Zonu, Kirazoğlu Fay Zonu, Oğulbey Fayı, Elmadağ Fay Zonu, Balaban Fay Zonu, Küredağ Fay Zonu, Bağlıca Fay Seti), KB-GD gidişli fay ve fay zonları (Tuzgölü Fay Zonu, Seyfe Fay Zonu, Gülbağı Fay Zonu, Samsam Fay Zonu, İnönü-Eskişehir Fay Zonu ve alt zonları), D-B gidişli fay ve fay setleri (İçmeler Fay Seti, Yakuphasan Fay Seti, Bayındır-Kızık Fay Seti), K-G gidişli fay zonları ve fay setleridir (Kızılcahamamfayı, Dodurga Fay Zonu, Korgun-Kalecik-Kesikköprü fay zonları, Gölbaşı Fay Zonu, Babayakup Fay Zonu) (Koçyiğit v.d, 2003). Gerek morfotektonik-jeolojik ve gerekse sismik veriler ışığında değerlendirilen fayların önemli bir kesiminin potansiyel aktif, diğer bir kısmının da aktif fay kategorisinde oldukları belirtilmiştir. Listelenen faylar Ankara yöresinde çeşitli dönemlerde depremler meydana getirmiştir. Fakat Proje Alanı içinde büyüklüğü 3,6 dan daha büyük, tarihi ya da güncel deprem olmamıştır. Projenin inşaat aşamasında yapılacak her türlü yapılarda 02.09.1997 tarih ve 23098 (değişiklik: 14.07.2007 tarih ve 26582 sayılı Resmi Gazete) sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik hükümlerine, 06.03.2007 tarih ve 26454 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelik ve 7269 sayılı Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun hükümlerine uyulacaktır. 3.5 Proje Alanı ve Etki Alanının Hidrojeolojik Özellikleri ve Yeraltı Su Kaynaklarının Mevcut ve Planlanan Kullanımı, Proje Alanına Mesafeleri ve Debileri Ankara ilinin yeraltı suyu potansiyelinin büyük bir bölümü (% 75 i) Ankara Ovası, Kazan-Mürted Ovası, Polatlı güneyi ve Şereflikoçhisar-Peçenek havzasında yer almaktadır. Yeraltı suyu potansiyeli yönünden verimli diğer havzalar ise Kirmir Havzası (Kızılcahamam-Beypazarı arası), Nallıhan Havzası ve Çubuk Ovası dır. 2010 yılı Devlet Su İşleri V. Bölge Müdürlüğü verilerine göre Ankara ili yeraltı suyu işletme rezervi 196 hm 3 /yıl ve tahsis edilen miktar 184 hm 3 /yıl dır. Proje alanı, Kazan-Sincan ilçeleri arasında uzanmakta olup, söz konusu ilçeler ve bunlara bağlı yerleşimler içme ve kullanma suyu ihtiyaçlarını yeraltı suyundan karşılamaktadır. Tesise en yakın konumdaki İncirlik ve Fethiye köylerinin içme ve kullanma suları Ova Çayı alüvyonlarında açılan kuyulardan sağlamakta ve kuyuların yeraltı suyu seviyeleri 1-15m arasında değişmekte olup toplam debileri ise 0,58 l/sn dir. Ankara ili bazında yeraltı suyu havzaları yeri ve işletme rezervleri Tablo 3.5-1 de verilmiştir. Proje alanı, Kazan-Mürted Ovası nda yer almaktadır. 30

Tablo 3.5-1 Ankara Yeraltı Suyu Havzaları Yeri İşletme Rezervi (hm 3 /yıl) Yeri İşletme Rezervi (hm 3 /yıl) Ankara Güneyi 4,5 Gölbaşı Çevresi 2,23 Ayaş-Beypazarı-Güdül 5,5 Bala 1,5 Çubuk Ovası 9 Kızılcahamam 0,4 Hatip Ovası 33 Elmadağ 8,2 Kurakçöl 2 Kalecik 1,6 Mürted Ovası 15,5 Polatlı 0,1 Temelli 0,5 Yenimahalle 1,85 Tuzgölü Doğusu ve Peçenek 3 Kazan 0,54 Bursal Vadisi 1,5 Kaynak. 2023 Ankara Başkent İmar Planı Açıklama Raporu, 2007 Kazan-Mürted Ovası nda su taşıyan formasyonlar alüvyonun kum ve çakılları ile Pliyosen yaşlı, basınçlı yeraltı suyu ihtiva eden kırmızımsı kahve renkli marnlarla ara tabakalı olan gevşek çimentolu konglomeralardır. Alüvyonlar ovada oldukça geniş yer kaplamaktadır. Yaklaşık 120 km 2 dir. Kalınlığı ortalama 25-30 m. kadardır. Pliyosen yaşlı birimler ise yaklaşık olarak 130,7 km 2 lik alan kaplamaktadır. Ova Çayı alüvyonlarının ortalama 1,5 km eninde şerit halindeki bir yatak boyunca 25-30 m derinliğe kadar işletmeye elverişli miktar ve kalitede yeraltı suyu ihtiva ettiği söylenebilmektedir. Ova Çayı ve Kurtboğazı dereleri boyunca 1-1,5 km lik genişlikte şerit halindeki bir yatakta çökelmiş bulunan silt, kum ve çakıllardan ibaret 25-30 m. kalınlığındaki alüvyon yeraltı suyu bakımından işletmeye elverişlidir. Sondaj kuyularının ortalama derinliği 25-30 m. verimi 20-25 l/sn ve statik seviyeleri 1,5-4,0 m. dolaylarındadır. Mürted Ovası nda yaygın bir yeraltı suyu işletmesi yapılmakta olup, ova kenarlarında ve dağ eteklerinden köylerin içme suyu ihtiyacını karşılayan çok sayıda kaynak bulunmaktadır. Kaynakların büyük bir bölümü birikinti konileri ve bu konilerin eteklerinden, bir kısım kaynaklar ise andezit çatlaklarından çıkmaktadır. Debileri 2,3 ile 16 l/sn arasında değişen kaynakların en önemlisi 40 l/sn lik debiye sahip olan Büvet Pınarı dır. Kazan havzasında yeraltı suyu özellikle evsel amaçlı ve içme suyu olarak kullanılmaktadır. Bu amaçla daha çok kaynak sularından yararlanılmaktadır. Kaynakların çoğu yağışlarla ilintili olup, yağışlar arttıkça debileri de artmaktadır. Bu kaynaklardan birçoğu yaz aylarında kurumaktadır. Tarımsal amaçlı yeraltı suyu kullanımı kısıtlıdır. Ek-J de sunulan Uygulama İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt kapsamında yürütülen arazi çalışmaları sırasında sondaj kuyuları açılmıştır. Açılan SK-1 ve SK-5 sondaj kuyularında yeraltı suyuna rastlanılmıştır (bk. Tablo 3.5-2). Tablo 3.5-2 Sondaj Kuyuları verileri ve YAS Sondaj No Koordinatları YASS (m) SK-1 457434 4441504 11.00 SK-5 457473 4441718 10.00 Kaynak: Kazan Doğalgaz Kojenerasyon Santralı Soda Külü, Sodyum Bikarbonat Üretim Tesisi ve Çözelti Madenciliği Projesi, Uygulama İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu, 2011 31

Ayrıca etüt kapsamında yeraltı sularının kalitesinin ve hidrojeokimyasının tespitine yönelik İncirlik Mahallesi ve Fethiye Mahallesinde bulunan yeraltı suyu kuyularından su örnekleri alınarak ALKA Çevre Laboratuvarlarına analiz ettirilmiştir. Analiz sonuçları Tablo 3.5-3 de ve Ek-G-1 de verilmiştir. Tablo 3.5-3 Yeraltı Suyu Analiz Sonuçları PARAMETRELER ANALİZ SONUÇLARI 1.Ölçüm Noktası 2.Ölçüm Noktası 3. Ölçüm NoktasI KOORDİNATLAR X Y X Y X Y 4442787 0462234 4439747 0458873 4443391 0459979 A) Fiziksel ve İnorganik - Kimyasal Parametreler Sıcaklık 18,20 16,90 27,10 ph 7,72 8,27 7,78 Çözünmüş Oksijen (mg O 2/L) 6,13 7,40 2,39 Oksijen Doygunluğu (%) 74,4 85,5 34,6 Klorür İyonu (mg Cl/L) 899,70 44,90 19,90 Sülfat İyonu (mg SO4=/L) 351,37 17,62 13,32 Amonyum Azotu (mg NH4+-N/L) <0,01 <0,01 0,037 Nitrit Azotu (mg NO2 - -N/L) 0,018 0,003 0,006 Nitrat Azotu (mg NO3 - -N/L) 1,28 2,14 <0,1 Toplam Fosfor (mg P/L) 2,53 0,103 0,067 Toplam Çözünmüş Madde 437 513 419 Renk (Pt-Co) 38,18 3,05 33,46 Sodyum (mg Na+/L) 83,06 175,16 138,82 B) Organik Parametreler Kimyasal Oksijen İhtiyacı (KOİ) 10 70 10 Biyolojik Oksijen İhtiyacı (BOİ) 2,92 19,50 2,36 Toplam Organik Karbon 5,83 26,47 6,64 Toplam Kjeldahl Azotu 2,17 4,90 2,31 Yağ ve Gres <0,003 <0,003 <0,003 Yüzey Aktif Madde 0,108 0,041 0,046 Fenol <0,002 <0,002 <0,002 Mineral Yağlar ve Türevleri <0,003 <0,003 <0,003 Toplam Pestisit ( jg/l) <0,06 <0,06 <0,06 C) İnorganik Kirlenme Parametreleri Civa ( jg Hg/L) <1 <1 <1 Kadmiyum (ug Cd/L) <2 <2 <2 Kurşun (ug Pb/L) <10 <10 <10 Arsenik (ug As/L) <10 18 <10 Bakır (ug Cu/L) <10 <10 <10 32

PARAMETRELER ANALİZ SONUÇLARI 1.Ölçüm Noktası 2.Ölçüm Noktası 3. Ölçüm NoktasI KOORDİNATLAR X Y X Y X Y 4442787 0462234 4439747 0458873 4443391 0459979 Toplam Krom (ug Cr/L) 26,0 <10 <10 Krom (Cr+ 6 ) (ug /L) <30 <30 <30 Kobalt (ug Co/L) <10 <10 <10 Nikel (ug Ni/L) <10 <10 <10 Çinko (ug Zn/L) <10 <10 <10 Toplam Siyanür (ug CN/L) <20 <20 <20 Florür (ug F"/L) <100 480 <100 Serbest Klor (ug CI2/L) <30 <30 <30 Sülfür (ug S=/L) <100 <100 <100 Demir (ug Fe/L) 960 <10 2060 Mangan (ug Mn/L) 15 <10 <10 Bor (ug B/L) 506 821 1870 Selenyum (ug Se/L) <10 <10 <10 Baryum (ug Ba/L) 69 65 82 Alüminyum (mg Al/L) 5,34 <0,01 <0,01 Radyoaktivite Alfa-Aktivitesi (Bq/L) 0,108±0,013 0,265±0,019 0,110±0,014 Beta-Aktivitesi (Bq/L) 0,145±0,038 0,764±0,051 0,134±0,022 D) Bakteriyolojik Parametreler Toplam Koliform (EMS/100 ml) 431 0 849 Fekal Koliform (EMS/100 ml) 424 0 784 İnşaat aşamasında personelden kaynaklı kullanma suyu Proje Alanı çevresinde bulunan kuyulardan sağlanacak olup gerekli izinler alınmıştır (bk. Ek-E-H). İşletme aşamasında ihtiyaç olan su, yeraltı suyu kullanım izni alınmış olan su kuyularından ya da Ankara Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü nden (ASKİ) temin edilmesi planlanmaktadır. 3.6 Proje Alanı ve Etki Alanının Hidrojeolojik Özellikleri ve Yüzeysel Su Kaynaklarının Mevcut ve Planlanan Kullanımı, Proje Alanına Mesafeleri ve Debileri, 1/25.000 lik Topoğrafik Haritada Gösterimi Proje Alanı, Mürted Ovası nda yer almaktadır. Hatip Ovası nın kuzeybatısında kalan Mürted Ovası nın başlıca akarsuyu kuzeyden Yıldırım ve Aydos Dağlarından beslenen Ova Çayı dır. Mürted Ovası nı kuzeyden güneye kat eden Ova Çayı nın en önemli kolu Kurtboğazı Deresidir. Ova Çayı na batıdan ve doğudan Çihrilik, Kilis, Killiközu, Kaptıboğazı, Kestanegölü, İyimir, Ağca, Çelti, Yılgın, Kızpınarı, Kermeliközü, Güvenç, Bağlariçi gibi çok sayıda dere karışmaktadır. Bunların çoğu mevsimlik dereler olup, yaz aylarında kururlar. 33

Proje Alanı nın güneyinden geçen ve Ankara Çayı nın yan kolu olan Ova Çayı, Proje Alanı nı deşarj etmektedir. Ova Çayı, Proje Alanı nın yaklaşık 9 km güneydoğusundan geçerek kuzeydoğu-güneybatı istikametinde akmaktadır. Ova Çayı havzanın üst bölümlerinde Kocaçay ismi ile adlandırılmaktadır. Kocaçay, Kazan ilçesi sınırlarında bulunan Yılmazköy ü geçtikten sonra Ova Çayı adını almaktadır. Ova Çayı nın en büyük kolu olan Kurtboğazı Deresi; Kazan ilçesinin doğusunda Ova Çayı na karışmaktadır. Yakuphasan Köyü ile Yılmazköy arasında Ova Çayı üzerinde inşa edilen bir regülatör ile Ova Çayı suları 22 km uzunluğundaki kanal vasıtası ile Kurtboğazı Barajı na yönlendirilmiştir. Ova Çayı üzerinde bulunan Kurtboğazı Barajı, Kazan ilçesinin 7 km kuzeyinde olup, Proje Alanı na uzaklığı kuş uçuşu 25 km dir. Bu dere önüne inşa edilen Kurtboğazı Barajı ile akışa geçen suyun tamamı toplanmıştır. Sulama ve içme suyu amaçlı olarak inşa edilen Kurtboğazı Barajı 1967 yılında tamamlanmıştır. Nihai Proje için yürütülen arazi çalışmalarında, Kostik Soda Üretim Tesis alanını da içine alan söz konusu proje alanı çevresindeki yüzeysel su kaynakları araştırılmış ve haritalanmıştır (bk. Şekil 3.6-1). Proje Alanı nın 3 km güney batısında yer alan Mülk Göleti ise sulama amaçlı kullanılmaktadır. Proje Alanı nın kuş uçuşu 32 km kuzeybatısında içme suyu temini amaçlı Çamlıdere Barajı, 10 km kuzey batısında sulama amaçlı Asartepe Barajı, 20 km kuzey doğusunda Örencik Sulama Göleti, 17 km kuzeyinde de Soğucak Köyü Sulama Göleti bulunmaktadır. Proje Alanı nda yüzeysel su kaynağı bulunmamaktadır. Proje alanı ve çevresinde kuru dere yatakları tespit edilmiş olup bu dere yataklarının yağışla akışa geçebildiği belirlenmiştir. Proje Alanı nın güneyinden kuş uçuşu yaklaşık 280 m. mesafede kuru dere niteliğinde olan Leğenli Deresi geçmektedir. Bölgede kuru dere niteliğinde olan Avizağılı Deresinin akış gösterdiği dönemde su numunesi alınmış ve proje alanının güneybatısında yer alan Mülk Göleti nden ve güneydoğusunda yer alan Ova Çayı ndan (Bitik mevkii) su numunesi alınarak ALKA Çevre Laboratuvarlarına analiz ettirilmiştir. Yüzey suyu analiz sonuçları Tablo 3.6-1 de ve Ek-G- 2 de verilmiştir. Tablo 3.6-1 Yüzey Suyu Analiz Sonuçları PARAMETRELER ANALİZ SONUÇLARI Avzağılı Deresi Mülk Göleti Ova Çayı Bitik mevkii A) Fiziksel ve inorganik - Kimyasal Parametreler Sıcaklık 23,70 28,10 23,80 ph 7,64 9,30 7,97 Çözünmüş Oksijen 2,79 10,31 4,43 (mg O 2/L) Oksijen Doygunluğu (%) 38,5 150,5 61,1 Klorür İyonu (mg Cl/L) 19,90 14,90 314,90 Sülfat İyonu (mg SO4=/L) Amonyum Azotu (mg NH4+-N/L) Nitrit Azotu (mg NO2 - -N/L) Nitrat Azotu (mg NO3 - -N/L) 17,35 15,45 65,19 <0,01 <0,01 0,480 <0,001 <0,001 <0,001 0,17 0,13 0,204 34

