TÜFEKÇİKONAK HİDRO ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM A.Ş.

Transkript

1 TÜFEKÇİKONAK HİDRO ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM A.Ş. TÜFEKÇİKONAK HİDROELEKTRİK SANTRALİ (HES) (5,4 MW m / MW e Kapasiteli) REGÜLATÖR İLAVESİ VE PROJE DEĞİŞİKLİĞİ BURSA İLİ, İNEGÖL İLÇESİ TÜFEKÇİKONAĞI KÖYÜ SAÇMALI DERE İ23a2 PAFTASI ÇED Raporu Nihai ÇED Raporu BURÇED MÜHENDİSLİK HİZMETLERİ LTD. ŞTİ. Ata Bulvarı Altınşehir Mah. 241 Sok. Burcu İş Merkezi K:2 D: 5-6 Nilüfer/BURSA Tel: Faks: bilgi@burced.com BURSA-2014

2 PROJE SAHİBİNİN ADI ADRESİ TELEFON, GSM VE FAKS NUMARALARI E-POSTA ADRESİ PROJENİN ADI PROJENİN BEDELİ PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN AÇIK ADRESİ ( İLİ, İLÇESİ, MEVKİİ) PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KOORDİNATLARI, ZONE Tüfekçikonak Hidro Enerji Elektrik Üretim A.Ş. Beşevler Mah. Yıldırım Cad. No: 336/3a Nilüfer/BURSA T: F: GSM: dferik@hotmail.com Tüfekçikonak Hidroelektrik Santrali (5,4 MW m / MW e Kapasiteli ) Regülatör İlavesi ve Proje Değişikliği Toplam Proje Bedeli : TL Artış Yapılması Planlanan Proje Bedeli : Bursa İli, İnegöl İlçesi, Tüfekçikonak Köyü, İ23a2 Paftası, Saçmalı Dere, Sol Sahili PROJE ALANI (ÇED) KOORDİNATLARI KOOR. SIRASI: SAĞA,YUKARI KOOR. SIRASI:ENLEM, BOYLAM DATUM : ED-50 DATUM : WGS-84 TÜRÜ : UTM TÜRÜ : COĞRAFİK D.O.M : 27 D.O.M : --- ZON : 35 ZON : --- ÖLÇEK FAK. : 6 DERECELİK ÖLÇEK FAK. : , ,501 39, , , ,999 39, , , ,999 39, , , ,999 39, , , ,999 39, , , ,999 39, , , ,607 39, , , ,563 39, , , ,827 39, , , ,271 39, , , ,078 39, , , ,663 39, , , ,965 39, , , ,524 39, , , ,501 39, , , ,922 39, , , ,969 39, , , ,131 39, , , ,309 39, , , ,921 39, , , ,154 39, , , ,825 39, , , ,712 39, , , ,669 39, , , ,204 39, , ,416 39, , , ,584 39, , , , , ,408 39, , , ,326 39, , , ,175 39, , , ,784 39, , , ,998 39, , , ,650 39, , ,272 39, , , ,137 39, , , ,603 39, , , ,343 39, , , ,226 39, , , ,812 39, , , ,687 39, , , ,686 39, , , ,755 39, , , ,793 39, , , ,205 39, , , ,734 39, ,

3 PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KOORDİNATLARI, ZONE , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,304 39, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,

4 PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KOORDİNATLARI, ZONE , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,052 39, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,

5 PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KOORDİNATLARI, ZONE , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,

6 PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KOORDİNATLARI, ZONE PROJENİN ÇED YÖNETMELİĞİ KAPSAMINDAKİ YERİ (SEKTÖRÜ, ALT SEKTÖRÜ) PROJENİN NACE KODU NU HAZIRLAYAN KURULUŞUN ADI NU HAZIRLAYAN KURULUŞUN ADRESİ, TELEFON VE FAKS NUMARALARI NU HAZIRLAYAN KURULUŞUN YETERLİLİK BELGE NO VE TARİHİ ÇED BAŞVURU DOSYASI SUNUM TARİHİ (GÜN,AY,YIL) , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , TOPLAM 71605,38 m 2 39, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği Madde 7-b- ÇED Gereklidir kararı verilen projeler kapsamında değerlendirilmektedir Enerji santralleri inşaatı (hidroelektrik santrali, termik santral, nükleer enerji üretim santralleri vb.) BURÇED MÜHENDİSLİK HİZ. LTD. ŞTİ. Ata Bulvarı Altınşehir Mah. 241 Sok. Burcu İş Merkezi K:2 D: 5-6 Nilüfer /BURSA BELGE NO : 12 VERİLİŞ TARİHİ :

7 İÇİNDEKİLER LİSTESİ BÖLÜM I: PROJENİN TANIMI VE AMACI Proje Konusu Faaliyetin, Proje Kapsamındaki Tüm Ünitelerin, Proje Karakteristiklerinin Tanımı, Proje Ömrü, Hizmet Amaçları, Pazar veya Hizmet Alanları ve Bu Alan İçerisinde Ekonomik ve Sosyal Yönden Ülke, Bölge ve/veya İl Ölçeğinde Önem ve Gereklilikleri (Rapor hazırlanırken proje kapsamındaki tüm işlemlerin DSİ tarafından onaylanmış olan Fizibilite Raporuna uygun olarak hareket edilmesi ve buna ilişkin bilgi ve su kullanma anlaşması hakkında bilgi) BÖLÜM II: PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KONUMU II.1. Faaliyet Yeri (Proje Yerinin İlgili İdaresince Onanmış 1/ Ya Da 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planı, Nazım İmar Planı, Uygulama İmar Planı Üzerinde Gösterimi, Lejandları Ve Plan Notlarıyla Birlikte Sunulması, Proje Sahası Ve Yakın Çevresinin Ölçekli Harita Veya Kroki Üzerinde Gösterimi, Proje Sahası Ve Yakın Çevresinde Bulunan Yerleşimlerin Harita Üzerinde Gösterilmesi, Mesafelerin Belirtilmesi, Proje Alanının Hangi Bölgesinde Olduğu, Etrafındaki Tesislerin İsim, Yön Ve Uzaklıkları, Tesise Ulaşım İçin Kullanılacak Yol Güzergahları) (Varsa 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planı, 1/5.000 ölçekli Nazım İmar Planı ve 1/1.000 ölçekli Uygulama İmar Planının lejand ve plan notlarıyla birlikte sunulması, ayrıca söz konusu planda... tarih ve... sayılı karar ile... tarafından onaylanmıştır ve Aslının Aynıdır damgalarının bulunması) belirtilmelidir.) II.2. Proje Kapsamındaki Faaliyet Ünitelerinin Konumu II.3. Proje Alanının Hangi Karayoluna Ne Kadar Uzaklıkta Olduğunun Belirtilerek Proje Kapsamındaki Tüm Ünitelerin, Beton Santrali Kırma-Yıkama-Eleme Tesisinin, Kullanılacak Yollar İle Birlikte Lejantlarıyla Beraber 1/ Ölçekli Haritada Gösterilmesi, BÖLÜM III: PROJENİN EKONOMİK VE SOSYAL BOYUTLARI III.1. Projenin Gerçekleşmesi İle İlgili Yatırım Programı Ve Finans Kaynakları III.2. Projenin Gerçekleşmesi İle İlgili İş Akım Şeması veya Zamanlama Tablosu III.3. Projenin Fayda-Maliyet Analizi III.4. Proje Kapsamında Olmayan Ancak Projenin Gerçekleşmesine Bağlı Olarak, Proje Sahibi Veya Diğer Yatırımcılar Tarafından Gerçekleştirilmesi Tasarlanan Diğer Ekonomik, Sosyal Ve Altyapı Projeleri III.5. Proje Kapsamında Olmayan Ancak Projenin Gerçekleşebilmesi İçin Zaruri Olan Ve Proje Sahibi Veya Diğer Yatırımcılar Tarafından Gerçekleştirilmesi Planlanan Diğer Ekonomik, Sosyal Ve Altyapı Projeleri III.6. Kamulaştırma, Yeniden Yerleşimin Nasıl Yapılacağı III.7. Diğer Hususlar BÖLÜM IV: PROJE KAPSAMINDA ETKİLENECEK ALANIN BELİRLENMESİ VE BU ALAN İÇİNDEKİ MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLERİN AÇIKLANMASI IV.1. Projeden Etkilenecek Alanın Belirlenmesi, (Etki Alanının Nasıl ve Neye Göre Belirlendiği Açıklanacak ve Etki Alanı Harita Üzerinde Gösterilecek) IV.2. Etki Alanı İçerisindeki Fiziksel Ve Biyolojik Çevrenin Özellikleri Ve Doğal Kaynakların Kullanımı IV.2.1. Meteorolojik Ve İklimsel Özellikler; Bölgenin Genel İklim Şartları, Basınç, Sıcaklık, Yağış Dağılımı, Ortalama Nispi Nem, Sayılı Günler Dağılımı, Maksimum Kar Kalınlığı, Buharlaşma, Rüzgar Dağılımı, (Meteorolojik Verilerin Güncelleştirilmiş Ve 6

8 Uzun Yıllar Gözlem Kayıtları, Meteorolojik Parametrelerin Dağılımlarının Tablo, Grafikler, Detaylı Anlatımı) IV.2.2. Jeolojik Özellikler IV Bölgesel Jeoloji, Sahanın 1/ Ölçekli Genel Jeoloji Haritası, Stratigrafik Kolon Kesitleri IV Proje Alanı Jeolojisi, İnceleme Alanına Ait Büyük Ölçekli (1/5.000 Ya Da Varsa 1/1.000 Ölçekli) Jeoloji Haritası İle Proje Kapsamındaki Ünitelerin Kesitleri, Harita Ölçekleri Ve Lejantları Metindekine Uygun Olmalı, Yapılan Büyütme Ya Da Küçültmeler Çizgisel Ölçekte Gösterilmeli, Jeolojik Harita Ve Kesitlerin Harita Alma Tekniğine Uygun Olarak Hazırlanması Jeolojik Bilgilerin Formata Uygun Olarak Detaylandırılması) IV Kitle Hareketleri (Heyelan/Moloz Akması), Duraylılık Analizi, Heyelan Risk Haritası, Heyelan Yağış İlişkisi IV Proje Sınırları İçindeki Alan İçin Yamaç Stabilitesi, Yamaçlardaki Kayma Hareketlerini Gösteren Harita, Kayma Analizi (Hafriyat Atığı Olması Durumunda Da Uygulanmalıdır) IV Depremsellik Ve Doğal Afet Potansiyeli IV Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu (Proje Kapsamındaki Tüm Ünitelerin Detaylı Jeoteknik Etütleri) IV.2.3. Hidrojeolojik Özellikler (Yer Altı Su Seviyeleri; Halen Mevcut Her Türlü Keson, Derin, Artezyen Vb. Kuyu; Emniyetli Çekim Değeri; Suyun Fiziksel, Kimyasal, Bakteriyolojik Özellikleri; Yeraltı Su Kaynaklarının Mevcut ve Planlanan Kullanımı, Debileri, Proje Alanına Mesafeleri), IV.2.4. Hidrolojik Özellikler (Yüzeysel Su Kaynaklarından, Göl, Dalyan Akarsu Ve Diğer Sulak Alanların Fiziksel, Kimyasal, Bakteriyolojik ve Ekolojik Özellikleri, Bu Kapsamda Akarsuların Debisi Ve Mevsimlik Değişimleri, Su Toplama Havzası Oligotrofik, Mezotrofik, Ötrofik, Distrofik Olarak Sınıflandırılması, Sedimantasyon, Drenaj, Tüm Su Kaynaklarının Kıyı Ekosistemleri), Projenin Kurulacağı Su Kaynağının/Kaynaklarının Uzun Yıllara Ait Aylık Ortalama Değerleri (m 3 /sn), Akım Gözlem İstasyonları Ve Regülatör Yerlerini Temsil Eden Uzun Yıllara Ait Aylık Akım Değerlerinin, İlgili Kurum (Bu Verilerin Temin Edildiği Kurum) Onayı Alınarak Sunulması, Projenin Üzerinde Gerçekleştirilen Suyun Herhangi Bir Göl Ekosistemini Besleyip Beslemediği Hakkında Bilgi, IV.2.5. Yüzeysel Su Kaynaklarının Mevcut Ve Planlanan Kullanımı, Varsa Havza Özelliği (İçme, Kullanma, Sulama Suyu, Elektrik Üretimi, Baraj, Göl, Gölet, Su Ürünleri Üretiminde Ürün Çeşidi Ve Üretim Miktarları), Proje Alanının İçme Ve Kullanma Suyu Temin Edilen Kıta İçi Yüzeysel Su Havzasında Kalıp Kalmadığı, Söz Konusu Derenin Herhangi Bir İçme Suyu Kaynağını Besleyip Beslemediği, İçme Suyu Kaynaklarına Mesafeleri, Söz Konusu Dereden İçme Ve Kullanma Suyu Alınıp Alınmadığı, 1/ lik Topografik Haritada Gösterimi, IV.2.6. Toprak Özellikleri Ve Kullanım Durumu (Toprak Yapısı, Arazi Kullanım Kabiliyeti, Sınıflaması, Taşıma Kapasitesi, Toprak İşleri İçin Kullanımı, Doğal Bitki Örtüsü Olarak Kullanılan Mera, Çayır Vb.), IV.2.7. Tarım Alanları (Tarımsal Gelişim Proje Alanları, Sulu Ve Kuru Tarım Arazilerinin Büyüklüğü, Ürün Desenleri Ve Bunların Yıllık Üretim Miktarları, Ürünlerin Ülke Tarımındaki Yeri Ve Ekonomik Değeri), IV.2.8. Orman Alanları (Ağaç Türleri Ve Miktarları (m 2 ), Kapladığı Alan Büyüklükleri Ve Kapalılığı Bunların Mevcut Ve Planlanan Koruma Ve/Veya Kullanım Amaçları, 7

9 1/ Ölçekli Memleket Ve Meşcere Haritası), Varsa 1/ Ölçekli Orman Kadastro Haritası, IV.2.9. Koruma Alanları (Milli Parklar, Tabiat Parkları, Sulak Alanlar, Tabiat Anıtları, Tabiatı Koruma Alanları, Yaban Hayatı Koruma Alanları, Biyogenetik Rezerv Alanları, Biyosfer Rezervleri, Doğal Sit Ve Anıtlar, Tarihi, Kültürel Sitler, Özel Çevre Koruma Bölgeleri, Özel Çevre Koruma Alanları, Turizm Alan Ve Merkezleri, Mera Kanunu Kapsamındaki Alanlar, Projenin Korunan Alanlara Uzaklıklarının 1/ lik Ölçekli Haritada Gösterilmesi), IV Flora Ve Fauna (Türler, Endemik Özellikle Lokal Endemik Bitki Türleri, Alanda Doğal Olarak Yaşayan Hayvan Türleri, Ulusal Ve Uluslararası Mevzuatla Koruma Altına Alınan Türler, Nadir Ve Nesli Tehlikeye Düşmüş Türler Ve Bunların Alandaki Bulunuş Yerleri, Bölgedeki Dağılımları, Endemizm Durumları, Bolluk Miktarları, Av Hayvanlarının Adları, Popülasyonları Ve Bunlar İçin Alınan Merkez Av Komisyonu Kararları) Her Bir Türün Kim Tarafından Ve Ne Zaman, Hangi Yöntemle (Literatür Gözlem Vs.) Tespit Edildiği, Collins Bird Guide, Türkiye nin Önemli Kuş Alanları Kitabı, Türkiye nin Önemli Doğa Alanları Kitabı, IUCN, Bern Sözleşmesi, Mak Kararları, Cıtes Gibi Uluslararası Anlaşmalara Göre Durumu, Türlerin Projeden Ne Şekilde Etkileneceği, Proje Alanındaki Vejetasyon Tiplerinin Bir Harita Üzerinde Gösterilmesi. Projeden Ve Çalışmalardan Etkilenecek Canlılar İçin Alınması Gereken Koruma Önlemleri (İnşaat Ve İşletme Aşamasında). Arazide Yapılacak Flora Çalışmalarının Vejetasyon Döneminde Gerçekleştirilmesi Ve Bu Dönemin Belirtilmesi, Flora İçin Türkiye Bitkileri Veri Servisi (Tubives) Kullanılarak Kontrol Yapılması, (Arazi Çalışmaları Yapılarak Belirlenmeli, Literatür Çalışmaları İle Doğrulanmalı) IV Endemik, Hassas, Nesli Tehlike Altındaki Balık Türleri İçin Gerekli Optimum Su Yükseklikleri, Miktarları, Çözünmüş Oksijen Miktarı, Su Hızı Gibi Parametrelerin İncelenerek, Projenin Bu Türler Üzerindeki Etkilerinin Değerlendirilmesi, Alınacak Tedbirlerin Belirtilmesi, IV Madenler Ve Fosil Yakıt Kaynakları (Rezerv Miktarları, Mevcut Ve Planlanan İşletilme Durumları, Yıllık Üretimleri Ve Bunun Ülke Veya Yerel Kullanımlar İçin Önemi Ve Ekonomik Değerleri), IV Hayvancılık (Türleri, Beslenme Alanları, Yıllık Üretim Miktarları, Bu Ürünlerin Ülke Ekonomisindeki Yeri Ve Değeri), IV Peyzaj Değeri Yüksek Yerler Ve Rekreasyon Alanları, IV Devletin Yetkili Organlarının Hüküm Ve Tasarrufu Altında Bulunan Araziler (Askeri Yasak Bölgeler, Kamu Kurum Ve Kuruluşlarına Belirli Amaçlarla Tahsis Edilmiş Alanlar, Vb.), IV Proje Yeri Ve Etki Alanının Mevcut Kirlilik Yükü, IV Diğer Özellikler IV.3. Sosyo - Ekonomik Çevrenin Özellikleri IV.3.1. Ekonomik Özellikler (Yörenin Ekonomik Yapısını Oluşturan Başlıca Sektörler, Yöresel İşgücünün Bu Sektörlere Dağılımı, Sektörlerdeki Mal Ve Hizmet Üretiminin Yöre Ve Ülke Ekonomisi İçindeki Yeri Ve Önemi, Diğer Bilgiler ), IV.3.2. Nüfus (Yöredeki Kentsel Ve Kırsal Nüfus, Nüfus Hareketleri; Göçler, Nüfus Artış Oranları, Ortalama Hane Halkı Nüfusu, Diğer Bilgiler), IV.3.3. Gelir (Yöredeki Gelirin İşkollarına Dağılımı, İşkolları İtibariyle Kişi Başına Düşen Maksimum, Minimum Ve Ortalama Gelir), IV.3.4. İşsizlik (Yöredeki İşsiz Nüfus Ve Faal Nüfusa Oranı), IV.3.5. Yöredeki Sosyal Altyapı Hizmetleri (Eğitim, Sağlık, Kültür Hizmetleri Ve Bu Hizmetlerden Yararlanılma Durumu),

10 IV.3.6. Kentsel Ve Kırsal Arazi Kullanımları (Yerleşme Alanlarının Dağılımı, Mevcut Ve Planlanan Kullanım Alanları, Bu Kapsamda Sanayi Bölgeleri, Konutlar, Turizm Alanları Vb.), IV.3.7. Diğer Özellikler BÖLÜM V PROJENİN BÖLÜM IV DE TANIMLANAN ALAN ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ VE ALINACAK ÖNLEMLER V.1. Arazinin Hazırlanması, İnşaat Aşamasındaki Projeler, Fiziksel Ve Biyolojik Çevre Üzerine Etkileri Ve Alınacak Önlemler V.1.1. Arazinin Hazırlanması İçin Yapılacak İşler Kapsamında Nerelerde Ve Ne Kadar Alanda Hafriyat Yapılacağı, Hafriyatların Depolanması Amacıyla Belirlenen Sahaların Dere Yatağına Sınır Olması, Depo Alanlarının 1/1000 Ölçekli Halihazır Harita Gösterilmesi, Dere Yatağına Ait En Ve Boy Kesitleri, Hafriyat Miktarı, Hafriyat Sırasında Kullanılacak Malzemeler, Patlayıcı Maddeler, Varsa Patlatma İle İlgili Bilgiler (Delme-Patlatma Düzeni, Günlük/Haftalık/Aylık Patlatma Sayısı, Kullanılacak Aylık Patlayıcı Miktarı, Patlatma Tesir Mesafesi Vb.), Etkiler Ve Alınacak Önlemler, Hafriyat Artığı Toprak, Taş, Kum Vb Maddelerin Nerelere Taşınacakları, Nerelerde Depolanacakları Veya Hangi Amaçlar İçin Kullanılacakları, Hafriyat Döküm Alanlarının Koordinatları, Özellikleri Ve 1/1000 Ölçekli Plan Ve Kesit Görünüşleri İle Birlikte Hafriyat Malzemesi Düzenleme Ve Restorasyon Planı, Alınacak Önlemler, Alınacak İzinler, Görüşler, V.1.2. Arazinin Hazırlanması Sırasında Ve Ayrıca Ünitelerin İnşasında Kullanılacak Maddelerden Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli, Toksin Ve Kimyasal Olanların Taşınışları, Depolanmaları Ve Kullanımları, Bu İşler İçin Kullanılacak Aletler Ve Makineler, V.1.3. Proje Kapsamında Varsa Kırma-Eleme Tesisi Ve/Veya Hazır Beton Tesisi Kapasiteleri, Üniteler İle İlgili Bilgiler, Teknolojileri, İş-Akım Şemaları, Koordinatları, Üretim Miktarlarının Çalışma Süreleri (Gün-Ay-Yıl), Ulaşım Altyapısı Planları, Altyapının İnşası İle İlgili Bilgiler Ve İşlemler, Kullanılacak Makine Ekipmanları, V.1.4. Proje Kapsamındaki Ulaşım Altyapısı Planı, Proje Alanının Karayollarına Uzaklıkları, Karayoluna Bağlantı Yolları, Proje Ünitelerinin Herhangi Bir Mevcut Ya Da Planlanan Karayolu Projesi İle Çakışıp Çakışmadığı, Ulaşım İçin Kullanılacak Mevcut Yolların Zarar Görmemesi İçin Alınacak Tedbirler İle Trafik Güvenliği Açısından Alınacak Önlemler, Ulaştırma Altyapının İnşası İle İlgili İşlemler, Yeni Yapılacak Yolların Özellikleri, Kullanılacak Malzemeler, Kimyasal Maddeler, Araçlar, Makineler; Altyapının İnşası Sırasında Kırma Öğütme, Taşıma, Depolama Gibi Toz Yayıcı Mekanik İşlemler, Araç Yükü, Cinsi Ve Sayısı, Artışın Hesaplanması, Haritası (Bu Kapsamda Alınacak Görüşler, İzinler), V.1.5. Proje Aşamasında Yapılacak Bütün Tesis İçi Ve Tesis Dışı Taşımaların Trafik (Araç) Yükünün Araç Cinsi Ve Sayısı Şeklinde Detaylandırılarak % Artış Olarak Hesaplanarak Etkilerinin Değerlendirilmesi (Bağlantı Yolu Veya Mevcut Yollarda Genişletme Yapılıp Yapılmayacağı, Yapılacak İse Kim Tarafından Yapılacağı Hakkında Bilgi Verilmeli, Su Altında Kalacak Karayolu, Köprü, Tarihi Köprü Ve Diğer Sanat Yapıları Olacaksa, Yeni Yol Alternatiflerinin (Relokasyon) Belirtilmesi Ve İlgili Karayolları Bölge Müdürlüğünün Görüşü Alınmalıdır) V.1.6. Zemin Emniyetinin Sağlanması İçin Yapılacak İşlemler, V.1.7. Proje Alanının Taşkın Etüdü, Taşkın Önleme ve Drenaj İle İlgili İşlemlerin Nerelerde Ve Nasıl Yapılacağı, Projeye Ait Sanat Yapılarının Taşkından Korunması İçin Alınacak Önlemler, Suyun Terfisi Ve Cebri Boru Güzergahında Varsa Kuru ve Mevsimsel Akışlı Derelere Olacak Etkilerin Değerlendirilmesi,

11 V.1.8. Proje Alanı İçindeki Su Ortamlarında Herhangi Bir Amaçla Gerçekleştirilecek Kazı, Dip Taraması, vb. İşlemler Nedeni İle Çıkarılacak Taş, Kum, Çakıl ve Benzeri Maddelerin Miktarları, Nerelere Taşınacakları veya Hangi Amaçlar İçin Kullanılacakları, Dere Yatağında Yapılacak Olan Çalışmaların Etkileri (Bulanıklık, Suyun Debisi Vb) V.1.9. Derivasyon (Regülatör İnşaat Alanının Kuru Tutulabilmesi İçin Akarsu Güzergahının Geçici Olarak Değiştirilmesi) Amacıyla veya Diğer Nedenlerle Akarsu Havzasında Yapılacak Her Türlü Doldurma, Kazıklar Üzerine İnşaat ve Benzeri İşlemler İle Bunların Nerelerde Ne Kadar Alanı Kaplayacağı ve Kullanılacak Malzemeler, Araç ve Makineler, V Olabilecek Heyelanlara Karşı Alınacak Önlemler, V Arazinin Hazırlanması Döneminde Flora Ve Faunaya (Kara-Su) Olabilecek Etkiler, V Yeraltı Ve Yüzeysel Su Kaynaklarına Olan Etkiler, V Arazinin Hazırlanması Ve İnşaat Alanı İçin Gerekli Arazinin Temini Amacıyla, Elden Çıkarılacak Tarım Alanlarının Büyüklüğü, Bunların Arazi Kullanım Kabiliyetleri Ve Tarım Ürün Türleri, Tarım Arazilerinin Tarım Dışı Amaçla Kullanımı İle İlgili Bilgiler, Mera Alanları, Projenin 5403 Sayılı Toprak Koruma Ve Arazi Kullanımı Kanunu, 4342 Sayılı Mera Kanunu, 1380 Sayılı Su Ürünleri Kanunu, 3573 Sayılı Zeytinciliğin Islahı Ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkında Kanun Kapsamında Değerlendirilmesi, Olası Etkilerin Değerlendirilmesi, Alınacak Tedbirler, V Arazinin Hazırlanması Ve İnşaat Alanı İçin Gerekli Arazinin Temini Amacıyla Kesilecek Ağaçların Tür Ve Sayıları, Meşcere Tipi, Kapalılığı, Kesilecek Ağaçların Bölgedeki Orman Ekosistemi Üzerine Etkileri, Gerekli İzinler, Görüşler, Orman Yangınları Karşı Alınacak Önlemler Projenin Ya Da Bir Kısmının Orman Alanı Dışında Olması Halinde Orman Alanlarına Mesafesi, Etkilerin Değerlendirilmesi, Alınacak Tedbirler, V Arazinin Hazırlanmasından Başlayarak Ünitelerin Açılmasına Kadar Yapılacak İşlerde Kullanılacak Yakıtların Türleri, Özellikleri, Oluşacak Emisyonlar, Kümülatif Değerler, V İnşaat Esnasında Tüm Ünitelerden Kaynaklanacak Toz Yayıcı İşlemler, Emisyon Dağılım Modellemesi, Kümülatif Değerler, V Proje Kapsamında Su Temini Sistemi Planı, Nereden Temin Edileceği, Arazinin Hazırlanmasından Başlayarak Ünitelerin Açılmasına Dek Yerine Getirilecek İşlemler Sonucu Oluşacak Atık Suların Cins Ve Miktarları, Bertaraf Yöntemleri, Deşarj Edileceği Ortamlar, Bir Kroki Üzerinde Atık Su Hatları İle Varsa Arıtma Tesisi Yerinin Gösterilmesi, Atık Suların Biriktirilmesi Halinde Fosseptik Planının Rapora Eklenmesi, Mevcut Su Kalitesini Korumaya Yönelik Alınacak Tedbirler, (Projenin Memba Ve Mansabı Dikkate Alınarak Su Kalitesinin İlgili Mevzuat Kapsamında Bir Defaya Mahsus Çevre İznine Esas Ölçüm Ve Değerlendirmesinin Yapılması, Analiz Sonuçlarının Rapora Eklenmesi), (Alınacak Gerekli Görüşler, İzinler), V Arazinin Hazırlanmasından Başlayarak Ünitelerin Açılmasına Dek Meydana Gelecek Katı Atıkların Cins Ve Miktarları, Bu Atıkların Nerelere Taşınacakları Veya Hangi Amaçlar İçin Kullanılacakları, V Arazinin Hazırlanmasından Başlayarak Ünitelerin Açılmasına Dek Yapılacak İşler Nedeni İle Meydana Gelecek Vibrasyon, Gürültünün Kaynakları Ve Seviyesi, Kümülatif Değerler,

12 V Arazinin Hazırlanmasından Başlayarak Ünitelerin Açılmasına Dek Yerine Getirilecek İşlerde Çalışacak Personelin Ve Bu Personele Bağlı Nüfusun Konut Ve Diğer Teknik/Sosyal Altyapı İhtiyaçlarının Nerelerde Ve Nasıl Temin Edileceği, V Çevre Ve Sağlık, Arazinin Hazırlanmasından Başlayarak Ünitelerin Açılmasına Dek Sürdürülecek İşlerden, İnsan Sağlığı Ve Çevre İçin Riskli Ve Tehlikeli Olanlar, Sağlık Koruma Bandı Mesafesi, V Proje Alanında, Peyzaj Öğeleri Yaratmak Veya Diğer Amaçlarla Yapılacak Saha Düzenlemelerinin (Ağaçlandırmalar Ve/Veya Yeşil Alan Düzenlemeleri Vb.) Ne Kadar Alanda, Nasıl Yapılacağı, Bunun İçin Seçilecek Bitki Ve Ağaç Türleri, Ekolojik Peyzaj Onarım Planının Hazırlanarak Rapora Eklenmesi, V Yeraltı Ve Yerüstünde Bulunan Kültür Ve Tabiat Varlıklarına (Geleneksel Kentsel Dokuya, Arkeolojik Kalıntılara, Korunması Gerekli Doğal Değerlere) Olabilecek Etkilerin Belirlenmesi, V Diğer Özellikler V.2. Projenin İşletme Aşamasındaki Projeler, Fiziksel Ve Biyolojik Çevre Üzerine Etkileri Ve Alınacak Önlemler, V.2.1. Proje Kapsamındaki Tüm Ünitelerin Özellikleri, Hangi Faaliyetlerin Hangi Ünitelerde Gerçekleştirileceği, Kapasiteleri, Ünitelerde Üretilecek Mal Ve/Veya Hizmetler, Nihai Ve Yan Ürünlerin Üretim Miktarları, V.2.2. Su Kaynağına Ait Varsa Diğer Kullanım Şekilleri Ve Etkileri, Projenin Memba Ve Mansap Kısmında Yer Alan Projeler İle Birlikte Değerlendirilmesi, V.2.3. Mansaba Bırakılacak Su Hesabı (Havza Özellikleri, Yatak Ve Kesit Durumu, Yağış-Akış İlişkisi, Ekolojik Potansiyel Ve Ekosistem Unsurlarının İhtiyaçları, Varsa Ulusal Ve Uluslar Arası Mevzuatla Korunan Balık Türleri Ve Muhtemel İhtiyaçları, Su Hakları Savaklanan Sular Ve Periyotları Dikkate Alınmalı), Doğal Akımlar İle Çizilen Debi Süreklilik Eğrileri İle Uzun Dönemli Akımları Gösteren Tablo-Şekiller, (Doğal Hayatın Devamı İçin Mansaba Bırakılacak Su Miktarı Projeye Esas Alınan Son 10 Yıllık Ortalama Akımın En Az %10 u Olacaktır. Çed Sürecinde Ekolojik İhtiyaçlar Göz Önüne Alındığında Bu Miktarın Yeterli Olmayacağının Belirlenmesi Durumunda Miktar Arttırılabilecektir. Doğa Koruma Milli Parklar Genel Müdürlüğü nün Tarih Ve Sayılı Yazısı Uyarınca Hes Projeleri Ve Diğer Hidrolik Faaliyet Talepleri İçin Ekosistem Değerlendirme Raporu Formatı Doğrultusunda Hazırlanacak Raporun, Çed Raporu Ekinde Sunulması, Raporda Belirlenen Miktara Mansaptaki Diğer Teessüs Etmiş Su Hakları Ayrıca İlave Edilecek Ve Kesin Proje Çalışmaları Belirlenen Toplam Bu Miktar Dikkate Alınarak Yapılacaktır. Akımın Son 10 Yıllık Ortalamanın % 10 undan Az Olması Halinde Tamamı Bırakılacaktır. Havzada Teessüs Etmiş Su Hakları (İçme Suyu, Sulama Suyu Tahsisleri, Su Değirmeni, Balık Çiftlikleri Vs.) Rapor İçerisinde Yer Almalıdır. İlgili Kurum Ve Kuruluşlar İle İrtibata Geçilerek Ve Arazide Gerekli Çalışmalar/Araştırmalar Yapılarak Su Hakları Raporunun Hazırlanması Ve İlgili Bölgesine Müracaat Edilerek Raporun Onaylatılması.) [Havzanın Hidrolojik Karakteri, Ekolojik Potansiyeli İle Havzada Önerilen Diğer Tesislerde Alınan Çevre Koruma Tedbirlerinin Yanına Bırakılan Miktarın Enerji Üretimine Etkisinin Dikkate Alınması] V.2.4. Suyun Temin Edileceği Kaynağın Kullanılması Sonucu Su Kalitesine, Varsa Alabalık Yetiştirme Çiftliğine, Değirmene Ve Su Ortamındaki Diğer Canlılara (Can Suyunun Bırakılacağı Güzergahtaki Canlı Türleri Ve Ekolojik Envanteri) Olabilecek Etkiler, Alınacak İzinler, Proje İçin Tespit Edilen Balık Türlerine Ait Geçiş Sistemleri İle Asansörleri İle İlgili Bilgi Ve Buna Ait Çizim, Mansap Can Suyu Çıkış Yerinin Gösterildiği Çizim,