ANALİZ SONUÇLARI PARAMETRELER Avzağılı Deresi Mülk Göleti Ova Çayı Bitik mevkii Toplam Fosfor (mg P/L) 0,130 0,028 0,327 Toplam Çözünmüş 415 327 667 Madde Renk (Pt-Co) 13,71 28,91 49,45 Sodyum (mg Na+/L) 32,74 65,68 147,06 B)Organik Parametreler Kimyasal Oksijen 40 20 30 İhtiyacı (KOİ) Biyolojik Oksijen 10,90 5,52 8,43 İhtiyacı (BOİ) Toplam Organik 5,59 7,98 9,95 Karbon Toplam Kjeldahl Azotu 0,63 0,91 1,82 Yağ ve Gres <0,003 <0,003 <0,003 Yüzey Aktif Madde 0,061 0,053 0,035 Fenol <0,002 <0,002 <0,002 Mineral Yağlar ve <0,003 <0,003 <0,003 Türevleri Toplam Pestisit ( jg/l) <0,06 <0,06 <0,06 C) inorganik Kirlenme Parametreleri Civa ( jg Hg/L) <1 <1 <1 Kadmiyum (ug Cd/L) <2 <2 <2 Kurşun (ug Pb/L) <10 <10 <10 Arsenik (ug As/L) 158 41 31 Bakır (ug Cu/L) <10 <10 <10 Toplam Krom (ug Cr/L) <10 <10 <10 Krom (Cr+ 6 ) (ug /L) <30 <30 <30 Kobalt (ug Co/L) <10 <10 <10 Nikel (ug Ni/L) <10 <10 <10 Çinko (ug Zn/L) <10 <10 <10 Toplam Siyanür <20 <20 <20 (ug CN/L) Florür (ug F"/L) <100 200 <100 Serbest Klor (ug CI2/L) <30 <30 <30 Sülfür (ug S=/L) <100 <100 <100 Demir (ug Fe/L) <10 <10 11 Mangan (ug Mn/L) <10 <10 <10 Bor (ug B/L) <500 <500 <500 Selenyum (ug Se/L) <10 <10 <10 Baryum (ug Ba/L) 91 <10 144 Alüminyum (mg Al/L) <0,01 <0,01 <0,01 Radyoaktivite 1 Alfa-Aktivitesi (Bq/L) 0,074±0,012 < 0,007 0,059 ± 0,010 Beta-Aktivitesi (Bq/L) 0,182±0,030 1,349±0,053 0,419 ± 0,050 D) Bakteriyolojik parametreler Toplam Koliform 32 23 778 (EMS/100 ml) Fekal Koliform 26 14 664 (EMS/100 ml) Bilgi; 1: Türkiye Atom Enerjisi Kurumu, Çekmece Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi tarafından yapılmıştır. 35

Şekil 3.6-1 Proje Alanı nı Civarındaki Yüzeysel Su Kaynakları ve Su Yapıları 36

3.7 Meteorolojik Özellikler ve Veriler, Bölge Özelinde Hava Koşulları, Bu Koşulların Yapımı Planlanan Projeye Etkileri Yönünden İrdelenmesi, Rüzgar Gülü Bu bölümde, Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü nden temin edilen Etimesgut Meteoroloji İstasyonu na ait 1994-2010 yılları arasındaki veriler değerlendirilmiştir Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar Meteoroloji Bülteni (1994-2010) Ek-L de verilmiştir.. Etimesgut Meteoroloji İstasyonu nun konumu ve çalışma süresine dair bilgiler Tablo 3.7-1 de verilmiştir. Tablo 3.7-1 Etimesgut Meteoroloji İstasyonuna İlişkin Parametreler Çalışma Süresi 1994-2010 Enlem 39 Boylam 32 Yükseklik 800 Kaynak: MGM, Etimesgut Meteoroloji İstasyonu (1994-2010) Bölgenin Genel İklim Şartları Ankara nın büyük bölümünde karasal iklim hüküm sürer. Yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve yağışlıdır. İç Anadolu da görülen Karasal iklimin etkisi ile ilin orta ve güneyinde bozkırlar, Karadeniz iklimi etkisi ile de kuzeyde ormanlar yaygındır. İlin kuzeybatısında bulunan Nallıhan civarında iklim koşulları kısmen Akdeniz ikliminin geçiş özelliklerini gösterir. İlin kuzey kesimleri Karadeniz iklimi etkisindeyken diğer yerlerde karasal iklim hüküm sürer. Güney ve güneydoğuya gidildikçe günlük ve yıllık sıcaklık farkları artarken yağış miktarı da azalır. Kuzeyde Kızılcahamam ve Çamlıdere ilçeleri Karadeniz ikliminin etkisi altındadır. En sıcak aylar Temmuz ve Ağustos en soğuk ay ise Ocaktır. İlde kışın sis etkili olup hayatı olumsuz etkiler. Bölgeye düşen yağış miktarları kuzey ve güney kesimlerde farklılık gösterir. Kuzeyde Kızılcahamam ve Nallıhan Karadeniz yağış özelliğini, güneyde ise İç Anadolu karakterini taşır. Bölgenin yapısı gereği özellikle kış aylarında sis olayı oldukça fazla görülür ve hayatı etkiler. Etimesgut Meteoroloji İstasyonu meteorolojik verileri aşağıda açıklanmıştır. Basınç Ortalama Basınç: Etimesgut Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama basınç 922,5 hpa dır. Etimesgut Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre ölçülen maksimum basınç 941,2 hpa ile Aralık ayında gerçekleşmiştir. Etimesgut Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre ölçülen minimum basınç 898,5 hpa ile Ocak ayında gerçekleşmiştir. Etimesgut Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre ortalama, minimum ve maksimum basınç değerleri Tablo 3.7-2 de, basınç değerleri grafiği ise Şekil 3.7-1 de verilmiştir. 37

Basınç (hpa) Ortalama Basınç (hpa) Maksimum Basınç (hpa) Minimum Basınç (hpa) Tablo 3.7-2 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Ortalama Basınç Değerleri Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Agustos Eylul Ekim Kasım Aralık Yıllık 924.7 923.3 920.9 920.2 921.2 921.1 919.3 920.1 922.4 925.3 925.6 925.9 922.5 937.4 938.4 935.8 932.7 930.8 930.1 927.4 926.5 931.4 933.9 937.2 941.2 941.2 898.5 904.7 904.7 906.8 911.6 910.0 910.7 911.9 911.3 914.6 907.8 906.4 898.5 Şekil 3.7-1 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Ortalama,Maksimum ve Minimum Basınç Değerleri Grafiği Sıcaklık Ortalama Sıcaklık: Etimesgut Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama sıcaklık 12,0 0 C, yıllık ortalama maksimum sıcak 18,5 0 C, yıllık ortalama minimum sıcak 5,6 0 C dir. Etimesgut Meteoroloji İstasyonu ortalama sıcaklık değerleri Tablo 3.7-3 de verilmiştir. Tablo 3.7-3 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Ortalama Sıcaklık Değerleri Sıcaklık ( o C) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Agusos Eylul Ekim Kasım Aralık Yıllık Ortalama Sıcaklık ( o C) Max. Ortalama Sıcaklık o C Min. Ortalama Sıcaklık o C 0.4 1.7 5.9 10.8 16.6 20.9 24.4 24.0 18.4 12.6 6.0 2.1 12.0 5 7,3 12,3 17,2 23,5 27,9 31,6 31,4 26,4 20,2 12,8 6,6 18,5-3,5-3,2-0,1 4,5 9,2 12,8 16 16,1 10,8 6,1 0,7-1,8 5,6 38

Şekil 3.7-2 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Ortalama Sıcaklık Değerleri Grafiği Şekil 3.7-2 de görüleceği gibi, aylık ortalama sıcaklık değerleri Ocak ayından Temmuz ayına kadar düzenli artmakta, Ağustos ayından Aralık ayına kadarsa düzenli olarak düşmektedir. En soğuk ay olan Ocak ayında ortalama en düşük hava sıcaklığı -3,5 0 C mertebesindedir. Temmuz ayı en sıcak ay olup, ortalama en yüksek sıcaklık 31,6 0 C civarında seyretmektedir. Yağış Toplam Yağış Ortalaması: Etimesgut Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama toplam yağış miktarı 360,6 mm dir. Günlük maksimum yağış miktarı ise 41,4 mm ile Ekim ayı içinde gerçekleşmiştir. Bölgenin toplam yağış ortalaması ve maksimum yağış miktarları Tablo 3.7-4 de, toplam yağış ortalaması ve maksimum yağış grafiği Şekil 3.7-3 de verilmiştir. Tablo 3.7-4 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Toplam Yağış Ortalaması Yağış Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Agustos Eylul Ekim Kasım Aralık Yıllık Toplam Yağış Ortalaması (mm) 32.5 32.0 36.6 49.1 32.7 26.8 13.8 11.9 16.7 32.4 32.1 44.0 360.6 Maksimum Yağış (mm) 16.7 28.3 23.3 35.1 19.6 29.4 41.3 22.0 26.0 41.4 29.0 38.6 41.4 39

Yağış miktarı (mm) Riotur Madencilik A.Ş. 50 40 30 20 10 0 Aylar Toplam Yağış Ortalaması (mm) Maksimum Yağış (mm) Şekil 3.7-3 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Toplam Yağış Ortalaması ve Maksimum Yağış Grafiği Söz konusu dönemdeki aylık ortalama yağış miktarları göz önüne alındığında, ortalama en çok yağışın 49,1 mm ile Nisan ayında, en az yağışın ise 11,9 mm ile Ağustos ayında olduğu görülmektedir. Şekil 3.7-4 Yağışın Mevsimlere Göre Dağılımı Şekil 3.7-4 te verilen mevsimsel yağış dağılımına göre, en yağışlı mevsim olan ilkbahar mevsiminde meydana gelen yağış, yıllık toplam yağışın %33 ünü oluşturmaktadır. 40

En kurak mevsim olan yaz mevsiminde meydana gelen yağışın ise yıllık toplam yağışın sadece %15 i olduğu görülmektedir. Standart Zamanlarda Gözlenen En Büyük Yağış Değerleri, Tekerrür Grafikleri Etimesgut Meteoroloji İstasyonu standart zamanlarda gözlenen en büyük yağış değerleri ve yağış şiddet-süre-tekerrür eğrileri EK-L de verilmiştir. Proje kapsamında gerekli Drenaj sistemlerinin tasarımında ve kuşaklama kanallarının tasarımı esnasında Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü tarafından Etimesgut Meteoroloji İstasyonu ndan kaydedilen standart zamanlarda gözlenen en yüksek yağış değerlerinden yararlanılacaktır. Ayrıca gerek yapılanma, gerekse işletme aşamasında Standart Zamanlarda Gözlenen En Yüksek Yağış Değerleri Bilgileri göz önüne alınacaktır. Ortalama Nem: Etimesgut Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama nispi nem %65,1 dir. En düşük nisbi nem %3 ile Ağustos ayında, en yüksek ortalama nisbi nem %78,4 ile Aralık ayında ölçülmüştür. Bölgedeki ortalama ve en düşük nisbi nem değerleri Tablo 3.7-5 te, Ortalama Nem Değerleri Grafiği Şekil 3.7-5 te verilmiştir. Tablo 3.7-5 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Ortalama ve Minimum Nisbi Nem Değerleri Nem Oca k Şuba t Mar t Nisa n Mayı s Hazira n Temmu z Agusto s Eylu l Eki m Kası m Aralı k Yıllı k Ort. Nisbi Nem (%) 77.3 72.3 65.9 64.5 59.9 55.6 52.1 53.2 60.4 67.3 74.5 78.4 65.1 Min. Nisbi Nem (%) 20 16 10 18 15 13 13 3 14 0 13 32 3 Şekil 3.7-5 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Ortalama Nem Değerleri Grafiği 41

Sayılı Günler Etimesgut Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama kar yağışlı günler sayısı 22,3 dür. Etimesgut Meteoroloji İstasyonu sayılı günler değerleri sayısı Tablo 3.7-6 da, Ortalama Sayılı Gün Değerleri Şekil 3.7-6 da verilmiştir. Tablo 3.7-6 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Sayılı Günler Değerleri Sayılı Günler Oca k Şub at Mar t Nisa n Mayı s Hazira n Temmu z Agusto s Eyl ul Eki m Kas mı Aralı k Yıllı k Kar Yağışlı Günler Sayısı 7.2 5.2 3.7 0.9 1.3 4.0 22.3 Kar Örtülü Günler Sayısı 6.3 3.9 1.2 0.4 0.2 3.1 15.1 Sisli Günler Sayısı Ortalaması Dolulu Günler Sayısı Ortalaması Kırağılı Günler Sayısı Ortalaması Toplam Orajlı Günler Sayısı Ortalaması 3.9 1.0 0.1 0.3 0.1 0.4 2.2 3.2 11.2 0.2 0.2 0.1 0.5 4.3 2.9 0.8 0.2 0.8 7.2 6.7 22.9 0.1 0.1 0.7 2.1 5.4 4.8 3.1 3.3 2.8 1.4 0.1 0.1 24.0 Şekil 3.7-6 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Tarafından Kaydedilen Ortalama Sayılı Gün Değerleri Maksimum Kar Kalınlığı Etimesgut Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre, maksimum kar kalınlığı 22 cm ile Ocak ayında gerçekleşmiştir. Etimesgut Meteoroloji İstasyonu maksimum kar kalınlığı değerleri Tablo 3.7-7 de, maksimum kar kalınlığı değerleri grafiği Şekil 3.7-7 de verilmiştir. 42

Kar Kalınlığı Maksimu m Kar Kalınlığı (cm) Tablo 3.7-7 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Maksimum Kar Kalınlığı Değerleri Oca k Şuba t Mart Nisa n Mayı s Hazira n Temmu z Agustos Eylul Ekim Kasım Aralık Yıllık 22 13 7 11 4 20 22 Şekil 3.7-7 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Maksimum Kar Kalınlığı Değerleri Grafiği Buharlaşma Etimesgut Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarında buharlaşma verileri bulunmamaktadır. Rüzgâr Yıllık, Mevsimlik, Aylık Rüzgâr Yönü: Uzun Yıllar Yönlere Göre Rüzgârın Esme Sayıları: Etimesgut Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre yönlere göre rüzgârın esme sayıları toplamları Tablo 3.7-8 de, esme sayılarına göre yıllık rüzgar diyagramı Şekil 3.7-8 de verilmiştir. Tablo 3.7-8 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Yönlere Göre Rüzgârın Esme Sayıları Meteorolojik Yıllık Elemanlar Ock Şbt Mrt Nsn Mys Hzn Temz Agus Eyl Ekm Ksm Arlk N 545 608 658 575 721 1034 1144 744 567 478 407 450 7931 NNE 249 199 259 114 223 299 522 362 258 183 169 192 3029 NE 249 235 262 240 348 609 891 776 367 492 231 189 4889 ENE 303 252 311 214 385 402 924 727 377 532 255 357 5039 E 378 312 330 319 463 437 700 630 386 467 381 485 5288 ESE 335 192 214 307 168 209 234 251 243 275 221 224 2873 SE 365 342 356 323 326 208 244 239 335 427 432 337 3934 SSE 290 286 325 272 273 156 118 142 229 314 252 267 2924 S 418 496 515 524 360 219 174 192 302 265 471 444 4380 SSW 279 254 321 314 170 139 126 152 117 168 202 274 2516 43

Meteorolojik Elemanlar Ock Şbt Mrt Nsn Mys Hzn Temz Agus Eyl Ekm Ksm Arlk Yıllık SW 422 443 519 472 460 269 214 222 322 356 308 350 4357 WSW 300 367 566 447 361 282 234 266 362 319 412 423 4339 W 948 1063 1409 1417 1324 1234 1139 1297 1385 1262 1061 1168 14707 WNW 834 707 827 819 925 990 835 909 898 778 790 791 10103 NW 701 591 664 843 917 1074 949 1014 947 568 554 621 9443 NNW 364 338 460 375 462 572 520 501 422 318 364 419 5115 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre birinci derecede hakim rüzgar yönü W (batı), ikinci derecede hakim rüzgar yönü WNW (batıkuzeybatı) ve üçüncü derecede hakim rüzgar yönü ise NW(kuzeybatı) dır. Şekil 3.7-8 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Esme Sayılarına Göre Yıllık Rüzgar Diyagramı Mevsimlere göre Rüzgarın esme sayıları Tablo 3.7-9, Tablo 3.7-10, Tablo 3.7-11, Tablo 3.7-12 de ve esme sayılarına göre mevsimlere ait rüzgar diyağramı Şekil 3.7-9, Şekil 3.7-10, Şekil 3.7-11, Şekil 3.7-.12 de verilmiştir. Tablo 3.7-9 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu İlkbahar Mevsimindeki Rüzgârın Esme Sayıları Mart Nisan Mayıs Mevsimlik N 658 575 721 1954 NNE 259 114 223 596 NE 262 240 348 850 ENE 311 214 385 910 E 330 319 463 1112 ESE 214 307 168 689 SE 356 323 326 1005 SSE 325 272 273 870 S 515 524 360 1399 SSW 321 314 170 805 SW 519 472 460 1451 44

Mart Nisan Mayıs Mevsimlik WSW 566 447 361 1374 W 1409 1417 1324 4150 WNW 827 819 925 2571 NW 664 843 917 2424 NNW 460 375 462 1297 Şekil 3.7-9 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Esme Sayılarına Göre İlkbahar Mevsimine Ait Rüzgar Diyagramı Tablo 3.7-10 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Yaz Mevsimindeki Rüzgârın Esme Sayıları Haziran Temmuz Ağustos Mevsimlik N 1034 1144 744 2922 NNE 299 522 362 1183 NE 609 891 776 2276 ENE 402 924 727 2053 E 437 700 630 1767 ESE 209 234 251 694 SE 208 244 239 691 SSE 156 118 142 416 S 219 174 192 585 SSW 139 126 152 417 SW 269 214 222 705 WSW 282 234 266 782 W 1234 1139 1297 3670 WNW 990 835 909 2734 NW 1074 949 1014 3037 NNW 572 520 501 1593 45

Şekil 3.7-10 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Esme Sayılarına Göre Yaz Mevsimine Ait Rüzgar Diyagramı Tablo 3.7-11 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Sonbahar Mevsimindeki Rüzgârın Esme Sayıları Eylül Ekim Kasım Mevsimlik N 567 478 407 1452 NNE 258 183 169 610 NE 367 492 231 1090 ENE 377 532 255 1164 E 386 467 381 1234 ESE 243 275 221 739 SE 335 427 432 1194 SSE 229 314 252 795 S 302 265 471 1038 SSW 117 168 202 487 SW 322 356 308 986 WSW 362 319 412 1093 W 1385 1262 1061 3708 WNW 898 778 790 2466 NW 947 568 554 2069 NNW 422 318 364 1104 46