13 V.2.5. Kati Proje Aşamasında; Doğal Hayatın Devamlılığının Sağlanabilmesi İçin Dere Yatağına Bırakılacak Su Miktarı Ölçümleri, Akım Gözlem İstasyonu Yerlerinin (Agi) İstasyon Kurulmasına Uygun Olarak Dizayn Edilmesi, Agi Kurulma Aşamasında İlgili Dsi Bölge Müdürlüğüne Müracaat Edilmesi Ve Söz Konusu İstasyonun İlgili Firma Tarafından Gprs Modemli Cihazla Donatılması İle İlgili İşlemler, V.2.6. Ulusal ve Uluslararası Mevzuatla Korunması Gereken Alanlar Üzerine Etkiler, V.2.7. Yeraltı ve Yüzeysel Su Kaynaklarına Olabilecek Etkiler, V.2.8. Orman Alanlarına Olabilecek Etki Ve Bu Etkilere Karşı Alınacak Tedbirlerin Tanımlanması, V.2.9. Tarım Alanlarına Olabilecek Etkiler Ve Bu Etkilere Karşı Alınacak Tedbirlerin Tanımlanması, V Karasal Ve Sucul Flora/Fauna Üzerine Olası Etkiler Ve Alınacak Tedbirler, V Proje Ünitelerinin İşletilmesi Sırasında Oluşacak Gürültünün Kaynakları Ve Kontrolü İçin Alınacak Önlemler, V İşletme Esnasında Tüm Ünitelerden Kaynaklanacak Toz Yayıcı İşlemler, Emisyon Dağılım Modellemesi, Kümülatif Değerler, V Projenin İşletilmesi Sırasında Çalışacak Personelin Ve Bu Personele Bağlı Nüfusun Konut Ve Diğer Sosyal/Teknik Altyapı İhtiyaçlarının Nerelerde, Nasıl Temin Edileceği, V İdari Ve Sosyal Ünitelerde İçme Ve Kullanma Amaçlı Suların Kullanımı Sonrasında Oluşacak Atık Suların Cins Ve Miktarları, Arıtılması İçin Uygulanacak Arıtma Tesisi Karakteristiği, Arıtma Prosesinin Detaylandırılması Ve Arıtılan Atık Suların Hangi Alıcı Ortamlara, Ne Miktarlarda, Nasıl Verileceği, V Arıtma Tesisinden Oluşması Muhtemel Çamurların Miktarı, Bertaraf Yöntemleri V İdari Ve Sosyal Tesislerden Oluşacak Katı Atık Miktar Ve Özellikleri, Bu Atıkların Nerelere Ve Nasıl Taşınacakları Veya Hangi Amaçlar İçin Ve Ne Şekilde Değerlendirileceği, V Proje İşletme Aşamasında Yapılacak Bütün Tesis İçi Ve Tesis Dışı Taşımaların Trafik (Araç) Yükünün Ve Etkilerinin Değerlendirilmesi V Projenin İşletilmesi Aşamasındaki Faaliyetlerden İnsan Sağlığı Ve Çevre Açısından Riskli Ve Tehlikeli Olanlar, V Proje Alanında Peyzaj Öğeleri Yaratmak Veya Diğer Amaçlarla Yapılacak Saha Düzenlemeleri, V Diğer Özellikler V.3. Projenin Sosyo-Ekonomik Çevre Üzerine Etkileri V.3.1. Proje İle Gerçekleşmesi Beklenen Gelir Artışları; Yaratılacak İstihdam İmkanları, Nüfus Hareketleri, Göçler, Eğitim, Sağlık, Kültür, Diğer Sosyal Ve Teknik Altyapı Hizmetleri Ve Bu Hizmetlerden Yararlanılma Durumlarında Değişiklikler Vb. (Projenin Yapımı Dolayısıyla Etkilenecek Yöre Halkı İle Görüşmeler Yapılarak Sosyolojik Etkinin Ortaya Konulması) V.3.2. Çevresel Fayda-Maliyet Analizi V.3.3. Projenin Gerçekleşmesine Bağlı Olarak Sosyal Etkilerin Değerlendirilmesi. (Proje Alanı ve Etki Alanındaki Tarım, Hayvancılık, Balıkçılık, Arıcılık vb. Faaliyetlere Etkileri, Projenin İnşası ve İşletmesi Aşamasında Çalışacak İnsanlar İle Yerel Halk İlişkileri, Bunların İnsan Yaşamı Üzerine Etkileri ve Sosyo-Ekonomik Açıdan Analizi, Uygulamaya Geçirilecek Sosyal Sorumluluk Projeleri) BÖLÜM VI

14 İŞLETME PROJE KAPANDIKTAN SONRA OLABİLECEK VE SÜREN ETKİLER VE BU ETKİLERE KARŞI ALINACAK ÖNLEMLER VI.1. Arazi Islahı Ve Reklamasyon Çalışmaları, VI.2. Mevcut Su Kaynaklarına Etkiler, VI.3. Olabilecek Hava Emisyonları, BÖLÜM VII: PROJENİN ALTERNATİFLERİ (Bu bölümde yer seçimi, teknoloji, alınacak önlemler, alternatiflerin karşılaştırılması ve tercih sıralaması belirtilecektir.) BÖLÜM VIII: İZLEME PROGRAMI VIII.1. Faaliyetin İnşaatı İçin Önerilen İzleme Programı, Faaliyetin İşletmesi ve İşletme Sonrası İçin Önerilen İzleme Programı ve Acil Müdahale Planı, Çevre Yönetim Ekibi,. 218 VIII.2. ÇED Olumlu Belgesinin Verilmesi Durumunda, Yeterlik Tebliği nde Yeterlik Belgesi Alan Kurum/Kuruluşların Yükümlülükleri Başlığı Altında Belirtilen Hususların Gerçekleştirilmesi İle İlgili Program BÖLÜM IX YUKARIDAKİ BAŞLIKLAR ALTINDA VERİLEN BİLGİLERİN TEKNİK OLMAYAN BİR ÖZETİ (Projenin inşaat ve işletme aşamalarında yapılması planlanan tüm çalışmaların ve çevresel etkiler için alınması öngörülen tüm önlemlerin, mümkün olduğunca basit, teknik terim içermeyecek şekilde ve halkın anlayabileceği sadelikte anlatılması,) BÖLÜM X HALKIN KATILIMI (Projeden etkilenmesi muhtemel yöre halkının nasıl ve hangi yöntemlerle bilgilendirildiği, proje ile ilgili halkın görüşlerinin ve konu ile ilgili açıklamalar) BÖLÜM XI SONUÇLAR (Yapılan tüm açıklamaların özeti, projenin önemli çevresel etkilerinin sıralandığı ve projenin gerçekleşmesi halinde olumsuz çevresel etkilerin önlenmesinde ne ölçüde başarı sağlanabileceğinin belirtildiği genel bir değerlendirme, proje kapsamında alternatifler arası seçimler ve bu seçimlerin nedenleri ) EKLER NOTLAR VE KAYNAKLAR YETERLİLİK BELGESİ TEBLİĞİ KAPSAMINDA ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ BAŞVURU DOSYASI HAZIRLAYAN ÇALIŞMA GRUBUNUN TANITIMI

15 TABLO DİZİNİ Tablo 1. Proje Kapsamındaki Ünitelerin Alanları Tablo 2. Projeye ait 6 0 lik UTM Koordinatları Tablo 3. Yatırım Maliyetleri Tablosu Tablo 4 Tüfekçikonağı HES Projesi İnşaat Dönemi Programı Tablo 5. Tüfekçikonağı HES Projesi İşletme ve Bakım Giderleri Tablo 6. Basınç Değerleri Tablo 7. Sıcaklık Değerleri Tablo 8. Yağış Değerleri Tablo 9. Nem Değerleri Tablo 10. Sayılı Günler Değerleri Tablo 11. Maksimum Kar Kalınlığı Değerleri Tablo 12. Yönlere Göre Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı Tablo 13. Yönlerine Göre Rüzgarın Mevsimlik Esme Sayıları Toplamı Tablo 14. Yönlerine Göre Ortalama Rüzgar Hızı Tablo 15. Yönlerine Göre Mevsimlik Ortalama Rüzgar Hızı Tablo 16. Ortalama Rüzgar Hızı Tablo 17. Maksimum Rüzgar Hızı ve Yönü Tablo 18. Fırtınalı Günler Sayısı Dağılımı Tablo 19. Kuvvetli Rüzgarlı Günler Sayısı Dağılımı Tablo arasında aletsel büyüklüğü 3 den büyük deprem kayıtları (T.C. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Baskanlığı Deprem Dairesi Başkanlığı) Tablo 21. Temel Araştırma Kuyularına ait Kuyu Bilgileri Tablo RSK-1 Nolu Kuyu Bilgileri Tablo RSK-2 Nolu Kuyu Bilgileri Tablo RSK-3 Nolu Kuyu Bilgileri Tablo RSK-4 Nolu Kuyu Bilgileri Tablo RSK-5 Nolu Kuyu Bilgileri Tablo 21.6 YHSK-1 Nolu Kuyu Bilgileri Tablo 21.7 YHSK-2 Nolu Kuyu Bilgileri Tablo 21.8 SSK-1 Nolu Kuyu Bilgileri Tablo 21.9 SSK-2 Nolu Kuyu Bilgileri Tablo SSK-3 Nolu Kuyu Bilgileri Tablo.22 Yükleme Havuzu Yeri Araştırma Çukurları Tablo 23. Presiyometre deney verileri Tablo 24-1 Çeşitli zeminler için α faktörü Tablo 24-2 Çeşitli kayalar için α faktörü Tablo 24-3 Temeller için şekil faktörleri λ d ve λ c Tablo 24-4 Presiyometre deney sonuçlarının değerlendirilmesi Tablo 24-5 Araştırma çukuru deney sonuçları Tablo 24-6 Araştırma çukuru UD numuneleri deney sonuçları Tablo 25 Granodiyorite ilişkin RMR kaya kütlesi sınıflaması (Bieniawski, 1989) Tablo 26. Kireçtaşına ilişkin RMR kaya kütlesi sınıflaması (Bieniawski, 1989) Tablo 27. Proje taşkın değerlerinin hesaplanmasında kullanılan yöntemler Tablo 28. Proje Alanı Civarındaki Akım Gözlem İstasyonları Tablo 29. Mezit Deresi-Kınık Akım Gözlem İstasyonları Aylık Ortalama Debileri (m 3 /sn) Tablo 30. Saçmalı Dere Aylık Ortalama Debileri (m 3 /sn) Tablo 31. Karaburun Regülatörü Aylık Ortalama Debileri (m 3 /sn) Tablo 32. Bıçkı Regülatörü Aylık Ortalama Debileri (m 3 /sn) Tablo 33. Bıçkı Regülatörü Aylık Ortalama Debileri (m 3 /sn) Tablo 34. Üçüncü Regülatörü Aylık Ortalama Debileri (m 3 /sn) Tablo 35. Boğakaya Regülatörü Aylık Ortalama Debileri (m3/sn) Tablo 36. Mevcut Sulama Sahasındaki Sulanan Arazi Miktarı ve Dağılımı

16 Tablo 37. İnegöl Tüfekçikonağı HES Projesi için Salma Sulama Yöntemine Göre Bitki Su Tüketimleri ve Aylar İtibarı ile Sulama İçin Bırakılması Gereken Su Miktarı : Alan 51,4 Ha Tablo 38 Tüfekçikonağı Regülatörü ve HES Projesinde Aylara Göre Regülatörlerden Bırakılacak Toplam Su Miktarları ( l / s )* Tablo 39. Meyvelerin Üretim Alanları ve Miktarları Tablo 40. Sebzelerin Üretim Alanları ve Miktarları Tablo 41. Tahıl Üretim Alanları ve Miktarları Tablo 42. Proje Ünitelerinin Meşçere Tipleri Tablo 43. Faaliyet alanı ve çevresinde bulunması muhtemel ikiyaşamlı ve Sürüngen türleri ve koruma statüleri Tablo 44. Faaliyet alanı ve yakın çevresindeki biyotoplarda yayılış yapması muhtemel kuş türleri, göçmenlik durumları ve koruma statüleri Tablo 45. Faaliyet alanında görülmesi muhtemel Memeli hayvan türleri ve koruma statüleri Tablo 46. Boğakaya Regülatörü aylık olarak hesaplanan can suyu miktarı ve su derinliği Tablo 47. Üçüncü Regülatörü aylık olarak hesaplanan can suyu miktarı ve su derinliği Tablo 48. Bıçkı Regülatörü aylık olarak hesaplanan can suyu miktarı ve su derinliği Tablo 49. Karaburun Regülatörü aylık olarak hesaplanan can suyu miktarı ve su derinliği Tablo 50. İnegöl İlçesi Yıllara göre nüfus dağılımı Tablo 51. Organize Sanayi Bölgesindeki Firmaların Sektörlere Göre Dağılımı ve İstihdamı Tablo 52. Hayvansal ve Bitkisel Üretim Değerleri (TL) Tablo 53. İnegöl ün Yılları Arası İş-Kur Verileri Tablo.54. İnşaat Aşamasında Kazı Çalışması Yapılacak Üniteler ve Kazı Dolgu Miktarları Tablo 55. Delik Çapı ve Patlayıcı Madde Yoğunluğu Tablo. 56 Q=35 kg alınarak hesaplanan kayaç türüne bağlı K=200 faktörü ve mesafeye göre değişen titreşim hızı (V) değerleri Tablo. 57 Q = 35 kg K = 200 faktörü alınarak değişik mesafeye göre hesaplanan bina temellerinde titreşim hızı (V 0 ) değerleri Tablo. 58 Bina temeli titreşim hızı (V 0 ) değerlerine bağlı olarak dinamit atımı nedeni ile hasar görebilecek bina türleri Tablo. 59 Proje İnşaat Aşamasında Gerçekleştirilecek Faaliyetler için Kullanılacak Araçlardan Kaynaklı Oluşacak Araç Yükü Tablo. 60 Taşkın Hesaplamaları Özetleri Tablo. 61 Proje Ünitelerinin Meşçere Tipleri Tablo. 62 Kullanılacak İş Makineleri ve Kullanacakları Yakıt Miktarı Tablo 63. Motorinin Özellikleri Tablo 64. Diesel Araçlardan Yayılan Kirlenmenin Emisyon Faktörleri Tablo. 65 İş Makinelerinden Kaynaklanması Muhtemel Kirletici Miktarları Tablo.66 Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Tablo 12.6.Toz Emisyonu Kütlesel Debi Hesaplamalarında Kullanılacak Emisyon Faktörleri Tablo. 67 Faaliyetlerden Kaynaklanacak Emisyonların Kütlesel Debileri Tablo. 68 İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik Tablo B1 Her Yıl için Kontrol İzleme Sayıları ve Denetim İzleme Sayıları Tablo.69 Regülatörler ve Su Kalite Sınıfları Tablo. 70 İnşaat Aşamasında Gürültü Oluşturabilecek Makine ve Ekipmanlar Tablo.71 Çeşitli Mesafelerde Duyulması Muhtemel Gürültü Seviyeleri Tablo. 72 Mansaba Bırakılacak Su Miktarları Tablo 73. Atık kodları ile birlikte atık tanım ve bertaraf yöntemi Tablo 74. Projeye ait İnşaat İzleme Planı

17 ŞEKİL DİZİNİ Şekil 1. Yer Bulduru Haritası Şekil 2. Santral Binası, Yükleme Havuzu ve Regülatör Yerleri ile En Yakın Yerleşim Yerlerini Gösteren Uydu Fotoğrafı Şekil 3. Tüfekçikonağı HES Projesi nin havzadaki diğer tesislerle ilişkisi Şekil 4 Proje İş Akım Şeması Şekil 5. Basınç Değerleri Grafiği Şekil 6. Sıcaklık Değerleri Grafiği Şekil 7. Yağış Değerleri Grafiği Şekil 8. Nem Değerleri Grafiği Şekil 9. Sayılı Günler Değerleri Grafiği Şekil 10. Maksimum Kar Kalınlığı Değerleri Grafiği Şekil 11. Esme Sayılarına Göre Yıllık Rüzgar Diyagramı Şekil 12. Esme Sayılarına Göre İlkbahar Mevsimi Rüzgar Diyagramı Şekil 13. Esme Sayılarına Göre Yaz Mevsimi Rüzgar Diyagramı Şekil 14. Esme Sayılarına Göre Sonbahar Mevsimi Rüzgar Diyagramı Şekil 15. Esme Sayılarına Göre Kış Mevsimi Rüzgar Diyagramı Şekil 16. Esme Sayılarına Göre Ocak Ayı Rüzgar Diyagramı Şekil 17. Esme Sayılarına Göre Şubat Ayı Rüzgar Diyagramı Şekil 18. Esme Sayılarına Göre Mart Ayı Rüzgar Diyagramı Şekil 19. Esme Sayılarına Göre Nisan Ayı Rüzgar Diyagramı Şekil 20. Esme Sayılarına Göre Mayıs Ayı Rüzgar Diyagramı Şekil 21. Esme Sayılarına Göre Haziran Ayı Rüzgar Diyagramı Şekil 22. Esme Sayılarına Göre Temmuz Ayı Rüzgar Diyagramı Şekil 23. Esme Sayılarına Göre Ağustos Ayı Rüzgar Diyagramı Şekil 24. Esme Sayılarına Göre Eylül Ayı Rüzgar Diyagramı Şekil 25. Esme Sayılarına Göre Ekim Ayı Rüzgar Diyagramı Şekil 26. Esme Sayılarına Göre Kasım Ayı Rüzgar Diyagramı Şekil 27. Esme Sayılarına Göre Aralık Ayı Rüzgar Diyagramı Şekil 28. Ortalama Rüzgar Hızına Göre Yıllık Rüzgar Diyagramı Şekil 29. Ortalama Rüzgar Hızına Göre İlkbahar Mevsimi Rüzgar Diyagramı Şekil 30. Ortalama Rüzgar Hızına Göre Yaz Mevsimi Rüzgar Diyagramı Şekil 31. Ortalama Rüzgar Hızına Göre Sonbahar Mevsimi Rüzgar Diyagramı Şekil 32. Ortalama Rüzgar Hızına Göre Kış Mevsimi Rüzgar Diyagramı Şekil 33. Ortalama Rüzgar Hızına Göre Ocak Ayı Rüzgar Diyagramı Şekil 34. Ortalama Rüzgar Hızına Göre Şubat Ayı Rüzgar Diyagramı Şekil 35. Ortalama Rüzgar Hızına Göre Mart Ayı Rüzgar Diyagramı Şekil 36. Ortalama Rüzgar Hızına Göre Nisan Ayı Rüzgar Diyagramı Şekil 37. Ortalama Rüzgar Hızına Göre Mayıs Ayı Rüzgar Diyagramı Şekil 38. Ortalama Rüzgar Hızına Göre Haziran Ayı Rüzgar Diyagramı Şekil 39. Ortalama Rüzgar Hızına Göre Temmuz Ayı Rüzgar Diyagramı Şekil 40. Ortalama Rüzgar Hızına Göre Ağustos Ayı Rüzgar Diyagramı Şekil 41. Ortalama Rüzgar Hızına Göre Eylül Ayı Rüzgar Diyagramı Şekil 42. Ortalama Rüzgar Hızına Göre Ekim Ayı Rüzgar Diyagramı Şekil 43. Ortalama Rüzgar Hızına Göre Kasım Ayı Rüzgar Diyagramı Şekil 44. Ortalama Rüzgar Hızına Göre Aralık Ayı Rüzgar Diyagramı Şekil 45. Ortalama Rüzgar Hızı Grafiği Şekil 46. Maksimum Rüzgar Hızı Grafiği Şekil 47. Fırtınalı Günler Sayısı Dağılımı Grafiği Şekil 48. Kuvvetli Rüzgarlı Günler Sayısı Dağılımı Grafiği Şekil. 49 Proje Alanı Genelleştirilmiş Stratigrafik Kesiti Şekil 50. Proje alanı ve çevresinin diri fay haritası (MTA, 2012) Şekil 51. Proje alanının Sismotektonik Haritası

18 Şekil 52. Temel Tipine, Şekline, Derinliğine Ve Zemin Cinsine Bağlı Katsayı Şekil 53.Proje Alanı ve Çevresi Hidrometeoroloji Haritası Şekil 54. Proje Alanı ve Çevresi Su Katmanları Haritası Şekil 55.Proje Alanı ve Çevresi Su Katmanlarına ait Açıklama Şekil 56.Proje Alanı Arazi Varlığı Haritasındaki Yeri Şekil 57. Proje Alanı Arazi Örtüsü Şekil 58. Meyvelerin Üretim Alanları ve Miktarları Grafiği Şekil 59. Sebzelerin Üretim Alanları ve Miktarları Grafiği Şekil 60. Tahıl Üretim Alanları ve Miktarları Grafiği Şekil 61. Türkiyedeki Fitocoğrafik Bölgeler(Filiz,Z.,2007 de değiştirilmiştir.) Şekil 62. Bursa İli Maden Haritası Şekil 63 İnegöl ün Yılları Arası İş-Kur Verileri Grafiği Şekil 64. İlçe Nüfusunun Eğitim Durumu Grafiği Şekil. 65 Trafik Hacmi Haritası Şekil. 66 Karayolları ve Stabilize Yolları Gösterir Uydu Görüntüsü Şekil 67. İnşaat Aşamasında Oluşacak Gürültünün Çeşitli Mesafelerde Duyulması Muhtemel Gürültü Seviyesi Şekil 68. Halkın Katılım Toplantısı Ulusal ve Yerel Gazete İlanları

19 BÖLÜM I: PROJENİN TANIMI VE AMACI Proje Konusu Faaliyetin, Proje Kapsamındaki Tüm Ünitelerin, Proje Karakteristiklerinin Tanımı, Proje Ömrü, Hizmet Amaçları, Pazar veya Hizmet Alanları ve Bu Alan İçerisinde Ekonomik ve Sosyal Yönden Ülke, Bölge ve/veya İl Ölçeğinde Önem ve Gereklilikleri (Rapor hazırlanırken proje kapsamındaki tüm işlemlerin DSİ tarafından onaylanmış olan Fizibilite Raporuna uygun olarak hareket edilmesi ve buna ilişkin bilgi ve su kullanma anlaşması hakkında bilgi) I.1 Proje Kapsamındaki Tüm Ünitelerin, Proje Karakteristiklerinin Tanımı Proje konusu faaliyet; Tüfekçikonak Hidro Enerji Elektrik Üretim A.Ş.tarafından Bursa İli, İnegöl İlçesi, Tüfekçikonak Köyü, İ23a2 Paftası, Saçmalı Dere, Sol Sahilinde 71605,38 m 2 lik alan üzerinde gerçekleştirilecek Tüfekçikonak Hidroelektrik Santrali (Boğakaya, Bıçkı, Üçüncü ve Karaburun Regülatörleri) projesi olup, ilave regülatör kurulması ve proje değişikliği yapılması planlanmaktadır. Nehir tipi Santral olarak projelendirilen Tüfekçikonak HES in kurulu gücü MW e ve toplam enerji üretimi 14,90 GWh olan Tüfekçikonak Hidroelektrik Santrali, Boğakaya, Bıçkı ve Karaburun Regülatörü Projesi için tarih ve 352 karar no ile Bursa Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü nden ÇED Gerekli Değildir Belgesi alınmıştır. Revize fizibilite raporundaki toplam kurulu güç değeri, üretim lisansındaki değere göre (5,4 MW m / MWe ) aynı kalmakla birlikte regülatör ilavesi (Üçüncü Regülatörü ) ve proje formülasyonu değişmiş bulunmaktadır. Hidroelektrik Santralinde aşağıda sıralanan ana ve yardımcı üniteler bulunacaktır. Santral Binası ve İdari Bina Kuyruksuyu Kanalı Cebri Borular ve Vana Odası Yükleme Havuzu Mekanik Aksam Trafo ve Şalt Sahası Regülatörler İletim Kanalları Santral Binası ve Kuyruk Suyu Kanalı Santral binası 33 m x 21 m boyutlarında ve 21 m yüksekliğinde inşa edilecektir. Boğakaya Regülatörü ile çevrilen sular iletim tesisleri aracılığı ile santral binasına ulaştırılacak ve burada türbinlenerek enerji üretimi yapılacaktır. Santral binası yaklaşık 615 m kotlarında, Saçmalı Dere sol sahilinde tesis edilecektir. Yapılmış olan jeolojik çalışmalar neticesinde yapının tamamıyla sağlam kaya üzerine oturtulacağı görülmüştür. Kurulu güç optimizasyonu çalışmalarında santralin toplam elektriksel kurulu gücü 5,18 MW olarak bulunmuş ve buna göre 2 adet türbin seçilerek akarsuya ait debilerin en uygun biçimde kullanılması sağlanacaktır. Türbin tipi olarak yatay eksenli Pelton türbini seçilmiştir. Kuyruksuyu kanalı türbinlenen suların Saçmalı Deresine deşarjını sağlayacak şekilde planlanmıştır. Santral yerinde derivasyon kanalı su kotu dolayısıyla santral kuyruksuyu kotu 615,00 m olarak planlanmıştır. Santral binasında üretilen elektrik enerjisi 18

20 şalt sahasına iletilecektir. Şalt sahasına iletilen elektrik enerjisi burada bulunan trafo aracılığı ile enerji nakil hattına iletilecektir. Santralin Tipi Bina Genişliği Bina Yüksekliği Yeri Kuyruksuyu Kotu Max. Brüt Düşü Proje Debisi Türbin Tipi Ünite Sayısı Ünite Gücü Kurulu Güç :Açıkta Yerüstü :33 m x 21 m :21 m :Sağ Sahil :615,00 m :339,65 m :1.90 m 3 /sn :Pelton-Yatay Eksenli :2 Adet :2,592 MW :5,183 MW Kuyruksuyu Kanalı Santral Kuyruksuyu kanalı Saçmalı Deresine bağlanarak santralde türbinlenen suyun dereye iletilmesi sağlanacaktır. Santral binası Saçmalı Deresinin hemen yanına inşa edileceğinden, kuyruksuyu kanalı oldukça kısa inşa edilecektir. Cebri Borular ve Vana Odası Vana odası, cebri borularda meydana gelebilecek arıza ve benzeri durumlarda oluşabilecek zararları en aza indirebilmek için iletim kanalı ve santral binası arasındaki bağlantıyı kesmek amacıyla yükleme havuzu ile cebri boru arasında inşa edilecektir. Cebri boru maliyetini en az tutacak şekilde jeolojik ve topoğrafik koşullar dikkate alınarak santral binası seçilmiştir. Kullanım amacına uygun olarak cebri boru çapı 800 mm olarak seçilmiştir. Cebri borunun toplam uzunluğu 800 m dir ve açıkta tesis edilecektir. Cebri Boru üzerinde boru eğiminin kırıklık yaptığı noktalarda tespit kütleleri, tespit kütlelerinden sonra da hareketli mesnetler yapılması planlanmıştır. Cebri boru gerek kayıcı mesnetler gerekse de tespit kütleleri aracılığı ile sağlam zemine oturacaktır. Cebri boru güzergahında platform genişliği, yayalar için merdiven yapılması ve montaj esnasında uygun çalışma ortamı sağlanması hususu dikkate alınarak boru yeri ile birlikte 6 m genişlik olarak planlanmıştır. Yükleme Havuzu Yükleme Havuzu, santral işletme koşullarına bağlı olarak oluşabilecek debi değişikliklerine cevap verebilmek ve cebri boruya hava girişini önlemek amacı ile iletim kanalının sonunda yapılması planlanmıştır. Aynı zamanda türbin kapaklarının ani kapanması sonucunda oluşabilecek su kabarmalarının yapılara zarar vermeyecek şekilde uzaklaştırılmasını da sağlayacaktır. 25,00 m x 160,00 m boyutlarında projelendirilen yükleme havuzunun yüksekliği 6,10 m olup su kotu 957,65 m olarak bulunmuştur. 19

21 Mekanik Aksam Santral açıkta yerüstü olarak inşa edilecektir. Yatay eksenli 2 adet Pelton tipinde türbin barındıracak olan santral binası 25,90 m x 14,70 m olarak planlanmıştır. Türbinler Generatör Tipi : Yatay milli Pelton Ünite sayısı : 2 Türbin gücü : 2x2.70 MW = 5.40 MW Hidrolik kapasite : 2x0.6 =1.9 m3/s Brüt düsü : m Maksimum debide net düsü : m Türbin eksen kotu : m Maksimum debide randıman : 0.89 Maksimum randıman : 0.93 Devir Sayısı : 600 d/d Generatör yatay eksenli, milli senkron olacaktır. Tipi : Yatay milli senkron Adedi : 2 Kapasite : 2 x = MVA Gücü (Elektriksel) : 2 x MWe =5.180 MWe Gerilimi : 6.3 kv Frekansı : 50 Hz Devir sayısı : 600 dev/dak, Verimi : 0.96 Ünite Transformatörleri İç İhtiyaç Trafosu Tipi : Açık Tip Yağlı Adedi : 2 Kapasite (1ünite) : 2 x =6.094 MVA Voltajı : 6.3 / 34.5 kv ± 2 x % 2.5 Bağlantı vektör grubu : YNd11 Nötr bağlantısı : 20 Ohm luk direnç üzerinden Verimi : 0.98 Adedi : 1 Tipi : Kuru tip Gücü : 125 kva Voltajı : 34.5 / 0.4 kv Bağlantı vektör grubu : Dyn11 Soğutma sekli : Hava soğutmalı Nötr bağlantısı : Direk topraklı 20

22 Acil İhtiyaç Dizel Jeneratör Adedi : 1 Kapasitesi (Stand By / Prime) : 73/66 kva Voltajı : 400 / 230 V Güç Katsayısı : 0.8 Frekansı : 50 Hz Devir sayısı : 1500 dev/dak Şalt Sahası ve Trafo Alanı Tüfekçikonak HES projesinin sisteme bağlantısından önce santral binası içinde metal enclosed hücrelerden olusan 36 kv salt panoları tesis edilecektir. Şalt sahası ve Trafo alanı santral binasının yanına ve açıkta tesis edilecektir. Regülatörler Karaburun Regülatörü Karaburun Regülatörü, Karaburun Deresi sularını çevirmek üzere m talveg kotunda tesis edilecektir. Regülatör, tirol tipinde olup; tirol-savak, balık geçidi çakıl geçidi ve çökeltim havuzundan oluşmaktadır. Talvegden 60 cm yükseklikte bulunan savak, 100 yıl yinelenmeli taşkın debisini 10 m net uzunlukta m seviyesinden geçirecek şekilde tasarlanmıştır. Tirolün kret kotu m olup normal su seviyesi m dir. Zemin kosullarının sağlam olması nedeniyle enerji kırıcı havuz yapısına ihtiyaç duyulmamış, eğritilmiş sıçratma eşiği yardımıyla taşkın debisinin enerjisi kırılmıştır. Regülatörün maksimum çevireceği tasarım debisi 0.6 m³/s olarak belirlenmiştir. Buna göre çökeltim havuzu 2 m genişliğinde ve 10 m uzunluğunda tasarlanmıştır. Çökeltim havuzu sonunda yükleme odası yer almakta olup baslıca amacı Karaburun derivasyon hattı girişinde vorteks oluşumunu önlemektir. Tipi :Tirol, Üstten Almalı Su Alma Yapısı :Sol Sahilde Talveg Kotu :1.206,40 m Kret Kotu :1.207,00 m Talvegden Yüksekliği :5,00 m Normal Su Seviyesi :1.207,10 m Su Alma Priz Yeri :Sol Sahil Çakıl Geçidi Yeri :Sağ Sahil Bıçkı Regülatörü Bıçkı Regülatörü, Karaburun derivasyonun bıraktığı sular ile Bıçkı Deresinin sularını çevirmek üzere m talveg kotunda tesis edilecektir. Regülatör, tirol tipinde olup; tirol-savak, balık geçidi çakıl geçidi ve çökeltim havuzundan oluşmaktadır. Talvegden 5.5 m yükseklikte bulunan savak, 100 yıl yinelenmeli taşkın debisini 10 m net uzunlukta m seviyesinden geçirecek şekilde tasarlanmıştır. Tirolün kret kotu m olup normal su seviyesi m dir. Zemin koşullarının sağlam olması nedeniyle enerji kırıcı havuz yapısına ihtiyaç duyulmamış, eğritilmiş sıçratma eşiği yardımıyla taşkın debisinin enerjisi kırılmıştır. Regülatörün maksimum çevireceği tasarım 21

23 debisi 0.8 m³/s olarak belirlenmiştir. Buna göre çökeltim havuzu 2 m genişliğinde ve 10 m uzunluğunda tasarlanmıştır. Çökeltim havuzu sonunda yükleme odası yer almakta olup baslıca amacı Bıçkı derivasyon hattı girişinde vorteks oluşumunu önlemektir. Tipi :Tirol, Üstten Almalı Su Alma Yapısı :Sol Sahilde Talveg Kotu : m Kret Kotu :1.005,00 m Talvegden Yüksekliği:5,00 m Normal Su Seviyesi :1.005,10 m Su Alma Priz Yeri :Sol Sahil Çakıl Geçidi Yeri :Sağ Sahil Üçüncü Regülatörü Projeye yeni dahil edilecek olan Üçüncü Regülatörü, Üçüncü Deresi sularını çevirmek üzere m talveg kotunda tesis edilecektir. Regülatör, tirol tipinde olup; tirolsavak, balık geçidi çakıl geçidi ve çökeltim havuzundan oluşmaktadır. Talvegden 60 cm yükseklikte bulunan savak, 100 yıl yinelenmeli taşkın debisini 10 m net uzunlukta m seviyesinden geçirecek şekilde tasarlanmıştır. Tirolün kret kotu m olup normal su seviyesi m dir. Zemin koşullarının sağlam olması nedeniyle enerji kırıcı havuz yapısına ihtiyaç duyulmamış, eğritilmiş sıçratma eşiği yardımıyla taşkın debisinin enerjisi kırılmıştır. Regülatörün maksimum çevireceği tasarım debisi 0.4 m³/s olarak belirlenmiştir. Buna göre çökeltim havuzu 2 m genişliğinde ve 10 m uzunluğunda tasarlanmıştır. Çökeltim havuzunda biriken parçacıklar, silt çıkış yapısı ile dereye tahliye edilecektir. Çökeltim havuzu sonunda bağlantı kanalı yardımıyla regülatörden çevrilen sular ile Bıçkı Derivasyonundan gelen sular Üçüncü Derivasyonuna verilecektir. Tipi :Tirol, Üstten Almalı Su Alma Yapısı :Sol Sahilde Talveg Kotu : m Kret Kotu : m Normal Su Seviyesi : m Su Alma Priz Yeri :Sol Sahil Çakıl Geçidi Yeri :Sağ Sahil Boğakaya Regülatörü Boğakaya Regülatörü, Elmalı Deresi ve İkisular Deresinin suları ve Karaburun, Bıçkı, Üçüncü derivasyonlarından gelen suları çevirmek üzere m talveg kotunda tesis edilecektir. Regülatör, tirol tipinde olup; tirol-savak, balık geçidi çakıl geçidi ve çökeltim havuzundan oluşmaktadır. Talvegden 60 cm yükseklikte bulunan savak, 100 yıl yinelenmeli taşkın debisini 15 m net uzunlukta m seviyesinden geçirecek şekilde tasarlanmıştır. Tirolün kret kotu m olup normal su seviyesi m dir. Zemin koşullarının sağlam olması nedeniyle enerji kırıcı havuz yapısına ihtiyaç duyulmamış, eğritilmiş sıçratma eşiği yardımıyla taşkın debisinin enerjisi kırılmıştır. Regülatörün maksimum çevireceği tasarım debisi 1.9 m³/s olarak belirlenmiştir. Buna göre çökeltim havuzu 5 m genişliğinde ve 22 m uzunluğunda tasarlanmıştır. Çökeltim havuzunda biriken 22

24 parçacıklar, silt çıkıs yapısı ile dereye tahliye edilecektir. Çökeltim havuzu sonunda bağlantı kanalı yardımıyla regülatörden çevrilen sular iletim hattına verilecektir. Tipi Su Alma Yapısı Talveg Kotu Kret Kotu Talvegden Yüksekliği Maximum Su Seviyesi Eşik Kret Kotu Çökeltim Havuzu Yeri Çakıl Geçidi Yeri :Tirol, Üstten Almalı :Sol Sahilde :955,00 m :965,00 m :10,00 m :962,50 m :9622,00 m : Sol Sahil :Sağ Sahil İletim Kanalları Karaburun Derivasyonu Karaburun Regülatörü nün çevirdiği sular yükleme odası yardımıyla Karaburun derivasyon hattına yönlenecektir. Derivasyon hattı, çevrilen suları Yörükkızı alanı sırtından doğan Bıçkı Deresi membasına taşıyacaktır. Derivasyon hattı basınçlı olup gömülü CTP boru olarak tasarlanmıştır. Hattın giriş eksen kotu m, çıkış eksen kotu m dir. Hat uzunluğu 2050 m olmaktadır. Buna göre borunun hız limitini asmaması ve iç basıncın hat boyunca negatife düşmemesi durumu değerlendirilmiş ve boru çapı 0.5 m seçilmiştir. Hattın basınçlı seçilmesinde ana etmen mevcut yolu kullanabilmektir. Yol boyunca değişken ve yer yer dik eğimlerin olması nedeniyle basınçlı hat seçilmiştir. Derivasyon hattının sonunda Karaburun Regülatöründe vortex derinliğinin korunması ve hattın devamlı basınç altında olmasını sağlamak amacıyla kontrol vanası tesis edilecektir. Bıçkı Derivasyonu Bıçkı Regülatörü nün çevirdiği sular yükleme odası yardımıyla Bıçkı derivasyon hattına yönlenecektir. Derivasyon hattı çevrilen suları doğrudan Üçüncü Regülatörü çökeltim havuzu sonuna taşıyacaktır. Derivasyon hattı basınçlı sifon olup gömülü CTP boru olarak tasarlanmıştır. Hattın giris eksen kotu m, çıkış eksen kotu m dir. Hat uzunluğu 630 m olmaktadır. Buna göre sifonda düşü kaybının az tutulmuş ve boru çapı 0.8 m seçilmiştir. Hattın basınçlı sifon seçilmesinde ana etmen mevcut yolu kullanabilmektir. Yol boyunca eğim belli bir noktaya kadar negatiftir ancak bu noktadan sonra eğim pozitif olmaktadır. Bu nedenle hat sifon olarak çalışacaktır. Derivasyon hattının sonunda Bıçkı Regülatörü bitişiğinde dengeleme havuzu bulunacaktır. Üçüncü Derivasyonu Üçüncü Regülatörü nün çevirdiği sular bağlantı kanalı yardımıyla Üçüncü derivasyon hattına yönlenecektir. Derivasyon hattı çevrilen suları doğrudan Boğakaya Regülatörü membasına taşıyacaktır. Derivasyon hattı serbest yüzeyli olup gömülü upvc boru olarak tasarlanmıştır. Derivasyon hattı toplamda 1.4 m³/s debiyi geçirecek olup, 0.9 m çapında, 130 m uzunluğunda ve eğiminde tesis edilecektir. 23

25 Boğakaya Regülatörü ile Yükleme Havuzu Arası İletim Hattı Boğakaya Regülatörü nün çevirdiği sular bağlantı kanalı yardımıyla iletim hattına yönlenecektir. İletim hattı çevrilen suları doğrudan yükleme havuzuna taşıyacaktır. İletim hattı serbest yüzeyli olup gömülü upvc boru olarak tasarlanmıştır. İletim hattı toplamda 1.90 m³/s debiyi geçirecek olup, 1.20 m çapında ve eğiminde ve 1910 m uzunluğundadır. Hattın giriş eksen kotu m olup çıkış m dir. Yükleme Havuzu ve Cebri Boru İletim hattı sonunda, Kestanelik Sırtında tesis edilecek yükleme havuzunun ana görevleri; serbest yüzeyli gelen hattın basınçlı sisteme geçişini sağlamak, isletme sırasında türbinde oluşacak ani basınç artışlarını azaltmaktır. Tüfekçikonak HES projesinde yükleme havuzunun bir diğer görevi ise, regülatörlerden gelen suları depolayıp günlük regülasyonu sağlayarak enerji üretimini puant saatlere kaydırabilmektir. Yükleme havuzu 20 m genişliğinde 160 m uzunluğunda ve 6 m yüksekliğinde olup m³ depo hacmine sahiptir. Yükleme havuzu sonunda cebri boruya girişte, istenildiği zamanda cebri boruya giren suyu kesmek amacıyla 1.30 x 0.80 m ölçülerinde bir sürgülü kapak yapılacaktır. Projede tesis edilen cebri boru 800 m uzunluğunda, 0.8 m çapındadır. Enerji İletim Hattı Tüfekçikonak HES projesinde üretilip 34.5 kv gerilime yükseltilen enerji yaklaşık 4.5 km uzunluğundaki 3/0 AWG kesitinde enerji nakil hattıyla Tahtaköprü KÖK(Kesici Ölçü Kabini) üzerinden İnegöl Trafo Merkezine bağlanmak suretiyle enterkonnekte sisteme aktarılacaktır. I.2 Proje Ömrü Proje konusu faaliyet için Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu ndan tarihinden itibaren 49 yıl geçerli Üretim Lisansı alındığından proje ömrü 49 yıl olarak belirlenmiştir. İnşaat ve mekanik aksamda yapılacak iyileştirmeler ile proje ömrünün uzatılması muhtemeldir. I.3 Hizmet Amaçları, Pazar veya Hizmet Alanları ve Bu Alan İçerisinde Ekonomik ve Sosyal Yönden Ülke, Bölge ve/veya İl Ölçeğinde Önem ve Gereklilikleri Tüfekçikonak HES Projesinin işletilmesi, Türkiye ekonomisine ve enerji pazarına katkıda bulunacağı gibi, coğrafi konumu ve ulaşım yolları ile gelişme potansiyeli her zaman yüksek olan yörede enerji imkanları yaratacak, ekonomiye ve istihdama gerek inşaat, gerekse işletme döneminde imkanlar getirecektir. Bunun yanı sıra Türkiye nin ürettiği yeşil enerji miktarına katkıda bulunacak ve Kyoto Konferansı kararlarına göre, halihazırda enerjilerinin en az %22 sini yeşil enerji olarak tüketmeleri gereken Avrupa ülkelerine enerji ihracatı imkanına da katkı sağlayacaktır. Ayrıca, bu ve buna benzer santrallerin büyük oranda yerli sermaye ile inşa edilerek devreye girmesi, devlet kaynaklarının daha verimli kullanılmasını da sağlayacak, karşılığında döviz ödenen enerji kaynaklarına duyulan ihtiyacı biraz olsun azaltacak ve değerlendirilemeyen yenilenebilir enerji kaynaklarımızın değerlendirilmesine katkıda bulunacaktır. 24

26 Hidroelektrik Santrali tercih edilmesinin başlıca nedenleri; Hidroelektrik santraller verimliliği çok yüksek santrallerdir. Türbin ve jeneratör imalatındaki teknolojik gelişmeler ile verimlilikleri %95 lerin üzerine çıkartılmıştır. Hidroelektrik enerji pik ihtiyaçlar için en uygun enerji turudur. Kısa surede devreye girme ve dereden çıkma özelliklerinden dolayı sistem regülasyonu acısından işletme güvenilirliğini temin eder. Hammadde girdi maliyetleri yoktur. Yenilenebilir kaynak olması nedeniyle temiz (yeşil) elektrik enerjisi ihracatı imkanı yaratır. Yerli kaynak olması nedeniyle hammadde girdisi bakımından dışarıya bağımlılığı yoktur. Hidroelektrik projeler iş olanağı sağlayarak istihdama olumlu katkıda bulunur. Türkiye de kişi başına yıllık elektrik tüketimi kwh düzeylerinde olup, bu miktar kalkınmış ve kalkınmakta olan ülkeler ortalamasının çok altındadır. Ülkemizin ekonomik ve sosyal bakımdan kalkınmasının sağlanması için sanayileşme bir hedef olduğuna göre bu endüstrinin ve diğer kullanıcıların ihtiyacı olan enerjinin, yerinde, zamanında ve güvenilir bir şekilde karşılanması büyük önem arz etmektedir. Türkiye de 1950 lerde yılda sadece 800 GWh enerji üretimi kapasitesi varken, bugün bu oran yaklaşık 406 misli artarak yılda GWh düzeylerine ulaşmıştır MW a ulaşan kurulu güç ile yılda yaklaşık GWh enerji üretimi mümkündür. Arızalar, bakım onarım, işletme programı politikası, küresel ekonomik kriz, tüketimde talebin azlığı, kuraklık, randıman vb. sebeplerle ancak GWh enerji üretimi olmuştur. Yani kapasite kullanımı %73,5 düzeylerinde gerçekleşmiştir. Termik santrallerde kapasite kullanım oranı ortalama %70,8 düzeylerinde iken hidroelektrik santrallerde bu oran %84,5 düzeylerinde olmuştur. Enerji üretimimizin %26,8 i yenilenebilir (%24 ü hidrolik, %2,8 i rüzgâr ve jeotermal), %73,2 si ise fosil yakıt olarak adlandırılan termik (doğal gaz, linyit, kömür, fueloil, motorin, asfaltit, nafta gibi) kaynaklardan üretilmektedir. Son yıllarda rüzgâr ve jeotermal kaynakların enerji üretiminde kullanımına ilişkin yoğun çalışmalar yapılmakta olup ayrıca ülkemiz için zaruri hale gelen nükleer enerji kullanımı için de çalışmalar yapılmaktadır. Türkiye nin teknik hidroelektrik potansiyeli dünya teknik potansiyelinin %1,5 ine, Avrupa teknik potansiyelinin ise %17,6 sına tekabül etmektedir. Türkiye de teorik hidroelektrik potansiyel 433 milyar kwh, teknik olarak değerlendirilebilir potansiyel ise 216 milyar kwh olarak hesaplanmıştır. Avrupa Birliği nin yeşil enerji için uyguladığı vergi indirimleri ve destekleme politikaları ekonomik olarak potansiyelin artmasını sağlayacaktır. ABD teknik hidroelektrik potansiyelinin %86'sını, Japonya %78'ini, Norveç %72'sini, Kanada %56'sını, Türkiye ise %32,7 sini geliştirmiştir. Uluslararası Enerji Ajansı'nca (IEA) 2020'de dünya enerji tüketimi içerisinde hidroelektrik ve diğer yenilenebilir enerji kaynaklarının payının bugüne göre %53 oranında artacağı öngörülmüş olup, bu her güçteki hidroelektrik potansiyelin değerlendirilmesi olarak yorumlanmaktadır. Avrupa Komisyonu Birlik stratejileri kapsamında Avrupa Birliği (AB) içerisinde

27 yılına kadar iç brüt enerji tüketimindeki yenilenebilir enerji payını %20'ye çıkartmak üzere gerekli yasal düzenlemeleri yürürlüğe koymuştur. Ekonomik durgunluklar dikkate alınmazsa, Türkiye'de elektrik tüketimi her yıl %4 10 oranında artmaktadır. Bu talebi karşılamak için ülkemiz yeni enerji projeleri için her yıl 4 milyar ABD Doları ayırmak zorundadır. Bütün dünyada olduğu gibi ülkemizde de enerji hayati bir konu olduğundan, kendine yeterli, sürekli, güvenilir ve ekonomik bir elektrik enerjisine sahip olunması yönünde başta dışa bağımlı olmayan ve yerli bir enerji kaynağı olan hidroelektrik enerjisi olmak üzere bütün alternatifler göz önüne alınmalıdır. ( 26

28 BÖLÜM II: PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KONUMU II.1. Faaliyet Yeri (Proje Yerinin İlgili İdaresince Onanmış 1/ Ya Da 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planı, Nazım İmar Planı, Uygulama İmar Planı Üzerinde Gösterimi, Lejandları Ve Plan Notlarıyla Birlikte Sunulması, Proje Sahası Ve Yakın Çevresinin Ölçekli Harita Veya Kroki Üzerinde Gösterimi, Proje Sahası Ve Yakın Çevresinde Bulunan Yerleşimlerin Harita Üzerinde Gösterilmesi, Mesafelerin Belirtilmesi, Proje Alanının Hangi Bölgesinde Olduğu, Etrafındaki Tesislerin İsim, Yön Ve Uzaklıkları, Tesise Ulaşım İçin Kullanılacak Yol Güzergahları) (Varsa 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planı, 1/5.000 ölçekli Nazım İmar Planı ve 1/1.000 ölçekli Uygulama İmar Planının lejand ve plan notlarıyla birlikte sunulması, ayrıca söz konusu planda... tarih ve... sayılı karar ile... tarafından onaylanmıştır ve Aslının Aynıdır damgalarının bulunması) belirtilmelidir.) Tüfekçikonak Hidro Enerji Elektrik Üretim A.Ş.tarafından yapılması planlanan Boğakaya, Bıçkı, Üçüncü ve Karaburun Regülatörleri ve HES ilave regülatör ve proje değişikliği projesi Bursa İli, İnegöl İlçesi, Tüfekçikonak Köyü sınırları içerisinde 1/ ölçekli Kütahya İ23-a2 paftasında yer almaktadır. Santral Binası; Yükleme Havuzu; Boğakaya Regülatörü ; Üçüncü Regülatörü ; Bıçkı Regülatörü ; Karaburun Regülatörü; Tahtaköprü Beldesinin 4.05 km Güneydoğusunda Tüfekçikonağı Köyünün 2.47 km Güneyinde Sulhiye Köyünün 2.52 km Güneybatısında, Mezit Köyünün 3.53 km Güneybatısında yer almaktadır. Tahtaköprü Beldesinin 3.64 km Güneydoğusunda, Tüfekçikonağı Köyünün 2.66 km Güneydoğusunda, Sulhiye Köyünün 3.24 km Güneybatısında, Mezit Köyünün 4.27 km Güneybatısında yer almaktadır. Tahtaköprü Beldesinin 5.45 km Güneydoğusunda, Tüfekçikonağı Köyünün 4.29 km Güneyinde, Sulhiye Köyünün 3.79 km Güneybatısında, Mezit Köyünün 4.47 km Güneybatısında yer almaktadır. Tahtaköprü Beldesinin 5.6 km Güneydoğusunda, Tüfekçikonağı Köyünün 4.4 km Güneyinde, Sulhiye Köyünün 3.5 km Güneybatısında, Mezit Köyünün 4.4 km Güneybatısında yer almaktadır. Tahtaköprü Beldesinin 5.58 km Güneydoğusunda, Tüfekçikonağı Köyünün 4.48 km Güneydoğusunda, Sulhiye Köyünün 3.56 km Güneybatısında, Mezit Köyünün 4.11 km Güneybatısında yer almaktadır. Tahtaköprü Beldesinin 7.92 km Güneydoğusunda, Tüfekçikonağı Köyünün 6.05 km Güneydoğusunda, Sulhiye Köyünün 3.83 km Güneyinde, Mezit Köyünün 3.64 km Güneybatısında yer almaktadır. 27

29 Proje kapsamında yer alan santral binası, yükleme havuzu, Boğakaya,Üçüncü, Bıçkı ve Karaburun Regülatörleri 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planında Ormanlık Alanda kalmaktadır. Projeye Ait Tahtaköprü Belediyesinden onaylı 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planı ve Lejantı Ek-8 de verilmiştir. Projeye ait 1/1.000 ölçekli Uygulama İmar Planı, Lejantı ve Plan Notları Ek 10 da verilmiştir. Proje kapsamında kurulacak olan yapılara ulaşım orman yolu kullanılarak sağlanacaktır. Santral binası, yükleme havuzu ve regülatör yerleri ile en yakın yerleşim yerlerini gösteren Uydu Fotoğrafı Şekil 1 de, Uydu Fotoğrafı Şekil 2 de verilmiştir. 28

30 Şekil 1. Yer Bulduru Haritası 29

31 Şekil 2. Santral Binası, Yükleme Havuzu ve Regülatör Yerleri ile En Yakın Yerleşim Yerlerini Gösteren Uydu Fotoğrafı

32 II.2. Proje Kapsamındaki Faaliyet Ünitelerinin Konumu (Bütün idari ve sosyal ünitelerin, teknik alt yapı ünitelerinin varsa diğer ünitelerin proje alanı içindeki konumlarının, hafriyat alanlarının koordinatları ile birlikte ve varsa memba ve mansabındaki diğer projelerle birlikte vaziyet planı üzerinde gösterimi, Planlanan tesisin mevcut yapılar ile olan ilişkisi ve alana ve yakın çevresine ait 1/ ölçekli topografik haritanın eklenmesi, bunlar için belirlenen kapalı ve açık alan büyüklükleri, binaların kat adetleri ve yükseklikleri, temsili resmi, koordinatların harita üzerine işlenmesi) Proje konusu faaliyet; Tüfekçikonak Hidro Enerji Elektrik Üretim A.Ş.tarafından Bursa İli, İnegöl İlçesi, Tüfekçikonağı Köyü, İ23a2 Paftası, Saçmalı Dere, Sol Sahilinde 71605,38 m 2 lik alan üzerinde gerçekleştirilecek Tüfekçikonağı Hidroelektrik Santrali,(Boğakaya, Bıçkı, Karaburun Regülatörleri ve ilave Üçüncü Regülatörü) projesi olup, ilave regülatör kurulması ve proje değişikliği yapılması planlanmaktadır. Proje, Bursa İli, İnegöl ilçesinde, Sakarya Havzasında, dört adet regülatörden oluşacaktır. Karaburun Regülatörü, Karaburun Dere üzerinde yer almakta olup maksimum su kotu 1208,33 m ve 6 0 UTM koordinatları (K), (D) dur. Bıçkı Regülatörü, Bıçkı Dere üzerinde yer almakta olup maksimum su kotu 1005,74 m ve 6 0 UTM koordinatları (K), (D) dur. Üçüncü Regülatörü, Üçüncü Dere üzerinde yer alacak olup maksimum su kotu 1000,02 m ve 6 0 UTM koordinatları (K), (D) dur. Boğakaya Regülatörü, Elmalı Dere ve İkisular Dere birleşiminde yer almakta olup maksimum su kotu 962,50 m ve 6 0 UTM koordinatları (K), (D) dur. Dört adet regülatör ve üç adet derivasyon hattı ile toplanan sular Tüfekçikonak HES e iletilmektedir. Saçmalı (Boğakaya) Dere üzerinde yer alan santralin kuyruk suyu kotu 615 m ve 6 0 UTM koordinatları (K), (D) dur. Proje bünyesinde bulunan tüm yapılar koordinatları ile işlenmiş Vaziyet Planı Ek 3 de, 1/ Ölçekli Topoğrafik Harita Ek 2 de verilmiştir. Tablo 1. Proje Kapsamındaki Ünitelerin Alanları Karaburun Regülatörü m 2 Karaburun Deivasyonu m 2 İletim Kanalı m 2 Bıçkı Regülatörü m 2 Bıçkı Derivasyonu m 2 Üçüncü Regülatörü m 2 Üçüncü Derivasyonu m 2 Boğakaya Regülatörü m 2 İletim Kanalı m 2 Yükleme Havuzu m 2 Cebri Boru m 2 Santral m 2 TOPLAM m 2 Proje alanının tamamı ormanlık alandır tarih ve sayılı yazı ile İnegöl İşletme Müdürlüğü sınırlarında kalan 71605,38 m² lik ormanlık alan için tarih ve 150 sayılı olur ile tarihine kadar izin alınmıştır. Projeye ait Orman İzni Ek-14 de verilmiştir. 31

33 Tablo 2. Projeye ait 6 0 lik UTM Koordinatları 32

34 Tüfekçikonağı HES Projesi nin havzadaki diğer tesislerle ilişkisi aşağıdaki Şekil-3 de verilmiştir. Projenin membasında veya mansabında herhangi bir proje bulunmamaktadır. TÜFEKÇİKONAK HES Şekil 3. Tüfekçikonağı HES Projesi nin havzadaki diğer tesislerle ilişkisi II.3. Proje Alanının Hangi Karayoluna Ne Kadar Uzaklıkta Olduğunun Belirtilerek Proje Kapsamındaki Tüm Ünitelerin, Beton Santrali Kırma-Yıkama-Eleme Tesisinin, Kullanılacak Yollar İle Birlikte Lejantlarıyla Beraber 1/ Ölçekli Haritada Gösterilmesi, Proje alanı; İnegöl - Domaniç Karayolu (D595) Arapoturağı mevkiinde yer almaktadır. Proje alanının İnegöl- Domaniç Karayoluna (D595) uzaklığı 2.5 km dir. Proje alanında bulunan yapılara ulaşım D595 karayolu Arap oturağı mevkiinden bağlanılan stabilize yollardan sağlanacaktır. Proje Kapsamında Beton Santrali Kırma-Yıkama-Eleme Tesisi kurulmayacaktır. Projede; tüm ünitelerin, proje alanı ulaşımın dağlandığı karayolun ve stabilize yolların gösterildiği Vaziyet planı Ek 3 de sunulmuştur. 33

35 BÖLÜM III: PROJENİN EKONOMİK VE SOSYAL BOYUTLARI III.1. Projenin Gerçekleşmesi İle İlgili Yatırım Programı Ve Finans Kaynakları Projenin mevcut maliyet analizleri tarih ve 352 Karar No lu ÇED Gerekli Değildir Belgesi alınması amacıyla hazırlanan Proje Tanıtım Dosyasında hesaplanarak proje bedeli belirlenmiştir. İlave regülatör ve proje değişikliği için yapılan başvuru neticesinde alınan ÇED Gereklidir kararına müteakip hazırlanan ÇED Raporunda, projenin tamamına ait yatırım programı, finans kaynakları, zamanlama tablosu ve fayda maliyet analizi DSİ tarafından onaylanmış Fizibilite Raporundan alınarak aşağıda sunulmuştur. Buna göre; Tüfekçikonak HES Projesi sadece enerji üretim amaçlı bir projedir. Projenin maliyetini oluşturan başlıca yapılar; regülatörler, iletim hatları, yükleme havuzu, cebri boru ve santral binasıdır. Kesif maliyetleri, tesislerin projelerinden elde edilen imalat miktarları ile birim fiyatların çarpılmasından elde edilmiştir. Birim fiyatları olarak DSİ 2011 yılı birim fiyat cetvelleri kullanılmıştır. İnşaat demirinin yaklaşık 500 km uzaklıktaki Karabük ten, çimentonun yaklaşık 120 km uzaklıktaki Bursa dan alındığı kabul edilmiştir. Izgara ve kapakların metrajının hazırlanmasında tablo ve abaklar kullanılmış, giriş vanası, türbin, jeneratör, trafo ve salt elemanları gibi ithal edilecek elektromekanik ekipmanın maliyeti için kilovat basına son zamanlarda ülkemizde gerçekleştirilmiş projelerdeki maliyetler kullanılmıştır. Maliyetler 1/25000 ölçekli haritalar üzerinden yapılan çizimlere göre hesaplandığından bir miktar takribiyet taşımaktadır. Kati proje aşamasında belirlenecek sondaj sonuçları ve hazırlanacak mühendislik jeolojisi raporuna göre bir miktar değişiklik olabilecektir. Türk parası ile gerçekleştirilecek tesislerin keşif bedelleri hesaplanırken 2011 yılı DSİ birim fiyatları kullanılmıştır. Yabancı para ile temin edilecek olan elektromekanik ekipman ve elektrik kwh bedeli zorunlu olarak ABD$ cinsinden ifade edilmektedir. Projenin ekonomik değerlendirilmesine DSİ nin 2011 yılı için kabul ettiği ABD$ kuru olan 1.56 TL kullanılmıştır. Proje esas itibariyle bünyesinde regülatörler, çökeltim havuzları, iletim hatları, yükleme havuzu, cebri boru ve santral binası bulunan bir nehir santralidir. Projenin bedeli 2011 yılı DSİ birim fiyatlarıyla TL, 2014 birim fiyatı ile TL (2014 yılı ABD$ = 2.12 TL) ABD $ olarak hesaplanmıştır. Projenin 2 yılda tamamlanması planlanmaktadır. Burada kritik çizgi elektromekanik ekipmanın ihale edilerek imalat ve montajından geçmektedir. Proje ile ilgili olarak tarih ve 1671 sayılı Üretim Lisansı ve tarih ve 1570 sayılı Revize Fizibilite Raporu mevcuttur. Projeye ait yatırım programı Tablo 4 de verilmiştir. Projeye ait Yatırım Maliyetleri Tablo-3 de sunulmuştur. 34

36 Tablo 3. Yatırım Maliyetleri Tablosu 2011 Yılı Birim Fiyatları İle ABD$ = 1.56 TL 2014 Birim Fiyatları ile ABD$ = 2.12 TL ABD$ TL TL 1 Boğakaya Regülatörü ve Çökeltim Havuzu ,8 2 Üçüncü Regülatörü ve Çökeltim Havuzu ,12 3 Bıçkı Regülatörü ve Çökeltim Havuzu ,84 4 Karaburun Regülatörü ve Çökeltim Havuzu ,08 5 Karaburun Derivasyonu (CTP) ,92 6 Bıçkı Derivasyonu (CTP) ,08 7 Üçüncü Derivasyonu (upvc) ,36 8 İletim Kanalı (upvc) ,7 9 Yükleme Havuzu ,2 10 Cebri Boru ,9 11 Santral Binası ,8 12 Hidromekanik Donanım ,88 13 Elektromekanik Donanım (5.40 MW) Enerji Nakil Hattı ,36 15 Ulaşım Yolları ve Şantiye Tesisleri TOPLAM KESİF BEDELİ Bilinmeyen Giderler ( %15 ) ,7 TESİS BEDELİ Etüt,proje,mühendislik ve müşavirlik giderleri (%15) ,2 16 Kamulaştırma Toplam Yatırım Bedeli Regülatör İlavesi ve Proje Değişikliği Proje Bedeli ,12 III.2. Projenin Gerçekleşmesi İle İlgili İş Akım Şeması veya Zamanlama Tablosu Planlanan proje ile ilgili olarak Santral Binası, Yükleme Havuzu, Boğakaya, Bıçkı ve Karaburun Regülatörleri projesi için tarih ve 352 Karar No lu ÇED Gerekli Değildir Belgesi mevcuttur. Projeye ilave edilecek olan Üçüncü Regülatörü ve buna bağlı proje değişikliğinin tadilinin yapıldığı tarih ve 1671 sayılı Üretim Lisansı ve tarih ve 1570 sayılı Revize Fizibilite Raporu ilgili kurumlardan onaylatılmıştır. Proje kapsamında inşaat projeleri, hidromekanik, elektromekanik projeler, hidromekanik, elektromekanik şartnameler, inşaat ihale dökümanları, uygulama projeleri işlemleri ile teşvik listelerinin hazırlanması buna bağlı hidromekanik, elektromekanik, inşaat tekliflerinin alınması işlemi yapılmıştır. Alınan teklifler değerlendirilme aşamasındadır. 35

37 Hazırlık aşamasının tamamlanması neticesinde olası gecikmeleri de içeren toplam inşaat süresi 24 ay olarak öngörülmektedir. Projenin İş Akım Şeması Şekil-4 de, İnşaat Dönemine ait Program Tablo-4 de verilmiştir. ŞANTİYELERİN KURULMASI ARAZİNİN HAZIRLANMASI İNŞAAT VE MONTAJ DÖNEMİ DENEME VE İŞLETMEYE GEÇİŞ DÖNEMİ İŞLETME DÖNEMİ Şekil 4 Proje İş Akım Şeması 36

38 Tablo 4 Tüfekçikonağı HES Projesi İnşaat Dönemi Programı 37

39 III.3. Projenin Fayda-Maliyet Analizi Projeler üzerinden hesaplanan ve yapılan kabuller dahilinde elde edilen metrajlarla birim fiyatlar çarpılarak keşif maliyetleri, keşif maliyetine %15 bilinmeyen gider ilave edilerek tesis maliyetleri, tesis maliyetleri üzerine %15 etüt, proje ve kontrollük maliyetleri ve kamulaştırma maliyeti konularak proje bedelleri hesaplanmıştır. Ekonomik analiz çalışmalarında yapılan kabuller aşağıdaki gibidir: Projenin Gelir Gider karşılaştırması, hem piyasa şartlarına göre hem de DSİ ölçütlerine göre yapılmıştır. Enerji birim fiyatı farklı saat dilimleri için aşağıdaki gibi alınmıştır: o 1.Puant Dönem : 9.60 /kwh (9 saat), o 2.Puant Dönem : 8.60 /kwh (9 saat), o Puant dısı : 5.10 /kwh (6 saat), Proje ile ilgili maliyet hesaplarında DSİ 2011 yılı birim fiyatları kullanılmıştır. Elektromekanik ekipman bedeli türbin, jeneratör, trafolar ve salt ekipmanları için türbin gücünün kilovatı basına 350 ABD$ alınmıştır. Enerji nakil hattı bedeli ABD$ olarak belirlenmiştir. Bugünkü değerlerin hesaplanmasında iskonto oranı %9.5 alınmıştır. İnşaat süresi 2 yıl olarak kabul edilmiştir. İsletme süresi inşaat süresinden sonra 50 yıl alınmıştır. 1 ABD$ = 1.56 TL kabul edilmiştir. İsletmenin 35. yılında elektromekanik ekipmanın tesis bedeli kadar yenilenme gideri ödeneceği kabul edilmiştir. Ekonomik analiz çalışmaları için gelirler ve maliyetler inşaat döneminin başına taşınmıştır. Bu sebeple, maliyetlere inşaat dönemi faizi eklenmemiştir. Projenin enerji gelirleri, DSİ kriterlerine ve piyasa koşullarına göre ayrı ayrı değerlendirilmiş ve aşağıdaki gibi hesaplanmıştır: Santral kurulu gücü: 5.40 MW Yıllık Güvenilir Enerji Üretimi: 2.46 GWh Yıllık Sekonder Enerji Üretimi: GWh Yıllık Toplam Enerji Üretimi: GWh Yıllık 1.Puant Dönem Enerji Üretimi: 8.70 GWh Yıllık 2.Puant Dönem Enerji Üretimi: 5.09 GWh Yıllık Puant Dışı Dönem Enerji Üretimi: 1.11 GWh 38

40 DSİ kriterlerine göre enerji gelirleri: Güvenilir enerji satış bedeli : ABD$/kWh Sekonder enerji satış bedeli : ABD$/kWh Yıllık güvenilir enerji geliri : ABD$ Yıllık sekonder enerji geliri : ABD$ Yıllık toplam enerji geliri : ABD$ Piyasa şartlarına göre enerji gelirleri: 1.Puant Dönem : 9.6 /kwh (9 saat) 2.Puant Dönem : 8.6 /kwh (9 saat) Puant dışı : 5.1 /kwh (6 saat) Yıllık toplam enerji geliri : ABD$ Projenin ekonomik değerlendirmesi kapsamında dikkate alınan giderler proje maliyeti, yıllık işletme ve bakım giderleri ile projenin servis ömrünün 35. Yılında harcanacak olan elektromekanik (EMK) ekipman yenileme giderleridir. Ekonomik değerlendirme bugünkü değerler yöntemiyle yapıldığı için inşaat dönemi faizleri hesaba katılmamıştır. Projenin maliyeti DSİ 2011 yılı birim fiyat cetvelleri kullanılarak ve yapılan metrajlara göre hazırlanan kesifler esas alınarak bulunmuştur. Elektromekanik ekipmanı için ise benzer projelerdeki maliyetlere göre belirlenen 350 ABD$/kW bedeli esas alınmıştır. Tablo 2 de Tüfekçikonağı HES için toplam yatırım maliyeti 2011 DSİ birim fiyatlarıyla TL, 2014 DSİ birim fiyatlarıyla ve ABD$ olarak verilmiştir. Yıllık işletme ve bakım giderleri hesabında her ünite için DSİ ölçütlerine uygun olarak işletme ve bakım faktörleri belirlenmiştir. Bu doğrultuda Tablo 9 da verilen yıllık işletme ve bakım giderleri ABD $ dır. 39

41 Tablo 5. Tüfekçikonağı HES Projesi İşletme ve Bakım Giderleri DSİ 2011 Birim Fiyatları İle NO İnşaat Bedeli (TL) Bilinmeyen Giderleri (TL) Tesis Bedeli (TL) Etüt, Proje, Müh. Ve Müs. Giderleri Proje Bedeli 1$= 1.56 TL İsletme + Bakım Faktörü (%) İsletme + Bakım (TL) Boğakaya Regülatörü ve Çökeltim Havuzu Üçüncü Regülatörü ve Çökeltim Havuzu Bıçkı Regülatörü ve Çökeltim Havuzu Karaburun Regülatörü ve Çökeltim Havuzu Karaburun Derivasyonu (CTP) Bıçkı Derivasyonu (CTP) Üçüncü Derivasyonu (upvc) İletim Kanalı (Upvc) Yükleme Havuzu Cebri Boru Santral Binası Hidromek. Donanım Elektromekanik Donanım (5.40 MW) Enerji Nakil Hattı Ulaşım Yolları ve Şantiye Tesisleri Kamulaştırma Toplam (TL) Toplam (ABD $)