Şekil 3.7-11 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Esme Sayılarına Göre Sonbahar Mevsimine Ait Rüzgar Diyagramı Tablo 3.7-12 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Kış Mevsimindeki Rüzgarın Esme Sayıları Aralık Ocak Şubat Mevsimlik N 450 545 608 1603 NNE 192 249 199 640 NE 189 249 235 673 ENE 357 303 252 912 E 485 378 312 1175 ESE 224 335 192 751 SE 337 365 342 1044 SSE 267 290 286 843 S 444 418 496 1358 SSW 274 279 254 807 SW 350 422 443 1215 WSW 423 300 367 1090 W 1168 948 1063 3179 WNW 791 834 707 2332 NW 621 701 591 1913 NNW 419 364 338 1121 47

Şekil 3.7-12 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Esme Sayılarına Göre Kış Mevsimine Ait Rüzgar Diyagramı Yönlere Göre Rüzgâr Hızı: Etimesgut Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre, yönlere göre ortalama rüzgâr hızları Tablo 3.7-13 te verilmiştir. Tablo 3.7-13 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar Yönlere Göre Ortalama Rüzgâr Hızı Değerleri Yönler Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Agustos Eylul Ekim Kasım Aralık Yıllık N 1.7 1.9 2.1 2.3 2.6 3.0 3.0 3.0 2.3 1.6 1.4 1.5 2.2 NNE 1.5 2.1 2.1 2.3 2.5 3.4 3.3 2.8 2.5 1.6 1.5 1.6 2.3 NE 1.9 2.0 2.8 2.1 2.8 2.8 3.4 3.1 2.2 2.1 1.5 1.9 2.4 ENE 2.2 2.2 2.8 2.3 3.2 2.9 3.3 3.2 2.5 2.5 1.6 2.1 2.6 E 1.7 1.7 2.3 2.2 2.6 2.4 2.7 2.6 2.1 1.7 1.5 2.2 2.1 ESE 1.6 1.7 1.7 2.0 2.1 2.1 2.2 1.9 1.8 1.7 1.5 1.7 1.8 SE 1.7 1.7 1.7 2.3 2.1 1.7 1.8 2.1 1.5 1.3 1.4 1.6 1.7 SSE 2.0 2.4 2.6 2.3 2.1 1.7 1.6 1.6 1.6 1.5 1.6 1.8 1.9 S 1.9 2.3 2.7 2.4 1.9 1.7 1.4 1.5 1.4 1.5 1.6 1.9 1.9 SSW 2.3 3.2 3.1 2.9 2.2 1.8 1.9 1.4 2.1 2.1 2.1 2.5 2.3 SW 2.0 2.7 3.5 3.4 2.5 2.2 2.1 2.1 2.8 2.4 2.2 2.2 2.5 WSW 1.8 2.5 3.3 3.4 2.9 2.6 2.1 2.0 2.5 2.0 2.2 2.3 2.5 W 2.1 2.5 3.1 3.3 2.7 2.7 2.6 2.7 2.7 2.4 2.0 2.0 2.6 WNW 1.7 2.3 2.5 2.5 2.6 2.7 2.5 2.4 2.3 1.9 1.5 1.7 2.2 NW 1.5 2.0 2.6 2.4 2.3 2.7 2.7 2.8 2.2 2.0 1.9 1.7 2.2 NNW 1.5 2.1 2.6 2.4 2.2 3.1 2.5 2.5 2.6 1.7 1.6 1.5 2.2 48

Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Riotur Madencilik A.Ş. Şekil 3.7-13 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Ortalama Rüzgâr Hızına Göre Yıllık Rüzgar Diyagramı Ortalama Rüzgâr Hızı: Etimesgut Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama rüzgâr hızı 1,8 m/sn dir. Etimesgut Meteoroloji İstasyonu ortalama rüzgar hızı Tablo 3.7-14 de ve Ortalama Rüzgar Hızı Grafiği Şekil 3.7.14 de verilmiştir. Ort. Rüz. Hızı (m/s) Tablo 3.7-14 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Ortalama Rüzgar Hızı Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Agustos Eylul Ekim Kasım Aralık Yıllık 1.4 1.7 2.3 2.0 1.9 2.0 2.3 2.1 1.7 1.4 1.3 1.3 1.8 2,5 2 1,5 1 0,5 Ortalama Rüzgar Hızı (m/s) 0 Şekil 3.7-14 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Ortalama Rüzgar Hızı Grafiği 49

Maksimum Rüzgâr Hızı ve Yönü: Etimesgut Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre maksimum rüzgârın yönü S (güney) olup, maksimum rüzgârın hızı ise 30,0 m/sn ile Şubat ayında görülmüştür. Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Maksimum Rüzgâr Hızı ve Yönü Tablo 3.7-15 te, Maksimum Rüzgar Hızı Grafiği Şekil 3.7-15 te verilmiştir. Maksimum Rüzgâr Hızı (m/s) ve Yönü Tablo 3.7-15 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Maksimum Rüzgâr Hızı ve Yönü Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Agustos Eylul Ekim Kasım Aralık Yıllık 21.0 SSE 30.0 S 26.3 WSW 25.9 SE 26.8 NW 23.2 W 28.9 WSW 22.9 SW 23.3 WSW 27.5 SW 23.1 S 21.1 SW 30,0 S Maksimum Rüzgâr Hızı (m/s) Şekil 3.7-15 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Maksimum Rüzgar Hızı Grafiği Fırtınalı Günler Sayısı Ortalaması: Etimesgut Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama fırtınalı günler sayısı 9,7 dir. Kuvvetli Rüzgârlı Günler Sayısı Ortalaması: Etimesgut Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama kuvvetli rüzgârlı günler sayısı 72,9 dur. Etimesgut Meteoroloji İstasyonu fırtınalı günler sayısı ortalaması ve kuvvetli rüzgarlı günler sayısı ortalaması Tablo 3.7-16 da, fırtınalı günler sayısı ve kuvvetli rüzgarlı günler sayısı ortalaması grafiği Şekil 3.7-16 da verilmiştir. Tablo 3.7-16 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Fırtınalı ve Kuvvetli Rüzgarlı Günler Sayısı Ortalaması Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Agustos Eylul Ekim Kasım Aralık Yıllık Kuvvetli Rüzgârlı Günler Sayısı Ortalaması Fırtınalı Güller Sayısı Ortalaması 2.8 3.3 7.9 8 8.8 9.5 10.4 7.5 5.7 3.3 2.8 2.9 72.9 0.5 0.9 1.3 1.4 0.9 1.1 0.6 0.5 0.7 0.4 0.7 0.7 9.7 50

Şekil 3.7-16 Etimesgut Meteoroloji İstasyonu Fırtınalı Günler Sayısı ve Kuvvetli Rüzgarlı Günler Sayısı Ortalaması Grafiği Fevk Değerleri Ankara meteoroloji istasyonu uzun yıllar fevk hadiseleri aşağıda verilmiştir. Ankara meteoroloji istasyonu uzun yıllar fevk hadiseleri EK-L de meteoroloji verileri arasında verilmiştir. Gerek yapılanma, gerekse işletme aşamasında olağan üstü meteorolojik olaylar (FEVK) bilgileri dikkate alınacaktır. Tarih Olay Zarar 06.07.1981 Yağış ve Sel İnsan hayvan ulaşım ve yerleşim yerleri zarar gördü 22.04.1982 Dolu Ağaçlarda çiçekler döküldü 26.08.1982 Yağış ve Sel İnsan hayvan ulaşım ve yerleşim yerleri zarar gördü 27.06.1984 Yağış ve Sel Yerleşim yerleri zarar gördü 27.05.1985 Yıldırım Düşmesi İnsanlar zarar gördü 12.08.2004 Dolu Yerleşim yerleri zarar gördü 22.04.2005 Dolu Ağaçlarda çiçekler döküldü 26.05.2005 Yağış ve Sel İnsan hayvan ulaşım ve yerleşim yerleri zarar gördü 29.09.2006 Yağış ve Sel İnsan hayvan ulaşım ve yerleşim yerleri zarar gördü 23.03.2007 Fırtına Ağaçlarda çiçekler döküldü 51

22.11.2008 Fırtına Yerleşim yerleri zarar gördü 12.02.2009 Fırtına Ağaçlarda dallar kırıldı 14.02.2009 Fırtına Ağaçlarda dallar kırıldı 02.01.2010 Fırtına Ağaçlarda dallar kırıldı 09.03.2010 Fırtına Ağaçlarda dallar kırıldı 06.06.2010 Dolu Ulaşım araçları zarar gördü 28.10.2010 Yağış ve Sel Karayolu ulaşımı aksadı 3.8 Proje Alanı ve Etki Alanınındaki Flora/Fauna Türleri ve Yaşam Alanları (Arazi çalışmalarının vejetasyon dönemi dikkate alınarak hangi dönemde yapıldığını belirtilmesi ve literatür çalışmalarında güncel kaynakların kullanılması gerekmektedir.) Flora ve Fauna Türleri ile bu türlerin yaşam alanları çalışmaları, Proje Alanı ve etki alanını kapsayacak şekilde yürütülmüş olup, ekosistem özelliklerini belirlemek için ihtiyaç duyulan literatür ve arazi incelemeleri, gereken ayrıntı düzeyinde gerçekleştirilmiştir. Bu amaçla, öncelikle Proje Alanı ve yakın çevresinde gözlenmiş olan literatürde kayıtlı flora ve fauna türleri ortaya konmuş; bilahare, inceleme alanının biyotop özellikleri gereği bu bölgede bulunma olasılığı yüksek türlere araştırılmış olup; literatür çalışmaları 2012 yılında yapılan arazi gözlemleri ile desteklenmiştir.(bk Şekil 3.8-1) Biyolog Celal DENİZLİ tarafından yürütülen karasal ekoloji çalışmaları neticesinde elde edilen başlıca bulgular, aşağıdaki flora ve fauna bölümlerinde; İnceleme Alanı ile yakın çevresinde bulunan ya da bulunma olasılığı olan flora ve fauna türleri için hazırlanan ayrıntılı envanterler Ek-M de sunulmuştur. 52

Riotur Madencilik A.Ş. Şekil 3.8-1 Proje Alanında Yapılmış Gözlem Noktaları 53

3.8.1 Proje Sahası ve Etki Alanında Flora ve Yaşam Alanları (Arazide Gözlem, Anket ve Görüşme Sonucu Tespit Edilen Türler İle Literatürden Alınan Türlerin ayrı ayrı belirtilmesi, Alanda bulunan Bitki Türlerinin Tehlike Katagorileri, Endemizm Durumları, Nisbi Bolluk Derecelerinin Verilmesi, IUCN ve Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı Tehlike Kategorilerine Göre Değerlendirme Yapılması, literatür çalışmalarında http://turkherb.ıbu.edu.tr adresinde bulunan ve güncel olan Türkiye Bitki Veri Servisinin Kullanılması gerekmektedir.) Flora envanteri arazi çalışması ve literatür bilgisinden yararlanılarak hazırlanmıştır. Türkiye nin flora zenginliği dikkate alındığında, flora listesinin tam ve eksiksiz olması amacıyla Davis in Flora of Turkey adlı eserinden ve TÜBİTAK tarafından hazırlanan TUBİVES (Türkiye Bitkileri Veri Servisi) den faydalanılmıştır. Türlerin Türkçe ve yöresel isimleri için Türkçe Bitki Adları Sözlüğü nden (Baytop, T., 1997) ve Türkiye Bitkileri Sözlüğü nden (Tuzlacı, E., 2006) yararlanılmıştır. Türlerin teşhisinde kullanılan P. H. Davis in Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Vol. 1-10, 1965-1988 isimli eseri aynı zamanda listede yer alan taksonların otörleri için de referanstır. Bu esere göre, Proje Alanı P. H. Davis in Grid (Kareleme) Sistemi ne göre A4 karesinde yer almaktadır. Fitocoğrafik Bölge ve Vejetasyon Türkiye değişik bitki coğrafyası bölgelerinin etkisi altında bulunmaktadır. Ülkemiz tamamıyla Holarktik aleme dahil üç floristik (Avrupa-Sibirya, Iran-Turan ve Akdeniz) bölgenin kesiştiği bir coğrafyada yer almaktadır. Bu bölgelerin hepsinin kendine has iklim ve farklı toprak tipleri içermesi Türkiye florasının zenginleşmesinde önemli rol oynamaktadır. Ayrıca bu bölgelerin birbirlerine geçiş teşkil eden alanlarında ve hatta içlerinde diğer bölge özelliğine sahip alanlar olması bu floristik zenginliği artırıcı yönde etkilemektedir. Floristik açıdan Akdeniz ve İran-Turan bölgelerinin birbirine benzerliği, Avrupa-Sibirya bölgesinin diğer iki bölgeye benzerliğinden daha fazladır. Proje Alanı nın yüksekliği yaklaşık 950 m kotları civarında olup, saha bulunduğu coğrafi konumu itibari ile İran-Turan Fitocoğrafik Bölgesi nde yer almaktadır. Proje Alanı nın Fitocoğrafik Bölgeler açısından yerini gösterir harita, Şekil 3.8-2 de görülmektedir. 54

Şekil 3.8-2 Proje Alanı nın Fitocoğrafik Bölgeler Açısından Yerini Gösterir Harita Ankara İli genelinde rastlanan bitki türleri ağırlıklı olarak İran-Turan fitocoğrafik bölgesine ait türlerden oluşmaktadır. Bununla birlikte ilin Avrupa-Sibirya fitocoğrafik bölgesine nispeten yakın olması nedeniyle bu fitocoğrafik bölgeye ait türlerinde ilin florasına katıldığı görülmektedir. Proje Alanı ve yakın çevresi, bulunduğu konum itibari ile Orta Anadolu Dağ Bozkırı adı ile bilinen bir vejetasyon yapısına sahiptir. (bk. Şekil 3.8-3) 55

Şekil 3.8-3 Proje Alanı nın Vejetasyon Durumunu Gösterir Haritasında Dağ bozkırları, step ormanlarının tahribi sonucu oluşmaktadır yüksek irtifalara çekilen ormanların yerlerinde aşırı otlatma ve diğer etkenlerle tahribat devam ettiği için ormandan arınan kesimler alçak ve yüksek dağ steplerine dönüşmüş ve antropojen etkenlerin yoğunluğuna paralel olarak geriye doğru bir gelişim göstermiştir. Dağ bozkırlarında genellikle Astragalus, Acanthalimon ve diğer familyaların yastık formunda olan türleri oldukça boldur. Floranın önemli bir kısmını kurakçıllar ve çayır bitkileri oluşturur. Özellikle otlatılmadan korunmuş bazı kesimlerde çayır bitkilerinin egemenliği açıkça görülmektedir. Tarım yapılan alanların çevrelerinde Secalinitea, Chenopodietea, Thero-Brachypodietea sınıflarına mensup birlikler yaygındır. Stepik alanlarda ise genellikle Astragalo-Brometea sınıfın türleri egemendir. Proje Alanı ve çevresinin genel görünüşü Şekil 3.8-4 ve Şekil 3.8-5 te verilmiştir. 56

Şekil 3.8-4 Proje Alanı ve Çevresinin Genel Görünüşü-1 Şekil 3.8-5 Proje Alanı ve Çevresinin Genel Görünüşü -2 57

DOKAY-ÇED tarafından gerçekleştirilen arazi çalışması sırasında yapılan gözlemler ile literatür taraması sonucunda oluşturulan flora envanteri Ek-M de verilmektedir. Proje Alanı ve etki alanında bulunan, habitat özelliği nedeniyle bulunma olasılığı yüksek olan taksonların fitocoğrafik bölgelerinin belirtilmesinde çeşitli kısaltmalar kullanılmıştır. Buna göre; Avr.-Sib. (Avrupa-Sibirya Elementi ni), D. Akd. (Doğu Akdeniz Elementi ni), Akd. (Akdeniz Elementi ni) ve İr.-Tur. (İran-Turan Elementi ni) ifade etmektedir. Kozmopolit veya fitocoğrafik bölgesi tam olarak bilinmeyenler için (-) işareti konmuştur. Buna göre; yapılan arazi çalışmaları ve literatür taraması sonucunda Proje Alanı nda 272 bitki türü tespit edilmiştir. Proje Alanı nın İran-Turan fitocoğrafik bölgesinde yer almasından dolayı tespit edilen türlerden 57 adeti İran-Turan fitocoğrafik bölgesine ait türlerden oluşmaktadır. Geriye kalan türlerden 21 adeti Akdeniz, 16 adeti Avrupa-Sibirya fitocoğrafik bölgesine ve 178 adeti ise kozmopolit veya fitocoğrafik bölgesi tam olarak bilinmeyen türlerden oluşmaktadır. 272 tür 55 familya altında toplanmıştır. Asteraceae familyası barındırdığı 36 tür (%13,2) ile çeşitliliği en yüksek familya özelliği taşımaktadır. Flora Türlerinin Endemizm ve Tehlike Sınıfları Açısından Durumu Flora türleri içerisinde endemik ve nadir taksonlar özellikle önem taşımakta olup; ilgili mevzuatlar (Bern; CITES; Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmeleri) gereği dikkate alınan taksonların çoğunu oluşturmaktadırlar. Endemik türler, risk sınıfı yüksek bitkiler olup, biyoçeşitlilik açısından özel bir öneme sahiplerdir. Türkiye endemik bitkilerinin büyük çoğunluğu taksonomik bakımdan sorunlu olup, bitki sistematiğinin gereği olarak, lokal flora çalışmalarında bu türlerin teşhisinde güçlükler çekilebilmektedir. Bu nedenle Adana dan kayıtlı olan ve habitat özellikleri gereği Proje Alanı nda bulunması muhtemel türlere de yer verilerek olası yanılgılar giderilmeye çalışılmıştır. Çalışma alanında toplam 11 endemik takson saptanmıştır. Bu türler Tablo 3.8-1 de verilmiştir. Tablo 3.8-1. Proje Alanı ve Yakın Çevresinde Belirlenen Endemik Bitki Türleri Bilimsel ismi Habitat Türkiye Dağılımı RDB Bern CITES Apiaceae Eryngium bithynicum Step, nadas tarlalar, aşınmış kıyılar Asteraceae O ve komşu K. ve G. Anadolu - - - Centaurea urvillei subsp. stepposa Step, taşlık yamaç O. Anadolu LR(lc) - - Jurinea pontica Saponaria prostrata subsp. prostrata Helianthemum nummularium subsp. lycaonicum Convolvulus galaticus Orman, step,tarla, yamaç Caryophyllaceae O. Anadolu ve komşu K. Anadolu LR(lc) - - Tarlalar, tahrip edilmiş habitatlar O. Anadolu DD - - Cistaceae Step O. Anadolu EN - - Convolvulaceae Pinus korulukları, seyrek bozkırlar, taşlı yamaçlar, çayırlıklar, ekilmiş ve nadas tarlaları Fabaceae Karasal ve B. Anadolu LR(lc) - - 58