42 Servis ömrünün 35. yılında yapılacak olan EMK ekipman yenileme gideri EMK tesis bedelinin tamamı olarak ABD$ olarak hesaplarda dikkate alınmıştır. Tüfekçikonağı HES Projesi gelir gider oranında; DSİ ölçütlerine göre bulunan gelirler ile rantabilite: R = 0.53 Piyasa şartlarına göre bulunan gelirler ile rantabilite: R = 1.26 olarak hesaplanmıştır. Tüfekçikonağı HES Projesi iç karlılık oranı DSİ kriterlerine göre bulunan: İKO = % 3.79 Piyasa şartlarına göre bulunan gelirler ile: İKO = % olarak hesaplanmıştır. Muhtelif birim enerji maliyetleri kullanılarak deneme yanılma yöntemi ile projeden elde edilecek elektriğin 1 kwh maliyeti 7.08 olarak bulunmuştur. III.4. Proje Kapsamında Olmayan Ancak Projenin Gerçekleşmesine Bağlı Olarak, Proje Sahibi Veya Diğer Yatırımcılar Tarafından Gerçekleştirilmesi Tasarlanan Diğer Ekonomik, Sosyal Ve Altyapı Projeleri Proje kapsamında olmayan ancak projenin gerçekleşmesine bağlı olarak proje sahibi veya diğer yatırımcılar tarafından gerçekleşmesi tasarlanan proje enerji nakil hattı dır. Tüfekçikonağı HES projesinde üretilip 34.5 kv gerilime yükseltilen enerji yaklasık 4.5 km uzunluğundaki 3/0 AWG kesitinde enerji nakil hattıyla Tahtaköprü KÖK üzerinden İnegöl Trafo Merkezine bağlanmak suretiyle enterkonnekte sisteme aktarılacaktır. Enerji nakil hattı projesi Enerji Nakil Hattının yapımı ÇED Raporu kapsamındaki HES den bağımsız bir faaliyet olduğu için ilgili Yönetmelik hükümlerine uygun olarak ayrıca değerlendirilecektir. III.5. Proje Kapsamında Olmayan Ancak Projenin Gerçekleşebilmesi İçin Zaruri Olan Ve Proje Sahibi Veya Diğer Yatırımcılar Tarafından Gerçekleştirilmesi Planlanan Diğer Ekonomik, Sosyal Ve Altyapı Projeleri Proje kapsamında olmayan ancak projenin gerçekleşmesi için zaruri olan ve proje sahibi veya diğer yatırımcılar tarafından gerçekleşmesi planlanan başlıca faaliyetler; şantiyenin elektrik ihtiyacının karşılanması için elektrik temini, su temini ve proje kapsamında çalışacak personel için şantiye tesislerinin yapılması faaliyetlerdir. Elektrik Temini Projenin inşaatı aşamasında şantiye tesislerinin elektrik ihtiyacı jeneratörler aracılığı ile sağlanacaktır. 41

43 Su Temini İnşaat aşamasında kullanılacak içme suyu ilgili kurum tarafından izinli damacana sular ile, kullanma suyu ise taşıma usulü sağlanacaktır. Kullanma Suyu, ilgili kurumdan Tanker İle Su Temin İzni almadan hiçbir şekilde kullanılmayacaktır. Personelin kullanma suyunun depolanacağı su deposu sıhhi şartlara uygun olacaktır. Su nakil işleminde Kaynak ve İçme Suyu Taşıma İzin Belgesine sahip tankerler kullanılacaktır. Sosyal Hizmet Tesisi - Şantiye Tesisi Proje kapsamında çalışacak işçi ve diğer personel için, iş kanunu ve halk sağlığı ile ilgili düzenlemelerin gerektirdiği yeterli miktarda yatakhane, yemekhane, mutfak, banyo, tuvalet vb. tesisleri içeren geçici şantiye tesisi kurulacaktır. Söz konusu şantiye tesisi projenin inşaat süresince işletilecek olup, proje inşaatı tamamlandıktan sonra proje alanından sökülerek kaldırılacaktır. III.6. Kamulaştırma, Yeniden Yerleşimin Nasıl Yapılacağı Proje konusu faaliyet; Tüfekçikonak Hidro Enerji Elektrik Üretim A.Ş. tarafından Bursa İli, İnegöl İlçesi, Tüfekçikonak Köyü, İ23a2 Paftası, Saçmalı Dere, Sol Sahilinde 71605,38 m 2 lik alan üzerinde gerçekleştirilecektir. Proje kapsamında kullanılacak araziler hazine (orman-dere yatağı) arazisidir. Proje alanı içerisinde bulunan orman sayılan alanların kullanımı için, orman alanlarının kamulaştırması mümkün olmadığından, 6831 Sayılı Orman Kanunun, 17/3 maddesi gereği ''Orman İzni'' Bursa Orman Bölge Müdürlüğü nden alınmıştır tarih ve sayılı yazı ile İnegöl İşletme Müdürlüğü sınırlarında kalan 71605,38 m² lik ormanlık alan için tarih ve 150 sayılı olur ile tarihine kadar izin alınmıştır. Projeye ait Orman İzni Ek-14 de verilmiştir. III.7. Diğer Hususlar Projenin ekonomik ve sosyal boyutları ile ilgili bu bölümde aktarılacak başka bir hususunda bulunmamaktadır. 42

44 BÖLÜM IV: PROJE KAPSAMINDA ETKİLENECEK ALANIN BELİRLENMESİ VE BU ALAN İÇİNDEKİ MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLERİN AÇIKLANMASI IV.1. Projeden Etkilenecek Alanın Belirlenmesi, (Etki Alanının Nasıl ve Neye Göre Belirlendiği Açıklanacak ve Etki Alanı Harita Üzerinde Gösterilecek) Tüfekçikonak HES Projesi enerji üretimini amaçlayan bir projedir. Projeden kaynaklanabilecek çevresel etkiler hususunda; fiziksel-biyolojik çevreye olası etkiler, doğal coğrafya ve jeolojik yapı üzerine etkiler, meteorolojik ve iklimsel değişimler, su kaynaklarına etkiler, su ekosistemine etkiler, kara ekosistemine etkiler, toprak kaynaklarına etkiler, taşkın hidrolojisine etkiler, arazi kullanımına etkiler, hava kalitesine etkiler, gürültü ve vibrasyon etkileri ve altyapı hizmetlerine etkiler olarak incelenebilirken bunların yanı sıra sosyo-ekonomik çevreye olası etkiler su hakları, sosyal yapıya etkiler ve ekonomik yapıya etkilerden söz edilebilir. Bu etkiler dikkate alınarak proje etki alanında kalan alanları aşağıdaki gibi sınıflandırabiliriz. Proje faaliyetlerinden sürekli etkilenecek alanlar (projeden kaynaklı doğal özelliği kaybedilen alanlar), Proje kapsamında yapılması planlanan ünitelerin, inşaatların yapılacağı alanda kazı ve sıyırma çalışmaları ile proje alanının doğal ekosistemi ortadan kaldırılacaktır. Böylece ünitelerin inşa edilmesiyle birlikte bu alanların doğal bitki örtüsü ortadan kalkmış olacaktır. Ancak bu etki yapıların inşa edileceği lokal alanlarda gerçekleşecektir. Tüm inşaat çalışmaları sona erdikten sonra doğal ekosistemin gerektirdiği peyzaj çalışmaları yapılacaktır. Projenin inşaat faaliyetlerinden etkilenen fakat inşaat faaliyetleri tamamlandıktan sonra etkilerin ortadan kalktığı alanlar, Projenin inşaat aşamasındaki çevresel etkiler (toz-gürültü-vibrasyon-trafik vb.) dikkate alındığında proje etki alanı hava kalitesi dağılım modellemesi sonucunda 720 m olarak belirlenmektedir. 1/ Ölçekli Etki Alanı Haritası Ek 6 da verilmiştir. Proje sınırlarında kalan Karaburun, Bıçkı, Üçüncü, İkisular ve Elmalı Dere Yatakları Regülatör yapılarının inşa edilebilmesi için Karaburun, Bıçkı, Üçüncü, İkisular ve Elmalı Dere sularının derive edilmesi aşamasında kısmi bir bulanıklık olacaktır. Ancak bu etki suyun derive edilmesinden sonra ortadan kalkacaktır İşletme aşamasında ise Bıçkı dere suyunun rejimi, Karaburun Deresinden derive edilen su nedeniyle artacaktır. Bıçkı Dere Suyunun akış rejiminin değişmesine bağlı olarak sucul habitatın olumsuz etkilenmesi muhtemeldir. Bu nedenle bu olumsuz etkinin minimize edilmesi ve sucul ekosistemin devamlılığı için regülatör yapılarının mansabına belirli oranda su bırakılacaktır. 43

45 IV.2. Etki Alanı İçerisindeki Fiziksel Ve Biyolojik Çevrenin Özellikleri Ve Doğal Kaynakların Kullanımı Tüfekçikonak HES Projesi Bursa İli İnegöl İlçesi, Tüfekçikonak Köyü sınırlarında içinde bulunmakta olup, proje etki alanı içerisindeki fiziksel ve biyolojik çevrenin özellikleri ve doğal kaynak kullanımı aşağıda ayrı başlıklar halinde verilmiştir. IV.2.1. Meteorolojik Ve İklimsel Özellikler; Bölgenin Genel İklim Şartları, Basınç, Sıcaklık, Yağış Dağılımı, Ortalama Nispi Nem, Sayılı Günler Dağılımı, Maksimum Kar Kalınlığı, Buharlaşma, Rüzgar Dağılımı, (Meteorolojik Verilerin Güncelleştirilmiş Ve Uzun Yıllar Gözlem Kayıtları, Meteorolojik Parametrelerin Dağılımlarının Tablo, Grafikler, Detaylı Anlatımı) a)bölgenin Genel İklim Şartları Akdeniz ve Karadeniz iklimleri arasında bir geçiş iklimine sahip ise de kara ikliminin etkisinde kalır. Yazların sıcak ve kuraklığı Akdeniz ikliminin, kışların kar yağışlı ve soğukluğu kara ikliminin, ilkbaharın yağmurları ve nem fazlalığı Karadeniz ikliminin özelliklerini taşır. Genel olarak iklim Marmara Bölgesi iklim kuşağı içerisinde yer almakta olup, yazları sıcak, kışları soğuk ve yağışlı geçmektedir. Meteorolojik özelliklerin değerlendirilmesinde Bursa İli, Keles İlçesi Meteoroloji İstasyonu verileri kullanılmıştır. Bu istasyona ait meteorolojik bülten ( ) ile Standart zamanlarda gözlenen en büyük yağış değerleri ve Bursa İli, Keles İlçesi Meteoroloji İstasyonu Yağış Şiddet-Süre-Tekerrür Eğrileri Ek 24 de verilmiştir. b) Basınç Dağılımı Bursa İli, Keles İlçesi Meteoroloji İstasyonu uzun yıllar ( ) gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama basınç 869,2 hpa dır. Maksimum basınç 917,9 hpa, minimum basınç 866,4 hpa olarak ölçülmüştür. Tablo 6. Basınç Değerleri Parametre Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Yıllık Ortalama Basınç (hpa) 895,8 894,7 894,5 894,1 895,9 896,2 895,6 896,1 897,7 898,8 898,1 896,5 896,2 Maksimum Basınç (hpa) 917,9 909,8 910, ,7 907,4 904, ,8 908,5 909,6 914,9 917,9 Minimum Basınç (hpa) 866,4 873,5 871,2 876,2 883,1 883,9 886,8 887,4 884,2 885,8 877,7 876,2 866,4 44

46 Şekil 5. Basınç Değerleri Grafiği c) Sıcaklık Dağılımı Bursa İli, Keles İlçesi Meteoroloji İstasyonu uzun yıllar ( ) gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama sıcaklık 9,6 ºC, maksimum sıcaklıkların ortalaması yıllık 15,7 ºC, minimum sıcaklıkların ortalaması yıllık 4,6 ºC dir. Bursa İli, Keles İlçesiMeteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre maksimum sıcaklık 16 Temmuz 2012 tarihinde 41 ºC olarak ölçülmüştür. Minimum sıcaklık ise 21 Şubat 1985 tarihinde -20,2 ºC olarak ölçülmüştür. Tablo 7. Sıcaklık Değerleri Parametre Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Yıllık Ortalama Sıcaklık ( C) Maksimum Sıcaklıkların Ortalaması ( C) 0,3 0,8 3,5 8,3 12,9 16,7 19, ,3 10,9 6,1 2,2 9,6 4,8 5,8 9,3 14,1 19,2 23,1 26,2 26,5 23,1 17,7 11,7 6,5 - Minimum Sıcaklıkların Ortalaması ( C) Maksimum Sıcaklık Günü Maksimum Sıcaklık Yılı Maksimum Sıcaklık ( C) Minimum Sıcaklık Günü Minimum Sıcaklık Yılı Minimum Sıcaklık ( C) -3,2-2,9-0,8 3,3 7,1 10,2 12,2 12,4 9,5 6,3 2, ,1 18,6 25,8 27,7 31,2 34, ,1 35,3 31,7 24,6 19,5 41, ,2-15,2-11,5-3 1,9 4 3,7-1,3-4,6-11,4-16,6-20,2 45

47 Ortalama Sıcaklık ( C) Maksimum Sıcaklıkların Ortalaması ( C) Minimum Sıcaklıkların Ortalaması ( C) Maksimum Sıcaklık ( C) Minimum Sıcaklık ( C) -30 Şekil 6. Sıcaklık Değerleri Grafiği ç) Yağış Dağılımı Bursa İli, Keles İlçesi Meteoroloji İstasyonu uzun yıllar ( ) gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama toplam yağış miktarı 729,2 mm dir. Günlük maksimum yağış miktarı 129,9 mm dir. Yağışın 0.1 mm ve büyük olduğu günler sayısı ortalaması yıllık 117,4 gündür. Tablo 8. Yağış Değerleri Toplam Yağış Ortalaması (mm) Maksimum Yağış (mm) 98,2 80,2 76,8 75,6 57,7 39,9 14,1 14,9 27, ,2 110,1 729,2 73,5 47,9 44,8 50,5 59,8 44,2 25,7 35,4 44,7 47,1 66,2 129,9 129,9 Şekil 7. Yağış Değerleri Grafiği 46

48 Standart Zamanlarda Ölçülen En Yüksek Yağış Miktarı, Tekerrür Grafikleri Bursa İli, Keles İlçesi Meteoroloji İstasyonu Standart zamanlarda gözlenen en büyük yağış değerleri ve Keles Meteoroloji istasyonu Yağış Şiddet-Süre-Tekerrür Eğrileri rapor ekinde verilmiştir. 100 yılda bir görülen 24+ saatlik en büyük yağış değeri 129,9 mm dir. d) Nem Dağılımı Bursa İli, Keles İlçesi Meteoroloji İstasyonu uzun yıllar ( ) kayıtlarına göre yıllık ortalama nispi nem % 64,2 dir. gözlem Tablo 9. Nem Değerleri Parametre Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Yıllık Ortalama Nem (%) Minimum Nem (%) 72,4 70,3 67,5 64,9 62,3 58, , ,1 67,9 73,4 64, Şekil 8. Nem Değerleri Grafiği e) Sayılı Günler Dağılımı Bursa İli, Keles İlçesi Meteoroloji İstasyonu uzun yıllar ( ) gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama kar yağışlı günler sayısı 33,5, yıllık ortalama kar örtülü günler sayısı 45,2 dir. Yıllık ortalama sisli günler sayısı 3,117 dir. Yıllık ortalama kırağılı günler sayısı 39,8 dir. Yıllık ortalama orajlı günler sayısı 15,8 dır. Yıllık ortalama dolulu günler sayısı 0,183 dür. 47

49 Tablo 10. Sayılı Günler Değerleri Parametre Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Yıllık Kar Yağışlı 8,6 8,2 5,9 1,9 0,1 0 0,3 2,4 6,1 33,5 Günler Sayısı Kar Örtülü Günler Sayısı Sisli Günler Sayısı Ortalaması Dolulu Günler Sayısı Ortalaması Kırağılı Günler Sayısı Ortalaması Toplam Orajlı Günler Sayısı Ortalaması 14,5 12,3 6,2 1,1 0,1 0,1 2,3 8,6 45,2 4,9 5 5,4 4,8 2,4 0,7 1,1 1,1 1,4 3,2 3,4 4 3, ,2 0,3 0,5 0,4 0,3 0,1 0,1 0 0,1 0,1 0,1 0,183 6,2 5,5 6,3 3,1 0,4 0 0,1 0,3 2,9 7,5 7,5 39,8 0,1 0,2 0,5 1,7 3,8 3,3 2,1 1,5 1,2 0,6 0,6 0,2 15,8 Şekil 9. Sayılı Günler Değerleri Grafiği f) Maksimum Kar Kalınlığı Bursa İli, Keles İlçesi Meteoroloji İstasyonu uzun yıllar ( ) gözlem kayıtlarına göre maksimum kar kalınlığı 72 cm dir. Tablo 11. Maksimum Kar Kalınlığı Değerleri Parametre Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Yıllık Maksimum Kar Kalınlığı (cm)

50 Şekil 10. Maksimum Kar Kalınlığı Değerleri Grafiği g) Buharlaşma Dağılımı Bursa İli, Keles İlçesi Meteoroloji İstasyonu uzun yıllar ( ) gözlem kayıtlarına göre ortalama açık yüzey buharlaşması gözlenmemiştir. ğ) Rüzgar Dağılımı Yıllık, Mevsimlik, Aylık Rüzgar Yönü Bursa İli, Keles İlçesi Meteoroloji İstasyonu uzun yıllar ( ) gözlem kayıtlarına göre rüzgarın esme sayıları toplamı aşağıda verilmiştir. Tablo 12. Yönlere Göre Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı Rüzgar Yönü Oca k Şuba t Mar t Nisa n Mayı s Hazira n Temmu z Ağusto s Eylü l Eki m Kası m Aralı k N NNE NE ENE E ESE SE SSE S SSW SW WSW W WNW NW NNW Yıllık 49

51 Şekil 11. Esme Sayılarına Göre Yıllık Rüzgar Diyagramı Bursa İli, Keles İlçesi Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre 1. Derece hakim rüzgar yönü NE (Kuzeydoğu), 2.Derece hakim rüzgar yönü ENE (Doğukuzeydoğu), 3. Derece hakim rüzgar yönü NNE (Kuzeykuzeydoğu) ludur. Tablo 13. Yönlerine Göre Rüzgarın Mevsimlik Esme Sayıları Toplamı Rüzgar Yönü Esme Sayıları Toplamı (ilkbahar) Esme Sayıları Toplamı (yaz) Esme Sayıları Toplamı (sonbahar) N NNE NE ENE E ESE SE SSE S SSW SW WSW W WNW NW NNW Esme Sayıları Toplamı (kış) 50

52 Şekil 12. Esme Sayılarına Göre İlkbahar Mevsimi Rüzgar Diyagramı Şekil 13. Esme Sayılarına Göre Yaz Mevsimi Rüzgar Diyagramı Şekil 14. Esme Sayılarına Göre Sonbahar Mevsimi Rüzgar Diyagramı Şekil 15. Esme Sayılarına Göre Kış Mevsimi Rüzgar Diyagramı 51

53 Şekil 16. Esme Sayılarına Göre Ocak Ayı Rüzgar Diyagramı Şekil 17. Esme Sayılarına Göre Şubat Ayı Rüzgar Diyagramı Şekil 18. Esme Sayılarına Göre Mart Ayı Rüzgar Diyagramı Şekil 19. Esme Sayılarına Göre Nisan Ayı Rüzgar Diyagramı Şekil 20. Esme Sayılarına Göre Mayıs Ayı Rüzgar Diyagramı Şekil 21. Esme Sayılarına Göre Haziran Ayı Rüzgar Diyagramı 52

54 Şekil 22. Esme Sayılarına Göre Temmuz Ayı Rüzgar Diyagramı Şekil 23. Esme Sayılarına Göre Ağustos Ayı Rüzgar Diyagramı Şekil 24. Esme Sayılarına Göre Eylül Ayı Rüzgar Diyagramı Şekil 25. Esme Sayılarına Göre Ekim Ayı Rüzgar Diyagramı Şekil 26. Esme Sayılarına Göre Kasım Ayı Rüzgar Diyagramı Şekil 27. Esme Sayılarına Göre Aralık Ayı Rüzgar Diyagramı 53

55 Yönlere Göre Rüzgar Hızı Bursa İli, Keles İlçesi Meteoroloji İstasyonu uzun yıllar ( ) gözlem kayıtlarına göre yönlerine göre ortalama rüzgar hızı aşağıda verilmiştir. Tablo 14. Yönlerine Göre Ortalama Rüzgar Hızı Parametre Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Yıllık N 1,8 1,9 2 2,2 2,2 2,1 2,2 2,2 2,2 2 1,9 1,9 2,1 NNE 1,7 1,8 1,9 2, ,2 2,2 2,1 1,9 1,6 1,7 1,9 NE 1, ,9 1,9 2,1 2,2 2,2 1,8 1,8 1,8 1,8 2,0 ENE 1,7 1,8 1,8 1,6 1,7 1, ,6 1,7 1,7 1,7 1,8 E 1,9 2 2, ,6 2,6 2,2 2,2 1,8 1,9 2,1 ESE 2 2,1 2,1 2,1 2 1,8 2,2 2,3 2,1 1,9 1,9 1,9 2,0 SE 2,1 2,3 2,2 2,3 2 1,9 1,9 2 2, ,1 SSE 1,6 1,9 1,9 1,9 1,8 1,6 1,7 1,9 1,8 1,6 1,7 1,7 1,8 S 1,8 2,2 2,1 2,2 1,9 1,8 1,7 1,7 1,8 1,8 2 2,1 1,9 SSW 1,9 2,1 2,2 2,4 2,1 1,9 1,7 1,8 1,9 1,8 1,8 1,8 2,0 SW 2 2,3 2,6 3 2,6 2,4 2,1 2,6 2,5 2,4 2,3 2,1 2,4 WSW 1,7 2 2,3 2,5 2,3 2,3 2,2 2,2 2,3 2 1,9 1,6 2,1 W 1,6 1,8 2,2 2,4 2,5 2,3 2,4 2,4 2,5 2,1 2 1,6 2,2 WNW 1,6 1,8 2,2 2,3 2,4 2,4 2,4 2,5 2,4 2 1,8 1,6 2,1 NW 1,5 1,5 1,9 2,1 2,5 2,4 2,3 2,3 2,1 1,7 1,6 1,6 2,0 NNW 1,3 1,4 1,5 1,7 1,8 1,9 1,8 1,7 1,6 1,5 1,4 1,2 1,6 Şekil 28. Ortalama Rüzgar Hızına Göre Yıllık Rüzgar Diyagramı 54

56 Tablo 15. Yönlerine Göre Mevsimlik Ortalama Rüzgar Hızı Parametre Ortalama Rüzgar Hızı (İlkbahar) Ortalama Rüzgar Hızı (Yaz) Ortalama Rüzgar Hızı (Sonbahar) Ortalama Rüzgar Hızı (Kış) N 2,1 2,2 2,0 1,9 NNE 2,0 2,1 1,9 1,7 NE 1,9 2,2 1,8 1,9 ENE 1,7 1,9 1,7 1,7 E 2,1 2,4 2,1 1,9 ESE 2,1 2,1 2,0 2,0 SE 2,2 1,9 2,1 2,1 SSE 1,9 1,7 1,7 1,7 S 2,1 1,7 1,9 2,0 SSW 2,2 1,8 1,8 1,9 SW 2,7 2,4 2,4 2,1 WSW 2,4 2,2 2,1 1,8 W 2,4 2,4 2,2 1,7 WNW 2,3 2,4 2,1 1,7 NW 2,2 2,3 1,8 1,5 NNW 1,7 1,8 1,5 1,3 55

57 Şekil 29. Ortalama Rüzgar Hızına Göre İlkbahar Mevsimi Rüzgar Diyagramı Şekil 30. Ortalama Rüzgar Hızına Göre Yaz Mevsimi Rüzgar Diyagramı Şekil 31. Ortalama Rüzgar Hızına Göre Sonbahar Mevsimi Rüzgar Diyagramı Şekil 32. Ortalama Rüzgar Hızına Göre Kış Mevsimi Rüzgar Diyagramı 56

58 Şekil 33. Ortalama Rüzgar Hızına Göre Ocak Ayı Rüzgar Diyagramı Şekil 34. Ortalama Rüzgar Hızına Göre Şubat Ayı Rüzgar Diyagramı Şekil 35. Ortalama Rüzgar Hızına Göre Mart Ayı Rüzgar Diyagramı Şekil 36. Ortalama Rüzgar Hızına Göre Nisan Ayı Rüzgar Diyagramı Şekil 37. Ortalama Rüzgar Hızına Göre Mayıs Ayı Rüzgar Diyagramı Şekil 38. Ortalama Rüzgar Hızına Göre Haziran Ayı Rüzgar Diyagramı 57

59 Şekil 39. Ortalama Rüzgar Hızına Göre Temmuz Ayı Rüzgar Diyagramı Şekil 40. Ortalama Rüzgar Hızına Göre Ağustos Ayı Rüzgar Diyagramı Şekil 41. Ortalama Rüzgar Hızına Göre Eylül Ayı Rüzgar Diyagramı Şekil 42. Ortalama Rüzgar Hızına Göre Ekim Ayı Rüzgar Diyagramı Şekil 43. Ortalama Rüzgar Hızına Göre Kasım Ayı Rüzgar Diyagramı Şekil 44. Ortalama Rüzgar Hızına Göre Aralık Ayı Rüzgar Diyagramı 58

60 Ortalama Rüzgar Hızı Bursa İli, Keles İlçesi Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama rüzgar hızı 2,1 m/sn dir. Tablo 16. Ortalama Rüzgar Hızı Parametre Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Yıllık Ortalama Rüzgar Hızı (m_sec) 1,9 2 2,2 2,2 2,1 2,1 2,2 2,2 2 1,9 1,9 1,9 2,1 Şekil 45. Ortalama Rüzgar Hızı Grafiği Maksimum Rüzgar Hızı ve Yönü Bursa İli, Keles İlçesi Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre maksimum rüzgar hızının yönü NE (Kuzeydoğu) olup, hızı ise 24,3 m/sn dir. Tablo 17. Maksimum Rüzgar Hızı ve Yönü Parametre Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Yıllık Maksimum Rüzgar Hızı ( m_sec ) ve Yönü 23,8 NE 24,2 NE 22,7 NE 24,0 NE 24,2 NE 20,0 NE 18,1 NE 23,7 NE 18,0 NE 23,0 S 24,3 NE 21,4 NNE 24,3 NE 59

61 Şekil 46. Maksimum Rüzgar Hızı Grafiği Ortalama Fırtınalı Günler Sayısı Bursa İli, Keles İlçesi Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama fırtınalı gün sayısı 2,2 dir. Tablo 18. Fırtınalı Günler Sayısı Dağılımı Parametre Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Yıllık Fırtınalı Günler Sayısı Ortalaması 0,3 0,4 0,3 0,3 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,2 2,2 Şekil 47. Fırtınalı Günler Sayısı Dağılımı Grafiği Ortalama Kuvvetli Rüzgarlı Günler Sayısı Bursa İli, Keles İlçesi Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama kuvvetli rüzgarlı gün sayısı 26,4 dür. 60

62 Tablo 19. Kuvvetli Rüzgarlı Günler Sayısı Dağılımı Parametre Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Yıllık Kuvvetli Rüzgarlı Günler Sayısı Ortalaması 2 2,2 2,6 2,5 2,5 2,4 2,6 3 1,8 1,6 1,4 1,8 26,4 Şekil 48. Kuvvetli Rüzgarlı Günler Sayısı Dağılımı Grafiği 61

63 IV.2.2. Jeolojik Özellikler IV Bölgesel Jeoloji, Sahanın 1/ Ölçekli Genel Jeoloji Haritası, Stratigrafik Kolon Kesitleri Bu Bölüm Tüfekçikonak HES Projesi için hazırlanan Revize Fizibilite Raporu ndan ve Tüfekçikonağı HES Kesin Proje Aşaması Jeoteknik Raporundan derlenmiştir. Bursa ili İnegöl ilçesi Tüfekçikonağı köyü yakınlarında yer alan enerji amaçlı Tüfekçikonağı HES projesi yapı yerlerinde granodiyoritik sokulum kayaçları ilekireçtaşları temel kayayı oluşturmaktadır. RMR kaya sınıflamasına (Bieniawski, 1989) göre kaya türleri orta kaya sınıfındadır. Regülatör yerlerinde alüvyon ve yamaç molozunun kaldırılması durumunda taşıma gücü ve duraylılık sorunu ile geçirimlilik yönünden herhangi bir sorun beklenmemektedir. Santral yerinde ana kayaya ulaşmak için 19 m civarında kazı yapılmalıdır. Santral yerinde yapılan presiyometre deneylerine göre zemin emniyet gerilmesi 7,26-8,94 kg/cm 2, oturma 0,43-0,69*P cm arasında değişmektedir. Santralin granodiyoritler üzerine oturması ile taşıma gücü, oturma ve duraylılık sorunu bulunmamaktadır. Bu derinlikte kazı yapılmaması durumunda santral temeli kazık ve/veya jet enjeksiyonu ile iyileştirilmesi projesi tarafından değerlendirilmelidir. İletim hattı güzergahlarında duraylılık sorunu gözlenmemiştir. Yer yer karşılaşılabilecek duraysızlıklar destekleme yapılarak önlem alınmalıdır. Yükleme havuzu yerinde açılan araştırma çukurlarında 2,50-4,00 m kalınlığında çakıllı, kumlu yamaç molozunun altında granitik kayaçlar gözlenmiştir. Yükleme havuzu yerinde projede öngörülen kazı ile sağlam kaya şartlarının sağlanamaması durumunda kazıya devam edilerek fazla kazılar grobetonla doldurulmalıdır. Tüfekçikonağı HES projesi için gerekli beton agrega ve yastık malzemesinin hazır beton ve mevcut agrega ocaklarından sağlanması planlanmaktadır. Ayrıca Mesozoyik yaşlı kireçtaşı-kristalize kireçtaşı-mermerlerden kırma taş üretilerek sağlanması da mümkündür. Proje alanı, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Türkiye Deprem Bölgeleri Haritasına (1996) göre 2. derece deprem kuşağı içinde yer almaktadır. Proje Alanı Deprem Haritası Şekil 50 de sunulmuştur. Bölgesel Jeoloji Bölgede temeli metamorfik kayaçlar oluşturmaktadır. Metamorfik birimler Paleozoyik yaşlıdır. Birim, genel olarak çeşitli şist, kalkşist ve mermerlerden oluşmuş bir seridir. MTA tarafından bölgede yapılan çalışmada kayaçlar yaşlıdan gence doğru Paleozoyik yaşlı çeşitli şist, kalkşist ve mermerlerden oluşan metamorfik seri; Üst Kretase yaşlı altta dünit üste doğru verlit, piroksenit, dunit ardalanmalı ve üstte verlit ve piroksenit ardalanmalı ofiyolitik kayaçlar, esas bileşenini granodiyoritin oluşturduğu, aplitik ve pegmatitik damarların da gözlendiği Granodiyorit sokulumu; iyi pekişmemiş kumtaşı, 62

64 çakıltaşı, kiltaşı ve çamurtaşından oluşmuş Pliyosen çökelleri ve volkanizma yaşı Pliyosen öncesi olarak belirlenen, andezit, dasitten oluşan volkanik kayaçlar ve Kuvarterner örtü şeklinde belirlenmiştir. Proje alanında bölgedeki kayaçlar yaşlıdan gence doğru Paleozoyik-Mesozoyik yaşlı metamorfik birimler, Üst Kretase-Paleosen yaşlı ultrabazik-bazik birimler; Orta Eosen yaşlı granitoyid sokulumu, Neojen yaşlı tortul birim şeklinde sıralanmaktadır. yapılan çalışmalarda bölgedeki ultrabazik-bazik kayaç topluluğu eksikli bir ofiyolit istifi olarak değerlendirilip Orhaneli Ofiyoliti adı altında incelenmiştir. Kuvaterner yaşlı, alüvyon ve yamaç molozu en genç oluşuklardır. Yapı yerlerinde granodiyorit, kireçtaşı, konglomera-kumtaşı-kiltaşı-çamurtaşı ardalanmasından oluşan Neojen yaşlı istif ile yamaç molozu ve alüvyon yüzeylenmektedir. Proje alanında yapı yerlerini olumsuz olarak etkileyecek boyutta yapısal öğe ve duraysızlık saptanmamıştır. Projeye Ait 1/ Ölçekli Genel Jeoloji Haritası Ek 5 de sunulmuştur. Stratigrafik Jeoloji Paleozoyik Metamorfik Seri (M) Bölgenin temelini oluşturan rnetamorfikler proje alanının doğu-kuzeydoğusunda yüzeylenir, santral yerinin hemen doğusunda Saçmalı dereyi çevreleyen Sağar ve Pınat tepeden başlayarak bir bant şeklinde Sulhiye ve Mezit yerleşim alanlarına kadar devam eder. Seri koyu gri-yeşilimsi renkli, belirgin yapraklanmalı, kloritli, sert-orta sert özellikteki yeşil şistli seviyeler; yumuşak ve kırılgan yapılı mikaşistler ve seritzit şistlerden oluşmaktadır. Metamorfikler içinde değişik boyutlarda, olistolit özelliğinde kristalize kireçtaşlarına rastlanmaktadır. Metamorfik seri, üstteki Mesozoyik yaşlı kristalize kireçtaşı ile uyumsuz dokanak sunmaktadır. Mesozoyik Kireçtaşı (Kçt) Kristalize kireçtaşı ve mermerlerden oluşan birim yükleme havuzu ve cebri boru ile yer yer kanal güzergahlarında temel kayayı oluşturmaktadır. Proje alanı ve civarında geniş bir alanda yüzeylenen birim gribej renkli, çok sert, sağlam, dayanımlı, parçalı-kırıklı, bol eklemli, masif görünümlü, rekristalize ve yer yer erime boşluklu özelliğe sahiptir. Üst Kretase Gabro Üst Kretase de bölgeye yerleşen ofiyolotik kayaç grubundan pirolitik magmanın ürünü ultrabazik karakterde yesil renkli, sert, sağlam, yer yer ayrışmış gabro granodiyorit sokulum içinde dar bir alanda yüzeylenmektedir. Paleosen Granodiyorit(Gr) Proje alanında Karaburun ve Bıçkı regülatörleri ile derivasyonları ve Boğakaya regülatörü yerinde ve kanalının ilk kısımlarında temel kayayı oluşturur. Proje alanının batı-kuzeybatısı ile güneyinde yer alan, 63