Astragalus lydius Marrubium parviflorum subsp. oligodon Salvia cryptantha Asperula stricta subsp. latibracteata Lycium anatolicum Bozkır, tarlalar Lamiaceae KB., B., G. ve O. Anadolu LR(lc) - - Bayırlar, bozkır, tepe kenarları Geniş LR(lc) - - Kayalık kireçtaşı yamaçlar, kuru bozkır, nadas tarlaları, yol kenarları Rubiaceae Tepe step ı, kıraç kayalık yamaçlar, otlaklar, ekin tarlaları, kireçtaşı marnlı Solanaceae Bozkırlar, yol kenarları, tarla kenarları, çitler, hendekler Karasal (O.) Anadolu LR(lc) - - Geniş LR(lc) - - Geniş LR(lc) - - Ülkemiz konumu, topoğrafik yapısının çeşitliliği, iklimsel çeşitlilik vb. nedenlerden dolayı birçok bitki türüne ev sahipliği yapmaktadır. Türkiye florasında 10.000 i aşkın tür yer almaktadır. Bu türlerden yaklaşık 3.000 i ise endemik türlerden oluşmaktadır. Buna göre türkiye florasının %30 u endemik türlerden oluşmaktadır. Proje Alanı ve yakın çevresinde yapılan arazi çalışmaları ve literatür araştırmaları neticesinde elde edilen flora envanterinde belirlenen endemik türlerin yine bu alanda belirlenen diğer flora türlerine oranı ise yaklaşık %4 olduğu görülmektedir. Ülke ortalaması dikkate alındığında Proje Alanı ve çevresinde belirlenen endemik tür oranın düşük olduğu görülmektedir(bk. Şekil 3.8-6) Şekil 3.8-6 Türkiye Genelinde Endemik Bitki Türlerinin Yoğunluğunu Gösterir Harita Tablo 3.8-1 de görüldüğü gibi listede yer alan türlerin (Helianthemum nummularium subsp. lycaonicum ve Saponaria prostrata subsp. prostrata türü dışında) tamamı LR(lc) (Lower Risk-Least Concern=Düşük Risk-Asgari Endişe) kategorisinde yer almaktadır. Helianthemum nummularium subsp. lycaonicum türü EN (Endangered= Tehlikede) ve Saponaria prostrata subsp. prostrata DD (Data Defıcıent=Yetersiz Veri) Tablo 3.8-1 de verilen endemik türler arasında Bern Sözleşmesi ve CITES 59

Sözleşmesi Ek listelerinde yer alan tür bulunmamaktadır. Listede yer alan endemik türlerin ülkemiz genelinde dağılımları dikkate alındığında farklı noktalardan da kayıtları mevcuttur. Ülkemizde de sık kullanılan nadir bitki kavramı kısmen belirsiz bir kavramdır. Gerçekte bu türler ülkemize özgü olmayan; ancak ülkemizde sınırlı yayılışa sahip türlerdir. Genel olarak Türkiye bu türlerin yayılış alanlarının kenar kesimlerinde bulunmaktadır. Bu bağlamda; türlerin yayılış alanlarının ekstremlerinde bulunan popülasyonlar; öncelikle olası genetik farklılıkları ve bununla bağlantılı olarak ekstrem ekolojik koşullara uyum göstermiş olmaları nedeniyle önem taşımaktadır. Ulusal Mevzuat ve Uluslararası Sözleşmeler Gereği Koruma Altındaki Flora Türleri Proje Alanı nın flora türleri Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı, CITES ve Bern sözleşmeleri kapsamında değerlendirilmiştir. Buna göre; Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı IUCN tehlike kategorileri dikkate alınarak ulusal çapta hazırlanan Red Data Book Of Turkish Plants veya Türkçe adıyla Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı na göre risk sınıflandırılmasına tabi olan türler, Proje Alanı nda bulunan endemik türlerle sınırlıdır(bk. Tablo 3.8-1). CITES (Nesli Tehlikede Olan Yabani Bitki ve Hayvan Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme) Nesli Tehlikede Olan Yabani Bitki ve Hayvan Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme, Türkiye'de 20 Haziran 1996 tarihli Resmi Gazetede yayımlanarak 22 Aralık 1996 da yürürlüğe girdi. CITES, nesli tehlike altında olan yaban hayatının uluslararası ticaretini kontrol edebilmek için, bu tür alışverişlerde hükümetlerin iznini şart koşan, dünya çapında bir sistem geliştirmiştir. Sözleşme I, II ve III Ek listelere sahip olup bu Ek listelerde yer alan türlerin ticaretini belirli esaslara bağlar. Buna göre, Ek-I: CITES Sözleşmesi Ek-I listesinde bulunan türler: Ek-I CITES tarafından sıralanan hayvan ve bitkilerin arasında en fazla tehlike altında olan türleri listelemektedir. Bunlar nesli tükenme tehlikesi ile karşı karşıya olan türlerdir ve CITES genellikle bu türlerin örneklerinin uluslararası ticaretini yasaklamaktadır. Ancak, bilimsel araştırmalar gibi bazı istisnai durumlarda buna izin verilmektedir. Bu gibi durumlarda, ticaret, ihracat izni (veya vasıtalı ihracat izni) ve ithalat izni veren makamların yetkisinde olacaktır. Ek-II: CITES Sözleşmesi Ek-II listesinde bulunan türler: Ek-II şu anda nesli tükenme tehlikesi altında olmayan ancak ticareti yakından kontrol altında tutulmazsa olabilecek türleri vermektedir. Ek II de ayrıca benzer türler diye adlandırılan yani ticari numuneleri koruma amacıyla listelenen türlere benzeyen türler de verilmektedir. Ek-II türlerinin numunelerin uluslararası ticareti ihracat veya vasıtalı ihracat iznini veren makamın yetkisinde olabilir. Ancak ithalat iznine gerek duyulmamaktadır. İlgili makamların belli koşulların yerine getirildiğine kanaat getirmesi halinde, izin veya belgeler ticaretin doğadaki türlerin yaşamını sürdürmesine engel olmaması koşuluyla verilebilecektir. EK-III: CITES Sözleşmesi Ek-III listesinde bulunan türler: Ek-III listesinde ise 60

taraflardan herhangi birinin aşırı kullanımını önlemek veya kısıtlamak amacıyla kendi yetki alanında düzenlemeye tabi tutulan ve ticaretinin denetime alınmasında diğer taraflar ile işbirliğine ihtiyaç duyduğu belirtilen bütün türleri listelemektedir. CITES Sözleşmesi ne göre Proje Alanı nda belirlenen bitki türleri arasında sözleşmenin eklerinde yer alan bitki türü bulunmamaktadır. BERN Sözleşmesi (Avrupa'nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarının Korunması Sözleşmesi) Bern Sözleşmesi olarak bilinen Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarının Korunması Sözleşmesi ilk defa 1979 yılında Bern de kabul edilmiştir. Türkiye ise bu sözleşmeyi 1984 yılında imzalayarak sözleşmeye taraf olmuştur. Bu sözleşmenin amacı: Nesli tehlikeye düşmüş ve düşebilecek türlerin özellikle göçmen olanlarına öncelik verilmek üzere, yabani flora ve fauna ve bunların yaşam ortamlarının korunmasını sağlamak ve bu konuda birden fazla devletin işbirliğini geliştirmektir. Buna göre: Her akit taraf Ek-I nolu listede belirtilen yabani flora türlerinin özel olarak korunmasını güvence altına alacak uygun ve gerekli yasal ve idari önlemleri alacaktır. Bu bitkilerin kasıtlı olarak koparılması, toplanması, kesilmesi veya köklenmesi yasaklanacaktır. Her akit taraf bu türlerin elde bulundurulmasını veya alım satımını yasaklayacaktır. Bern Sözleşmesi Ek Listeleri ve Açıklamaları: Ek-I Kesin Koruma Altına Alınan Flora Türleri Ek-II Kesin Koruma Altına Alınan Fauna Türleri Ek-III Koruma Altına Alınan Fauna Türleri Alanda tespit edilebilen bitki türleri BERN Sözleşmesine göre irdelenmiş ve Proje Alanı ve etki alanında Bern Sözleşmesi ile korunan herhangi bir bitki türüne rastlanmamıştır. 3.8.2 Proje Sahası ve Etki Alanında Fauna ve Yaşam Alanları (Arazide Gözlem, Anket ve Görüşme Sonucu Tespit Edilen Türler İle Literatürden Alınan Türlerin Ayrı Ayrı Belirtilmesi, Alanda bulunan Fauna Türlerinin tehlike kategorileri, Endemiklik durumları, nisbi bolluk derecelerinin verilmesi, Koruma Statüleri nin RDB (Kırmızı Listesi)/ Bern Sözleşmesi tür listeleri baz alınarak belirlenmesi, 07.06.2012 tarih ve 28316 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren 2012-2013 Merkez Av Komisyonu Kararlarına göre irdeleme yapılması gerekmektedir) İnceleme Alanı nın fauna envanteri, kapsamlı literatür ve saha çalışmaları sonucunda belirlenmiştir. Envanterde her bir türün bilimsel ismi, ait olduğu familya, yaşam ortamı, BERN ve CITES sözleşmeleri kapsamındaki durumu, ilgili Merkez Av Komisyonu kararları ve IUCN tarafından en son yayınlanan Red List Kategorileri kapsamındaki risk durumu da belirtilmiştir. Kuşlar için risk durumunda ayrıca Kiziroğlu (1993) da değerlendirilmiştir. Diğer fauna türleri için ise IUCN kapsamındaki risk durumları münferiden verilmiştir. Geniş bir çerçeve içerisinde hazırlanan ve İnceleme Alanı içerisinde doğrudan gözlenmeyen birçok türü de içeren karasal fauna envanterinde, tür ve tür altı (alt tür ve 61

variyete) bazında dört adet iki yaşamlı, 16 sürüngen, 84 kuş ve 25 memeli hayvan türü bulunmaktadır. Etkin bir etki değerlendirmesi yapılabilmesi için, fauna envanterinde türlere ait yaşama ortamı (biyotop) ve risk durumu gibi bilgilere de yer verilmiştir. Proje Alanı ve yakın çevresi, yaban hayatı açısından fakirdir. Alan ve çevresinde yoğun tarım alan ve bozulmuş step karakteri gösterdiğinden fırsatçı kemirgen türleri haricinde yoğun bir yaban hayatı faaliyeti gözlenmemiştir. İkiyaşamlılar Proje Alanı ve çevresinde bulunan ve bulunması muhtemel üç familyaya ait dört tane İkiyaşamlı türünün varlığı tespit edilmiştir. Bu türlerden Ova kurbağası (Rana ridibunda ridibunda), Siğilli Kurbağa (Bufo bufo bufo) Bern Listesi Ek- III de, yani Koruma Altındaki Türler listesinde yer alırken Gece kurbağası (Bufo viridis) ve Ağaç kurbağası (Hyla arborea) ise Bern Listesi Ek- II de, yani Mutlak Koruma Altındaki Türler listesinde yer almaktadır. Proje Alanı nda belirlenmiş ikiyaşamlı türlerinin tamamı IUCN Listesi nin en son güncellenen listelerine göre LC (Least Concern=En Düşük Seviyede Tehdit Altında) kategorisinde yer almaktadırlar. Uluslararası ölçekte kullanılmakta olan bu koruma listeleri yanında ulusal ölçekte kullanmakta olduğumuz tek koruma listesi olan ve Merkez Av Komisyonu tarafından hazırlanıp her sene için güncellenen koruma listelerinde İkiyaşamlı türleri yer almamaktadır (bk. Ek-M). Proje Alanı ve etki alanında endemik ikiyaşamlı türü bulunmamaktadır. Sürüngenler Proje Alanı ve çevresinde bulunan ve bulunması muhtemel altı familyaya ait 16 tane sürüngen türünün varlığı tespit edilmiştir. Proje Alanı nda belirlenmiş sürüngen türünden yedi tanesi Bern Listesi Ek II de, yani Mutlak Koruma Altındaki Türler listesinde; kalan dokuz sürüngen türü ise EK-III de yani Koruma Altındaki Türler listesinde yer almaktadırlar. IUCN Listesi ne dayandırılarak yapılan değerlendirmeye göre alanda var olduğu belirlenen sürüngen türleri arasından yedi sürüngen türü NE (Not Entered=Giriş Yapılmadı), bir sürüngen türü LR(lc) (Lower risk/least concern= Düşük risk/asgari endişe), bir sürüngen türü NT (Near Threatened= Tehdite Yakın), altı sürüngen türü LC (Least Concern= Düşük Riskli) kategorisine girmektedir. IUCN ( ERL European Red List=Avrupa Kırmızı Listesi) listesinde,tosbağa (Testudo graeca) türü VU (Vulnerable=Hassas) kategorisinde değerlendirilmektedir. Buna karşın ülkemizde bu türün popülasyonu oldukça yüksek düzeylerdedir (bk. Ek-M). Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Merkez Av Komisyonu Kararları na (MAK) göre yapılan değerlendirme sonuçlarına göre Proje Alanı ve etki alanında belirlenmiş 16 sürüngen türünün tamamı Ek-I e, yani Çevre ve Orman Bakanlığı Tarafından Koruma Altına Alınan Yaban Hayvanları listesinde yer almaktadır. Proje Alanı ve etki alanında endemik sürüngen türü bulunmamaktadır. 62

Kuşlar Proje Alanı ve etki alanında bulunan ve bulunması muhtemel 27 familyaya ait 84 tane kuş türünün varlığı tespit edilmiştir. Bunlardan 52 kuş türünün Bern Listesi Ek-II de, yani Mutlak Koruma Altındaki Türler Listesi nde yer aldığı; 32 kuş türünün Bern Listesi Ek-III te, yani Koruma Altındaki Türler Listesi nde yer aldığı belirlenmiştir (bk. Ek-M). IUCN Listesi ne dayandırılarak yapılan değerlendirmeye göre Proje Alanı ve yakın çevresinde var olduğu belirlenen kuş türleri arasından beş kuş türünün listede yer almadığı, bir kuş türünün VU (Vulnerable=Hassas) kategorisinde ve geriye kalan 78 kuş türünün ise LC (Least Concern=En Düşük Seviyede Tehdit Altında) kategorisinde yer aldıkları belirlenmiştir. Türkiye nin Kuşları (KİZİROĞLU, 1989) adlı esere dayanarak Ulusal ve Uluslararası Mevzuatla Koruma Altına Alınan kuş türleri Red Data Book kategorilerine göre şu şekilde sınıflandırılmıştır: Türkiye Kuşları İçin 2009 Kırmızı Liste (RDB) Kategorileri: A.1.1- B.1.1: Vahşi yaşamda soyu tükenmiş; ancak diğer alanlarda (yetiştirme veya sergileme amaçlı) varlığını sürdüren türler A.1.2- B.1.2: Bu kuş türlerinin nüfusları Türkiye genelinde çok azalmıştır. İzlendikleri bölgelerde 1 birey-10 çift ( =1-20 birey) ile temsil edilirler. A.2- B.2: Bu kuş türlerinin sayıları, gözlendikleri bölgelerde 11-25 çift (22-50 birey) arasında değişmektedir. A.3- B.3: Bu kuş türlerinin Türkiye genelindeki nüfusları, gözlendikleri bölgelerde genel olarak 26-250 çift (52-500 birey) arasında değişmektedir. A.3.1- B.3.1: Bu kuş türlerinin populasyonlarında, gözlendikleri bölgelerde azalma söz konusudur. Bu türlerin nüfusu da 251-500 çift (502-1000 birey) arasında değişmektedir. A.4- B.4: Bu türlerin IUCN ve ATS ölçütlerine göre yoğunlukları, gözlendikleri bölgelerde henüz tükenme tehdidi altına girmemiş olmakla birlikte, populasyonlarında lokal bir azalma söz konusudur. Ayrıca bu eğilimin sürmesi durumunda zamanla tükenme tehdidi altına girmeye adaydırlar. Bu türlerin populasyonları gözlendikleri bölgelerde 501-5.000 çift (=1002-10 000 birey), arasında değişmektedir. A.5- B.5: Bu kuş türlerinin gözlenen populasyonlarında henüz bir azalma veya tükenme tehdidi gibi bir durum söz konusu değildir. A.6- B.6: Bu kategori yeterince araştırılmamış ve haklarında sağlıklı veri olmayan türleri içerir. Sadece rastlantısal türler= RT olarak bir veya en fazla iki gözleme dayandıkları için, şu an güvenilir bir değerlendirme şansı yoktur ve araştırılmaları gerekmektedir. Türkiye Kuşları Kırmızı Listesine göre Proje Alanı ve çevresinde belirlenen kuş türlerinin birey dağılımları Şekil 3.8-7 de gösterilmiştir. 63

Şekil 3.8-7 RDB kategorilerine göre birey dağılımları Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Merkez Av Komisyonu (MAK) koruma listelerine göre yapılan değerlendirme sonuçlarına göre Proje Alanı ve çevresinde belirlenmiş 84 kuş türü arasından; Ek-I e, yani Çevre ve Orman Bakanlığı Tarafından Koruma Altına Alınan Yaban Hayvanları listesine 58 kuş türünün girdiği; Ek-II ye, yani Merkez Av Komisyonu Tarafından Koruma Altına Alınan Av Hayvanları Listesi ne 16 kuş türünün girdiği; Ek-III e, yani Belli Edilen Sürelerde Avlanmasına İzin Verilen Av Hayvanları Listesi ne ise 10 kuş türünün girdiği belirlenmiştir. Proje Alanı ve etki alanında endemik kuş türü bulunmamaktadır. Memeliler Proje Alanı ve çevresinde 12 familyaya ait 25 Memeli hayvan türünün var olduğu belirlenmiştir. Belirlenen yabanıl memeli hayvan türleri arasında yaygın, tehlike altında olmayan türler olduğu gibi nadir, koruma altındaki türler de bulunmaktadır (bk. Ek-M). IUCN tarafından hazırlanmış olan Avrupa Kırmızı Listesi (ERL) ne göre yapılan değerlendirme sonucu yörede var olduğu belirlenmiş olan yabanıl hayvan türleri arasından; iki tür NT (Near Threatened= Tehdite Yakın) kategorisinde, 22 tür LC (Least Concern=En Düşük Seviyede Tehdit Altında) kategorisinde, ve bir tür DD (Data Deficient=Yetersiz Verili) kategorisinde yer almaktadır. Bern Sözleşmesi ek listelerine göre yapılan değerlendirme sonuçlarına göre ise Proje Alanı ve etki alanı içinde var olduğu belirlenen yabanıl hayvan türleri arasından Ek-II ye, yani Mutlak Koruma Altındaki Türler listesine giren dört memeli hayvan türü bulunmamaktadır, 64

sekiz memeli hayvan türü ise Ek-III te, yani Koruma Altındaki Türler listesinde yer almaktadır. Geriye kalan 13 tür ise Bern Sözleşmesi listelerinde yer almamaktadır. Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Merkez Av Komisyonu (MAK) tarafından hazırlanmış koruma listelerine göre; Ek-I e, yani Çevre ve Orman Bakanlığı nca Koruma Altına Alınan Yaban Hayvanları listesine giren beş memeli hayvan türü bulunmaktadır Ek-II e, yani Merkez Av Komisyonu tarafından Koruma Altına Alınmış olan Av Hayvanları listesine giren iki memeli hayvan türü bulunmaktadır. Ek-III e, yani Belli Edilen Zamanlarda Avlanabilen Türler listesine giren üç memeli hayvan türü bulunmaktadır. 15 Memeli Hayvan türünün ise bu listelerde yer almadıkları belirlenmiştir. Proje Alanı ve etki alanında endemik memeli türü bulunmamaktadır. Ulusal Mevzuat ve Uluslararası Sözleşmeler Gereği Koruma Altındaki Fauna Türleri Fauna tablolarında türlerin IUCN kategorilerine göre risk durumları, BERN ve CITES sözleşmelerine göre statüleri ile sürüngenler, kuşlar ve memeli hayvanların Merkez Av Komisyonu Kararları 2012-2013 e göre durumları değerlendirilmiştir. Buna göre; IUCN (Nesli Tükenme Tehlikesi Altında Olan Türlerin Kırmızı Listesi) IUCN Risk kategorileri ile ilgili skalalar Tablo 3.8-2 deki gibidir. Tablo 3.8-2 IUCN Risk Sınıfları Risk Sınıfı* Risk Kategorileri** Tanımı - Extınct (Ex): Tükenmiş Extınct In The Wıld (EW): Doğada Tükenmiş Crıtıcally Endangered (CR): Kritik Tehlikede 1 Endangered (EN): Tehlikede Vulnerable (VU): Hassas 2 Near Threatened (NT): Tehdite Yakın Lower Risk (LR): Düşük Riskli Conservation Dependent (cd) Koruma Önlemi Gerektiren 3 Near Threatened (nt) Tehdite Yakın Least Concern (lc) Asgari Endişe - Data Defıcıent (DD): Yetersiz Veri - Not Evaluated (NE): Değerlendirilmedi *Risk Sınıfları tanımlama amaçlı olarak temsili verilmiştir. **IUCN Versiyon 2.3 (1994) ve 3.1 (2001) birlikte verilmiştir. Tablo 3.8-3 te verilen risk kategorilerine göre Proje Alanı ve yakın çevresinde bulunan ve risk taşıyan fauna türleri Tablo 3.8-3 de verilmiştir. 65

Tablo 3.8-3 Proje Alanı ve Yakın Çevresinde Belirlenen ve IUCN Risk Kategorilerinde Yer Alan Türler Risk Sınıfı Latince Adı Türkçe Adı IUCN SÜRÜNGENLER Testudinidae Tosbağalar 1 Testudo graeca Adi tosbağa VU Colubridae 2 Elaphe quatuorlineata Sarı yılan NT KUŞLAR Accipitridae Atmacagiller 1 Aquila heliaca VU MEMELİLER Sciuridae Nalburunlu Yarasalar 2 Spermophilus xanthoprymnus Kazık sıçanı, gelengi NT Cricetidae Düzburunlu Yarasalar 2 Mesocricetus brandti Avurtlak NT Buna göre; Proje Alanı ve yakın çevresinde belirlenen iki türün risk sınıfı 1 ve üç türün risk sınıfı 2 olarak belirlenmiştir. BERN Sözleşmesi (Avrupa'nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarının Korunması Sözleşmesi) Ek-II: Kesinlikle koruma altına alınması gereken fauna türlerini içeren liste Ek-II içinde yer almamaktadır. Sözleşmeye akdeden taraflar Ek-II de belirtilen vahşi fauna türlerinin özel olarak koruma altına alınması için gerekli yasal ve idari önlemleri alacaktır. Bu türlerle ilgili olarak aşağıda belirtilen durumlar özellikle yasaklanacaktır: a) Kasıtlı yakalama, alıkoyma ve kasıtlı öldürme; b) Çiftleşme ve dinlenme yerlerinin kasıtlı olarak tahrip edilmesi veya yıkılması; c) Özellikle, çiftleşme, beslenme ve uykuya yatma dönemlerinde vahşi faunanın kasıtlı olarak rahatsız edilmesi ve verilen bu rahatsızlığın bu sözleşmenin amaçları bakımından önemli olması; d) Yabani hayvanların yumurtalarının kasıtlı olarak alınması ve/veya zarar görmesi veya boş olsa bile bu yumurtaların alıkonması; e) Bu sözleşmenin etkili yürütülebilmesine katkı sağlaması bakımından doldurulmuş hayvanlar ve bunların tanınabilen parçaları veya türevleri dahil olmak üzere bu hayvanların canlı ya da ölü olarak uluslararası ticaretinin yapılması. Ek-III: Koruma altına alınan fauna türlerinin listesini içermektedir. Sözleşmeyi akdeden her bir taraf Ek-III de belirtilen vahşi fauna türlerinin koruma altına alınmasını temin etmek için uygun ve gerekli yasal ve idari önlemleri alacaktır. Ek II de belirtilen vahşi fauna türlerinin istismar edilmesi konusu, 2. Maddede ileri sürülen şartlar göz önüne alınarak popülasyonları tehlikeden uzak tutmak için düzenlenecektir. Buna yönelik önlemler aşağıdakileri içerecektir: a) Kapalı sezonlar ve / veya istismar ile ilgili diğer prosedürler; 66

b) Popülasyon düzeyini uygun şekilde korumak için istismarın geçici veya yerel olarak makul ölçülerde yasaklanması; c) Canlı ya da ölü vahşi hayvanları satmak, satmak amacıyla tutmak, satmak amacıyla nakletmek veya satmak amacıyla teklifte bulunma hususlarında düzenlemeye gidilmesi. CITES (Nesli Tehlikede Olan Yabani Bitki ve Hayvan Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme) Ek-I: CITES Sözleşmesi Ek-I listesinde bulunan türler: Ek-I CITES tarafından sıralanan hayvan ve bitkilerin arasında en fazla tehlike altında olan türleri listelemektedir. Bunlar nesli tükenme tehlikesi ile karşı karşıya olan türlerdir ve CITES genellikle bu türlerin örneklerinin uluslararası ticaretini yasaklamaktadır. Ancak, bilimsel araştırmalar gibi bazı istisnai durumlarda buna izin verilmektedir. Bu gibi durumlarda, ticaret, ihracat izni (veya vasıtalı ihracat izni) ve ithalat izni veren makamların yetkisinde olacaktır. Ek-II: CITES Sözleşmesi Ek-II listesinde bulunan türler: Ek-II şu anda nesli tükenme tehlikesi altında olmayan ancak ticareti yakından kontrol altında tutulmazsa olabilecek türleri vermektedir. Ek II de ayrıca benzer türler diye adlandırılan yani ticari numuneleri koruma amacıyla listelenen türlere benzeyen türler de verilmektedir. Ek-II türlerinin numunelerin uluslararası ticareti ihracat veya vasıtalı ihracat iznini veren makamın yetkisinde olabilir. Ancak ithalat iznine gerek duyulmamaktadır. İlgili makamların belli koşulların yerine getirildiğine kanaat getirmesi halinde, izin veya belgeler ticaretin doğadaki türlerin yaşamını sürdürmesine engel olmaması koşuluyla verilebilecektir. EK-III: CITES Sözleşmesi Ek-III listesinde bulunan türler: Ek-III listesinde ise taraflardan herhangi birinin aşırı kullanımını önlemek veya kısıtlamak amacıyla kendi yetki alanında düzenlemeye tabi tutulan ve ticaretinin denetime alınmasında diğer taraflar ile işbirliğine ihtiyaç duyduğu belirtilen bütün türleri listelemektedir. CITES sözleşmesi kapsamında yer alan türler Tablo 3.8-4 te verilmiştir. Türler Tablo 3.8-4 Proje Alanı ve Yakın Çevresinde Belirlenen ve CITES Sözleşmesi Kapsamında Yer Alan Bilimsel İsmi CITES Sürüngenler Testudinidae Testudo graeca Kuşlar Ek-II Accipitridae Accipiter nisus Aquila heliaca Aquila pomarina Circus cyaneus Hieraaetus pennatus Neophron percnopterus Ciconiidae Ciconia nigra Ek-II Ek-I Ek-II Ek-II Ek-II Ek-II Ek-II 67

Falconidae Falco peregrinus Falco subbuteo Falco tinnunculus Memeliler Ek-I Ek-II Ek-II Canidae Canis lupus Vulpes vulpes Ek-II Ek-III MAK (Merkez Av Komisyonu Kararları) Koruma altına alınmamış bölgelerde, bazı fauna türlerinin avı belirli mevsimlerde ve belirli kurallar çerçevesinde serbest bırakılabilmektedir. Avı serbest olan fauna türleri ve ilgili av mevsimleri, T.C Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü uhdesindeki Merkez Av Komisyonu tarafından belirlenmektedir. Bu belirleme işlemi, doğa koruma ile görevli diğer kamu kuruluşları ile ortaklaşa yapılmakta olup, av sezonları, hayvan listeleri ve prosedürler yıldan yıla değişmektedir. T.C Orman ve Su İşleri Bakanlığı tarafından 07.06.2012 tarih ve 28316 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren 2012-2013 Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararına göre; altındadır. Ek-I listesinde yer alan türler T.C Orman ve Su İşleri Bakanlığı tarafından koruma Ek-II listesinde yer alan türler Merkez Av Komisyonu tarafından koruma altındadır. Ek-III listesinde Merkez Av Komisyonunca avına belli edilen sürelerde izin verilen av hayvanları yer almaktadır. Listelerde fauna türlerinin Bern Sözleşmesi ne göre statüleri ile kuşlar ve memeli hayvanlar için Merkez Av Komisyonu Kararları 2012-2013 a göre durumları da belirtilmiştir. Tablo 3.8-5 te listelenen türlerin dışında kalan ve İnceleme Alanı ile yakın çevresinde bulunan ya da bulunma olasılığı olan diğer sürüngen, memeli ve kuş türleri, T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı tarafından 07.06.2012 Tarih ve 28316 Sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren 2012-2013 Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararları na göre koruma altındadır ve avlanmaları, ölü ya da canlı bulundurulmaları veya taşınmaları yasaktır. Tablo 3.8-5 Merkez Av Komisyonu Kararları na Göre Avı Belli Zamanlarda Serbest Memeli ve Kuş Türleri Memeliler Leporidae Lepus europapeus Canidae Vulpes vulpes Suidae Sus scrofa Kuşlar Columbidae Columba livia Columba palumbus Streptopelia turtur Corvidae Corvus frugilegus Corvus monedula Garrulus glandarius Pica pica 68

Memeliler Kuşlar Passeridae Passer domesticus Phasianidae Alectoris chukar Coturnix coturnix Proje Alanı, T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı tarafından 07.06.2012 Tarih ve 28316 Sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren 2012-2013 Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararları na göre ava yasak saha içerisinde bulunmaktadır. Saha, doğuda Ankara-İstanbul E-5 Karayolu kuzeyde Kazan ilçe merkezinden İymir ve Sarılar Köylerine giden yolu takiben TEM Otoyolundan Kazan ilçe sınırı batıda Ayaş ilçe sınırı. güneyde Sincan ilçe sınırı arasında yer almaktadır. Proje Alanı nın yaklaşık 9 km doğusunda Kazan-Yenimahalle Yaban Hayvanı Yerleştirme Sahası bulunmaktadır. Saha doğuda Ankara Çevre yolundan Bağlum üzeri Çalseki ye giden stabilize yol kuzeyde Ankara-İstanbul Expres (Otoban) yolundan imrendi, Güvenç ve Çalseki ye giden stabilize köy yolu batıda Ankara-İstanbul Expres (Otoban) yolu güneyde Ankara Çevre yolu arasında yer almaktadır. Önemli Biyoçeşitlilik Alanlarına Göre Proje Alanı nın Durumu 2006 yılında Doğa Derneği, mülga T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü ve birçok bilim insanının katkısıyla Türkiye nin Önemli Doğa Alanları isimli eseri yayınlamıştır. Bu çalışmada, Türkiye genelinde gerek floral gerekse faunal biyoçeşitliliğin yüksek veya nesli tehlikede flora yı ve fauna yı barındıran, hassas ve benzersiz 305 alan tanımlanmıştır. Bu bağlamda, Proje Alanı nın Önemli Doğa Alanları (ÖDA) ile ilgili ilişkisi aşağıda anlatılmıştır. Ayaş Dağları (ORT008) Ayaş Dağları Önemli Doğa Alanı; Ankara nın kuzeybatısında yer alan küçük bir dağ silsilesidir. Güdül ve Sincan ilçeleri arasında yer alır ve kuzeydoğu güneybatı doğrultusunda uzanır. Ankara yakınlarında iyi korunmuş dağ bozkırlarını barındıran bölgelerden biridir. Kuşlar ve dar yayılışlı bitki türleri açısından önem taşır. Alanın yaklaşık büyüklüğü 68.118 ha dır. Alan içerisinde koruma statüsüne sahip bir alan bulunmamaktadır. Beşi Türkiye ye endemik olmak üzere altı bitki taksonu ÖDA kriterlerini sağlamaktadır. Bunlar arasında Aethionema dumaii, Aethionema turcicum, Astragalus turcicus ve astragalus densifolius subsp. ayashensis bulunur. Ayrıca alanda bulunan Campanula damboldtiana adlı endemik türün nesli tükenme noktasına gelmiştir. Proje Alanı, Ceyhan Deltası ÖDA sına yaklaşık 2,5 km mesafede yer almaktadır (bk. Şekil 3.8-8). 69

Kazan Tepeleri (ORT009) Ankara çevre yolunun kuzeyinde yer alan ÖDA, Kazan ve Çubuk ilçeleri arasındaki tepelik bölgeyi içerir. Alanın yaklaşık büyüklüğü 43.943 ha dır. Alan içerisinde herhangi bir koruma statüsüne sahip alanı bulunmamaktadır. Kazan Tepeleri, 11 i Türkiye ye endemik olmak üzere 12 bitki taksonu için ÖDA kriterlerini sağlamaktadır. Bunlar arasında yer alan Campanula damboldtiana ciddi tehlike altında olan bir türdür. Kazan Tepeleri aynı zamanda kelebekler ve kuşlar açısından önemlidir. Alanda güzel nazuğum (Euphydryas orientalis), yalancı apollo (Archon apollinus) ve Anadolu gelinciği (Tomares nogelli) gibi nesli bölgesel ölçekte tehlike altında olan kelebek türleri bulunur. Proje Alanı, Ceyhan Deltası ÖDA sına yaklaşık 10 km mesafede yer almaktadır (bk. Şekil 3.8-8). Proje Alanı ve yakın çevresinde koruma statüsüne sahip herhangi bir alan bulunmamaktadır. Bölüm 3.9 da koruma statülerine göre alanlar detaylı olarak verilmiştir. Şekil 3.8-8 Proje Alanı nın Önemli Doğa Alanlarına Göre Konumu 70