65 Pliyosen Uludağ plütonizmasını ürünü olan granodiyoritler geniş bir alanda yüzlek vermektedir. Bölgede hakim kaya özelliğindeki olan birim; gri renkli, çok sert, sağlam, dayanımlı, yoğun eklemli fenokristalli bir yapıya sahiptir. Santral yerinde açılan kuyularda Neojen yaşlı çökellerin altında oldukça çatlkalı ve kırıklı, arenalaşmış olarak tespit edilmiştir. Konglomera-Kumtaşı-Kiltaşı-Çamurtaşı (Neo) Birim santral yerinde ve proje alanının kuzeyinde yüzeylenmektedir. Santral yerinde önemli bir kalınlık göstermemektedir. Karasal fasiyesli fliş karakterindeki birim sarı-gri-kahve renkli, yer yer sıkı, yer yer gevşek yapılı, plaketliden ince-ortaya kadar tabakalı, konglomera, kumtaşı, kil taşı ve çamur taşı birimlerinin ardalanmasından oluşmaktadır. Kuvaterner Alüvyon (Qal) Su çevirme yapıları değişik dereler üzerinde yer almaktadır. Bu derelerin hemen hemen tümü küçük akışlara sahip dar dereler olup eğimleri genellikle yüksektir. Bu nedenle dere yataklarında önemli miktarda alüvyal çökelim gelişmediği gözlenmektedir. Bıçkıdere regülatörünün bulunduğu yer iki derenin birleşim yerine çok yakın olup nispeten düzlük bir yerdir. Bıçkıdere regülatörü yerindeki alüvyon kalınlığının 1-5 m arasında, diğer regülatör yerlerinde ise genellikle m, yer yer de arasındadır. Bu aşamada yapılan gözlemlere göre regülatör yerlerinde düzensiz yığışımlı killi, çakıl ve bloklu dere yatağı malzemeleri izlenmektedir. Alüvyonu oluşturan malzemeler metamorfik, tortul ve magmatik kökenlidir. Yamaç Molozu (Qym) Proje alanında santral yeri civarında, cebri boru güzergahında, yükleme havuzu yerinde ve kanal güzergahının değişik kesimlerinde yamaç molozu oluşumları gözlenmektedir. Genellikle kahve renkli kilin egemen olduğu moloz içinde kum, çakıl ve blok boyutunda malzeme bulunmaktadır. Proje Alanı na ait genelleştirilmiş Stratigrafik Kesiti Şekil 49 da verilmiştir. 64

66 Şekil. 49 Proje Alanı Genelleştirilmiş Stratigrafik Kesiti 65

67 Yapısal Jeoloji Sedimantasyon sonucu dağları oluşturan jeosenklinaller kıta sahanlığı ve daha ötesinde gelişmiştir. Proje alanının içinde yer aldığı geniş alandaki jeolojik formasyonları çevreleyen yeni ve eski temel karmaşığı olarak adlandırılan Orta Kambriyen ve öncesi detritik kökenli kayaçlar ve kireçtasları jeosenklinalin derin deniz tarafinda yüksek ve düşük dereceli metamorfizmaya uğramaları sonucu değişik şistler, gnayslar ve mermerlere dönüşmüştür. Paleozoyik sonunda transgresyon ve regresyon olayları sonucu ince ve kaba detritiklerle grift ve mercek halinde olan kirectasları sakin bir ortamda çökelmiştir. Bundan sonra bölge Permiyen devri fazlarından biri ile kıvrımlanarak yükselmiş ve aşımaya maruz kalmıştır. Üst Kretase zamanında bölge kısmen okyanuslaşmış ve bunun sonucunda miojeosenklinal çökelleri mantoda katılaşıp transform faylar boyunca okyanus kabuğu içine yerleşen mafik ve ultramafik kayaç topluluğu içeren ofiyolitik karmaşık şariyajla itilmiştir. Bölgede ofiyolitik kayaç grubundan gabro, serpantin türü kayaçlar gözlenmektedir. Triyas başlangıcından hemen sonra Hersiniyen orojenezine bağlı olarak gelişen gerilme kuvvetlerinin etkisiyle ortama çeşitli boyutta (olistolit, olistostrom) kireçtaşları taşınarak yerleşmişlerdir. Paleosenden başlayıp Miyosen sonuna kadar cereyan eden Uludağ plütonizmasının sonucunda düşük yoğunluktaki magmanın ürünü olarak granit ve granodiyoritler yerleşmiştir. Pliyosen ve sonrasında da genç tektonizma faaliyetine devam ederek Neojen yaşlı genç çökellerin olusumuna neden olarak bölgenin bugünkü morfolojisini ortaya çıkarmıştır. Proje alanında uygun mesafelerde takip edilebilir kıvrımlara ve herhangi bir büyük boyutlu yapısal süreksizliğe rastlanmamıştır. Proje alanının doğu-kuzeydoğusunda, yoğun tektonizma sonucu birbirine paralel ve yer yer birbirini kesen değişik faylar gelişmiştir. Genellikle kireçtaşı içinde ve kireçtaşı-metamorfik seri arasında gözlenen bu faylar düşey bileşeni olan doğrultu fay özelliğindedir. Granodiyoritlerde değişik yönde süreksizlikler gözlenmektedir. Formasyona ait eklemler genelde K60 ~75 D/40-50 GD, K40-80 B/30-70 GB doğrultu ve eğim değerlerine sahiptir. Genelde masif ve belirsiz tabakalanmalı rekristalize kireçtaşında gelişen süreksizlikler ise K40-50 D/30-55 GD, K40-70 B/40-65 GB doğrultu ve eğim değerlerine sahiptir. 66

68 IV Proje Alanı Jeolojisi, İnceleme Alanına Ait Büyük Ölçekli (1/5.000 Ya Da Varsa 1/1.000 Ölçekli) Jeoloji Haritası İle Proje Kapsamındaki Ünitelerin Kesitleri, Harita Ölçekleri Ve Lejantları Metindekine Uygun Olmalı, Yapılan Büyütme Ya Da Küçültmeler Çizgisel Ölçekte Gösterilmeli, Jeolojik Harita Ve Kesitlerin Harita Alma Tekniğine Uygun Olarak Hazırlanması Jeolojik Bilgilerin Formata Uygun Olarak Detaylandırılması) Proje alanı jeolojisi, jeoloji haritası ve kesitleri Ek 18 de Tüfekçikonağı HES Kesin Proje Aşaması Jeoteknik Raporunda verilmiştir. IV Kitle Hareketleri (Heyelan/Moloz Akması), Duraylılık Analizi, Heyelan Risk Haritası, Heyelan Yağış İlişkisi Söz konusu proje sahası çevresinde yer alan yamaçlarda heyelan söz konusu değildir. Ancak yağışlara bağlı olarak toprak kayması olması ihtimaline karşı heyelan riskini ortadan kaldırıcı önlemler alınacaktır. Karaburun regülatörü ve çökeltim havuzu yerinde temel kayası granodiyoritlerdir. Regülatör yerinde alüvyon kalınlığının m arasında değiştiği tahmin edilmektedir. Sol sahilde kalınlığı yaklaşık 3 m ye ulaşan yamaç molozu örtüsü bulunmaktadır. Granodiyoritler sert ve sağlam olup regülatör ve çökeltim havuzunun oturacağı kısımlardaki alüvyon ve yamaç molozu kazılacaktır. Yapı yerlerinde taşıma gücü ve duraylılık sorunu bulunmamaktadır. Regülatör yapısının yüksekliği ve deneyimlere göre granodiyoritlerin genel olarak geçirimsiz-az geçirimli özellikte olması nedeniyle geçirimlilik sorunu beklenmemelidir. Karaburun regülatörü vasıtasıyla Karaburun deresinin suyunu Bıçkı deresinin üst kotlarında yatağa derive edecek Karaburun derivasyon hattı basınçlı boru sisteminden oluşmaktadır. Derivasyon hattı boyunca temel kayası granodiyoritlerdir. Güzergah boyunca yer yer, kalınlığı 1-3 m arasında değişen yamaç molozu örtüsü bulunmaktadır. Özellikle mesnet yerlerinde temel kayaya kadar kazı yapılıp sağlam kaya koşulları sağlanmalıdır. Güzergah boyunca duraylılık ve tasıma gücü sorunu bulunmamaktadır. Bıçkı regülatörü ve çökeltim havuzu yerinde temel kayası granodiyoritlerdir. Regülatör yerinde alüvyon kalınlığının 1-5 m arasında değiştiği tahmin edilmektedir. Sağ ve sol sahilde kalınlığı yaklaşık 3 m ye ulasan yamaç molozu örtüsü bulunmaktadır. Granodiyoritler sert ve sağlam olup regülatör ve çökeltim havuzunun oturacağı kısımlardaki alüvyon ve yamaç molozu kazılacaktır. Regülatör yerinde alüvyon kalınlığının kalınlığı, kazılması açısından ekonomik bulunmazsa sıyırma kazısı yapılarak regülatör alüvyon üzerine oturtulacaktır. Bu durumda taşıma gücünün yeterli olacağı, ancak geçirimsizliği sağlamak açısından regülatör ekseninde klasik enjeksiyon işlemi yapılması uygun olacaktır. Alüvyon ve yamaç molozunun tümüyle kazılması durumunda yapı yerlerinde tasıma gücü, duraylılık ve geçirimlilik sorunu bulunmamaktadır. Karaburun basınçlı derivasyonu ile Bıçkı deresinin üst kotlarına aktarılan suyu ile Bıçkı deresinin suyunu Üçüncü deresine aktaracak olan Bıçkı derivasyon hattı da basınçlı borudan oluşmaktadır. Derivasyon hattı boyunca temel kayası, olan granodiyoritler 67

69 üzerinde kalınlığı 1-3 m arasında değişen yamaç molozu örtüsü bulunmaktadır. Özellikle mesnet yerlerinde temel kayaya kadar kazı yapılıp sağlam kaya koşulları sağlanmalıdır. Güzergah boyunca duraylılık ve taşıma gücü sorunu bulunmamaktadır. Üçüncü regülatörü ve çökeltim havuzu yerinde temel kayası granodiyoritlerdir. Regülatör yerinde alüvyon kalınlığının m arasında değiştiği tahmin edilmektedir. Sağ ve sol sahilde kalınlığı yer yer 3 m civarında olan yamaç molozu örtüsü bulunmaktadır. Granodiyoritler sert ve sağlam olup regülatör ve çökeltim havuzunun oturacağı kısımlardaki alüvyon ve yamaç molozu kazılacaktır. Alüvyon ve yamaç molozunun tümüyle kazılması durumunda yapı yerlerinde tasıma gücü, duraylılık ve geçirimlilik sorunu bulunmamaktadır. Üçüncü basınçlı derivasyonu ile Boğadere nin yan kolu olan Bıçkı deresinde toplanan tüm suları Boğadere nin diğer yan kolu olan ana dere yatağına aktaracaktır. Üçüncü derivasyon hattı basınçsız borudan oluşacaktır. Derivasyon hattı boyunca temel kayası olan granodiyoritler üzerinde kalınlığı 1-3 m arasında değişen yamaç molozu örtüsü bulunmaktadır. Özellikle mesnet yerlerinde temel kayaya kadar kazı yapılıp sağlam kaya koşulları sağlanacaktır. Güzergah boyunca duraylılık ve tasıma gücü sorunu bulunmamaktadır. Karaburun ve Bıçkı dereleri ile diğer küçük yan derelerin suyunu toplayan Boğakaya regülatörü, Tüfekçikonağı HES projesinin ana regülatörüdür. Boğakaya regülatörü; iletim hattı, yükleme havuzu ve cebri boru vasıtasıyla suyu santral binasına aktaracaktır. Boğakaya regülatörü ve çökeltim havuzu yerinde temel kayası granodiyoritlerdir. Regülatör yerinde tahmini alüvyon kalınlığı 1-3 m arasında olduğu düşünülmektedir. Ormanlık bir alan olan sağ ve sol sahilde ise yamalar seklinde kalınlığı yer yer 3 m ye ulasan nebati toprak ve yamaç molozu örtüsü bulunmaktadır. Regülatör yerinde yatak eğimi yüksektir. Regülatör ve çökeltim havuzunun oturacağı kısımlarda alüvyon ve yamaç molozu kaldırılacaktır. Temel kayasını oluşturan granodiyoritler sert ve sağlam olup tasıma gücü açısından yeterli dayanıma sahiptir. Alüvyon ve yamaç molozunun tümüyle kazılması durumunda regülatör ve çökeltim havuzu yerinde tasıma gücü, duraylılık ve geçirimlilik sorunu bulunmamaktadır. Boğakaya iletim hattı güzergahında granodiyorit ve kireçtası temel kayayı oluşturmaktadır. Aşağıdaki bölümde kilometrelere göre güzergah boyunca mevcut olan jeolojik ve jeoteknik özellikler verilmiştir. Km * ile * arasında granodiyoritler yüzeylenmektedir. Güzergah ve çevresinin ormanlık bir alan olması nedeniyle nebati toprak ve yamaç molozu örtüsü görülmektedir. Yol ve dere yarmalarında yapılan gözlemlere göre yamaç molozu genellikle kahve renkli killi özelliktedir. Yaklaşık km * arasında güzergah genellikle kayalık bir görünüm sunmaktadır. Bu bölümde kazı klası % 10 toprak, % 20 sert küskülük ve % 70 sert-çok sert kaya olarak değerlendirilmiştir. Kazı şevlerinde killi yamaç molozu olan bölümlerde şevler 1 yatay / 1 düşey alınacaktır. Güzergâhın bu bölümünde taşıma gücü ve duraylılık sorunu bulunmamaktadır. Km * 950 ile * 1+097,54 arasında yükleme havuzuna kadar olan bölümde temel kayası kireçtaşlarıdır. Güzergahın bu kısmı da ormanlık bölge olup güzergah boyunca nebati toprak ve killi yamaç molozu görülmektedir. Km * arasında güzergah nispeten kayalık bir 68

70 topografyaya sahiptir. Bu bölümde kazı klası % 20 toprak, % 20 sert küskülük ve % 60 orta sert kaya olarak değerlendirilmiştir. Kazı şevlerinde killi yamaç molozu olan bölümlerde şevler 1 yatay / 1 düşey alınacaktır. Güzergahın bu bölümünde taşıma gücü ve duraylılık sorunu bulunmamaktadır. Yükleme havuzu ve cebri boru güzergahı km * arasında temel kayası kireçtaşı, cebri boru km * arasında pliyosen yaslı kırıntılı kayaçlardır. Yükleme havuzu yerinde nebati toprak ve yamaç molozu örtüsü bulunmaktadır. Yükleme havuzu kazılarında kireçtaşlarının sert ve sağlam seviyelerine kadar kazı yapılacaktır. Taşıma gücü ve duraylılık açısından sorun bulunmamaktadır. Cebri boru güzergahında özellikle konglomera-kumtaşı-kiltaşı-çamur tası ardalanmasının oluşturduğu Pliyosen çökelleri üzerinde yamaç molozu örtüsü bulunmaktadır. Ormanlık bir bölge olan cebri boru güzergahının diğer bölümlerinde de nebati toprak ve yamaç molozu örtüsü mevcuttur. Cebri boru mesnetlerinde ana kayaya kadar kazı yapılacaktır. Güzergah boyunca drenaj önlemleri alınmalı ve cebri boru tabanı betonla kaplanacaktır. Mesnetlerde ve öngörülen kazı kotunda temel kayaya ulaşılması durumunda, bu aşamadaki gözlemlere göre yapı yerlerinde taşıma gücü ve duraylılık sorunu bulunmamaktadır. IV Proje Sınırları İçindeki Alan İçin Yamaç Stabilitesi, Yamaçlardaki Kayma Hareketlerini Gösteren Harita, Kayma Analizi (Hafriyat Atığı Olması Durumunda Da Uygulanmalıdır) Proje alanında yapı yerlerinde temel kayası granodiyorit ve kireçtaşlarıdır. Regülatör yerlerinde alüvyon kalınlığı m arasında değişmektedir. Regülatör yerlerinde alüvyon ve yamaç molozunun kaldırılarak yapılar ana kayaya oturtulacaktır. Bu durumda taşıma gücü, oturma ve duraylılık sorunu bulunmamaktadır. Sağlam ve dayanımlı özellikteki granodiyoritler üzerine oturtulacak regülatör yerlerinde, geçirimlilik yönünden herhangi bir sorun beklenmemektedir. Kazı şevleri yamaç molozunda 2/1 (Y/D) ile 1/1 (Y/D), kayada 1/3 alınacaktır. Boğakaya regülatörü iletim hattı dışındaki iletim hatları güzergahı boyunca temel kayayı granodiyorit oluşturmaktadır. Boğakaya iletim hattı güzergahında ise temel kayası granodiyorit ve kireçtaşıdır. RMR kaya sınıflamasına (Bieniawski, 1989) göre kaya türleri iyi kaya sınıfında yer almaktadır. Yükleme havuzu yerinde açılan araştırma çukurlarında kalınlığı 2,50-4,00 m arasında değişen çakıllı-kumlu yamaç molozunun altında granitik kayaçlar gözlenmiştir. Yükleme havuzu yerinde projede öngörülen kazı ile sağlam kaya şartlarının sağlanamaması durumunda kazıya devam edilerek fazla kazılar grobetonla doldurulacaktır. ebri boru son kısımları ile santral yerinde yüzeyde kalınca yamaç molozu örtüsü bulunmaktadır. MTA tarafından hazırlanan jeoloji haritalarına göre bu bölümde Pliyosen yaşlı konglomera-kumtaşı-kiltaşı-çamurtaşı bulunmaktadır. Ancak santral yerinde açılan tenel araştırma kuyularına göre yaklaşık 19 m den sonra granodiyorit kesilmiştir. Bu bölümdeki nebati toprak altındaki kısım yamaç molozu ve Pliyosen yaşlı genç çökeller olarak değerlendirilmiştir. Santral yerinde 19 m civarında kazı yapılacaktır. Bu durumda presiyometre deneylerine göre zemin emniyet gerilmesi 7,26-8,94 kg/cm 2, oturma 0,43-0,69*P cm arasında değişmektedir. Santralin granodiyoritler üzerine oturması ile taşıma gücü, oturma ve duraylılık sorunu olmayacaktır. Bu derinlikte kazı yapılmaması durumunda santral temeli kazık ve/veya jet enjeksiyonu ile iyileştirilmelidir. Proje alanı, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Türkiye Deprem Bölgeleri Haritasına göre 2. derece deprem kuşağı içinde yer almaktadır. 69

71 IV Depremsellik Ve Doğal Afet Potansiyeli Tüfekçikonağı HES Projesi yapı yerleri, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası na göre 2. derece deprem bölgesi içinde bulunmaktadır. Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Afet İşleri Genel Müdürlüğü Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası (1996) verilerine göre 2. derecede tehlikeli deprem bölgesi içinde bulunan yerler için beklenen ivme değeri 0.30 g dir. Proje Alanı ve çevresine ait diri fay hattı haritası Şekil 50 de, Sismotektonik harita Şekil 51 de sunulmuştur. Bursa İli, İnegöl İlçesi nde arasında aletsel büyüklüğü 3 den büyük deprem kayıtlarını içeren Tablo 20 de sunulmuştur. Şekil 50. Proje alanı ve çevresinin diri fay haritası (MTA, 2012) Şekil 51. Proje alanının Sismotektonik Haritası 70

72 Tablo arasında aletsel büyüklüğü 3 den büyük deprem kayıtları (T.C. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Baskanlığı Deprem Dairesi Başkanlığı) Deprem Dairesi Başkanlığı ISC Sorgulaması Date Time Lat Lon Mag1 City District :36: BURSA INEGÖL :53: BURSA INEGÖL :07: BURSA INEGÖL :18: BURSA INEGÖL :53: BURSA INEGÖL :05: BURSA INEGÖL :40: BURSA INEGÖL :18: BURSA INEGÖL :28: BURSA INEGÖL :13: BURSA INEGÖL tarih ve Sayılı Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik tarih ve Sayılı Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelik (Değişik tarih Sayılı Resmi Gazete de) yayınlanarak Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik hükümlerine titizlikle uyulacaktır Sayılı Kanun kapsamında değerlendirilen diğer afet olaylarının durumu (heyelan, kaya düşmesi vs. ) ile bu afet olayları ile ilgili daha önceden alınmış herhangi bir afete maruz bölge kararı bulunmamaktadır. IV Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu (Proje Kapsamındaki Tüm Ünitelerin Detaylı Jeoteknik Etütleri) Tüfekçikonağı HES kesin proje aşaması kapsamında, Regülatör ekseninde 5 adet, yükleme havuzunda 2, santral yerinde 3 adet olmak üzere 10 adet kuyuda, toplam 161,80 metre derinlikte temel sondaj kuyusu açılmıştır. Temel araştırma kuyularına ait kuyu bilgileri Tablo 21 de verilmiştir. Tablo 21. Temel Araştırma Kuyularına ait Kuyu Bilgileri KOORDİNAT KUYU NO YER E KOT DERİNLİK (m) RSK-1 Boğakaya Regülatörü RSK-2 Boğakaya Regülatörü RSK-3 Boğakaya Regülatörü RSK-4 Üçüncü Regülatörü RSK-5 Bıçkı Regülatörü YHSK-1 Yükleme Havuzu YHSK-2 Yükleme Havuzu SSK-1 Santral SSK-2 Santral SSK-3 Santral TOPLAM N 71

73 Tablo RSK-1 Nolu Kuyu Bilgileri Yer Kot Derinlik / Konum Boğakaya Regülatörü m 8.30 m / düşey Kuyu Bilgileri (RSK-1) Mühendislik Özellikleri Tanım Derinlik (m) CR % RQD % Çatlak Sıklığı Ayrışma : ALÜVYON W : GRANİT W , 3-10 W2-W W2 Tablo RSK-2 Nolu Kuyu Bilgileri Kuyu Bilgileri (RSK-2) Yer Boğakaya Regülatörü Kot m Derinlik / 7.00 m / düşey Konum Mühendislik Özellikleri RQD Çatlak Tanım Derinlik (m) CR % Ayrışma % Sıklığı : YAMAÇ MOLOZU >50 W4-W W3-W : GRANİT W2 Tablo RSK-3 Nolu Kuyu Bilgileri Kuyu Bilgileri (RSK-3) Yer Boğakaya Regülatörü Kot m Derinlik/ Konum 8.00 m / düşey Mühendislik Özellikleri Tanım Derinlik (m) CR % RQD % Çatlak Sıklığı Ayrışma : YAMAÇ MOLOZU , W4-W : GRANİT W3-W , 3-10 W

74 Tablo RSK-4 Nolu Kuyu Bilgileri Kuyu Bilgileri (RSK-4) Yer Üçüncü Regülatörü Kot m Derinlik / Konum m / düşey Mühendislik Özellikleri RQD Çatlak Tanım Derinlik (m) CR % Ayrışma % Sıklığı : ALÜVYON W3-W : GRANİT W3-W , W3-W Tablo RSK-5 Nolu Kuyu Bilgileri Kuyu Bilgileri (RSK-5) Yer Bıçkı Regülatörü Kot m Derinlik / Konum 8.50 m / düşey Mühendislik Özellikleri RQD Çatlak Tanım Derinlik (m) CR % Ayrışma % Sıklığı : YAMAÇ MOLOZU W4 1-3 W : GRANİT W2-W , 3-10 W W Tablo 21.6 YHSK-1 Nolu Kuyu Bilgileri Kuyu Bilgileri (YHSK-1) Yer Yükleme Havuzu Kot m Derinlik / Konum 30.0 m / düşey Mühendislik Özellikleri Tanım Derinlik (m) CR % : YAMAÇ MOLOZU RQD % Çatlak Sıklığı Ayrışma 73

75 Tablo 21.7 YHSK-2 Nolu Kuyu Bilgileri Kuyu Bilgileri (YHSK-2) Yer Yükleme Havuzu Kot m Derinlik / Konum m / düşey Mühendislik Özellikleri Tanım Derinlik (m) CR % : YAMAÇ MOLOZU RQD % Çatlak Sıklığı Ayrışma Tablo 21.8 SSK-1 Nolu Kuyu Bilgileri Kuyu Bilgileri (SSK-1) Yer Santral Kot m Derinlik / Konum m / düşey Mühendislik Özellikleri Tanım Derinlik (m) CR % : YAMAÇ MOLOZU : GRANİT RQD % Çatlak Sıklığı Ayrışma , >50 W W , >50 W4-W , >50 W4 74

76 Tablo 21.9 SSK-2 Nolu Kuyu Bilgileri Kuyu Bilgileri (SSK-2) Yer Santral Kot m Derinlik / Konum m / düşey Mühendislik Özellikleri Tanım Derinlik (m) CR % : YAMAÇ MOLOZU : GRANİT RQD % Çatlak Sıklığı Ayrışma W W3-W , W3 Tablo SSK-3 Nolu Kuyu Bilgileri Kuyu Bilgileri (SSK-3) Yer Santral Kot m Derinlik / Konum m / düşey Mühendislik Özellikleri Tanım Derinlik (m) CR % : YAMAÇ MOLOZU : GRANİT RQD % Çatlak Sıklığı Ayrışma W W , 3-10 W3 75

77 Yükleme havuzu yerinde 4 adet araştırma çukuru açılmıştır. Bu çukurlara ilişkin bilgiler Tablo 22 de verilmiştir Tablo.22 Yükleme Havuzu Yeri Araştırma Çukurları ÇUKUR KOORDINAT NO DOĞU KUZEY ZEMIN SINIFI TANIMLAMA AÇ SC m Killi, kumlu ve çakıllı yamaç molozu m Ayrışmış granit AÇ GC m Killi, kumlu ve çakıllı yamaç molozu m Ayrışmış granit AÇ GC m Killi, kumlu ve çakıllı yamaç molozu m Ayrışmış granit AÇ SC m Killi, kumlu ve çakıllı yamaç molozu KAYA VE ZEMİN MEKANİĞİ DENEYLERİ Arazi Deneyleri Temel araştırma kuyularında yerinde kaya ve zemin mekaniği deneyi olarak presiyometre deneyleri yapılmıştır. Presiyometre Deneyleri Tüfekçikonağı HES projesi kapsamında; taşıma gücü parametrelerinin ve oturma miktarlarının tespitine yönelik olarak santral yerinde SSK-1 ve SSK-2 nolu temel sondaj kuyularında, DSİ Jeoteknik Etüt Şartnamesi esas alınarak her 2 m de 1 adet presiyometre deneyi yapılmıştır. Presiyometre deneyi yapılan kuyulara ait bilgiler ve temel zeminin taşıma gücü ile temel altında oluşacak oturma miktarları başlıklar halinde açıklamaları ile birlikte sunulan Menard 1967 formülleri yardımıyla hesaplanmıştır. Elde edilen veriler; her bir kuyu için ayrı olarak verilmiştir. Tablo 23. Presiyometre deney verileri Sıra No Kuyu No Deney Derinliği (m) Limit Basınç (P Lnet ) Elastiste Modülü (kg/cm 2 ) (Ep) (kg/cm 2 ) 1 SSK-1 8 9,50 188, ,70 191, ,00 205, ,00 223, ,50 247, ,00 256, ,00 387, ,50 461, ,80 500, ,70 556, ,50 677, ,50 697,00 13 SSK-2 8 6,00 88, ,50 116, ,00 161, ,50 171, ,50 186, ,10 173, ,00 199,35 76

78 ,90 205, ,10 218, ,50 411, ,00 489, ,50 551,95 Presiyometre Verilerinden Taşıma Gücü Hesabı q u = k x P Le q u = Temel zeminin taşıma gücü k = Temel tipine, şekline, derinliğine ve zemin cinsine bağlı katsayısı (Şekil 7-1) P Le = Eşdeğer net limit basınç P Le = (P L1 x P L2 x P L3 ) 1/3 P L1 = +3R ile +R arasındaki eşdeğer net limit basınç P L2 = +R ile -R arasındaki eşdeğer net limit basınç P L3 = -R ile -3R arasındaki eşdeğer net limit basınç R = Temel yarı çapı ( B=2R) B = Temel Genişliği Df = Temel Derinliği Şekil 52. Temel Tipine, Şekline, Derinliğine Ve Zemin Cinsine Bağlı Katsayı Presiyometre Verilerinden Oturma Hesabı Presiyometre verilerinden oturmaların hesaplanabilmesi için aşağıdaki Menard formülünden faydalanılmıştır. Oturma hesapları yapılırken temel zemini R = B/2 kalınlığında olacak şekilde hayali tabakalara ayrılmıştır. Her R birim derinliğe karşılık gelen mesafe E1, E2, E3.. E16 ya kadar bölümlere ayrılmıştır. E 1, E 2, E 3/4/5, E 6/7/8 ve E 9/16 tabakalarında yapılan presiyometre atışına denk gelen elastik modüller için harmonik 77

79 ortalamalar alınarak E A ve E B eş değer presiyometre modülleri aşağıdaki formül yardımıyla hesaplanmıştır. S= (1,33 / 3 x E B ) x q net x B o x (( λ d x(b/b o )) α + ( α / 4.5 x E A ) x q net x λ c x B E A = E = ( ) EB 4 E1 0,85E 2 E3/4/5 25E6 / 7 / 8 25E9 16 (Dr. Menard, 1967) (Deniz Genç Zemin Mekaniği ve Temeller Sayfa 675) E A, E B : Eşdeğer presiyometre modülleri q net : Net ortalama gerilme q : Yapıdan temele gelen taban basıncı B o : Referans genişlik (genellikle 30 cm alınır) B : Dikdörtgen temelde genişlik, dairesel temelde yarıçap (r) α : Zemin cinsine ve E M /P * 1 oranına bağlı olan jeolojik faktör (Tablo 7-1 ve 7-2) λ d, λ c : Temelin L/B oranına bağlı olan şekil faktörü. (Tablo 7-3) Tablo 24-1 Çeşitli zeminler için α faktörü Zemin Cinsi Kil Silt Kum Kum ve Çakıl EM/PL EM/PL α EM/PL α EM/PL α EM/PL α Aşırı Konsolide >16 1 >14 2/3 >12 1/2 >10 1/3 Normal Konsolide / / / /4 Ayrışmış veya yoğrulmuş 7-9 1/2 1/2 1/3 1/4 Tablo 24-2 Çeşitli kayalar için α faktörü L/B λ d 1,0 1,53 1,78 2,14 2,65 λ c 1,0 1,20 1,30 1,40 1,50 Tablo 24-3 Temeller için şekil faktörleri λ d ve λ c Kaya Tipi Aşırı Kırıklı Kayalar Diğerleri Hafif kırıklı veya aşırı Ayrışmış Α 1/3 1/2 2/3 Presiyometre yapılan kuyulardaki taşıma gücü ve oturma hesaplarında aşağıda verilen temel derinlikleri ve temel boyutları kullanılmıştır. Tabloda beklenen proje yükü 1 kg/cm 2 olarak belirlenmiş olup projeci tarafından dikkate alınmalıdır. Emniyet faktörü 3 alınmıştır (Tablo 24-4). Tablo 24-4 Presiyometre deney sonuçlarının değerlendirilmesi Kuyu No SSK-1 SSK-2 Yapı Yeri Santral Yeri Santral Yeri Temel boyutları (B x L) m Temel derinliği (Df) m Proje Yükü (kg/cm 2 ) Zemin emniyet gerilmesi (kg/cm 2 ) 40,0 x 30,0 19,00 1,0 8,94 0,43 40,0 x 30,0 19,00 1,0 7,26 0,69 Oturma (cm) Hesaplamalarda Ɣ=1,9 g/cm 3 alınmıştır. 78

80 Laboratuvar Deneyleri Yükleme havuzu yerinde açılan araştırma çukurlarından alınan numuneler üzerinde indeks, şişme yüzdesi ve basıncı deneyleri yapılmıştır. Deney sonuçları Tablo 24-5 ve Tablo 24-6 da verilmiştir. Tablo 24-5 Araştırma çukuru deney sonuçları Numune No Doğal su muht % Özgül Ağırlık (gr/cm 3 ) Atterberg Limitleri Elek Analizi Standart Proktor LL (%) PL (%) PI (%) Çakıl % Kum % Kil % Silt % Zemin Sınıfı Max. Kuru Yoğunluk (t/m 3 ) Optimum Su İçeriği (%) AÇ-1 7,52 2,665 34,5 21,9 12, SC 1,777 22,0 AÇ-2 6,38 2,559 36,3 22,5 24, GC 2,027 18,4 AÇ-3 16,02 2,671 12,6 13,8 20, SC 1,820 20,7 Tablo 24-6 Araştırma çukuru UD numuneleri deney sonuçları Numune no AÇ-1 AÇ-2 AÇ-3 AÇ-4 Numune tipi U D U D U D U D Derinlik Su İçeriği 2,00 12,0 2,00 8,6 2,00 22,3 DBHA (t/m 3 ) 18,9 8 19,1 9 19,5 5 Özgül Ağırlık (gr/cm 3 ) 2, 68 3 LL (%) Atterberg Limitleri PL (%) PI (%) Elek Analizi Zemin Sınıfı 34,7 22,2 12, CL - 27,5 20,6 6, , 71 9 CL- ML Porozite 35,5 7 41,3 9 61,2 25,9 35, CH - Kuru birim hacim ağırlık (t/m 3 ) 16,9 6 15,6 4 15,9 6 Konsolid asyon Şişme Basıncı (kg/cm 2 ) Şişme Yüzdesi (%) Dayanım Deneyleri Üç eksenli Basınç Dayanımı UU c kgf/cm 2 Φ Derece - - 0, , 50 0,12 0,96 4 2,00 7, ,5 22,7 17, SC

81 DOĞAL YAPI MALZEMELERİ Tüfekçikonağı HES projesi için gereklibeton agrega malzemesi ile boru altı yastık malzemesinin hazır beton ve mevcut agrega ocaklarından sağlanması planlanmaktadır. Ayrıca her iki malzemenin de kireçtaşı-kristalize kireçtaşı-mermerlerden kırma taş üretilerek sağlanması mümkündür. Bunun dışında proje alanının kuzebatısında yaklaşık km mesafedeki Gündüzlü köyü civarındaki Oylat deresi yatağındaki alüvyonlardan da faydalanmak mümkün görülmektedir. Kaya Malzeme Alanları Yeri: Bıçkı deresi ve Elmalı deresinin birleşim yerinden itibaren Boğazkaya dere olarak adlandırılan ana derenin sağ sahilinde dere yatağına paralel şekilde yaklaşık 850 m kadar uzanmaktadır. Alanın en geniş yeri 750 m civarındadır. Malzemenin Özelliği: Alan Mesozoyik yaşlı kireçtaşı-kristalize kireçtaşımermerlerden oluşmaktadır. Arazide çekiç darbesine verdiği tepkiye göre birimin tahmini tek eksenli basınç dayanımı MPa arasındadır. Alandan 10 m lik kazı derinliğine göre 1.5x106 m 3 gereç alınabilir. Gerekmesi durumunda alanın genişletilmesi mümkündür. JEOLOJİK/JEOTEKNİK KOŞULLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ Karaburun Regülatörü ve Derivasyonu Karaburun Regülatörü ve Çökeltim Havuzu Karaburun regülatörü ve çökeltim havuzu yerinde temel kayası granodiyoritlerdir. Ulaşım zorluğu nedeniyle regülatör yerinde temel araştırma kuyusu açılamamıştır. Regülatör yerinde alüvyon kalınlığının m arasında değiştiği tahmin edilmektedir. Sol sahilde kalınlığı yaklaşık 3 m ye ulaşan yamaç molozu örtüsü bulunmaktadır. Granodiyoritler sert ve sağlam olup regülatör ve çökeltim havuzunun oturacağı kısımlardaki alüvyon ve yamaç molozu kazılmalıdır. Yapı yerlerinde taşıma gücü ve duyarlılık sorunu bulunmamaktadır. Regülatör yapısının yüksekliği ve deneyimlere göre granodiyoritlerin genel olarak geçirimsiz-az geçirimli özellikte olması nedeniyle geçirimlilik sorunu beklenmemelidir. Karaburun Basınçlı Derivasyon Hattı Karaburun regülatörü vasıtasıyla Karaburun deresinin suyunu Bıçkı deresinin üst kotlarında yatağa derive edecek Karaburun derivasyon hattı basınçlı boru sisteminden oluşmaktadır. Derivasyon hattı boyunca temel kayası granodiyoritlerdir. Güzergah boyunca yer yer, kalınlığı 1-3 m arasında değişen yamaç molozu örtüsü bulunmaktadır. Özellikle mesnet yerlerinde temel kayaya kadar kazı yapılıp sağlam kaya koşulları sağlanmalıdır. Güzergah boyunca duraylılık ve taşıma gücü sorunu bulunmamaktadır. 80