3.9 Koruma Alanları (Proje Sahası ve Etki Alanında Bulunan Duyarlı Yöreler ve Özellikleri, Milli Parklar, Tabiat Parkları, Sulak Alanlar, Tabiat Anıtları, Tabiatı Koruma Alanları, Yaban Hayatı Koruma Alanları, Yaban Hayvanı Yetiştirme Alanları, Kültür Varlıkları, Tabiat Varlıkları, Sit ve Koruma Alanları, Boğaziçi Kanununa Göre Koruma Altına Alınan Alanlar, Biyogenetik Rezerv Alanları, Biyosfer Rezervleri, Özel Çevre Koruma Bölgeleri, Özel Koruma Alanları, İçme ve Kullanma Su Kaynakları İle İlgili Koruma Alanları, Turzim Alan ve Merkezleri ve koruma altına alınmış diğer alanlar), Bunların Faaliyet Alanına Mesafeleri, Olası Etkileri, Alınacak Önlemler, Bu Alanların 1/25.000 ölçekli Harita Üzerine Gösterilmesi 1. Ülkemiz mevzuatı uyarınca korunması gerekli alanlar a) 2873 sayılı Milli Parklar Kanunu nun 2. maddesinde tanımlanan ve bu kanunun 3. maddesi uyarınca belirlenen Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtları ve Tabiat Koruma Alanları Proje Alanı ve Etki Alanı nda bulunmamaktadır. b) 3167 sayılı Kara Avcılığı Kanunu uyarınca Orman Bakanlığı nca belirlenen Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanları Proje Alanı ve Etki Alanı nda bulunmamaktadır. c) 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun 2. maddesinin a - Tanımlar bendinin 1.,2.,3. ve 5. alt bentlerinde Kültür Varlıkları, Tabiat Varlıkları, Sit ve Koruma Alanı olarak tanımlanan ve aynı kanun ile 3386 sayılı kanunun (2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) ilgili maddeleri uyarınca tespiti ve tescili yapılan alanlar, Proje Alanı ile ilgili olarak, Mülga Ankara Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından 13.05.2011 tarih ve 1182 sayı ile gönderilen görüş metninde arkeolojik sit alanları olduğundan bahsedilmiştir. Bunlar; - Ankara İli Sincan İlçesi İncirlik Köyü yerleşim alanındaki Ortaçağ a ait yapı kalıntısının 3. Derece Arkeolojik sit alanı olarak tescil edilmesine, - Ankara İli Kazan ilçesi Fethiye köyündeki höyüğün 1. Derece arkeolojik sit alanı olarak tescil edilmesine karar verilmiştir (bk Ek-E-10) Yapılacak olan her türlü çalışma, 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu kapsamında yapılacak olup, Proje İnşaat aşamasında rastlantısal bir bulgu ile karşılaşılması durumunda çalışmalar durdurularak en yakın müze müdürlüğüne haber verilecektir (2863 No lu Kanun, Madde 4- Haber verme zorunluluğu). Sit alanlarını gösterir 1/25.000 ölçekli topoğrafik harita Ek-F-9 da verilmiş olup yapılacak olan inşa faaliyetlerinden etkilenme riskleri bulunmamaktadır. d) 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu kapsamında olan Su Ürünleri İstihsal ve Üreme Sahaları Proje Alanı ve Etki Alanı nda bulunmamaktadır. e) 4/9/1988 tarihli ve 19919 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği nin 17 nci ve 1/7/1999 tarihli ve 23742 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 71

Yönetmelikle değişik 18.,19. ve 20. maddelerinde tanımlanan alanlar Proje Alanı ve Etki Alanı nda bulunmamaktadır. f) 2/11/1986 tarihli ve 19269 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği nin 49. maddesinde tanımlanan Hassas Kirlenme Bölgeleri Proje Alanı ve Etki Alanı nda bulunmamaktadır. g) 2872 sayılı Çevre Kanunu nun 9. maddesi uyarınca Bakanlar Kurulu tarafından Özel Çevre Koruma Bölgeleri olarak tespit ve ilan edilen alanlar Proje Alanı ve Etki Alanı nda bulunmamaktadır. h) 2960 sayılı Boğaziçi Kanunu na göre koruma altına alınan alanlar Proje Alanı ve Etki Alanı nda bulunmamaktadır. i) 6831 sayılı Orman Kanunu gereğince orman alanı sayılan yerler Proje Alanı ve Etki Alanı nda bulunmamaktadır. j) 3621 sayılı Kıyı Kanunu gereğince yapı yasağı getirilen alanlar Proje Alanı ve Etki Alanı nda bulunmamaktadır. k) 3573 Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkında Kanunda belirtilen alanlar Proje Alanı ve Etki Alanı nda bulunmamaktadır. l) 4342 sayılı Mera Kanununda belirtilen alanlar Proje Alanı ve Etki Alanı nda bulunmamaktadır. m) 30.01.2002 tarih ve 24656 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği nde belirtilen alanlar Proje Alanı ve Etki Alanı nda bulunmamaktadır. n) Proses alanı içerisinde mevsimsel akış gösteren kuru dereler bulunmakta olup, Kostik soda üretimi yapılacak alanda herhangi bir kuru dere bulunmamaktadır. 2. Ülkemizin taraf olduğu uluslararası sözleşmeler uyarınca korunması gerekli alanlar a) 20/2/1984 tarih ve 18318 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi (BERN Sözleşmesi) uyarınca koruma altına alınmış alanlardan Önemli Deniz Kaplumbağası Üreme Alanları nda belirtilen I. ve II. Koruma Bölgeleri, Akdeniz Foku Yaşama ve Üreme Alanları Proje Alanı ve Etki Alanı nda bulunmamaktadır. b) 12/6/1981 tarih ve 17368 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Akdeniz in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi (Barcelona Sözleşmesi) uyarınca korumaya alınan alanlar Proje Alanı ve Etki Alanı nda bulunmamaktadır. ı) 23/10/1988 tarihli ve 19968 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Akdeniz de Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol gereği ülkemizde Özel Koruma Alanı olarak belirlenmiş alanlar Proje Alanı ve Etki Alanı nda bulunmamaktadır. ıı) 13/9/1985 tarihli Cenova Bildirgesi gereği seçilmiş Birleşmiş Milletler Çevre Programı tarafından yayımlanmış olan Akdeniz de Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit listesinde yer alan alanlar, 72

Proje Alanı Akdeniz de Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit listesinde yer almamaktadır. ııı) Cenova Deklerasyonu nun 17. maddesinde yer alan Akdeniz e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin yaşama ve beslenme ortamı olan kıyısal alanlar Proje Alanı ve Etki Alanı nda bulunmamaktadır. c) 14/2/1983 tarih ve 17959 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesi nin 1. ve 2. maddeleri gereğince Kültür Bakanlığı tarafından koruma altına alınan Kültürel Miras ve Doğal Miras statüsü verilen kültürel, tarihi ve doğal alanlar, Proje Alanı nda Kültürel Miras ve Doğal Miras statüsü verilen kültürel, tarihi ve doğal alanlar bulunmamaktadır. d) 17/05/1994 tarih ve 21937 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi (RAMSAR Sözleşmesi) uyarınca koruma altına alınmış alanlar Proje Alanı ve Etki Alanı nda bulunmamaktadır. 3. Korunması gereken alanlar a) Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, mevcut özellikleri korunacak alan olarak tespit edilen ve yapılaşma yasağı getirilen alanlar (Tabii karakteri korunacak alan, biogenetik rezerv alanları, jeotermal alanlar v.b.) Proje Alanı ve Etki Alanı nda bulunmamaktadır. b) Tarım Alanları: Tarımsal kalkınma alanları, sulanan, sulanması mümkün ve arazi kullanma kabiliyet sınıfları I, II, III ve IV olan alanlar, yağışa bağlı tarımda kullanılan I. ve II. sınıf ile, özel mahsul plantasyon alanlarının tamamı, c) Sulak Alanlar: Doğal veya yapay, devamlı veya geçici, suların durgun veya akıntılı, tatlı, acı veya tuzlu, denizlerin gel-git hareketinin çekilme devresinde 6 metreyi geçmeyen derinlikleri kapsayan, başta su kuşları olmak üzere canlıların yaşama ortamı olarak önem taşıyan bütün sular, bataklık sazlık ve turbiyeler ile bu alanların kıyı kenar çizgisinden itibaren kara tarafına doğru ekolojik açıdan sulak alan kalan yerler Proje Alanı ve Etki Alanı nda bulunmamaktadır. d) Göller, akarsular, yeraltı suyu işletme sahaları: Proje alanında göl, akarsu bulunmamaktadır. Proje Alanı ve çevresinde yeraltı su kuyuları bulunmaktadır. e) Bilimsel araştırmalar için önem arzeden ve/veya nesli tehlikeye düşmüş veya düşebilir türler ve ülkemiz için endemik olan türlerin yaşama ortamı olan alanlar, biyosfer rezervi, biyotoplar, biyogenetik rezerv alanları, benzersiz özelliklerdeki jeolojik ve jeomorfolojik oluşumların bulunduğu alanlar: Proje alanı trona cevherleşme zonu üzerinde yer almaktadır. 3.10 Proje Alanı Etrafındaki Tarım Alanları ve Tarımsal Faaliyetler Proje kapsamında kullanılacak olan tarım arazileri III. ve IV. sınıf kuru tarım arazisidir Kuru tarım alanlarında genelde buğday yetiştirilmektedir. Proje alanında kalan tarım alanlarında sebze ve meyve bahçeleri dışında sulu tarım yapılmamaktadır. Sebze ve meyve 73

bahçelerinde üretilen ürünler pazara yönelik olmayıp tamamen aile tüketiminde değerlendirilmektedir. Üretilen ürünlerin çok az bir kısmı yöre pazarlarında satışa sunulmaktadır. Proje etki alanında kalan İncirlik, İlyakut, Mülk ve Fethiye Mahalleleri Kavun yetiştiriciliği bakımından zengindir. Yenikent beldesinde Türkiye'nin en büyük ve en lezzetli kavun karpuz pazarlarından birisi her sene Eylül - Ekim ayları arasında kurulmaktadır. Bölgedeki kuru tarım arazilerinde özellikle buğday yetiştirilmekte olup, buğday tarımı ülke ekonomisine büyük ölçüde katkı sağlanmaktadır. Projenin planlandığı Sincan İlçesinin tarım arazi dağılımı Tablo 3.10-1 de, tarımsal üretim verileri Tablo 3.10-2, 3.10-3,ve 3.10-4 te verilmiştir. İlçe Adı Tablo 3.10-1 2011 Yılı Sincan İlçesi Ürün Gruplarına Göre Tarım Alanları Büyüklükleri Toplam Alan (dekar) Ekilen tarla alanı (dekar) Nadas alanı (dekar) Sebze bahçeleri alanı (dekar) Meyve alanı (dekar) Sincan 403.118,50 286.169 73.878 38.743 4.292 Kaynak: TÜİK,2012 - Bitkisel Üretim İstatistikleri Veri Tabanı Tablo 3.10-2 2011 Yılı Sincan İlçesi Tarla Ürünleri Bitkisel Üretim İstatistikleri İlçe Adı Grup adı Ürün adı Ekilen alan (dekar) Hasat edilen alan (dekar) Üretim (ton) Verim (kg/da) Yulaf (Dane) 2.700 2.700 945 350 Tahıllar Buğday (Durum) 19.772 19.772 5.227 264 Buğday (Diğer) 207.535 207.535 56.464 272 Arpa (Diğer) 67.100 67.100 24.002 358 Baklagiller Nohut 10.600 10.600 1.696 160 Fasulye (Kuru) 120 120 12 100 Sincan Endüstriyel Bitkiler Yağlı Tohumlar Şekerpancarı 7.425 7.425 45.737 6.160 Kimyon 2.850 2.850 228 80 Ayçiçeği (Yağlık) 5.201 5.201 774 149 Ayçiçeği (Çerezlik) 2.296 2.296 189 82 Yumru Bitkiler Soğan (Kuru) 8.580 8.580 42.900 5.000 Yem Bitkileri Yonca (Yeşil Ot) 2.300 2.300 9.200 Korunga (Yeşil Ot) 50 50 50 Fiğ (Yeşil Ot) 1.145 1.145 1.374 Mısır (Silajlık) 900 900 4.500 5.000 Kaynak: TÜİK,2011 Tablo 3.10-3 2011 Yılı Sincan İlçesi Sebze Ürünleri Bitkisel Üretim İstatistikleri İlçe Adı Grup adı Ürün adı Üretim(ton) Lahana (Beyaz) 160 Sincan Yaprağı Yenen Sebzeler Marul (Göbekli) 300 Marul (Kıvırcık) 320 Ispanak 300 Pırasa 180 Tere 105 Dereotu 9 Nane 30 Maydanoz 160 74

İlçe Adı Grup adı Ürün adı Üretim(ton) Marul (Aysberg) 8 Baklagil Sebzeler Fasulye (Taze) 301 Kavun 17.280 Karpuz 22.260 Kabak (Sakız) 70 Patlıcan 240 Meyvesi Yenen Sebzeler Biber (Dolmalık) 640 Biber (Sivri) 1.200 Kabak (Çerezlik) 118 Hıyar (Sofralık) 3.000 Domates (Sofralık) 4.200 Sarımsak (Taze) 24 Soğan (Taze) 400 Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler Havuç 250 Turp (Kırmızı) 500 Diğer Sebzeler Karnabahar 120 Kaynak: TÜİK,2011 İlçe Adı Sincan Tablo 3.10-4 2010 Yılı Sincan İlçesi Meyve Ürünleri Bitkisel Üretim İstatistikleri Grup adı Yumuşak Çekirdekliler Tas Çekirdekliler Sert Kabuklular Üzüm Ve Üzümsüler Ürün adı Toplu meyveliklerin alanı (dekar) Üretim (ton) Ağaç başına ortalama verim(kg) Meyve veren yaşta ağaç sayısı Meyve vermeyen yaşta ağaç sayısı Toplam ağaç sayısı Armut 219 444 80 5.555 465 6.020 Ayva 50 91 45 2.030 140 2.170 Elma (Golden) 400 425 60 7.085 660 7.745 Elma (Starking) 590 625 60 10.415 480 10.895 Elma (Amasya) 133 154 60 2.565 120 2.685 Elma (Grannysmith) 49 212 50 4.240 1.690 5.930 Elma (Diğer) 125 197 50 3.941 1.320 5.261 Erik 245 418 55 7.600 300 7.900 İğde 0 37 20 1.850 160 2.010 Kayısı 154 373 60 6.220 215 6.435 Zerdali 0 46 60 770 15 785 Kiraz 248 352 60 5.865 705 6.570 Vişne 165 260 50 5.195 225 5.420 Şeftali (Diğer) 9 76 40 1.910 210 2.120 Ceviz 200 200 70 2.855 1.195 4.050 Badem 90 41 25 1.650 300 1.950 Dut 0 68 55 1.230 105 1.335 Üzüm (Sofralık- Çekirdekli) 370 333 900 370 0 370 Kaynak: TÜİK,2010 75

3.11 Proje Sahasının Bulunduğu Alana En Yakın Orman Alanı Mesafesi Proje Alanı; Ankara Orman Bölge Müdürlüğü, Ankara Orman İşletme Müdürlüğü, Ankara İşletme Şefliği sınırları içerisinde yer almaktadır. Nihai Proje kapsamında Ankara Orman Bölge Müdürlüğü tarafından hazırlanan Orman İnceleme Değerlendirme Formunda Proses Tesisi alanının orman alanı olmadığı görülmektedir. Kostik Soda Üretim Ünitesi de bu alan içine kurulması planlandığından bu durumda söz konusu proje alanı da orman alanı değildir. Orman Bölge Müdürlüğü nden temin edilen Orman İnceleme Değerlendirme Formu ve depolama alanları için alınmış olan saha teslim tesellüm tutanağı Ek-N de yer almaktadır. Orman İnceleme Değerlendirme Formu ekinde bulunan ÇED Görüş Alanını Belirtir Harita da görüldüğü üzere Proje Alanı nın Çomakdağ ve Höyüklü Tepe Devlet Ormanı na uzaklığı 400 m dir. 3.12 Toprak Özellikleri ve Kullanım Durumu (Toprağın fiziksel, kimyasal, biyolojik özellikleri, arazi kullanım kabiliyeti sınıflaması, erozyon, toprağın mevcut kullanımı) Proje kapsamında kullanılacak olan tarım arazileri III. ve IV. sınıf kuru tarım arazisidir. Kuru tarım alanlarında genelde buğday, arpa ve nohut yetiştirilmektedir. Projenin planlandığı bölgedeki büyük toprak gruplarını ve arazi kullanım kabiliyetini tespit edebilmek amacıyla Nihai Proje kapsamında 1/25.000 ölçekli Topoğrafik Harita ile 1993 yılında mülga Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından yayınlanan Ankara İli Arazi Varlığı ve Arazilerin Tarımsal Kullanma Uygunluğu Haritası çakıştırılmıştır. İki haritanın çakıştırılması sonucunda Proje Alanı ve çevresinde görülen büyük toprak grupları; B (Kahverengi Toprak), A (Alüvyal Topraklar), K (Kolüvyal Topraklar) olup Kostik Soda Üretim Ünitesi Kahverengi Toprak grubuna girmektedir.(bk Ek-F-5) Ayrıca, Kazan Trona Projesi Pilot Tesis ÇED çalışmaları aşamasında, proje alanındaki toprak sınıflarının ve kalitesinin tespiti için Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi öğretim üyelerinden Prof. Dr. İlhami Ünver, Prof. Dr. Aydın Güneş ve Doç. Dr. İlhami Bayramin tarafından bilimsel bir çalışma yapılmıştır. Toprak Sınıflandırması Toprağın sınıflandırılmasında çok önemli ölçütlerden biri olan arazi eğim derecesi, DEM (Dijital Yükseklik Modeli) verilerinden 8 yönlü tarama yöntemiyle saptanmıştır (Ünver v.d., 2002). Mülga KHGM tarafınca yapılan örneklemeler dışında, Ünver vd. (2002) tarafından yapılan etütler sırasında 30 toprak profilinden alınan 145 örnek topluca analiz edilmiş, profil tanımları yapılmış ve değerlendirilmiştir. Örneklerin alındığı yerler ve profil numaraları Şekil 3.12-1 de gösterilmiştir. 76

Şekil 3.12-1 KHGM ne Göre Proje Alanı ve Çevresinin Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıfları a) Kahverengi Topraklar Kaynak: SRK,2006 Dik, sığ, yoğun erozyon etkisi altındaki kuzeybatı bölümlerinde yayılım gösteren kahverengi topraklar, yarıkurak-ılıman iklim altında, yerinde oluşmuş topraklardır (otokton). Oluşumları sırasında en belirgin süreç kalsifikasyondur. Buna göre yağışın bol olduğu dönemlerde profilin üst bölümünden daha çok bikarbonatlar formunda yıkanan kireç, suyun taşıma gücünün azaldığı derinliklerde ortamdaki karbondioksitin de azalması sonucu, kalsiyum karbonat paketçikleri (konkresyon) biçiminde çökelerek, kireç kapsamı ana materyalden ve üst horizonlardan daha yüksek olan bir birikme horizonu oluşturur. Bu horizonda kil kapsamı ve hacim ağırlığı değerleri de diğer horizonlara göre çoğu kez biraz 77

daha yüksektir. Ardışık yıkanma-buharlaşmaya bağlı kılcal yükselme süreçleri, B ana simgesiyle gösterilen bu horizonda yarı köşeli blok veya sütun-kolon benzeri (columnar) yapı gelişimini özendirmiştir. Horizonların oluşum düzeyleri ve yıkanma-birikme derinlikleri konusunda, toprak oluşum sürecinin uzunluğunun yanı sıra, yağış miktarı ve dağılımı, toprağın bünyesi (geçirgenliği), eğim derecesi başta olmak üzere topoğrafya öğeleri gibi çok sayıda etmen rol oynar. Doğal örtüsü bozkır (step) bitki topluluğu olan bu topraklarda üst toprak, kahverenginin tonlarında rengi, % 2 ye hemen hiçbir zaman ulaşmayan organik madde kapsamı ve granüler (taneli) yapısı (strüktürü) ile dikkat çeker. Bazla doygunluk yüzdeleri çoğu zaman % 80 in üzerindedir, kimi zaman % 100 ü bulur. Toprak taksonomisi sistemine göre Aridisol ve İnceptisol takımlarının (order) üyesidirler. Profil boyunca toprak ph sı değerleri 7 nin biraz üzerinde, ara sıra 8 i de aşmaktadır. Proje Alanı topraklarında, varsa kireç birikme horizonlarının 24 cm de başladığı ve 88 cm derinliğe kadar etkili olabildiği (3 nolu profil) belirlenmiştir. Bununla birlikte, yöre toprakları geniş alanlarda belirgin birikme horizonları oluşturacak olgunluğa ulaşamadığı, yerinde oluşma fırsatı bulabilen topraklar da erozyon, kütle akışı ve kayma gibi nedenlerle profillerini çoğu kez geliştirme fırsatı bulamamıştır. Ana materyalin ve oluşan materyalin gevşekliği, bitki örtüsünün cılızlığı, aşırı eğim ve son 40-50 yıldır uygulanan mekanize tarım teknikleri dolayısıyla, bu toprakların proje alanındaki temsilcileri son dönemde yoğun erozyona uğramış, geniş alanlarda gri tonlarında ana materyal yüzeye çıkmıştır. Bu toprakların bitki örtüsü genellikle seyrek, kısa-orta boylu çayırların yayıldığı step alanlar oluşturur. Bu topraklarda genelde tahıl tarımı yapılmaktadır. b) Kolüvyaller Türkiye de kolüvyal topraklara daha çok bitki örtüsünün zayıf olduğu eğimli yamaçlarda rastlanır. Bu topraklar, bulundukları yamacı oluşturan ana kayanın yapısına göre killi, kireçli ya da çakıllı olabilir. Bu topraklar bağ bahçe tarımına uygundur. Üzerlerinde ormanlar yetişebilir. Kolüvyaller; yerçekimi başta olmak üzere, küçük çaplı yüzey akışları, mevsimlik akarsular ve seller, rüzgarlar vb. gibi güçler tarafından, eğimli arazilerden yamaçlara indirilen veya kısa mesafelere taşınarak (allokton), gücün kesildiği yerde biriktirilen topraklardır. Oluşumları üzerinden çoğunlukla profili geliştirecek kadar süre geçmemiş olan bu topraklarda zayıf bir A horizon grubu, bir ya da birkaç ana materyal (C horizonu) üzerine yerleşmiştir. İskeleti oluşturan iri taneler köşeli, kum ve çakıldan iri taşlara değişen boyutlarda ve tüm toprak katı boyunca dağılmış durumdadır. Bu topraklar kendilerine özgü profiller geliştirebilecek kadar olgunlaşmamışlar ve oluşumlarının yanısıra, proje alanında da gözlendiği üzere birikmeleri devam etmektedir. Kolüvyalleri, bir diğer taşınmış toprak grubu olan alüvyallerden ayıran başlıca nitelikler, bunların hidrolik iletkenliklerinin ve drenaj yeteneklerinin daha yüksek olması, tuzluluk ve sodyumluluk gibi sorunlara sahip olmamaları ve nispeten eğimli araziler üzerinde yerleşmiş olmalarıdır. 78

Proje Alanı çevresinde çoğu yerde kolüvyallerle alüvyaller iç içe girmiş durumda olup, kolüvyallerin alüvyallerin üzerini örttüğü yerlerde, en üstteki horizon (veya katman) gözönünde bulundurularak, haritalama birimi olarak kolüvyal seçilmiştir. c) Alüvyaller Akarsular tarafından, uzun mesafelere taşınmış ve suyun taşıma gücünün azaldığı yerde biriken materyalin üzerinde gelişen topraklardır. Profilleri yeterince gelişmemiş olup, yukardan aşağı, birbirine oldukça paralel gözlenen katmanlar horizon oluşumunun değil, çökelme sıralarının işaretidir. Kolüvyallerle ortak özellikleri her ikisinin de taşınmış (allokton) materyal üzerinde oluşması ve genç topraklar grubunda yer almaları, benzemeyen yönleri ise, alüvyallerdeki iri materyalin oval, elipsoid, küresel ve birbirine yakın irilikte olması, alüvyallerde çok çeşitli irilikteki malzemelerden kurulu katların birbiri üzerine oldukça paralel biçimde yığılmış olması ve alüvyal yüzeylerinde düze yakın eğim ile; havalanma, derine sızma ve yüzey drenajının yetersiz olması gibi belirgin karakteristiklerdir. Bu özelliklere kolüvyallerde rastlanmamaktadır. Alüvyal topraklarda kültür bitkilerinin yetişmesi ve sulamayla yüksek ürün alınması olanaklıdır. Çayır, maki ve kamışlık olan doğal bitki örtüsü açılarak alüvyallerin tümü tarıma alınmıştır. Pamuk, tahıl, sebze ve meyve yetiştirmede kullanılır. Alüvyal topraklarda; PH = 7,6 EC = 0,7 mmhos/cm Kireç % = 20 dir. Taban suyu çoğu kez yüzeye yakın ve sulamaya elverişsiz kalitede olup, karakteristik gleyleşme yaygındır. Daha önce de belirtildiği üzere, havzada yeterli bir çıkış ağzının bulunmaması, gerek taşkın sularının bu arazileri uzun dönem boyu etkilemesine, gerekse biriken malzemenin yıldan yıla artmasına yol açmaktadır. Proje alanı alüvyalleri, Ova Çayı sisteminin etkisiyle oluşmuştur. Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıflaması Arazi kullanım kabiliyeti 8 sınıfa ayrılır. Bunlar; I. Bölgede yetişen her türlü bitkiyi yetiştirmeğe elverişli, meyilleri düz, iyi drene olmuş, kolay işlenebilir, derin ve verimli arazilerdir. II. Her çeşit bitki yetiştiriminde birinci sınıftan daha az elverişlidir. Toprak ve su muhafazasına ait özel tedbirler almak gerekir. III. Toprak, topografya ve yüzey akıma ait şiddetli tahdit faktörlerine sahiptir. Ekilen mahsul çeşidi ilk iki sınıfa nazaran daha azdır. Özel muhafaza tedbirlerine ihtiyaç gösterir. IV. Toprak derinliği, taşlılık, yaşlık ve meyil yönünden çok şiddetli tahditlere sahiptir. Özel birkaç bitki cinsi için uygun sürümle tarım yapılabilir. Kullanılmaları çok dikkat ister. V. Sürümle tarım yapılamayan, düz-düze yakın, meyilli, taşlı veya çok yaş arazilerdir. Genellikle çayır veya ağaçlık olarak faydalanılır 79

VI. Meyil, toprak sığlığı gibi aşırı tahditlere sahiptir. Sürüm yapılamaz. Çoğunlukla mera veya ağaçlık saha olarak kullanılabilecek arazilerdir. VII. Toprak sığlığı, taş, kaya, meyil, erozyon gibi çok şiddetli tahdit faktörlerine sahiptir. Tarımsal yönden ekonomik değildir. Ancak, zayıf mera veya orman ağaçları dikimi için müsaittirler. VIII. Bitkisel ürün getirmeyen arazilerdir. Eğlence sahası veya av hayvanları barınağı olarak değerlendirilebilir. Yukarıda verilen arazi kullanım kabiliyetlerinden I II III ve IV. sınıf araziler toprak işlemeli tarıma elverişli arazilerdir. V VI VII. sınıf araziler ise toprak işlemeli tarıma elverişsiz arazilerdir. VIII. sınıf araziler ise tarıma elverişsiz arazilerdir. Proje Alanı nda kullanılacak arazilerin arazi kullanım kabiliyeti III. ve IV. sınıftır. Proje kapsamında yer alan ünitenin kurulacağı arazinin mevcut kullanım bilgileri, toprak özellikleri ve arazi kullanım kabiliyetleri Tablo 3.12-1 de verilmiştir.(bk Ek-F-5) Ünite Adı Tablo 3.12-1 Proje Alanı Arazi Kullanım Durumu ve Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıfları Büyük Toprak Grubu Şimdiki Arazi Kullanım Durumu Arazi Kullanım Sınıfı Kostik Soda Üretim Ünitesi Kahverengi Toprak Kuru Tarım III. ve IV. sınıf Proje Alanı ve Çevresinin Erozyon Açısından Durumu Bilindiği gibi sınıf belirlemede çok önemli ölçütlerden birisi arazi eğim derecesidir. Proje Alanı ve çevresinin büyük bölümünü tepelik alanlar ve eğimli yerler oluşturmaktadır. Bu bölgelerdeki arazi kullanım kabiliyet sınıfları, yüksek eğimden kaynaklanan erozyon ile tarımsal amaçlı kullanımın söz konusu olamayacağı şekilde bozulmuştur Bu bölgelerde gözlenen şiddetli erozyon doğal florayı da sınırlamıştır (Demirsoy, 2002). Sahada şiddetini tüm etkisi ile gösteren erozyon, toprak oluşumunda ve kalitesinde etkisini göstermiştir. Kahverengi topraklar erozyon, kütle akışı ve kayma gibi nedenlerle profillerini çoğu kez geliştirme fırsatı bulamamıştır. Bu topraklarda meydana gelen şiddetli erozyon ile geniş alanlarda gri tonlarında ana materyal yüzeye çıkmıştır (Ünver v.d., 2002). İncelenen 30 profil arasında yalnızca 16, 18, 23 ve 24 nolu profillerde birikme horizonlarına rastlanmış olması ve diğer tüm profillerin A horizonları ile ana materyal veya ana kayadan ibaret bir gelişim göstermesi, alandaki toprakların genetik gençliklerinin yanısıra, belki daha önemlisi, şiddetli erozyon etkisi altında kaldıklarını göstermektedir. KHGM haritalarında alanın önemli bölümünün kahverengi büyük toprak grubu içinde gösterilmekte ve profil gelişimlerinin zayıflığı bu yargıyı güçlendirmektedir. Havzanın üst bölümlerinde çok geniş alanlarda B (birikme) horizonlarının gelişememiş olması ilginçtir. Bu durum, toprakların erozyon etkisinden ayrı olarak, genç oluşumlu da olduklarını göstermektedir. Arazi üzerinde tespit edilen kolüvyal toprakların oluşumu bölgedeki hızlı erozyonun göstergesidir. 80

3.13 Sosyo-Ekonomik Çevrenin Özellikleri 3.13.1 Ekonomik Özellikler (yörenin ekonomik yapısını oluşturan başlıca sektörler, proje ile gerçekleşmesi beklenen gelir artışları) Proje, Sincan ilçesi dahilinde planlanmakta olup, öncelikli sırada etkilenmesi beklenen yerleşimler ise İlyakut, Mülk, İncirlik ve Fethiye Mahalleleridir. Sincan ilçe ekonomisini çok az olarak bitkisel üretim ile hayvancılık karşılamaktadır. İlçede sanayi tesisleri ve kombinalar bulunmaktadır. İlçedeki kil yatakları da işletilmektedir. Sincan'da 1990 yılında yapımı tamamlanmış olan Ankara 1. Organize Sanayi Bölgesi bulunmaktadır. Sincan'ın nüfusunun artışında en büyük pay sahibi olan Sanayi Bölgesi'nde çok sayıda yurtiçi ve yurtdışı merkezli fabrika bulunmaktadır. Sincan ilçesi Hizmet Sektöründe oldukça ileridedir. Civar ilçeler, belde ve köyler ihtiyaçlarını Sincan merkezinden karşılamaktadır. Özellikle; mobilya, dayanıklı ev eşyaları, giyim, tekstil, eğitim ve gıda hizmetlerinde ilçenin ve civar bölgenin alışveriş merkezi konumundadır. Faaliyet alanı civarında bulunan İlyakut, Mülk, İncirlik, Fethiye Mahallelerinde ekonomik sektör tarım ve hayvancılıktır. Bu yerleşimlerde ticari amaçlı olarak buğday-arpa gibi tahıl, kavun-karpuz gibi tarla ürünleri yetiştirilmekte olup, mandıracılık da diğer bir gelir kaynağıdır. 3.13.2 Nüfus (Yöredeki kentsel ve kırsal nüfus, nüfus hareketleri;göçler, nüfus artış oranları, diğer bilgiler) Proje alanı Ankara ili Sincan ilçesi sınırlarında yer almakta olup, öncelikli sırada etkilenmesi beklenen yerleşimler ise İlyakut, Mülk, İncirlik ve Fethiye Mahalleleridir. Etkilenmesi beklenen yerleşimlere ait nüfuslar Tablo 3.13-1 de verilmiştir. Tablo 3.13-1 Etkilenmesi Beklenen Yerleşimlere Ait Nüfuslar 2000 Genel Sayım 2007 ADNKS 2008 ADNKS 2009 ADNKS 2010 ADNKS 2011 ADNKS 2012 ADNKS İlçe Merkezi 267.879 392.260 434.064 445.330 456.420 468.129 479.454 SİNCAN Belde/Köyler 21.904 20.770 -------- --------- ---------- --------- ---------- Nüfusu Toplam Nüfusu 289.783 413.030 434.064 445.330 456.420 468.129 479.454 FETHİYE KÖYÜ 6.263 ------ ------ ------ ------ ------ ------ MÜLKKÖY 293 ------ ------ ------ ------ ------ ------ İLYAKUT KÖYÜ 255 ------ ------ ------ ------ ------ ------ İNCİRLİK KÖYÜ 137 ------ ------ ------ ------ ------ ------ İncirlik Köyü, Mülk Köyü ve İlyakut Köyü 2004 yılına kadar Ankara İlinin Sincan İlçesine bağlı köyler olmakla birlikte günümüzde büyükşehir sınırlarının değişmesi nedeniyle mahalle statüsündedirler. Fethiye Köyü 2004 yılına kadar Ankara İlinin Kazan İlçesine bağlı köyler olmakla birlikte günümüzde Büyükşehir sınırlarının değişmesi nedeniyle Kazan İlçesi Mahallesi statüsündedir. 81