82 Bıçkı Regülatörü ve Derivasyonu Bıçkı Regülatörü ve Çökeltim Havuzu Bıçkı regülatörü ve çökeltim havuzu yerinde temel kayası granodiyoritlerdir. Regülatör yerinde RSK-5 nolu temel araştırma kuyusu açılmıştır. Kuyuda 0,00-1,00 m arasında yamaç molozu, 1,00-8,50 m arasında granit kesilmiştir. Regülatör yerinde alüvyon kalınlığı 1-2,50 m arasındadır. Sağ ve sol sahilde kalınlığı yaklaşık 2 m ye ulaşan yamaç molozu örtüsü bulunmaktadır. Granodiyoritler sert ve sağlam olup regülatör ve çökeltim havuzunun oturacağı kısımlardaki alüvyon ve yamaç molozu kazılmalıdır. Regülatör yerinde alüvyon kaldırılarak regülatör sağlam ana kaya üzerine oturtulmalıdır. Alüvyon ve yamaç molozunun tümüyle kazılması durumunda yapı yerlerinde taşıma gücü, duraylılık ve geçirimlilik sorunu bulunmamaktadır. Bıçkı Basınçlı Derivasyon Hattı Karaburun basınçlı derivasyonu ile Bıçkı deresinin üst kotlarına aktarılan suyu ile Bıçkı deresinin suyunu Üçüncü deresine aktaracak olan Bıçkı derivasyon hattı da basınçlı borudan oluşmaktadır. Derivasyon hattı boyunca temel kayası olan granodiyoritler üzerinde kalınlığı 1-3 m arasında değişen yamaç molozu örtüsü bulunmaktadır. Özellikle mesnet yerlerinde temel kayaya kadar kazı yapılıp sağlam kaya koşulları sağlanmalıdır. Güzergah boyunca duraylılık ve taşıma gücü sorunu bulunmamaktadır. Üçüncü Regülatörü ve Derivasyonu Üçüncü Regülatörü ve Çökeltim Havuzu Üçüncü regülatörü ve çökeltim havuzu yerinde temel kayası granodiyoritlerdir. Regülatör yerinde RSK-4 nolu temel araştırma kuyusu açılmıştır. Kuyuda 0,00-2,00 m arasında alüvyon, 2,00-10,00 m arasında granit kesilmiştir. Regülatör yerinde alüvyon kalınlığı 2 m dir. Sağ ve sol sahilde kalınlığı 2,50 m civarında olan yamaç molozu örtüsü bulunmaktadır. Granodiyoritler sert ve sağlam olup regülatör ve çökeltim havuzunun oturacağı kısımlardaki alüvyon ve yamaç molozu kazılmalıdır. Alüvyon ve yamaç molozunun tümüyle kazılması durumunda yapı yerlerinde taşıma gücü, duraylılık ve geçirimlilik sorunu bulunmamaktadır. Üçüncü Derivasyon Hattı Üçüncü basınçlı derivasyonu ile Boğadere nin yan kolu olan Bıçkı deresinde toplanan tüm suları Boğadere nin diğer yan kolu olan ana dere yatağına aktaracaktır. Üçüncü derivasyon hattı basınçsız borudan oluşmaktadır. Derivasyon hattı boyunca temel kayası olan granodiyoritler üzerinde kalınlığı 1-3 m arasında değişen yamaç molozu örtüsü bulunmaktadır. Özellikle mesnet yerlerinde temel kayaya kadar kazı yapılıp sağlam kaya 81

83 koşulları sağlanmalıdır. Güzergah boyunca duraylılık ve taşıma gücü sorunu bulunmamaktadır. Boğakaya Regülatörü ve Derivasyonu Boğakaya Regülatörü ve Çökeltim Havuzu Karaburun ve Bıçkı dereleri ile diğer küçük yan derelerin suyunu toplayan Boğakaya Regülatörü, Tüfekçikonağı HES projesinin ana regülatörüdür. Boğakaya regülatörü; iletim hattı, yükleme havuzu ve cebri boru vasıtasıyla suyu santral binasına aktaracaktır. Boğakaya regülatörü yerinde 3 adet temel araştırma kuyusu açılmıştır. RSK-1 nolu kuyuda 0,00-2,50 m arasında alüvyon, 2,50-8,30 m arasında granit, RSK-2 nolu kuyuda 0,00-2,30 m arasında yamaç molozu, 2,30-7,00 m arasında granit, RSK-3 nolu kuyuda 0,00-2,50 m arasında yamaç molozu, 2,50-8,00 m arasında granit kesilmiştir. Boğakaya regülatörü ve çökeltim havuzu yerinde temel kayası granodiyoritlerdir. Regülatör yerinde alüvyon kalınlığı 2,50 m dir. Ormanlık bir alan olan sağ ve sol sahilde ise yamalar şeklinde kalınlığı 2,50 m ye ulaşan nebati toprak ve yamaç molozu örtüsü bulunmaktadır. Regülatör yerinde yatak eğimi yüksektir. Regülatör ve çökeltim havuzunun oturacağı kısımlarda alüvyon ve yamaç molozu kaldırılmalıdır. Temel kayasını oluşturan granodiyoritler sert ve sağlam olup taşıma gücü açısından yeterli dayanıma sahiptir. Alüvyon ve yamaç molozunun tümüyle kazılması durumunda regülatör ve çökeltim havuzu yerinde taşıma gücü, duraylılık ve geçirimlilik sorunu bulunmamaktadır. İletim Hattı Boğakaya iletim hattı güzergahında granodiyorit ve kireçtaşı temel kayayı oluşturmaktadır. Aşağıdaki bölümde kilometlere göre güzergah boyunca mevcut olan jeolojik ve jeoteknik özellikler verilmiştir. Km * ile * arasında granodiyoritler yüzeylenmektedir. Güzergah ve çevresinin ormanlık bir alan olması nedeniyle nebati toprak ve yamaç molozu örtüsü görülmektedir. Yol ve dere yarmalarında yapılan gözlemlere göre yamaç molozu genellikle kahve renkli killi özelliktedir. Yaklaşık km * arasında güzergah genellikle kayalık bir görünüm sunmaktadır. Bu bölümde kazı klası % 10 toprak, % 20 sert küskülük ve % 70 sert-çok sert kaya olarak değerlendirilmiştir. Kazı şevlerinde killi yamaç molozu olan bölümlerde şevler 1 yatay / 1 düşey alınmalıdır. Güzergahın bu bölümünde taşıma gücü ve duraylılık sorunu bulunmamaktadır. Km * arasında yükleme havuzuna kadar olan bölümde temel kayası kireçtaşlarıdır. Güzergahın bu kısmı da ormanlık bölge olup güzergah boyunca nebati toprak ve killi yamaç molozu görülmektedir. Km * arasında güzergah nispeten kayalık bir topoğrafyaya sahiptir. Bu bölümde kazı klası % 20 toprak, % 20 sert küskülük ve % 60 orta sert kaya olarak değerlendirilmiştir. 82

84 Yükleme Havuzu ve Cebri Boru Yükleme havuzu yerinde temal kaya granodiyorit, cebri boru güzergahı km * arasında temel kayası granit, km * arasında temel kayası kireçtaşı, cebri boru km * arasında Pliyosen yaşlı kırıntılı kayaçlardır. Ancak santral yerine açılan temel araştırma kuyularına göre Pliyosen yaşlı kırıntılı kayaçların kalınlığı oldukça sınırlı olup altında granitler kesilmiştir. Kesin proje çalışmalarında yükleme havuzu olarak planlanan yerde 2 adet temel araştırma kuyusu açılmıştır. 30 m derinliğindeki YHSK-1 ve 20 m derinliğindeki YHSK-2 nolu kuyularda killi malzemeler kesilmiş olup çoğunlukla teressubat numune alınabilmiştir. Bu nedenle alternatif yükleme havuzu çalışmaları yapılarak 4 adet araştırma çukuru açılmıştır. YHSK-1 ve YHSK-2 nolu kuyulara yakın açılan AÇ-4 nolu araştırma çukurunda 0,00-5,00 m arasında killi yamaç molozu geçilmiştir. AÇ-1, AÇ-2 ve AÇ-3 nolu araştırma çukurlarında ise üstte çakıllı ve killi yamaç molozu geçilirken alta doğru ayrışmış granitik kaya parçaları ile karşılaşılmıştır. AÇ-1 nolu çukurda 0,00-3,00 m arasında yamaç molozu, 3,00-5,00 m arasında ayrışmış granit, AÇ-2 nolu çukurda 0,00-4,00 m arasında yamaç molozu, 4,00-5,00 m arasında ayrışmış granit, AÇ-3 nolu çukurda 0,00-2,50 m arasında yamaç molozu, 2,50-4,00 m arasında ayrışmış granit kesilmiştir. Araştırma çukurlarından bozulmamış numune (UD) ve bozulmuş çuval numuneler alınarak laboratuvar deneyleri yapılmıştır. Çukurlardan alınan bozulmamış numuneler üzerinde üç eksenli basınç deneyi yapımıştır. Bu deneyden elde edilen mukavemet parametreleri, c = 0,75-0,92 kg/cm 2 ve φ = 3-4 arasında değişmektedir. Bir fikir vermek amacıyla üç eksenli deney sonuçları kullanılarak aşağıdaki taşıma gücü hesabı yapılmıştır. AÇ-1 nolu çukur için c = 0,75 kg/cm 2 ve φ = 3 alınarak; qu = 2c tan (45 + φ/2) qu = 2 * 0,75 tan (45 + 3/2) qu = 1,58 kg/cm 2 bulunur. Aynı şekilde AÇ-2 nolu çukur için c = 0,92 kg/cm 2 ve φ = 4 alınarak qu = 1,97 kg/cm 2 bulunur. Araştırma çukuru verilerine göre yükleme havuzu yerinde kalınlığı 2,50-4,00 m arasında değişen nebati toprak ve yamaç molozu örtüsü bulunmaktadır. Nebati toprak ve yamaç molozu taşıma gücü açısından yetersiz olup tümüyle kaldırılmalıdır. Yükleme havuzu yerinde projede öngörülen kazı ile sağlam kaya şartlarının sağlanamaması durumunda kazıya devam edilerek fazla kazılar grobetonla doldurulmalıdır. Yükleme havuzunun granitlerden oluşan temel kaya üzerine yapılması ile taşıma gücü sorunu olmayacaktır. Cebri boru güzergahında özellikle konglomera-kumtaşı-kiltaşı-çamurtaşı ardalanmasının oluşturduğu Pliyosen çökelleri üzerinde yamaç molozu örtüsü bulunmaktadır. Yüzey gözlemleri ve santral yerinde açılan temel araştırma kuyuları verilerine göre Pliyosen yaşlı oluşumların yamaç molozundan ayrılması oldukça zordur. Ormanlık bir bölge olan cebri boru güzergahının diğer bölümlerinde de nebati toprak ve yamaç molozu örtüsü mevcuttur. Cebri boru mesnetlerinde ana kayaya kadar kazı yapılmalıdır. Güzergah boyunca drenaj önlemleri alınmalı ve cebri boru tabanı betonla 83

85 kaplanmalıdır. Ayrıca mesnetlerde kazı sırasında karşılaşılan jeolojik şartlara göre pasif ankraj uygulamsı yapılabilir. Mesnetlerde ve öngörülen kazı kotunda temel kayaya ulaşılması durumunda, bu aşamadaki gözlemlere göre yapı yerlerinde taşıma gücü ve duraylılık sorunu bulunmamaktadır. Santral Santral yerinde örtü birimi konglomera-kumtaşı-kiltaşı-çamurtaşı ardalanmasının oluşturduğu Pliyosen çökelleridir. Bu ardalanmalı birimin üzerinde kalınca bir yamaç molozu örtüsü görülmektedir. Santral yerinde SK-1, SK-2 ve SK-3 olmak üzere üç adet temel araştırma kuyusu açılmıştır. Kuyularda Pliyosen yaşlı kaya birimleri oldukça ayrışmış olması nedeniyle yamaç molozu ile sınırı ayırt edilememiş olup kazılacak olması nedeniyle yamaç molozu içinde değerlendirilmiştir. Temel araştırma kuyularına ilişkin değerlendirmeler aşağıda verilmiştir. SK-1 nolu kuyuda 0,00 11,45 m arasındaki bölümün son kısımlarında ayrışmış kısmi kayaç parçaları içeren yamaç molozu+pliyosen çökeller; 11,45 20,00 m arasında ayrışmış-çok ayrışmış, kısmen sağlam seviyeler içeren granit kesilmiştir. 11,45-19,00 m arasında karot yüzdesinin çok düşük olması nedeniyle kazı sınırının 19 m civarında olması uygundur. Ancak inşaat sırasında kazı sınırının daha yukarıda çıkma olasılığı vardır. SK-2 nolu kuyuda 0,00 15,00 m arasındaki bölümün alt kısımlarında daha çok granitik kumdan oluşmuş, çok ayrışmış granit parçaları içeren yamaç molozu+pliyosen çökeller; 15,00 24,50 m arasında ayrışmış-çok ayrışmış, nadiren sağlam kaya parçaları içeren granitler kesilmiştir. Bu kuyu verisine göre kazı sınırı 17,50 m civarında (ya da 17,50-19,50 m arasında) görünmektedir. SK-3 nolu kuyuda 0,00 12,50 m arasındaki bölümün alt kısımlarında granitik kumdan oluşan yamaç molozu+pliyosen çökeller; 12,50 18,00 m arasında ayrışmış-çok ayrışmış topraklaşmış ve killeşmiş granitik parçalar, 18,00 25,00 m, 18,00 20,50 m, 22,50-24,50 az-orta ayrışmış granitten oluşmaktadır. Kuyunun diğer kesimlerinde daha sağlam granit karotları görülmektedir. Kazı sınırı 18 m civarındadır. Ancak inşaat sırasında kazı sınırının daha yukarıda çıkma olasılığı vardır. Bu verilere göre santral yerinde kazı derinliği m arasında değişmektedir. Ancak kayanın üst kısımları ayrışmış, çok parçalı ve kırıklı yapıdadır. Santral yerinde açılan kuyulardan SSK-1 ve SSK-2 nolu kuyularda DSİ Jeoteknik Etüt Şartnamesi esas alınarak her 2 m de 1 adet presiyometre deneyleri yapılmıştır. Presiyometre deneyi yapılan kuyulara ait bilgiler ve temel zeminin taşıma gücü ile temel altında oluşacak oturma miktarları başlıklar halinde açıklamaları ile birlikte sunulan Menard 1967 formülleri yardımıyla hesaplanmıştır. Elde edilen veriler; her bir kuyu için ayrı olarak verilmiştir. Net limit basınç SSK-1 nolu kuyuda 9,50-39,59 kg/cm 2 arasında, deformasyon modülü 188,99-697,00 kg/cm 2 ; net limit basınç SSK-2 nolu kuyuda 7,50-84

86 33,50 kg/cm 2 arasında, deformasyon modülü 116,24-551,95 kg/cm 2 arasında değişmektedi.r Santral yerinde yapılan presiyometre deneylerine göre zemin emniyet gerilmesi SSK-1 ve SSK-2 nolu kuyularda sırasıyla 7,26-8,94 kg/cm 2, oturma 0,43-0,69*P cm arasında değişmektedir. Santralin granodiyoritler üzerine oturması ile taşıma gücü, oturma ve duraylılık sorunu bulunmamaktadır. Bu derinlikte kazı yapılmaması durumunda santral temeli kazık ve/veya jet enjeksiyonu ile iyileştirilmesi projeci tarafından değerlendirilmelidir. Örtü Birimleri ve Ayrışmış Kaya Türleri Proje yapı yerlerindeki örtü birimlerini bitkisel toprak ve yamaç molozu ile alüvyon oluşturmaktadır. Bitkisel toprak kalınlığı 0,50-1,00 m arasında değişmektedir. Granitlerde arenalaşma şeklinde ayrışma görülür. Yükleme havuzu yerinde açılan araştırma çukurlarında yamaç molozunun altında arenelaşarak ayrışmış ve parçalı kırıklı hale gelmiş granitler gözlenir. Pliyosen yaşlı çökeller santral yerinde dil gibi sokulmuşlardır. Yüzey gözlemlerine göre santral yerinde kalınca bitkisel toprak ve yamaç molozu bulunmaktadır. Santral yerinde açılan kuyularda nispeten az kalınlıktaki Pliyosen çökellerini yamaç molozundan ayırmak mümkün olmaması nedeniyle her iki birim birlikte değerlendirilmiştir. İletim hattı güzergahlarında ve ilk incelenen yükleme havuzunun olduğu yerde killi ve çakıllı yamaç molozu görülmektedir. Kaya Türleri Granodiyoritlerde genel olarak üç yönlü eklemler gelişmiştir. Eklemler çoğun cm, yer yer cm aralıklı; 3-10 m süreklilikte, genelde kapalı ( mm) ve pürüzlüdür. Arazide çekiç darbesine verdiği tepkiye göre ayrışmış kısımlar düşük dayanımlı (10-40 MPa), sert ve sağlam kısımlar dayanımlı ( MPa), yer yer yüksek dayanımlıdır (>200 MPa). Granitlere özgü olan arenalaşma tipi ayrışma süreksizlik düzlemleri boyunca ve kayacın üst seviyelerinde gözlenmektedir. Özellikle santral yerinde olmak üzere bu tür kısımlarda rezidüel zemin ya da granit kumu görmek olağandır. RMR (Bieniawski, 1989) kaya kütlesi sınıflamalarına göre granodiyoritler iyi kaya özelliğindedir. Terzaghi kaya sınıflamasına göre 1., 2., ve 3. kaya olarak sınıflandırılmıştır. Bu sınıflar arasında geçiş zonları bulunmaktadır (1. sınıf ile 2. sınıf, 2.sınıf ile 3. sınıf arasındaki geçiş gibi). Granodiyoritler üst kısımlarda arenalaşmış olmasına karşın taşıma gücü açısından en düşük qem=20-50 MPa değerindedir. Temel kayasının tek eksenli dayanımının Mpa, kohezyonunun C= KPa ve içsel sürtünme açısının ø=40-45 derece arasında değiştiği tahmin edilmektedir. 85

87 Tablo 25 Granodiyorite ilişkin RMR kaya kütlesi sınıflaması (Bieniawski, 1989) DEĞERLENDİRME VE DERECELENDİRME SINIFLAMA PARAMETRELERİ EN KÖTÜ EN İYİ Tek eksenli basınç dayanımı Kayaç Kalite Göstergesi (RQD) Süreksizlik Aralığı Süreksizliklerin Durumu Yeraltısuyu Süreksizliklerin Yönelimi Devamlılık Açıklık Pürüzlülük Dolgu Bozunma Temel MPa MPa 3 17 % % mm m m 1-3 m mm mm 1 4 Az pürüzlü Pürüzlü 3 5 Yumuşak, < 5 mm Sert, < 5 mm 2 4 Az bozunmuş Orta bozunmuş 5 3 Damlama Tamamen kuru 4 15 Uygun Uygun -2-2 Kaya Sınıfı Temel Düzeltilmiş Kaya Sınıfı Denetimli patlatma, katsayı=0.955 Temel 31 ZAYIF KAYA 78 İYİ KAYA Kaya kütlesinin kohezyonu (kpa) Kaya kütlesinin içsel sürtünme açısı (derece) Kireçtaşları genellikle süreksizlikler boyunca az ayrışmalı, taze numunelerde genelde orta ( MPa), yer yer orta-yüksek dayanımlı (>150 MPa) özelliktedir. Eklem aralıkları genel olarak cm, eklem açıklıkları ise yüzeyde genelde oldukça açık (0,5-5 cm) ve derinlere doğru çok sıkı ve kapalı (<0,5 mm) dır. Eklem yüzeyleri genel olarak pürüzlü ve yüzeyde kil, kalsit ve silis dolguludur. RMR (Bieniawski, 1989) kaya kütlesi sınıflamalarına göre kireçtaşları iyi kaya sınıfındadır. Terzaghi ye göre göre 2., ve 3. kaya olarak sınıflandırılmıştır. Kireçtaşlarında en düşük taşıma gücü qem=10-30 MPa değerindedir. Temel kayasının tek eksenli dayanımının Mpa, kohezyonunun C= KPa ve içsel sürtünme açısının ø=35-40 derece arasında değiştiği tahmin edilmektedir. 86

88 Tablo 26. Kireçtaşına ilişkin RMR kaya kütlesi sınıflaması (Bieniawski, 1989) SINIFLAMA PARAMETRELERİ Taşıma Gücü Presiyometre deney sonuçlarından hesaplanan sürsajlı zemin emniyet gerilmesi değeri santral yerinde 7,26-8,94 kg/cm 2 arasında değişmektedir. Regülatör yerlerinde alüvyon ve yamaç molozu tümüyle kazılıp yapılar granitler üzerine oturtulacağı için taşıma gücü sorunu yoktur. Yükleme havuzu yerinde açılan araştırma çukuru UD numuneleri deney sonuçlarına göre örtü birimlerinin taşıma gücü oldukça düşüktür. Yükleme havuzu yerinde de projede öngörülen kazı yapılıp yapı sağlam granit seviyeleri üzerine inşa edilecektir. Oturma ve Şişme Potansiyeli DEĞERLENDİRME VE DERECELENDİRME EN KÖTÜ EN İYİ Tek eksenli basınç dayanımı Mpa Mpa 3 9 Kayaç Kalite Göstergesi (RQD) % % Süreksizlik Aralığı < 60 mm cm m < 1 m Devamlılık mm mm Açıklık 1 4 Süreksizliklerin Düzgün Pürüzlü Pürüzlülük Durumu 1 5 Yumuşak, < 5 mm Sert, < 5 mm Dolgu 2 4 Bozunmuş Orta derece Bozunma 2 3 Yeraltısuyu Damlama Islak 4 10 Süreksizliklerin Orta Uygun Temel Yönelimi -7-2 Kaya Sınıfı Temel Düzeltilmiş Denetimli patlatma katsayısı=0.955 Kaya Sınıfı Temel 22 ZAYIF KAYA 67 İYİ KAYA Kaya kütlesinin kohezyonu (kpa) Kaya kütlesinin içsel sürtünme açısı (derece) Başta iletim hattı güzergahı olmak üzere proje yapı yerlerinde şişme potansiyeli açısından tehlikeli birim bulunmamaktadır. Presiyometre sonuçlarından hesaplanan oturma 87

89 değerleri santral yerinde 0,43*P-0,69*P cm (P=proje yükü) arasında değişmekte olup proje yüküne göre projeci tarafından değerlendirilmelidir. Proje alanının içinde yer aldığı bölgedeki kaya türlerinin anhidrit ve jips gibi eriyebilir kaya türleri bulunmamaktadır. Sıvılaşma Potansiyeli Regülatör yerlerinde alüvyon bloklu ve çakıllı özelliktedir. Yataklar oldukça dar olup dere deşarj debileri önemli bir alüvyon oluşturma boyutunda değildir. Regülatör yerlerinde alüvyon tümüyle kaldırılacağı için sıvılaşma sorunu olmayacaktır. Şev Duraylılık Analizi Regülatör yerlerindeki kazılarda şev oranı killi yamaç molozu ve alüvyonda yeraltısuyu üzerinde, kazı tabanından 0-5 m yükseklikte 1 yatay / 0,5 düşey, 5-9 m yükseklikte 1 yatay / 1 düşey, 9-13 m yükseklikte 1 yatay 1,5 düşey; yeraltısuyu altındaki kazılarda, 0-5 m yükseklikte 1,5 yatay / 1 düşey, 5-9 m arasında 2 yatay / 1 düşey olarak alınmalı ve 9 m den yüksek kazılarda palyelendirme ve/veya özel iksa önlemleri alınarak uygulanmalıdır. Ayrışmış kayada ve çakıllı bloklu yamaç molozunda ise şev oranı 1 yatay 1,5 düşey, kireçtaşı ve granitik kayaçlardan oluşan sağlam kayada 1 yatay 3 düşey alınmalıdır (Müsaade edilir maksimum yarma şevi eğimleri KGM). Ancak kil egemen alüvyon ve yamaç molozunda, yeraltısuyu üzerinde yapılacak geçici ve kazıdan sonra kısa zamanda geri dolgusu yapılacak kazılarda şev oranı 1 yatay 2 düşeye kadar çıkarılabilir. Alüvyon ve yamaç molozu benzeri killi ve gevşek zeminlerde duraysızlık olması duurmunda yük alınarak şevin yatırılmasının yanı sıra şev desteklemesi olarak topuğa yük koyma, taş veya yığma duvar yapma gibi önlemlere öncelik verilmelidir. Kazı Klası Regülatör yerleri, cebri borunun santral binasına yakın kısımları ve santral yerinde kazı hemen hemen tümüyle örtü birimleri içinde yapılacaktır. Örtü birimleri içindeki kazılar patlatmasız yapılması mümkün olup kazı güçlüğü bulunmamaktadır. Granitik kayaçlarda yapılacak kazılarda ise orta-yüksek derecede kazı güçlüğü olup kırıcılarla veya patlatmalı kazı yapılması gerekecektir. Kazı klası aşağıda verilmiştir. Yapı yerlerinde alüvyon ve yamaç molozu kazısı; % 50 yumuşak küskülük % 50 sert küskülük olarak; kaya kazısı % 30 orta sert-sert kaya (kireçtaşı) % 70 çok sert kaya (granitik kayaçlar) olarak; tüm proje için kazı klası % 25 yumuşak küskülük % 30 sert küskülük % 20 orta sert-sert kaya (kireçtaşı) % 25 çok sert kaya (granitik kayaçlar) olarak alınmalıdır. Tüfekçikonak HES Projesi ile ilgili Kesin Proje Aşaması Jeoteknik Raporu nda belirtilen bilgiler ve hesaplamaların tamamına Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu (Proje Kapsamındaki Tüm Ünitelerin Detaylı Jeoteknik Etütleri) başlığı altında verilmiştir. Kesin 88

90 Proje Aşaması Jeoteknik Raporu DSİ 1. Bölge Müdürlüğü tarafından onaylanmış olup Ek 18 de sunulmuştur. IV.2.3. Hidrojeolojik Özellikler (Yer Altı Su Seviyeleri; Halen Mevcut Her Türlü Keson, Derin, Artezyen Vb. Kuyu; Emniyetli Çekim Değeri; Suyun Fiziksel, Kimyasal, Bakteriyolojik Özellikleri; Yeraltı Su Kaynaklarının Mevcut ve Planlanan Kullanımı, Debileri, Proje Alanına Mesafeleri), Yüzey suları tarafından zengin olan inceleme alanı ve civarında bölgenin yeraltısuyu potansiyeline yönelik herhangi bir çalışma yapılmamıştır. Yapılan yüzeysel jeolojik incelemelerde proje alanının kuzeyinde mostra veren Pliyosen detritik kayaları, Paleozoik metamorfik seri ile batolit şeklindeki granodiyoritler kurumsal olarak geçirimsiz olduklarından yeraltısuyu bakımından fakir bir akifere sahiptir. Bu birimlerin üst seviyelerinde kırık ve çatlaklarda biriken bir miktar sular değişik noktalarda kaynak ve sızıntı şeklinde yüzeye deşarj olmaktadır. İnceleme alanının güneyinde granodiyoritleri çevreleyen ve kaynakları besleyen kristalize kireçtaşı-mermer birimi litolojik yapısından dolayı yeraltısuyu depolaması bakımından zengin bir akifer karakterindedir. IV.2.4. Hidrolojik Özellikler (Yüzeysel Su Kaynaklarından, Göl, Dalyan Akarsu Ve Diğer Sulak Alanların Fiziksel, Kimyasal, Bakteriyolojik ve Ekolojik Özellikleri, Bu Kapsamda Akarsuların Debisi Ve Mevsimlik Değişimleri, Su Toplama Havzası Oligotrofik, Mezotrofik, Ötrofik, Distrofik Olarak Sınıflandırılması, Sedimantasyon, Drenaj, Tüm Su Kaynaklarının Kıyı Ekosistemleri), Projenin Kurulacağı Su Kaynağının/Kaynaklarının Uzun Yıllara Ait Aylık Ortalama Değerleri (m 3 /sn), Akım Gözlem İstasyonları Ve Regülatör Yerlerini Temsil Eden Uzun Yıllara Ait Aylık Akım Değerlerinin, İlgili Kurum (Bu Verilerin Temin Edildiği Kurum) Onayı Alınarak Sunulması, Projenin Üzerinde Gerçekleştirilen Suyun Herhangi Bir Göl Ekosistemini Besleyip Beslemediği Hakkında Bilgi, Tüfekçikonak HES Projesinin su kaynağı 12 No lu Sakarya Havzası nda yer alan Mezit Deresinin yan kollarından biri olan Saçmalı Dere sidir. Projenin ana su kaynağını, güneydeki dağ silsilesinin değişik noktalarından beslenen ve akışa geçen Bıçkı Dere, İkisular Deresi, Karaburun Deresi, Elmalı ve Üçüncü Dere oluşturmaktadır. Regülatörün mansabında değişik derelerin birleşmesinde toplanan yüzey suları Saçmalı dere adı altında akışa geçmektedir. Saçmalı deresinin Boğakaya regülatörü kesitindeki yıllık ortalama akımı Kınık AGi 'ye göre 21,571 m 3 olarak hesaplanmıştır. Saçmalı Deresi, Uludağ ve uzantısı olan Tepel dağları ile Yirce dağlarının zirveleriyle sınırlanan kuzey yamaçlarından kaynaklanan çok sayıdaki küçük derelerin birleşmesinden meydana gelmektedir. Bu yan dereler genelde kuzey yönünde akmakta olup, Tüfekçikonağı köyünün membasında birleşerek Saçmalı Dere adını alır ve Karacaoba köyü içersinde Mezit Deresine katılır. Bu kesimden itibaren kuzey batı yönünde akısına devam eden Mezit Deresi İnegöl ovasını ulaşır. Mezit Deresinin Kınık maden suyu tesislerine ait köprüdeki Aksu deresi - Kınık AGİ kesitindeki yağış alanı yaklaşık km 2 dir. Saçmalı Dere havzası genel olarak m ile m kotları arasında ve kar örtüsü yönünden verimli bölgeleri içermekte olup, akışlar daha ziyade kar erimeleri seklinde oluşmaktadır. Özellikle üst kotlardaki kar havzaları doğal bir depolama görevi yapmakta olup, bahar aylarında yavaş yavaş akışa geçmektedir. 89

91 Proje sahasının sularını toplayan ve ana kolu oluşturan Mezit Deresi nin akımlarını ölçmek üzere Mezit vadisinin İnegöl ovasına çıktığı boğazda kurulan 1250 Nolu Aksudere Kınık akım gözlem istasyon EİE tarafından isletilmektedir. Su temini çalışmalarında kullanılan AGİ nin bilgileri aşağıda verilmiştir. Taşkınlar EİE 1250 Aksudere Kınık AGİ Yeri: D ' 42 K Yağış Alanı: km2 Yaklaşık Kot: 334 m Gözlem Süresi: 1979 Uzun Süreli Ortalama Akım: 2.79 m3/s Tüfekçikonak HES Projesi taşkın değerlerinin hesaplanmasında istatistiksel ve sentetik taşkın hesaplama yöntemleri kullanılmıştır. İstatistiksel metotlardan Noktasal Taşkın Frekans Analizi (NTFA) ve Bölgesel Taşkın Frekans Analizi (BTFA) yöntemleri ile taşkın değerleri hesaplanmıştır. Taşkın hidrografının sentetik yöntemler ile bulunmasında ise DSİ, Snyder ve Mockus yöntemlerinden faydalanılmıştır. Her bir yöntemle hesaplanan taşkınlar karsılaştırılmış ve proje tasarımına esas taşkın debisi belirlenmiştir. Tablo 27. Proje taşkın değerlerinin hesaplanmasında kullanılan yöntemler Tasarım taşkın debisi olarak farklı yöntemlerle hesaplanan debiler arasından en büyük değeri DSİ Sentetik Yöntemi vermiştir. Bu sebeple, proje boyutlandırmalarında DSİ Sentetik Yöntemi sonuçları kullanılmıştır. Konu ile ilgili bilgi Tüfekçikonak HES Revize Fizibilite Raporu, Ocak 2012 den alınmıştır. Sedimentasyon Durumu Akarsular sürükleme gücü yardımı ile bir miktar da katı madde taşırlar. Bunlar taşınan toplam katı maddelerin % 10 15' ini teşkil eden yatak yükü denilen kum çakıl 90