3.13.3 Yaratılacak İstihdam İmkanları ve İşsizlik kapsamında inşaat aşamasında 100 kişi, işletme aşamasında ise 70 kişi istihdam edilmesi planlanmakta olup bölge halkına iş imkânı sağlanacaktır. Çalışacak personel öncelikli yöre halkından temin edilecektir. Bu imkân yöre halkının gelirini artıracak ve bir süreliğine de olsa göçü önleyecektir. Ekonomik yapıdaki olumlu etki dolaylı olarak sosyal hayatı da etkileyecektir. Ankara il genelinde TÜİK 2010 yılı verilerine göre istihdam oranı %41,1, işsizlik oranı ise %12,1 dir (bk. Tablo 3.13-2). Tablo 3.13-2 Ankara İli İstihdam ve İşsizlik Oranı İstihdam Oranı %41,1 İşsizlik Oranı %12,1 3.13.4 Beklenen Sosyo-Ekonomik Değişiklikler Projenin ekonomik yapıya etkisi olarak inşaat ve işletme aşamasında bölge halkına iş imkânı sağlanacaktır. Çalışacak personel öncelikli yöre halkından temin edilecektir. Bunun yanı sıra, projenin yerel ekonomiye dolaylı pozitif etkisi olarak, inşaat malzemeleri ile proje personeline ilişkin hizmetlerin (konaklama, yemek, ulaşım, sağlık vs.) temini ile yerel ekonomide bir canlanma olacaktır. Bu imkân yöre halkının gelirini artıracak ve bir süreliğine de olsa göçü önleyecektir. Ekonomik yapıdaki olumlu etki dolaylı olarak sosyal hayatı da etkileyecektir. Proje kapsamında Proses Tesisi nin yan ürününün değerlendirilmesi planlanmaktadır. Proses Tesisi nden üretilecek olan kostik soda, ağır soda külü üretim hattında (proses tesisinde) kullanılması planlanmaktadır. İlerleyen zamanlarda talep olması durumunda ticari olarak da değerlendirilip ülke ekonomisine katkı sağlaması planlanmaktadır. 82

4 PROJENİN ÖNEMLİ ÇEVRESEL ETKİLERİ VE ALINACAK ÖNLEMLER 4.1 Arazinin Hazırlanması İçin Yapılacak İşler Kapsamında Nerelerde, Ne Miktarda ve Ne Kadar Alanda Hafriyat Yapılacağı, Hafriyat Artığı Toprak, Taş, Kum vb. Maddelerin Nerelere Taşınacağı, Nasıl Depolanacağı, Hangi Amaçlar İçin Kullanılacakları (İnşaat sırasında ortaya çıkacak hafriyatın döküleceği sahalar vaziyet planına koordinatlı olarak işaretlenmelidir.) Soda Külü Sodyum Bikarbonat Üretim Tesisi ve Çözelti Madenciliği ve Kazan Doğal Gaz Kojenerasyon Santralı Projesi (Nihai Proje) kapsamında toplam 7.048.200 m 3 kazı yapılacaktır. Nihai Proje kapsamında yapılacağından Proje için ilave bir hafriyat çalışması yapılmayacaktır. 17.05.2012 tarihli ve 2517 sayılı ÇED Olumlu Belgesi alınan Nihai Proje ye ait ÇED Raporu na göre kazı fazlası malzemenin büyük bir kısmı proje alanında arazi tesviyesinde, bir kısmı düzenli depolama alanları ve çözelti depolama alanı sedde inşaatında duvar arkası dolguda, bir kısmı proje kapsamında yapılacak servis yollarında sergi malzemesi olarak kullanılması planlanmaktadır. Arazi tesviyesinde ve geri dolguda kullanılmayan kazı fazlası malzemenin kalması durumunda bu malzemeler; Ankara Büyükşehir Belediyesi nin göstereceği alana taşınacak ve Belediyenin Atık Yönetim Planı kapsamında belirlenen şartlara titizlikle uyulacaktır. Konuya ilişkin olarak Ankara Büyükşehir Belediyesi Çevre Koruma ve Kontrol Dairesi Başkanlığı nın görüşü EK-E-11 de verilmiştir. 4.2 İnşaat ve İşletme Aşamasında Su Temini Sistemi Planı, Suyun Nerden Temin Edileceği (bu kapsamda alınacak izinler ile protokollerin ve su ihtiyacının kuyudan karşılanması durmunda 167 sayılı Yeraltısuları Hakkında Kanun Çerçevesinde Yapılacak iş ve işlemler ile kuyu ruhsatının rapora ilave edilmesi), Suyun Temin Edileceğe Kaynaklardan Alınacak Su Miktarı ve Bu Suların Kullanım Amaçlarına Göre Miktarı Projenin inşaat faaliyetleri esnasında beton yapımı, toz kontrolü ve temizlik amacıyla su tüketilecektir. Ayrıca, inşaat sırasında çalışacak personelin içme ve kullanma ihtiyacı için su kullanımı söz konusu olacaktır. Proje nin inşaat aşamasında tam gün çalışacak kişi sayısı azami 100 olarak öngörülmekte olup, kişi başına su tüketiminin 150 L/gün-kişi 3 olacağı varsayımdan hareketle personelin su ihtiyacı 15 m 3 /gün olacaktır. İnşaat aşamasında çalışan personelin için içme-kullanma suyu ihtiyacı 15 m 3 /gün olarak hesaplanmıştır. Toz önlemeye yönelik ve beton yapmak için gerekli su ihtiyacı değişken olmakla beraber ortalama 5 m 3 /gün olarak öngörülmüştür. İnşaat aşamasında personelden kaynaklı kullanma suyu Proje Alanı çevresinde bulunan kuyulardan sağlanacak olup gerekli izinler alınmıştır (bk. Ek-H). 3 http://tuikapp.tuik.gov.tr/bolgesel 83/128

Temin edilecek suyun; 17.02.2005 tarih ve 25730 sayılı resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik te belirtilen niteliklere uygunluğu kontrol edilecektir. Ayrıca 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu ve bu kanuna dayanarak yayımlanan tüzük ve yönetmeliklere uyulacaktır. İşletme aşamasında personelden kaynaklı içme ve kullanma suyu Sincan ve/veya Kazan Belediyesi şebekesinden veya gerek duyulması halinde su kuyularından temini planlanmaktadır İşletme aşamasında tam gün çalışacak kişi sayısı azami 70 olarak öngörülmekte olup kişi başına su tüketiminin 150 L/gün-kişi 4 olacağı varsayımdan hareketle personelin su ihtiyacı 10,5 m 3 /gün olacaktır. İşletme aşamasında 25 t/saat proses suyu kullanılacaktır. İhtiyaç olan proses suyu yeraltı suyu kullanım izni alınmış olan su kuyularından yada ASKİ den temin edilmesi planlanmaktadır. Kuyu suyu kullanılması durumunda 167 sayılı Yeraltı Suları Hakkında Kanun hükümlerine uyulacaktır. İnşaat ve işletme aşamasında suyun temin edileceği kaynaklardan alınacak suyun kullanım amaçlarına göre miktarları Tablo 4.2.-1 de verilmiştir. Tablo 4.2-1 Kullanım Amaçlarına Göre Su Miktarı Kullanım Yeri Kullanım Miktarı Tedarik Şekli Kullanım Aşaması İçme ve kullanma suyu 15 m 3 /gün Yeraltı Kuyuları İnşaat aşamasında İçme ve kullanma suyu 10,5 m 3 /gün ASKİ/Yeraltı Kuyuları İşletme aşamasında Kullanma, toz bastırma, yangın önleme Tesiste kullanılacak proses suyu 5 m 3 /gün Yeraltı Kuyuları İnşaat aşamasında 25 ton/saat ASKİ/Yeraltı Kuyuları İşletme aşamasında Bölgede bulunan ve Ankara Su ve Kanalizasyon İşletmesine (ASKİ) ait su iletim hatlarından su temini için Nihai Proje kapsamında ASKİ ye görüş sorulmuş olup ASKİ nin olumlu görüş yazısı Ek-E-12 de yer almaktadır. 4.3 Projenin İnşaatı ve İşletme aşamasında Oluşacak Sıvı Atıklar 4.3.1 Sıvı Atıkların Cinsi İnşaat aşamasında çalışanlar için içme-kullanma suyu, toz önlemeye yönelik sulama suyu ve beton yapmak amaçlı suya ihtiyaç duyulacaktır. İnşaat aşamasında yapılacak sulama suyu buharlaşacağı için sulama suyunun atıksu olarak geri dönmesi söz konusu olmayacaktır. Sadece çalışacak personelden kaynaklı atıksu oluşumu söz konusu olacaktır. 4.3.2 Sıvı Atıkların Miktarı (her atıksu kaynağı için ayrı ayrı hesaplanmalıdır) İnşaat çalışmaları sırasında, sadece çalışacak personelin günlük kullanımından kaynaklanacak evsel nitelikli atıksu meydana gelecektir. Projenin inşaat aşamasında çalışacak kişi sayısı 100 olarak öngörülmekte olup hesaplamalarda kişi başına günlük ortalama su tüketimi 150 L/gün olacağı kabul edilmiştir. 4 DSİ Genel Müdürlüğü görüş yazısı 84/128

Bu durumda personelden kaynaklı oluşacak atık su miktarı 15 m 3 /gün (100 kişi x 0,15 m 3 /gün-kişi) olacaktır. İnşaat aşamasında yapılacak sulama suyu buharlaşacağı için sulama suyunun atıksu olarak geri dönmesi söz konusu olmayacaktır. İşletme aşamasında ise çalışacak personelin günlük kullanımından kaynaklanacak evsel nitelikli atık sular ve prosesten kaynaklı oluşacak atık sular olacaktır. Projenin işletme aşamasında çalışacak kişi sayısı 70 olarak öngörülmekte olup hesaplamalarda kişi başına günlük ortalama su tüketimi 150 L/gün olacağı kabul edilmiştir. Bu durumda personelden kaynaklı oluşacak atıksu miktarı ise 10,5 m 3 /gün (70 kişi x 0,15 m 3 /gün-kişi) olacaktır. 4.3.3 Sıvı Atıkların Bertaraf Yöntemleri ve Deşarj Edileceği Ortamlar (fosseptik ve/veya arıtma tesisi var ise arıtma tesisi akım şeması, kapasitesi, işletme şekli, arıtım sonucu ulaşılacak değerler, arıtılan suyun hangi alıcı ortama nasıl deşarj edileceği, deşarj limitlerinin tablo şeklinde verilmesi, arıtım çamurunun bertarfı, fosseptiğe ilişkin bilgiler, yağmur sularının ne şekilde toplanacağı ve bertarafı, alınacak izinler,) (bu bölümde proje alanında kanalizasyon bağlantısı olup olmadığı, kanalizasyon bağlantısı olmaması durumunda atıksuların depolanma ve ne şekilde bertaraf edileceği vb. konularda açıklayıcı bilgiler verilmeli, yapılan protokoller rapora eklenmelidir) Evsel Nitelikli Atıksu İnşaat ve işletme çalışmaları sırasında, çalışacak personelin günlük kullanımından kaynaklı oluşacak evsel nitelikli atık sular, Nihai Proje dahilinde kurulacak olan atıksu arıtma tesisi kullanılarak arıtılacak olup 31.12.2004 tarih ve 25687 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği (SKKY) hükümlerine uygun olarak bertaraf edilecektir. İnşaat ve işletme aşamasında çalışan personelden kaynaklı oluşacak evsel nitelikli atıksular kanalizasyon sistemi ile toplanacak, fiziksel ve biyolojik prosesleri içeren paket atıksu arıtma tesisinde arıtılacaktır. Nihai Proje kapsamında atıksu arıtma tesisi için 29.04.2005 tarih ve 2005/5 sayılı Atıksu Arıtma Tesisleri Proje Onayı genelgesi dahilinde Atıksu Arıtma Tesisi Projesi hazırlatarak Ankara Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü ne proje onaylatılacaktır. Belediyelerce kanalizasyon yapılmış olan yerlerde bütün bina ve umumi yerlerin pis sularının bu kanallara bağlanması mecburidir. Kanalizasyon sistemi bulunmayan bölgeler de ise Lağım Mecrası İnşası Mümkün Olmayan Yerlerde Yapılacak Çukurlara Ait Yönetmelik hükümlerine uyulacaktır. Projenin inşaat aşamasında toplam 100 kişi çalışacak olup günlük su tüketimi 15 m 3, işletme aşamasında ise toplamda 70 kişi çalışacak olup günlük su tüketimi 10,5 m 3 olacaktır. Paket Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi Özellikleri Paket biyolojik atıksu arıtma tesisi, Nihai Proje dahilinde kurulacak olup, Kostik Soda Üretim Ünitesi Projesi kapsamında da (inşaat ve işletme aşamalarında) kullanılması planlanmaktadır. 85/128

Söz konusu Nihai proje kapsamında en az 120 m 3 /gün kapasiteli paket biyolojik atıksu arıtma tesisi kullanılacak olup, arıtma tesisi ünitelerinin özellikleri, arıtım sonucu oluşacak değerler, deşarj limitleri, arıtım çamurunun bertarafı vb. bilgiler Nihai Proje nin ÇED Raporunda Bölüm V.1.13 te detaylandırılmıştır. Paket Arıtma Tesisi; Ön Çöktürme Havuzu Dengeleme Havuzu Biyolojik Reaktör ünitelerinden oluşacaktır. Arıtma Tesisi Genel Bilgileri Atıksular içinde bulunan organik maddelerin mikroorganizmalar yardımıyla karbondioksit, su ve yeni mikroorganizma hücrelerine dönüştürülmesi işlemlerine biyolojik arıtma denilmektedir. Atıksu içinde bulunan ve çevreye verilmeleri durumunda kirletici olarak değerlendirilecek olan organik maddeler, mikroorganizmalar tarafından besin maddesi olarak kabul edilmekte ve bu maddeleri canlı faaliyetleri için kullanabilen mikroorganizmalar bu şekilde atıksuyu temizlemektedir. Biyolojik arıtma için mikroorganizmaların temel ihtiyaçları olan besin maddeleri ve oksijenin sisteme verilmesi gereklidir. Besin maddeleri atıksu içinde mevcut olduğundan dışarıdan sadece oksijen verilmesi yeterli olmaktadır. Oksijen sisteme hava verilmesi ile temin edilir. Hava verilmesi aynı zamanda atıksu ile mikroorganizma karışımının homojen olmasına ve reaksiyonlarının tank içinde üniform olarak gerçekleşmesine yardımcı olur. Yeterli süre havalandırılan mikroorganizma-atıksu karışımı durgun şartlarda kendi halinde bırakıldığında mikroorganizma topluluğu dibe çökerken arıtılmış su üstte kalır. Kirletici maddeler reaksiyon süresince mikroorganizmanın faaliyetleri sonucunda karbondioksit ve su olarak ortamı terk eder veya yeni mikroorganizma kütlesi olarak sistemde kalır. Ortamdaki mikroorganizma sayısını sabit tutabilmek için sistemden sürekli veya belli aralıklar ile mikroorganizma kütlesinin uzaklaştırılması gereklidir. Biyolojik paket arıtma, aktif çamur esasına göre çalışan bir biyolojik arıtma sistemidir. Biyolojik arıtmanın gerçekleştiği reaktör, havalandırma, çökeltme ve çamur stabilizasyonu işlemlerinin ardışık olarak düzenlendiği bölümdür. Bu bölmeye giren atıksudaki organik maddeler havalandırma safhasında aktif çamur kütlesi tarafından karbondioksit, su ve diğer metabolik ürünler ile yeni aktif çamur mikroorganizmalarına çevrilecektir. Gerekli olan basınçlı hava, Blower tarafından sağlanmakta olup, dağıtımı tank tabanındaki difüzörler vasıtasıyla mümkün olmaktadır. Su ve aktif çamur karışımı çökeltim evresinde birbirinden ayrılmaktadır. Üstteki duru su klorlama bölmesinde klorlanmaktadır. Arıtılmış su alıcı ortamlara emniyetle deşarjı veya ihtiyaç varsa sulama suyu olarak kullanılması mümkündür. Çöktürme havuzu tabanında toplanan çamur stabilizasyon havuzuna alınarak hava ile stabilize edilirler. Daha sonra çamur kurutma yatağına alınarak kurutulur. Arıtma Tesisi akım şeması Şekil 4.3-1 de verilmiştir. 86/128

Şekil 4.3-2. Arıtma Tesisi Akım Şeması Kullanılacak paket atıksu arıtma tesisi, Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğinde verilen Evsel Nitelikli Atıksuların Alıcı Ortama Deşarj Standartlarını (Tablo 21.1) ve 10.03.1995 tarih ve 22223 sayılı Resmi Gazete yayımlanarak yürürlüğe giren Su Ürünleri Yönetmeliği Ek 6 da verilen sınır değerleri sağlayacak şekilde işletilecektir Arıtılmış Atıksu Bertarafı Proje kapsamında işletilecek olan atıksu arıtma tesisi çıkış suları SKKY Tablo 21.1 de verilen sınır değerleri ve 10.03.1995 tarih ve 22223 sayılı Resmi Gazete yayımlanarak yürürlüğe giren Su Ürünleri Yönetmeliği Ek 6 da verilen sınır değerleri sağlayacak olup, arıtma tesisi çıkış suları sınır değerleri sağladığı taktirde inşaat aşamasında (geri dönüşümlü kullanılmak üzere) arazözle sulama suyu olarak kullanılması planlanmaktadır. Yolların arazözle sulanmaya ihtiyaç duyulmadığı dönemlerde arıtma tesisi çıkış suları, proje alanında yer alan Leğenli Deresine deşarj edilecektir. Meydana gelecek evsel nitelikli atıksuların bertarafında; - 31.12.2004 Tarih ve 25687 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği ne (Değişiklik 13.02.2008-26786 Sayılı Resmi Gazete, 30.03.2010 tarih ve 27537 sayılı Resmi Gazete ve 12.05.2010 tarih ve 27579 sayılı R.G.) - 07.01.1991 tarih 20748 sayılı R.G. de yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Teknik Usuller Tebliği, - 10.03.1995 tarihli 22223 sayılı Su Ürünleri Yönetmeliği ne uygun olarak bertaraf edilecektir. 87/128