92 boyutundaki maddeler ile su içinde yüzer halde (süspansiyon halde) bulunan ve toplam katı maddelerin % 85 90'ını teşkil eden maddelerdir. Hidroelektrik santrallerde türbinlenecek olan suların bu katı maddelerden bir ölçüye kadar arındırılmış olması gerekir. Boyutu büyük olan parçacıklar isletme esnasında türbin çarklarında önemli aşınmalar meydana getirirler. Regülatör yapısında, tirol ızgarasından geçemeyen parçacıklar manuel temizleme yardımıyla veya kendiliğinden mansaba atılacaktır. Tirol ızgarasından geçen parçacıklar ise kronman kanalı sonundaki eşikten çakıl geçidi aracılığıyla temizlenecektir. Su alma ağzından geçmiş olan süspansiyon halindeki maddeler ise silt tutma havuzunda çökelecektir. Tüfekçikonağı HES projesinde türbinlenecek akımların sedimentten arındırılarak verilmesinden dolayı sediment hesabı yapılmamıştır. Konu ile ilgili bilgi Tüfekçikonak HES Revize Fizibilite Raporu, Ocak 2012 den alınmıştır. Su Toplama Havzasının Oligotrofik, Mezotrofik, Ötrofik, Distrofik Olarak Sınıflandırılması Üretime geçen bir santralin su toplama kısmı çevresel etki yaratmaktadır. (Aras, Berkün & Koç 2008). Farklı büyüklükteki su toplama yapıları (regülatörler) nehir üstüne oturtulmuş bir baraj etkisi yaratacaktır. Büyük barajlara oranla su altında kalacak alan fazla büyük olmasa da, bu havuzlar akarsuyun bütünlüğünü bozacak, peyzajda değişikliklere sebep olacaktır. Ayrıca akarsuyun doğal akışı ve akış miktarı engellendiğinden, suyun taşıdığı oksijen miktarı ile kimyasal yapısında da değişiklikler ortaya çıkacaktır. Bu durum, ortamdaki canlıları olumsuz yönde etkileyebilecektir (Bilgin ve ark. 2009). Suyun toplama kanalları yolu ile su iletim hatlarına transferi ile birlikte su alma noktasının mansabında su hızı, su derinliği ve ıslak çevrede meydana gelebilecek değişiklikler sucul ekosistem açısından çok önemlidir. Hidrobiyolojik parametrelerdeki en küçük değişiklik, sucul canlıların yaşam koşullarını büyük oranda etkiler. Yapılan çeşitli araştırmalar sucul canlıların su hızı konusunda seçici davrandıklarını göstermektedir. Araştırmalar, su miktarı ve zamanlamasının akarsu ekosistemlerinde canlı gruplarının dağılımını kontrol eden en önemli faktörlerden bir tanesi olduğunu göstermektedir (Power ve ark. 1995, Resh ve ark.1988). Benzer araştırmalarda, akarsu tabanında yaşayan (bentik) omurgasızların su hızı, su derinliği ve taban kayması gibi hidrolik parametrelerindeki değişimlerden etkilendikleri gözlemlenmiştir. Su hızı, askıdaki katı maddelerin boyutunu ve konsantrasyonunu da etkilemektedir. Akarsu tabanının şekillenmesinde su hızının yine büyük önemi vardır. Sucul ekosistem için önemli olan çözünmüş gazların (O 2 ve CO 2 ) ve besin maddelerinin transferinde su hızı önemlidir. Su hızı, ayrıca bazı sucul türlerin solunum ve üreme faaliyetlerini de etkilemektedir. (Allan ve ark. 1993). Akarsudan göle geçişte su hızı difüzyon ve oksijen alma kapasitesinin düşmesine bağlı olarak doğal temizleme kapasitesi düşmekte, oluşan göl ortamı ötrofikasyon sürecine girmektedir. Göl su kalitesinde meydana gelen değişimler de sucul canlı yaşamını değiştirmektedir (Aras ve ark. 2008). 91

93 Besi elementleri fazlaca deşarj edildiği göl, rezervuar, akarsu, haliç ve sahil gibi tüm ortamlarda su kalitesinin bozulmasına ve zamanla da ötrofikasyona neden olur. Bununla birlikte ötrofikasyon su ortamının yapısına bağlı olarak farklı bir gelişme süreci izler. Örneğin göllerde ötrofikasyonu etkileyen temel faktör bekleme süresi ve sıcaklık tabakalaşmasıdır. Rezervuarlar, göller ve akarsular arasında geçiş özellikleri gösterir. Bekleme süresi göllere göre daha kısadır. Su girişi ise baraj tasarımına göre dipten veya yüzeyden olabilir. Akarsularda ise yapı akım değerlerine göre değişmektedir (Vollenweider,1981). Bir su ortamının ötrofikasyon açısından ele alınması aşamasında en önemli adımlardan biri trofik seviyenin doğru bir şekilde tespit edilmesidir. Göllerin trofik seviyelerinin belirlenmesi amacıyla kullanılan 3 temel parametre, Toplam fosfor, Klorofil-a ve Secchi diski derinliğidir. Bunun dışında hipolimnotik oksijen ihtiyacı, alkalinite, sediment canlılarının oranlarının kullanıldığı çeşitli parametreler de mevcuttur. Ötrofikasyon tedbirleri olarak; - Ötrofikasyonun ilk belirtilerinin tespit edildiği durumlar için uygulanılacak önlemler, önceden belirlenecektir. Bu amaçla aşırı çoğalmış fitoplankton türleri ile beslenen zooplanktonların kullanılması gibi biyolojik yöntemler tercih edilecektir. - Besi maddelerinin hava, toprak ve su ortamlarında taşınımıyla ilgili çalışmalar yürütülerek bu konuda ve fosfor yükünün değişmesine karşılık gölün vereceği tepkinin modellemesi yapılacaktır. Sedimentten kaynaklanan içsel besi maddesi kaynaklarının etkileri de bu çalışmalarda göz önünde bulundurulacaktır. Yukarıda da bahsedildiği gibi, suyun bekleme süresi ötrofikasyona en büyük etkenlerindendir. HES projelerinde hem rezervuarın baraj rezervuarlarına göre çok küçük olması hem bekleme süresinin çok daha kısa olması nedeniyle, Tüfekçikonak HES Projesi nin ötrofikasyon açısından önemli derecede olumsuz bir etki yaratması beklenmemektedir. Projenin Kurulacağı Su Kaynağının/Kaynaklarının Uzun Yıllara Ait Aylık Ortalama Değerleri (m 3 /sn), Akım Gözlem İstasyonları Ve Regülatör Yerlerini Temsil Eden Uzun Yıllara Ait Aylık Akım Değerleri Proje sahasının sularını toplayan ve ana kolu oluşturan Mezit Deresi nin akımlarını ölçmek üzere Mezit vadisinin İnegöl ovasına çıktığı boğazda kurulan 1250 Nolu Aksudere Kınık akım gözlem istasyon EİE tarafından isletilmektedir. Su temini çalışmalarında kullanılan AGİ nin bilgileri aşağıda verilmiştir. Tüfekçikonak HES Projesi Revize Fizibilite Raporun da mevcut olan değerler DSİ 1. Bölge Tarafında onaylanmış verilerdir. EİE 1250 Aksudere Kınık AGİ Yeri: D ' 42 K Yağış Alanı: km2 Yaklaşık Kot: 334 m Gözlem Süresi: 1979 Uzun Süreli Ortalama Akım: 2.79 m3/s 92

94 Tablo 28. Proje Alanı Civarındaki Akım Gözlem İstasyonları Kaynak: Tüfekçikonak HES Revize Fizibilite Raporu, Ocak 2013 Tablo 29. Mezit Deresi-Kınık Akım Gözlem İstasyonları Aylık Ortalama Debileri (m 3 /sn) Yağış alanı : km 2 Kot : m Kaynak: Tüfekçikonak HES Revize Fizibilite Raporu, Ocak

95 Tablo 30. Saçmalı Dere Aylık Ortalama Debileri (m 3 /sn) Yağış alanı : km 2 Kot : m Kaynak: Tüfekçikonak HES Revize Fizibilite Raporu, Ocak

96 Tablo 31. Karaburun Regülatörü Aylık Ortalama Debileri (m 3 /sn) Yağış Alanı : 5.14 km 2 Kot : m Kaynak: Tüfekçikonak HES Revize Fizibilite Raporu, Ocak

97 Tablo 32. Bıçkı Regülatörü Aylık Ortalama Debileri (m 3 /sn) Yağış Alanı : 1.79 km 2 Kot : m Kaynak: Tüfekçikonak HES Revize Fizibilite Raporu, Ocak

98 Tablo 33. Bıçkı Regülatörü Aylık Ortalama Debileri (m 3 /sn) Yağış Alanı : 3.20 km 2 Kot : m Kaynak: Tüfekçikonak HES Revize Fizibilite Raporu, Ocak

99 Tablo 34. Üçüncü Regülatörü Aylık Ortalama Debileri (m 3 /sn) Yağış Alanı : 5.14 km 2 Kot : m Kaynak: Tüfekçikonak HES Revize Fizibilite Raporu, Ocak

100 Tablo 35. Boğakaya Regülatörü Aylık Ortalama Debileri (m3/sn) Yağış Alanı : km 2 Kot : m Kaynak: Tüfekçikonak HES Revize Fizibilite Raporu, Ocak 2013 Projenin Üzerinde Gerçekleştirilen Suyun Herhangi Bir Göl Ekosistemini Besleyip Beslemediği Hakkında Bilgi Tüfekçikonağı HES Projesinin su kaynağı 12 No lu Sakarya Havzası nda yer alan Mezit Deresinin yan kollarından biri olan Saçmalı Dere sidir. Çalışma alanı ve genelinin denizden ortalama yüksekliği m olup maksimum 1905 m ve minimum ise 390 m arasında değişen bir topoğrafik yapıya sahiptir. Bursa Ovası sularını Marmara Denizi ne gönderirken, İnegöl Ovası nın suları Karadeniz e dökülür. Projenin üzerinde gerçekleştirilen su herhangi bir göl ekosistemini beslememektedir. 99

101 IV.2.5. Yüzeysel Su Kaynaklarının Mevcut Ve Planlanan Kullanımı, Varsa Havza Özelliği (İçme, Kullanma, Sulama Suyu, Elektrik Üretimi, Baraj, Göl, Gölet, Su Ürünleri Üretiminde Ürün Çeşidi Ve Üretim Miktarları), Proje Alanının İçme Ve Kullanma Suyu Temin Edilen Kıta İçi Yüzeysel Su Havzasında Kalıp Kalmadığı, Söz Konusu Derenin Herhangi Bir İçme Suyu Kaynağını Besleyip Beslemediği, İçme Suyu Kaynaklarına Mesafeleri, Söz Konusu Dereden İçme Ve Kullanma Suyu Alınıp Alınmadığı, 1/ lik Topografik Haritada Gösterimi, Tüfekçikonak HES Projesinde Kullanılan Yüzeysel Su Kaynakları ve Debi Miktarları Tüfekçikonağı HES Projesinin su kaynağı 12 No lu Sakarya Havzası nda yer alan Mezit Deresinin yan kollarından biri olan Saçmalı Dere sidir. Projenin membasında herhangi bir tesis bulunmamaktadır. Saçmalı Deresi, Uludağ ve uzantısı olan Tepel dağları ile Yirce dağlarının zirveleriyle sınırlanan kuzey yamaçlarından kaynaklanan çok sayıdaki küçük derelerin birleşmesinden meydana gelmektedir. Bu yan dereler genelde kuzey yönünde akmakta olup, Tüfekçikonağı köyünün membasında birleşerek Saçmalı Dere adını alır ve Karacaoba köyü içersinde Mezit Deresine katılır. Bu kesimden itibaren kuzey batı yönünde akışına devam eden Mezit Deresi İnegöl ovasını ulaşır. Mezit Deresinin Kınık maden suyu tesislerine ait köprüdeki Aksuderesi - Kınık AGİ kesitindeki yağış alanı yaklaşık 232,8 km 2 dir. Saçmalı Dere havzası genel olarak m ile m kotları arasında ve kar örtüsü yönünden verimli bölgeleri içermekte olup, akışlar daha ziyade kar erimeleri şeklinde oluşmaktadır. Özellikle üst kotlardaki kar havzaları doğal bir depolama görevi yapmakta olup, bahar aylarında yavaş yavaş akışa geçmektedir. Elmalı Deresi Tüfekçikonağı HES Projesinde yer alan Boğakaya Regülatör ün ana su kaynağı 12 No lu Sakarya Havzası nda yer alan Mezit Deresinin yan kollarından biri olan Saçmalı Dere sinde yan kollarından biri olan Elmalı Deresi dir. Elmalı Deresi genellikle alt havza genelinde mevsimsel yağışlara ve yüksek kotlardaki karların erimesi ile oluşan bir dere olup yağış alanı ise km² dir Boğakaya Regülatör yerinde Elmalı Deresinin maksimum yüzey akışı, bölge genelinde etkin yağışların başlamasına ve yüksek kotlara düşen karların havaların ısınmasına bağlı olarak erimeye geçmesi ile oluşan yüzeysel beslenim sonucunda Ocak, Şubat, Mart, Nisan, ve Mayıs ayları arasında gözlenmektedir. Elmalı Deresi nın Boğakaya Regülatör yerindeki, uzun yıllar ( ) aylık ortalama debi değerlerine göre akımının en fazla olduğu ay, 0.85 m3/sn ile Mart, en düşük ay ise akımın 0.1 m3/sn olduğu Eylül ayıdır yılları arasında aylık bazda yapılan ölçüm sonuçlarına göre uzun yıllar aylık ortalama debi değeri ise yaklaşık 0.42 m3/sn dir. Elmalı Deresi nde ölçülen debi değerindeki değişim süreci 1-kurak dönem ve 1- yağışlı dönemden olmak üzere 2 farklı periyottan oluşan bir salınım süreci göstermektedir. Bu durumda uzun yıllar aylık ortalama debi değerine (0.42 m3/sn) yakın veya yüksek akımın gözlendiği Ocak, Şubat, Mart, Nisan, ve Mayıs ayları arası yağışlı, ortalama debi değerden daha düşük akımın gözlendiği diğer ayları (Haziran-Aralık arası ise kurak dönemi göstermektedir. Uzun yıllar aylık ortalama debilerine göre maksimum debi miktarı Nisan ayında (1.67 m3/sn ) ve minimum debi miktarı ise Ağustos-Eylül ayında (

102 m 3 /sn) ölçülmüştür. Bu sonuçlar düşük akım dönemi ile yüksek akım dönemi içerisindeki farkın Boğakaya Regülatör yerinde Elmalı Deresinin maksimum yüzey akışı, bölge genelinde etkin yağışların başlamasına ve yüksek kotlara düşen karların havaların ısınmasına bağlı olarak erimeye geçmesi ile oluşan yüzeysel beslenim sonucunda Ocak, Şubat, Mart, Nisan, ve Mayıs ayları arasında gözlenmektedir. Elmalı Deresi nın Boğakaya Regülatör yerindeki, uzun yıllar ( ) aylık ortalama debi değerlerine göre akımının en fazla olduğu ay, 0.85 m3/sn ile Mart, en düşük ay ise akımın 0.1 m3/sn olduğu Eylül ayıdır yılları arasında aylık bazda yapılan ölçüm sonuçlarına göre uzun yıllar aylık ortalama debi değeri ise yaklaşık 0.42 m3/sn dir. Elmalı Deresi nde ölçülen debi değerindeki değişim süreci 1-kurak dönem ve 1- yağışlı dönemden olmak üzere 2 farklı periyottan oluşan bir salınım süreci göstermektedir. Bu durumda uzun yıllar aylık ortalama debi değerine (0.42 m3/sn) yakın veya yüksek akımın gözlendiği Ocak, Şubat, Mart, Nisan, ve Mayıs ayları arası yağışlı, ortalama debi değerden daha düşük akımın gözlendiği diğer ayları (Haziran-Aralık arası ise kurak dönemi göstermektedir. Uzun yıllar aylık ortalama debilerine göre maksimum debi miktarı Nisan ayında (1.67 m3/sn) ve minimum debi miktarı ise Ağustos-Eylül ayında (0.05 m3/sn) ölçülmüştür. Üçüncü Deresi Tüfekçikonağı HES Projesinde yer alan Üçüncü Regülatör ün ana su kaynağı 12 No lu Sakarya Havzası nda yer alan Mezit Deresinin yan kollarından biri olan Saçmalı Dere sinde yan kollarından biri olan Üçüncü Deresi dir. Üçünçü Deresi alt havza genelinde İkisular deresine bünyesine aldıktan sonra Saçmalı Deresine karışmaktadır. Dere yüksek kotlardaki karların erimesi ve yağmur sular ile oluşan bir dere olup, yağış alanı ise yaklaşık km² dir Üçüncü Regülatör yerinde Üçüncü Deresinin maksimum yüzey akışı, bölge genelinde etkin yağışların başlamasına ve yüksek kotlara düşen karların havaların ısınmasına bağlı olarak erimeye geçmesi ile oluşan yüzeysel beslenim sonucunda Ocak, Şubat, Mart, Nisan, ve Mayıs ayları arasında gözlenmektedir. Üçüncü Deresi nin Üçüncü Regülatör yerindeki, uzun yıllar ( ) aylık ortalama debi değerlerine göre akımının en fazla olduğu ay, 0.23 m3/sn ile Nisan, en düşük ay ise akımın 0.02 m3/sn olduğu Eylül ayıdır yılları arasında aylık bazda yapılan ölçüm sonuçlarına göre uzun yıllar aylık ortalama debi değeri ise yaklaşık 0.10 m3/sn dir. Üçüncü Deresi nde ölçülen debi değerindeki değişim süreci 1-kurak dönem ve 1-yağışlı dönemden olmak üzere 2 farklı periyottan oluşan bir salınım süreci göstermektedir. Bu durumda uzun yıllar aylık ortalama debi değerine (0.10 m3/sn) yakın veya yüksek akımın gözlendiği Ocak, Şubat, Mart, Nisan, ve Mayıs ayları arası yağışlı, ortalama debi değerden daha düşük akımın gözlendiği diğer ayları (Haziran-Aralık arası ise kurak dönemi göstermektedir. Uzun yıllar aylık ortalama debilerine göre maksimum debi miktarı Nisan ayında (0.41 m3/sn ) ve minimum debi miktarı ise Ağustos-Eylül ayında (0.01 m3/sn) ölçülmüştür. 101

103 Bıçkı Deresi Tüfekçikonağı HES Projesinde yer alan Bıçkı Regülatörünün ana su kaynağı 12 No lu Sakarya Havzası nda yer alan Mezit Deresinin yan kollarından biri olan Saçmalı Dere sinde yan kollarından biri olan Bıçkı Deresi dir. Bıçkı Deresi alt havza genelinde yüksek kotlardaki karların erimesi ve yağmur suları ile oluşan bir dere olup yağış alanı yaklaşık km² dir. Bıçkı Regülatör yerinde Bıçkı Deresinin maksimum yüzey akışı, bölge genelinde etkin yağışların başlamasına ve yüksek kotlara düşen karların havaların ısınmasına bağlı olarak erimeye geçmesi ile oluşan yüzelsel beslenim sonucunda Ocak, Şubat, Mart, Nisan, ve Mayıs ayları arasında gözlenmektedir. Bıçkı Deresi nın Regülatör yerindeki, uzun yıllar ( ) aylık ortalama debi değerlerine göre akımının en fazla olduğu ay, 0.13 m3/sn ile Nisan, en düşük ay ise akımın 0.01 m3/sn olduğu Eylül ayıdır yılları arasında aylık bazda yapılan ölçüm sonuçlarına göre uzun yıllar aylık ortalama debi değeri ise yaklaşık 0.06 m3/sn dir. Bıçkı Deresi nde ölçülen debi değerindeki değişim süreci 1-kurak dönem ve 1- yağışlı dönemden olmak üzere 2 farklı periyottan oluşan bir salınım süreci göstermektedir. Bu durumda uzun yıllar aylık ortalama debi değerine (0.06 m 3 /sn) yakın veya yüksek akımın gözlendiği Ocak, Şubat, Mart, Nisan, ve Mayıs ayları arası yağışlı, ortalama debi değerden daha düşük akımın gözlendiği diğer ayları (Haziran-Aralık) arası ise kurak dönemi göstermektedir. Uzun yıllar aylık ortalama debilerine göre maksimum debi miktarı Nisan ayında (0.23 m 3 /sn ) ve minimum debi miktarı ise Temmuz-Aralık ayında (0.01 m 3 /sn) ölçülmüştür. Karaburun Deresi Tüfekçikonağı HES Projesinde yer alan Karaburun Regülatör ün ana su kaynağı 12 No lu Sakarya Havzası nda yer alan Mezit Deresinin yan kollarından biri olan Saçmalı Dere sinde yan kollarından biri olan Karaburun Deresi dir. Karaburun Deresi alt havza genelinde yüksek kotlardaki karların erimesi ve yağmur sular ile oluşan bir dere olup yağış alanı yaklaşık km² dir Karaburun Regülatör yerinde Karaburun Deresi nin maksimum yüzey akışı, bölge genelinde etkin yağışların başlamasına ve yüksek kotlara düşen karların havaların ısınmasına bağlı olarak erimeye geçmesi ile oluşan yüzeysel beslenim sonucunda Ocak, Şubat, Mart, Nisan, ve Mayıs ayları arasında gözlenmektedir. Karaburun Deresi nın Karaburun Regülatör yerindeki, uzun yıllar ( ) aylık ortalama debi değerlerine göre akımının en fazla olduğu ay, 0.65 m3/sn ile Nisan, en düşük ay ise akımın 0.04 m3/sn olduğu Eylül ayıdır yılları arasında aylık bazda yapılan ölçüm sonuçlarına göre uzun yıllar aylık ortalama debi değeri ise yaklaşık 0.16 m3/sn dir. Karaburun Deresi nde ölçülen debi değerindeki değişim süreci 1-kurak dönem ve 1-yağışlı dönemden olmak üzere 2 farklı periyottan oluşan bir salınım süreci göstermektedir. Bu durumda uzun yıllar aylık ortalama debi değerine (0.16 m3/sn) yakın veya yüksek akımın gözlendiği Ocak, Şubat, Mart, Nisan ve Mayıs ayları arası yağışlı, ortalama debi değerden daha düşük akımın gözlendiği diğer ayları (Haziran-Aralık arası ise kurak dönemi göstermektedir. Uzun yıllar aylık ortalama debilerine göre maksimum 102

104 debi miktarı Nisan ayında (0.65 m3/sn ) ve minimum debi miktarı ise Ağustos-Ekim ayında (0.02 m3/sn) ölçülmüştür. Sulama Suyu, Kanallar ve Arklar Proje sahasındaki sulama suyu Karaburun deresinin sağ sahilinden alınan ve yaklaşık 1.5 km uzunluğunda önce kapalı sistem ile daha sonraları da açık bir sistem ile toprak bir kanaldan bazen cazibe ile bazen de motopomplar vasıtasıyla sulanmaktadır. Arazide yapılan yapılan etütler ve büro çalışmaları ve görüşmeler sonucunda söz konusu sulama sahasında 51.4 ha arazi belirlenmiş ancak bu arazilerin çoğunun sulanmadığı ve zamanla bir miktar arazinin de ormanlık alana dönüştüğü gözlenmiştir. Sulama sahasında beton kanallarla yapılan sulama bulunmamaktadır. Motopomplar vasıtasıyla alınan sulama suyunun parsellere iletimi tarla içi toprak kanallar ile olmaktadır. Proje sahasında tarımı yapılan hububat, sebze, meyve, ve mısır bitkilerin tamamı salma sulama yöntemi ile sulanmaktadır. Karaburun deresinin su miktarı yaz aylarında (özellikle tarımsal sulamanın yapıldığı aylarda) azalmaktadır. Değirmenler ve Diğer Su Kullanımları Yerinde yapılan etütler sonucunda saçmalı dere ve diğer söz konusu dereler üzerinde su ile çalışan değirmen tesislerinin bulunmadığı tespit edilmiştir. DSİ I. Bölge Müdürlüğünün tarih ve sayılı yazılarında: Karaburun deresi üzerinde Kurşunlu Belediyesi ve Mezit grup köylerine ait içme suyu ihtiyaçlarının karşılandığı Subaşı Kaynağının koordinatları belirtilen kesimindeki kaya çatlaklarında Karaburun deresi tarafından beslendiği ve dolayısı ile Q=25 l/s olarak belirlenen kaynak suyu miktarının Karaburun regülatörü için mansap su hakkı olarak alınmasının gerektiği belirtilmektedir. Bursa İl Özel İdaresi Genel Sekreterliği Tarım ve Köy İşleri Daire Başkanlığının tarih ve sayılı yazılarında da: İnegöl İlçesi, Kurşunlu Beldesi ile Mezit grubu köyleri içme suyu ihtiyacının Sulhiye deresi kenarındaki Q=25 l/s debili Subaşı kaynağından ( Karaburun deresi suyunun kaya boşluğundan Subaşı kaynağına boşaldığı ) sağlandığı ifade edilmektedir. İl Özel İdaresi Tarım ve Köy İşleri Daire Başkanlığı içme suyu projesi görüş yazısı Ek 27 de verilmiştir. Tüfekçikonağı HES projesi kapsamında Grup köyleri ve Kurşunlu beldesi içme suyu ihtiyacının karşılanması için 25 l/s debili su miktarının içme suyu olarak ayrılması gerekmektedir. Proje sahasında su kullanım haklarına konu olacak araziler için sulama suyu ihtiyacını belirleyen bitki dağılımı, ortalama enlem derecesi ve ortalama yükseklik belirlenerek bitki sulama suyu ihtiyacı, etüt edilen yılda tespit edilen bitki desenine bağlı olarak değerlendirilmiştir. Ayrıca Boğakaya, Bıçkıdere, Üçüncü regülatörlerinde regülatör ile su alma yapısı arasındaki iletim kanalları ile ilgili olarak sulanan bir saha olmadığı için herhangi bir su hakkı bulunmamaktadır. 103

105 Proje kapsamında Mansap Su Kullanım Hakları Raporu hazırlanması aşamasında yapılan çalışmalar sonucunda yaklaşık 514 da (51,4 ha). arazi tespit edilmiştir, bunun proje sahasında yapılan çalışmaya göre, % 20.mısır, %50 hububat, %15 sebze ve kalan %15 meyve olarak tespit edilmiştir. Tablo 36 da gösterilmiştir. Aylar itibarı ile sulama için bırakılması gereken su miktarı Tablo 37 de verilmiştir. Tablo 36. Mevcut Sulama Sahasındaki Sulanan Arazi Miktarı ve Dağılımı BİTKİ ÇEŞİDİ EKİM SAHASI (ha) DAĞILIM % YETİŞTİRME SÜRESİ HUBUBAT /10-05/07 SEBZE /04-25/10 MEYVE /5-25/09 MISIR /07-25/10 TOPLAM Tablo 37. İnegöl Tüfekçikonağı HES Projesi için Salma Sulama Yöntemine Göre Bitki Su Tüketimleri ve Aylar İtibarı ile Sulama İçin Bırakılması Gereken Su Miktarı : Alan 51,4 Ha Aylar Bitki Sulama İhtiyacı (mm) Çiftlik İhtiyacı (mm) Randıma n 0,58 Çiftlik İhtiyacı (m 3 /ha) Randıman 0,58 Sulama Suyu İhtiyacı (mm) Randıman 0,85 Sulama Suyu İhtiyacı (m 3 /ha) Randıman 0,85 Modül (l/s/ha) Toplam Su İhtiyacı (m 3 ) Mayıs 30,41 50,68 506,78 59,62 596,21 0, ,19 16,96 Haziran 34,55 57,58 575,80 67,74 677,41 0, ,87 20,05 Temmuz 35,37 58,94 589,45 69,35 693,47 0, ,36 20,05 Ağustos 41,01 68,36 683,56 80,42 804,19 0, ,37 23,13 Eylül 10,31 17,38 171,79 20,21 202,11 0, ,45 6,17 Ekim Toplam 151,64 252, ,38 297, , ,24 Bırakılacak Su Miktarı (l/s) Proje kapsamında Mansap Su Kullanım Hakları Raporu hazırlanması aşamasında; Salma sulama yöntemine göre 51,4. hektarlık tarımsal araziler için Blanney Cridd le yöntemine göre hesaplanan bitki su tüketimleri, sulama sezonundaki aylara göre ( l /s), ve tüm saha için toplam ( m 3 ) olarak etüt edilen yıl itibariyle verilmiştir. Hesaplanan modüle göre mayıs ayında bırakılacak su miktarı 16,96 l /s, haziran ayında bırakılacak su miktarı 20,05 l /s, temmuz ayında 20,05 l / s, ağustos ayında 23,13 l / s ve eylül ayında 6,17 l / s olarak hesaplanmıştır. Su kullanım hakları, sadece tarımsal sulamanın gerçekleştiği aylar için geçerli olup, yılın diğer aylarında söz konusu olmamaktadır. 104

106 Etüt sahası için, çiftlik içi randımanının 0,58 ve diversiyon randımanının 0,85 olarak kabul edildiği Blanney Criddd le metoduyla yapılan çalışmalarda, mayıs, haziran, Temmuz, ağustos ve eylül ayları için sulama suyu ihtiyacı toplam ,24 m 3 olarak hesaplanmıştır. Karaburun Regülatöründen bırakılmasına karar verilen aylara göre su miktarları Tablo 38 de verilmiştir. Su Kullanım Hakları Raporu DSİ 1. Bölge Müdürlüğü ne onaylatılmış olup Ek-21 de sunulmuştur. Tablo 38 Tüfekçikonağı Regülatörü ve HES Projesinde Aylara Göre Regülatörlerden Bırakılacak Toplam Su Miktarları ( l / s )* Sulama Suyu İhtiyacı ( l / s ) İnegöl Grup Köyleri İçme Suyu İhtiyacı ( l / s ) Regülatörden Bırıkılacak Toplam Su Miktarı l/s Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs 16, ,96 Haziran 20, ,05 Temmuz 20, ,05 Ağustos 23, ,13 Eylül 6, ,13 Ekim Kasım Aralık (*) Tablodaki değerler mevcut durumda Karaburun Deresinden kullanılan sular olup talep edilmesi durumunda Regülatörden dere yatağına bırakılacaktır. Tüfekçikonağı HES regülatör ilavesi ve proje değişikliği projesi için hazırlanarak Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü ne sunulan HES Projeleri ve Diğer Hidrolik Faaliyetler Değerlendirme Raporu için tarih ve sayılı yazı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğün değerlendirmesi neticesinde; Tarımsal sulama, içme ve kullanma suyu miktarları ve diğer kullanım hakları hariç olmak üzere; Boğakaya Regülatörü için çevresel akış miktarının Haziran-Temmuz-Ağustos- Eylül-Ekim-Kasım ayları içinde 0,05 m 3 /s, Aralık ayı süresince 0,06 m 3 /s, Ocak ayı süresince 0,07 m 3 /s, Şubat ayı süresince 0,10 m 3 /s, Mart ayı süresince 0,13 m 3 /s, Nisan ayı süresince 0,15 m 3 /s, Mayıs ayı süresince 0,09 m 3 /s, Üçüncü Regülatörü için çevresel akış miktarının Temmuz-Ağustos-Eylül-Ekim- Kasım-Aralık ayları içinde 0,012 m 3 /s, Ocak ayı süresince 0,017 m 3 /s, Şubat ayı süresince 0,024 m 3 /s, Mart ayı süresince 0,032 m 3 /s, Nisan ayı süresince 0,036 m 3 /s, Mayıs ayı süresince 0,023 m 3 /s, Haziran ayı süresince 0,013 m 3 /s, Bıçkı Regülatörü için çevresel akış miktarının Haziran-Temmuz-Ağustos-Eylül- Ekim-Kasım-Aralık-Ocak ayları içinde 0,007 m 3 /s, Şubat ayı süresince 0,009 m 3 /s, Mart ayı süresince 0,012 m 3 /s, Nisan ayı süresince 0,014 m 3 /s, Mayıs ayı süresince 0,009 m 3 /s, 105

107 Karaburun Regülatörü için çevresel akış miktarının Haziran-Temmuz-Ağustos- Eylül-Ekim-Kasım-Aralık-Ocak ayları içinde 0,023 m 3 /s, Şubat ayı süresince 0,030 m 3 /s, Mart ayı süresince 0,039 m 3 /s, Nisan ayı süresince 0,045 m 3 /s, Mayıs ayı süresince 0,028 m 3 /s olması uygun görülmüştür. HES Projeleri ve Diğer Hidrolik Faaliyetler Değerlendirme Raporu Ek-19 da sunulmuştur. Ayrıca Proje alanında; Kurşunlu Beldesi ve Mezit grubu köyleri(osmaniye, Eskikaracakaya, Rüştiye, İhsaniye, Yaniköy, Kınık ve Özlüce) içme suyu ihtiyacını Sulhiye Deresi kenarındaki Q=25,00 lt/sn debili Subaşı kaynağından karşıladığı, Mezit grubu köylere 2004 yılında yapılan tadilat projesiyle Q=10,00 lt/sn su isale edildiği, Kurşunlu Beldesine ise belediyeden alınan verilere göre Q=11,00 lt/sn suyun projelendirildiği Bursa İl Özel İdaresi Tarım ve Köy İşleri Daire Başkanlığı nın tarih ve sayılı yazısı ve tarih ve Sayılı Devlet su İşleri Genel Mdürlüğü 1. Bölge Müdürlüğü yazısı ile tarafımıza bildirilmiştir. Kullanılacak su miktarları bu değerler dikkate alınarak projelendirilecektir. Projenin faaliyeti sırasında raporda belirtilen etkilerin yüksek boyutlarda olmayacağı düşünülmektedir. Bu bakımdan olumsuz çevresel etkilere karşı alınacak önlemler ile yönetmeliklerin ve tüzüklerin belirlemiş olduğu sınırlara yaklaşılmayacaktır. Proje ile ilgili olarak proje alanı ve çevresi hidrometeroloji haritası şekil 53 de, Proje alanı ve çevresinde Orman ve Su İşleri Bakanlığı Vertabanı Geodata dan yararlanılarak hazırlanan su katmanlarını gösterir haritalar Şekil 54 ve 55 de sunulmuştur. 106

108 Şekil 53.Proje Alanı ve Çevresi Hidrometeoroloji Haritası 107

109 Şekil 54. Proje Alanı ve Çevresi Su Katmanları Haritası 108

110 Şekil 55.Proje Alanı ve Çevresi Su Katmanlarına ait Açıklama 109

111 IV.2.6. Toprak Özellikleri Ve Kullanım Durumu (Toprak Yapısı, Arazi Kullanım Kabiliyeti, Sınıflaması, Taşıma Kapasitesi, Toprak İşleri İçin Kullanımı, Doğal Bitki Örtüsü Olarak Kullanılan Mera, Çayır Vb.), Tüfekçikonağı HES ilave regülatör proje değişikliği projesi Bursa İli, İnegöl İlçesi, Tüfekçikonağı Köyü, İ23a2 Paftası, Saçmalı Dere, Sol Sahilinde 71605,38 m 2 lik alandır. Proje sahası işlemeli tarıma uygun olmayan veya sınırlı olarak uygun olan arazilerde orman rejimindeki arazi sınıfına girmektedir. Proje alanının Arazi Varlığı Haritasındaki yeri Tablo 56 da sunulmuştur. 1/ ölçekli Arazi Varlığı Haritası ve Lejantı Ek-4 de sunulmuştur. Şekil 56.Proje Alanı Arazi Varlığı Haritasındaki Yeri Proje Alanı VII. Sınıf arazidir. Yedinci sınıf arazi, çok meyilli, erozyona fazla uğramış, taşlı ve arızalı olup, yüzlek, kuru, bataklık veya diğer bazı elverişsiz toprakları ihtiva eder. Çok fazla ihtimam gösterilmek şartıyla çayır veya orman olarak kullanılabilir. Üzerindeki bitki örtüsü azalırsa erozyon çok şiddetlenir. Şekil 57. Proje Alanı Arazi Örtüsü 110

112 IV.2.7. Tarım Alanları (Tarımsal Gelişim Proje Alanları, Sulu Ve Kuru Tarım Arazilerinin Büyüklüğü, Ürün Desenleri Ve Bunların Yıllık Üretim Miktarları, Ürünlerin Ülke Tarımındaki Yeri Ve Ekonomik Değeri), İnegöl İlçe Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü nden alınan verilere göre İnegöl ün toplam kültür arazisi ha, orman arazisi ha, çayır-mera arazisi ha, göl-bataklık-kayalık ve meskun yerler ha alana sahiptir. İnegöl de toplam dekar tarım alanı bulunmaktadır. Tarım alanının yaklaşık %66 sı tarla alanı, %5 i sebze bahçeleri alanı ve %29 u meyve alanı olarak kullanılmaktadır. Ortalama dekarlık tarım alanı ise nadasa bırakılmıştır. İnegöl İlçe Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü nden alınan verilere göre İnegöl deki tarımsal üretimin toplam değerinin %82 sini ,63 TL değeriyle bitkisel üretim oluştururken, geri kalan %18 lik kısmını ,00 TL değeriyle hayvansal üretim oluşturur. İnegöl de gerçekleşen toplam tarımsal ve hayvansal üretimin toplam değeri ise ,63 TL dir. Tablo 39. Meyvelerin Üretim Alanları ve Miktarları ÜRÜN ADI ÜRETİM ALANI (Da) ÜRETİM (ton) Armut Şeftali Kiraz Elma Ceviz Erik Kestane Üzüm (sofralık) Nektarin Şekil 58. Meyvelerin Üretim Alanları ve Miktarları Grafiği 111

113 İnegöl de üretilen çeşitli meyveleri üretim (ton) ve üretim alanı (Da) açısından karşılaştırdığımızda armut, şeftali, kiraz, elma, ceviz, erik, kestane, üzüm, nektarin arasında armudun ton üretimle ilk sırada olduğu görülmektedir. Üretim alanı açısından yapılan kıyaslamada da armut dekar üretim alanı ile yine birinciliğini korumaktadır. Üretim miktarı açısından ikinci sırada ton üretim ile şeftali gelirken, üçüncü sırada ton üretim ile elma, dördüncü sırada ton üretim ile erik, beşinci sırada ton üretim ile kiraz, altıncı sırada ton üretim ile ceviz, yedinci sırada ton üretim ile üzüm, sekizinci sırada ton üretim ile kestane, dokuzuncu ve son sırada ise ton üretim ile nektarin yer almaktadır. Tablo 40. Sebzelerin Üretim Alanları ve Miktarları ÜRETİM ALANI (Da) ÜRETİM (Ton) Patates Domates (sanayi) Domates (sofralık) Karpuz Soğan (kuru) Lahana (beyaz) Biber (sivri, çarliston) Bal kabağı Şekil 59. Sebzelerin Üretim Alanları ve Miktarları Grafiği İnegöl de üretilen çeşitli sebzeleri üretim (ton) ve üretim alanı (Da) açısından karşılaştırdığımızda patates, karpuz, soğan (kuru), biber (sivri, çarliston), lahana (beyaz), domates (sofralık), domates (sanayi), bal kabağı arasında ton üretimle patatesin ilk 112

114 sırada olduğu görülmektedir. Üretim alanı açısından yapılan kıyaslamada da patates dekar üretim alanı ile yine birinciliğini korumaktadır. Üretim miktarı açısından ikinci sırada ton üretimle domates (sanayi), üçüncü sırada ton üretimle domates (sofralık), dördüncü sırada 600 ton üretimle karpuz, beşinci sırada 410 ton üretimle soğan (kuru), altıncı sırada 392 ton üretimle lahana (beyaz), yedinci sırada 387 ton üretimle biber, sekizinci sırada 106 ton üretimle bal kabağı yer almaktadır. Üretim alanı açısından ise ikinci sırada dekar üretim alanı ile domates (sanayi) gelirken, üçüncü sırada 900 dekar üretim alanı ile domates (sofralık), dördüncü sırada 343 dekar üretim alanı ile karpuz, beşinci sırada 234 dekar üretim alanı soğan (kuru), altıncı sırada 131 dekar üretim alanı ile lahana (beyaz), yedinci sırada 221 dekar üretim alanı ile biber, sekizinci ve son sırada 106 dekar üretim alanı ile bal kabağı yer almaktadır. Tablo 41. Tahıl Üretim Alanları ve Miktarları ÜRÜN ADI EKİM ALANI (Da) ÜRETİM(Ton) Buğday (Ekmeklik) Mısır (Silaj) Ayçiçeği (Yağlık) Şekerpancarı Yonca Fiğ Arpa Ayçiçeği (Çerezlik) Yulaf (Yeşil ot) Şekil 60. Tahıl Üretim Alanları ve Miktarları Grafiği İnegöl de üretilen çeşitli tahılları üretim (ton) ve ekim alanı (Da) açısından karşılaştırdığımızda buğday (ekmeklik), ayçiçeği (yağlık), mısır (silaj), fiğ, yonca, ayçiçeği 113

115 (çerezlik), yulaf (yeşil ot), arpa, şekerpancarı arasında buğdayın ton üretimle ilk sırada olduğu görülmektedir. Ekim alanı açısından yapılan kıyaslamada dekar ekim alanı ile buğday yine birinciliğini korumaktadır. Üretim miktarı açısından ikinci sırada ton üretimle mısır (silaj), üçüncü sırada ton üretimle ayçiçeği (yağlık), dördüncü sırada ton üretimle şekerpancarı, beşinci sırada ise ton üretimle yonca, altıncı sırada ton üretim ile fiğ, yedinci sırada ton üretim ile arpa, sekizinci sırada, ton üretim ile ayçiçeği (çerezlik), dokuzuncu ve son sırada ise 664 ton üretim ile yulaf (yeşil ot) yer almaktadır. Ekim alanı açısından ise ikinci sırada dekar ekim alanı ile ayçekirdeği (yağlık), üçüncü sırada dekar ekim alanı ile mısır (silaj), dördüncü sırada dekar ekim alanı ile fiğ, beşinci sırada dekar ekim alanı ile yonca, altıncı sırada dekar ekim alanı ile arpa, yedinci sırada dekar ekim alanı ile ayçiçeği (çerezlik), sekizinci sırada dekar ekim alanı ile yulaf (yeşil ot), dokuzuncu ve son sırada 555 dekar ekim alanı ile şeker pancarı yer almaktadır. Tüfekçikonak HES Projesi; Tahtaköprü Beldesine bağlı Tüfekçikonağı köyünde yapılması planlamaktadır. Tahtaköprü arazisinin %59 u orman, %15 açık alan, %16 ziraat alanı %5 çayırmera ve %5 de gölet-akarsu alanlarından oluşur. Ekilebilir alanların azlığı yanında arazilerin engebeli olması, halkı genç ve güzel ormanlarla kaplı Domaniç dağlarına yönlendirir. Orman envali alım-satımı yapılmaya başlamıştır. Tahtaköprü nün toplam arazisi m² dir. IV.2.8. Orman Alanları (Ağaç Türleri Ve Miktarları (m 2 ), Kapladığı Alan Büyüklükleri Ve Kapalılığı Bunların Mevcut Ve Planlanan Koruma Ve/Veya Kullanım Amaçları, 1/ Ölçekli Memleket Ve Meşcere Haritası), Varsa 1/ Ölçekli Orman Kadastro Haritası, Proje alanı; Bursa İli, İnegöl İlçesi, Tüfekçikonak Köyü, İ23a2 Paftası, Saçmalı Dere, Sol Sahilinde 71605,38 m 2 lik alandır. Proje alanı hazine (orman-dere yatağı) arazisidir. Proje alanı içerisinde bulunan orman sayılan alanların kullanımı için, 6831 Sayılı Orman Kanunun, 17/3 maddesi gereği ''Orman İzni'' Bursa Orman Bölge Müdürlüğü nden alınmıştır tarih ve sayılı yazı ile İnegöl İşletme Müdürlüğü sınırlarında kalan 71605,38 m² lik ormanlık alan için tarih ve 150 sayılı olur ile tarihine kadar izin alınmıştır. Projeye ait Orman İzni Ek 14 de verilmiştir. Orman Genel Müdürlüğü nden 1/ Ölçekli Mesçere Haritaları temin edilmiş olup, proje üniteleri üzerine işlenmiştir. 1/ Ölçekli Meşçere Haritası, 1/ Ölçekli Orman Kadastro Haritası ve 1/ Ölçekli Memleket haritası ÇED İnceleme Değerlendirme Raporu ekinde Ek 38 de sunulmuştur. Proje ünitelerinin mesçere tipleri ise Tablo 42 de verilmiştir. 114

116 Tablo 42. Proje Ünitelerinin Meşçere Tipleri Ünite Santral Binası Yükleme Havuzu Cebri Boru İletim Kanalları Meşcere Tipi Knc3, Kncd2, Knbc3 Knc3 KnGcd3, KnGd2, Kncd3,Knd2, Kncd2 Boğakaya Regülatörü Knd1/ab 3, Kncd3 Üçüncü Regülatörü Knd2 Üçüncü Derivasyonu Knd1/ab 3 Bıçkı Regülatörü KnGcd3 Bıçkı Derivasyonu KnGcd3 Karaburun Regülatörü KnGcd3, KnGd3 Karaburun Derivasyonu KnGcd3, KnGd3, KnGd1 Proje alanının mevcut ağaç cinsleri; kayın ve göknardır. Proje alanı %71 ve daha fazla kapalılıktadır. Projenin inşaatı aşamasında 175 adet ağaç kesilmesi planlanmaktadır. Proje alanı orman yangınları açısından hassasiyet derecesi 4. derecededir. Yangın söndürme teçhizatı bulunacaktır. Projede orman yollarının kullanılması halinde orman yollarının bakım ve onarımı faaliyet sahibi tarafından yapılacaktır. IV.2.9. Koruma Alanları (Milli Parklar, Tabiat Parkları, Sulak Alanlar, Tabiat Anıtları, Tabiatı Koruma Alanları, Yaban Hayatı Koruma Alanları, Biyogenetik Rezerv Alanları, Biyosfer Rezervleri, Doğal Sit Ve Anıtlar, Tarihi, Kültürel Sitler, Özel Çevre Koruma Bölgeleri, Özel Çevre Koruma Alanları, Turizm Alan Ve Merkezleri, Mera Kanunu Kapsamındaki Alanlar, Projenin Korunan Alanlara Uzaklıklarının 1/ lik Ölçekli Haritada Gösterilmesi), tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren ÇED Yönetmeliği, Ek-V te yer alan duyarlı yöreler listesi uyarınca; Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar a) 9/8/1983 tarihli ve 2873 sayılı Milli Parklar Kanunu nun 2 nci maddesinde tanımlanan ve bu Kanunun 3 üncü maddesi uyarınca belirlenen "Milli Parklar", "Tabiat Parkları", "Tabiat Anıtları" ve "Tabiat Koruma Alanları" Proje alanı milli park, tabiat parkı, tabiat anıtı ve tabiat koruma alanı içerisinde bulunmamaktadır. Proje Alanına güneybatısında 8.38 km uzaklıkta Kozaliç Domaniç Tabiat Koruma Alanı, batısında 5.26 km uzaklıkta D tipi Muhafaza Ormanı bulunmaktadır. Proje ile ilgili Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Tabiat Varlıklarını Koruma Şube Müdürlüğü nün görüş yazısı Ek 36 da sunulmuştur. 115

117 b)1/7/2003 tarihli ve 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunu uyarınca belirlenen "Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanları" Proje alanında yaban hayatı koruma sahaları ve yaban hayvanı yerleştirme alanları bulunmamaktadır. c)21/7/1983 tarihli ve 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun 3 üncü maddesinin birinci fıkrasının "Tanımlar" başlıklı (a) bendinin 1, 2, 3 ve 5 inci alt bentlerinde "Kültür Varlıkları", "Tabiat Varlıkları", "Sit" ve "Koruma Alanı" olarak tanımlanan ve aynı Kanun ile 17/6/1987 tarihli ve 3386 sayılı Kanunun (2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) ilgili maddeleri uyarınca tespiti ve tescili yapılan alanlar, Proje alanında herhangi bir doğal sit ve korunması gerekli tabiat varlığı tescil kaydı bulunmamaktadır. Ancak, herhangi bir tabiat varlığına (fosil kalıntısı, yer altı mağarası vb.) rastlanılması durumunda Tabiat Varlıklarını Koruma Şube Müdürlüğü ne haber verilecektir. d)22/3/1971 tarihli ve 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu kapsamında olan Su Ürünleri İstihsal ve Üreme Sahaları, Proje alanında Su Ürünleri İstihsal ve Üreme Sahaları bulunmamaktadır.proje süresince yapılacak çalışmalar kapsamında, su ortamındaki canlıların projenin olası zararlarından korunması için 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu ve ilgili yönetmelikleri uyarınca gerekli önlemler alınacaktır. e)31/12/2004 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği nin 17, 18, 19 ve 20 nci maddelerinde tanımlanan alanlar; Proje ait santral binası ve yükleme havuzunun İnegöl Su Temini Master Planı bünyesinde İnegöl ilçesine içmesuyu temini amacıyla yapılması planlanan Tüfekçikonağı Regülatörü Orta Mesafeli Koruma Alanında kaldığı, 2 Nolu, 3 Nolu ve 4 Nolu regülatörlerin Tüfekçikonağı Uzun Mesafe (ilk 3 km içi) Koruma Alanında kaldığı, 1 Nolu Regülatörün ise Tüfekçikonağı Uzun Mesafe (ilk 3 km dışı) Koruma Alanında kaldığı belirlenmiş olup, Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği nin içme suyu temin edilen tesis veya rezarvuarların korunma alanlarına ilişkin hükümlerine uyulacaktır. Ayrıca Sulhiye Deresi kenarında bulunan ve isale hatlarıyla etraf köylere içme ve kullanma suyu temin eden Subaşı kaynağının zarar görememesi için arıtılsa dahi içme ve kullanma suyu rezervuarına atıksuların deşarjına izin verilmeyecektir. Her türlü katı atık ve artıklar bu tür su kaynaklarına atılmayacaktır. Akaryakıt ile çalışan araçların kaynağın yakınında faaliyet göstermesine izin verilmeyecektir. f)2/11/1986 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği nin 49 uncu maddesinde tanımlanan "Hassas Kirlenme Bölgeleri", Proje alanında hassas kirlenme bölgeleri bulunmamaktadır. 116

118 g)9/8/1983 tarihli ve 2872 sayılı Çevre Kanunu nun 9 uncu maddesi uyarınca Bakanlar Kurulu tarafından "Özel Çevre Koruma Bölgeleri" olarak tespit ve ilan edilen alanlar Proje alanında Bakanlar Kurulu tarafından Özel Çevre Koruma Bölgeleri olarak tespit ve ilan edilen alanlar bulunmamaktadır. h)18/11/1983 tarihli ve 2960 sayılı Boğaziçi Kanunu na göre koruma altına alınan alanlar, Proje alanında Boğaziçi Kanununa göre koruma altına alınan alanlar bulunmamaktadır ı)31/8/1956 tarihli ve 6831 sayılı Orman Kanunu uyarınca orman alanı sayılan yerler, Proje alanı olan m 2 lik arazinin tamamı ormanlık alandır. Orman alanları için kamulaştırma söz konusu olmayıp, 6831 sayılı Orman Kanunu gereğince tarih ve sayılı yazı ile tarihine kadar 71605,38 m 2 lik alan kiralanmıştır. j)4/4/1990 tarihli ve 3621 sayılı Kıyı Kanunu gereğince yapı yasağı getirilen alanlar, Proje alanı herhangi bir deniz veya göle kıyı değildir. k)26/1/1939 tarihli ve 3573 sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkında Kanunda belirtilen alanlar, Faaliyet alanı ve çevresindeki 3 km lik alanda zeytinlik veya aşılanmış yabani zeytin ağacı bulunmamaktadır. l)25/2/1998 tarihli ve 4342 sayılı Mera Kanununda belirtilen alanlar, Proje alanında mera sayılan alanlar bulunmamaktadır. m)17/5/2005 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği nde belirtilen alanlar. Tüfekçikonağı HES Projesi faaliyetinin Sulak Alanların Korunması Yönetmeliğinin 23. Maddesi gereğince Ek-2 listesinde yer almakta olup Orman ve Su İşleri Bakanlığı II. Bölge Müdürlüğü nden tarih ve sayılı Sulak Alan Faaliyeti İzin Belgesi alınmıştır. Sulak Alan Faaliyeti İzin Belgesi Ek 16 da sunulmuştur. Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası Sözleşmeler Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar a)20/2/1984 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren "Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi" (BERN Sözleşmesi) uyarınca koruma altına alınmış alanlardan "Önemli Deniz Kaplumbağası Üreme Alanları"nda belirtilen I. ve II. Koruma Bölgeleri, "Akdeniz Foku Yaşama ve Üreme Alanları" 117

119 Proje arazisi ve çevresinde "Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi" (BERN Sözleşmesi) uyarınca koruma altına alınmış alanlardan "Önemli Deniz Kaplumbağası Üreme Alanları"nda belirtilen I. ve II. Koruma Bölgeleri, "Akdeniz Foku Yaşama ve Üreme Alanları", bulunmamaktadır. b)12/6/1981 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren "Akdeniz in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi" (Barcelona Sözleşmesi) uyarınca korumaya alınan alanlar, Proje alanında Barcelona Sözleşmesi uyarınca koruma altına alınan alanlar bulunmamaktadır. I) 23/10/1988 tarihli ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Akdeniz'de Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol gereği ülkemizde Özel Koruma Alanı olarak belirlenmiş alanlar: Proje alanında Akdeniz'de Özel Koruma Alanlarına İlişkin Protokol gereği ülkemizde Özel Koruma Alanı olarak belirlenmiş alanlar bulunmamaktadır. II) 13/9/1985 tarihli Cenova Bildirgesi gereği seçilmiş ve Birleşmiş Milletler Çevre Programı tarafından yayımlanmış olan Akdeniz'de Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit listesinde yer alan alanlar: Proje alanının yukarıda belirtilen alanlarla ilişkisi bulunmamaktadır. III) Cenova Deklarasyonu nun 17. maddesinde yer alan Akdeniz'e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin yaşama ve beslenme ortamı olan kıyısal alanlar: Proje alanının yukarıda belirtilen alanlarla ilişkisi bulunmamaktadır. d) 17/5/1994 tarihli ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi (RAMSAR Sözleşmesi) uyarınca koruma altına alınmış alanlar: Proje alanında 17/5/1994 tarihli ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi (RAMSAR Sözleşmesi) uyarınca koruma altına alınmış alanlar bulunmamaktadır. e) 27/07/2003 tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Avrupa Peyzaj Sözleşmesi uyarınca koruma altına alınmış alanlar; 27/07/2003 tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Avrupa Peyzaj Sözleşmesi uyarınca koruma altına alınmış alanlar bulunmamaktadır. 118

120 3. Korunması gereken alanlar Proje alanında aşağıdaki korunması gereken alanlar içerisinde yer alan sahalar bulunmamaktadır. a) Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, mevcut özellikleri korunacak alan olarak tespit edilen ve yapılaşma yasağı getirilen alanlar (Tabii karakteri korunacak alan, biogenetik rezerv alanları, jeotermal alanlar v.b.), Proje alanı 1/ ölçekli Çevre Düzeni Planında ormanlık alanda kalmaktadır. İlgili Plan hükümlerine göre çalışma yapılacaktır. b) Tarım Alanları: Tarımsal kalkınma alanları, sulanan, sulanması mümkün ve arazi kullanma kabiliyet sınıfları I, II, III ve IV olan alanlar, yağışa bağlı tarımda kullanılan I. ve II. sınıf ile, özel mahsul plantasyon alanlarının tamamı, Proje alanı VII. Sınıf arazisi olup, çok sığ (20-0) toprak derinliğinde %20-30 ve üstü eğimde kireçsiz kahverengi orman toprakları ile kaplı alandır. Doğal olarak kullanılan alan; İşlemeli tarıma uygun olmayan veya sınırlı sayıda uygun olan arazilerle orman rejimindeki arazidir. c) Sulak Alanlar: Doğal veya yapay, devamlı veya geçici, suların durgun veya akıntılı, tatlı, acı veya tuzlu, denizlerin gel-git hareketlerinin çekilme devresinde derinliği 6 metreyi geçmeyen derinlikleri kapsayan, başta su kuşları olmak üzere canlıların yaşama ortamı olarak önem taşıyan bütün sular, bataklık sazlık ve turbiyeler ile bu alanların kıyı kenar çizgisinden itibaren kara tarafına doğru ekolojik açıdan sulak alan kalan yerler, Tüfekçikonağı HES regülatör ilavesi ve proje değişikliği projesi Karaburun deresi, Bıçkı Deresi, Üçüncü deresi, İkisular ve Bogakaya deresi suları kullanılacak olup, faaliyet Sulak Alanların Korunması Yönetmeliğinin 23. Maddesi gereğince Ek-2 listesinde yer almaktadır. Orman ve Su İşleri Bakanlığı II. Bölge Müdürlüğü ne izin için başvuruda bulunulmuştur tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. d) Göller, akarsular, yer altı suyu işletme sahaları, Proje alanı Karaburun deresi, Bıçkı Deresi, Üçüncü deresi, İkisular ve Bogakaya deresi ve çevresinde Akçasu Deresi, Değirmen Deresi, Kokar kuru deresi, Ulfanın Deresi, Eskibıçkı Deresi, bulunmaktadır. Proje çevresinde göl ve yeraltısuyu işletme sahası bulunmamaktadır. e) Bilimsel araştırmalar için önem arz eden ve/veya nesli tehlikeye düşmüş veya düşebilir türler ve ülkemiz için endemik olan türlerin yaşama ortamı olan alanlar, biyosfer rezervi, biyotoplar, biyogenetik rezerv alanları, benzersiz özelliklerdeki jeolojik ve jeomorfolojik oluşumların bulunduğu alanlar: Proje alanı ve çevresinde bilimsel araştırmalar için önem arzeden ve/veya nesli tehlikeye düşmüş veya düşebilir türler ve ülkemiz için endemik olan türlerin yaşama 119

121 ortamı olan alanlar, biyosfer rezervi, biyotoplar, biyogenetik rezerv alanları, benzersiz özelliklerdeki jeolojik ve jeomorfolojik oluşumların bulunduğu alanlar bulunmamaktadır. IV Flora Ve Fauna (Türler, Endemik Özellikle Lokal Endemik Bitki Türleri, Alanda Doğal Olarak Yaşayan Hayvan Türleri, Ulusal Ve Uluslararası Mevzuatla Koruma Altına Alınan Türler, Nadir Ve Nesli Tehlikeye Düşmüş Türler Ve Bunların Alandaki Bulunuş Yerleri, Bölgedeki Dağılımları, Endemizm Durumları, Bolluk Miktarları, Av Hayvanlarının Adları, Popülasyonları Ve Bunlar İçin Alınan Merkez Av Komisyonu Kararları) Her Bir Türün Kim Tarafından Ve Ne Zaman, Hangi Yöntemle (Literatür Gözlem Vs.) Tespit Edildiği, Collins Bird Guide, Türkiye nin Önemli Kuş Alanları Kitabı, Türkiye nin Önemli Doğa Alanları Kitabı, IUCN, Bern Sözleşmesi, Mak Kararları, Cıtes Gibi Uluslararası Anlaşmalara Göre Durumu, Türlerin Projeden Ne Şekilde Etkileneceği, Proje Alanındaki Vejetasyon Tiplerinin Bir Harita Üzerinde Gösterilmesi. Projeden Ve Çalışmalardan Etkilenecek Canlılar İçin Alınması Gereken Koruma Önlemleri (İnşaat Ve İşletme Aşamasında). Arazide Yapılacak Flora Çalışmalarının Vejetasyon Döneminde Gerçekleştirilmesi Ve Bu Dönemin Belirtilmesi, Flora İçin Türkiye Bitkileri Veri Servisi (Tubives) Kullanılarak Kontrol Yapılması, (Arazi Çalışmaları Yapılarak Belirlenmeli, Literatür Çalışmaları İle Doğrulanmalı) Bursa İli, İnegöl İlçesi, Tüfekçikonak Köyü sınırları içerisinde kalan Karaburun, Bıçkı, Üçüncü, Boğakaya Regülatörleri ve HES Projesi, Saçmalı Dere Sol sahilinde Karaburun, Bıçkı, Üçüncü, Elmalı ve İkisular Dereleri üzerinde enerji amaçlı planlanan bir projedir. Proje alanının floral yapısını ve florayı oluşturan bileşenlerin karşı karşıya bulundukları riskler ve koruma statülerini belirleyebilmek amacıyla 2013 yılı içerisinde, HES Projeleri ve Diğer Hidrolik Faaliyet Talepleri İçin Değerlendirme Raporu kapsamında, arazi gözlemleri ve literatür çalışmalarına dayalı olarak Ekolojik Değerlendirme Yrd. Doç. Dr. Ayvaz ÜNAL, Hidrobiyolojik Değerlendirme Doc. Dr. Tahir ATICI ve Hidrojeolojik Değerlendirme Yrd. Doç. Dr. Erkan DİŞLİ tarafından hazırlanmış olup, Ek-19 da verilen HES Projeleri ve Diğer Hidrolik Faaliyet Talepleri İçin Değerlendirme Raporu nda tarafından irdelenmiştir. Proje Alanı Ekolojik Yapısı Anadolu yarımadası topografik yapı ve iklim özelliklerinin farklılığından dolayı 3 floristik bölgenin etkisi altındadır. Bunlar; Akdeniz, İran-Turan ve Avrupa-Sibirya Bölgesidir. HES Projesinin yer aldığı Bursa İli, İnegöl İlçesi Avrupa-Sibirya Floristik Bölgesi sınırları içinde yer almaktadır. 120

122 Şekil 61. Türkiyedeki Fitocoğrafik Bölgeler(Filiz,Z.,2007 de değiştirilmiştir.) Proje Alanı ve Çevresinin Vejetasyon Tipleri Faaliyet alanında aşağıdan yukarıya doğru sıcaklık ve yağışa göre bir vejetasyon tabakalaşması görülmektedir; m. Yüksekliğe kadar Defne, Kızıl ağaç, Mazı meşesi, Çınar, Erguvan, Kestane, Ihlamur, Akçaağaç, Karayemiş ve Makilerin yer aldığı orman kuşağı (Lauretum) m. ler arasında Gürgen, Kara ağaç, Fındık, Ceviz, Meşe, Kayın, Titrek kavak, Karaçam, Ihlamur, Akça ağaç, Kara yemiş ve Kestanelerin yer aldığı sıcak altı yapraklı orman kuşağı (Castanetum) m. ler arasında Karaağaç ın hakim olduğu bunun yanı sıra Meşe, Gürgen, Kayın, Titrek kavak ve Kızılcık ağaçlarının hakim olduğu orman kuşağı (Pinatum) m. ler arasında Kayın, Gürgen, Titrek kavak, Üvez, Göknar ve Kara çamların hakim olduğu serin üstü yapraklı orman kuşağı (Fagetum) m. ler arasında Göknar, Kayın, Karaçam, Ardıç ve Titrek kavakların oluşturduğu ibreli orman kuşağı (Abietum). Alanda 3 bitki birliği hakim durumdadır. Bunlar; Kayın, Çam ve Meşe dir. Dominant durumda Kayın birliği klimaks vejetasyon durumuna ulaşmıştır. Baskın kayın ağaçları nedeniyle orman zemini iyice gölgelendiği için zemin florası çok fakirleşmiş ve hatta bazı kesimlerde zemin tamamen bitkisiz kalmıştır.zeminde gazel tabakası çok kalın bir ölü tabaka oluşturmuştur. Genellikle Kayın yaprakları diğer bitki türlerinin yapraklarından daha ağır ayrışmakta ve devamlı olarak toprağa H+1 iyonu vermektedir. Bu nedenle birçok bitkinin tohumu bu kalın örtü tabakası üzerinde çimlenememekte ve çimlenenler de gelişememektedir. Alanda herhangi bir dış müdahale olmadığından baskın olan Kayın ağaçları gölge yoğunluğunu artırarak diğer türlerin yer, su ve besin isteklerini kısıtlayarak toprağı asitleştirip podsollaştırmak suretiyle etkisi gittikçe artmıştır. Bu durum genç Kayın fidelerini bile oldukça etkilemektedir. Faaliyet alanında bulunan Riparian Vejetasyon tipi; bu vejetasyon tipi tamamen suya ve neme bağlı olarak gelişir. Dereler boyunca Salix alba, Platanus orientalis, 121

123 Euphorbia stricta, Carex tritis, Orchis mascula, Plantago maritima, Mentha aquatica, Alchemilla ellenbergina, Rubus sancthus, Tamarix smyrensis, Carex divulsa, Carex falcata, Rosa canina, Fragaria sp., Bellis perennis ve Equisetum türleri mevcuttur. FLORİSTİK DEĞERLENDİRME Proje alanında yapılan arazi çalışmaları sırasında alandan bitki örnekleri toplanmıştır. Toplanan bu yaş bitki örnekleri yönteme uygun olarak kurutulmuştur. Kurutulan bitki örneklerinin tanımlanmasında "Flora of Turkey And East Aegean Islands" adlı kaynaktan yararlanılmıştır. Literatür taraması ve arazi gözlemleri sonucu tespit edilen Floristik tür listesi Ek 19 HES Projeleri ve Diğer Hidrolik Faaliyet Talepleri İçin Değerlendirme Raporu Bölüm 1 Tablo 1.1'de verilmiştir. Tablo 1.1'de familya adı, tür adı, yaygın olarak kullanılan Türkçe adı, fitocoğrafik bölge, endemizm ile IUCN tehlike kategorisi sırası takip edilmiştir. Faaliyet alanı yakın çevresinde yapılan flora ve vejetasyon çalışmaları literatürden taranmış ve arazi gözlemlerimiz ile birleştirilerek yorumlanmıştır.davis tarafından Türkiye Florasında kullanılan kareleme sistemine göre araştırma alanı B2 kareleri içinde yer almaktadır. Gerçekleştirilen literatür taraması ve arazi çalışmalarına dayanılarak proje alanı ve çevresinde 129 tür ve tür altı takson tespit edilmiş ve Ek-19 HES Projeleri ve Diğer Hidrolik Faaliyet Talepleri İçin Değerlendirme Raporu Bölüm 1 Tablo 1.1'de verilmiştir. Toplanan bitkilerin büyük bitki gruplarına göre dağılımları Ek-19 HES Projeleri ve Diğer Hidrolik Faaliyet Talepleri İçin Değerlendirme Raporu Bölüm 1 Tablo 1.2'de, Türlerin fitocoğrafik bölgelere göre dağılımları Ek-19 HES Projeleri ve Diğer Hidrolik Faaliyet Talepleri İçin Değerlendirme Raporu Bölüm 1 Tablo 1.3'te ve Fitocoğrafik bölge spektrumu Ek-19 HES Projeleri ve Diğer Hidrolik Faaliyet Talepleri İçin Değerlendirme Raporu Bölüm 1 Şekil 1.5'te verilmiştir. Faaliyet alanı ve çevresinin içinde bulunduğu bölgede endemik tür tespit edilememiştir. Bern Sözleşmesi ile koruma altına alınan bitki türü sayısı 1 dir. Proje alanında zemin florası fakir olduğu için ağaç ve çalı formundaki bitkiler zarar görecektir. Bu durum klimax safhasındaki bir orman ekosisteminde kalıcı zararlar meydana getirmeyecektir. Bern Sözleşmesi İle Koruma Altındaki Bitki Türleri: Türkiye Bern Sözleşmesi olarak bilinen Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşam Ortamları Koruma Sözleşmesi ne tarihinde üye olmuştur. Sözleşmenin amacı bitki ve hayvan türlerini ve bunların doğal yaşam ortamlarını korumak ve bu amaçla üye ülkeler arasında işbirliği yapmaktır. Sözleşmeye imza atan ülkeler tehlike altında bulunan bitki ve hayvan türlerini ve doğal yaşam ortamlarını korumak amacıyla gerekli yasal ve idari önlemleri almakla yükümlüdür. Alanda Bern Sözleşmesi ile koruma altına alınan 1 adet bitki türü bulunmaktadır. Bern kapsamında yer alan bitki türü: 122

124 Fam: PRIMULACEAE Tür: Cylamen coum miller. var.coum. olup endemik değildir. Bu türün yayılış alanları dikkate alındığında güncel halde tehdit altında olduğu söylenemez. İnşaat ve İşletme Aşamasında alınacak Önlemler İnşa sürecinde sıyrılan toprak katmanlarına da dikkat edilerek daha sonra restorasyon çalışmalarında kullanılmak üzere muhafaza edilecektir.. Tüm inşaat çalışmaları sırasında 2872 sayılı Çevre Kanunu ve bu kanun kapsamındaki tüm yönetmeliklere mutlaka uyulacaktır. İnşaat aşamasından sonra yeniden bitkilendirme yapılacak olup doğal bitki örtüsüne uygun bitki türleri ile gerçekleştirilecektir. FAUNİSTİK DEĞERLENDİRME Tüfekçikonak HES proje sahası sınırları içerisinde ve yakın çevrede yaşayan karasal fauna bileşenlerini, bu bileşenlerin bazı özelliklerini ve faaliyetin karasal fauna üzerine olası etkileri ile alınması gereken önlemleri belirleyebilmek amacıyla proje alanı sınırları içerisinde ve yakın çevrede 2013 yılı içerisinde HES Projeleri ve Diğer Hidrolik Faaliyet Talepleri İçin Değerlendirme Raporu hazırlayan Yrd. Doç. Dr. Ayvaz ÜNAL tarafından, karasal omurgalı sınıfları olan İkiyaşamlılar, Sürüngenler, Kuşlar ve Memeli hayvan türleri ve habitatlarıyla ilgili saha gözlemleri, incelemeler ve değerlendirmeler yapılmıştır. Faunistik çalışma faaliyet alanı ve çevresinde yapılan kısa süreli arazi çalışmaları yanında asıl olarak literatür taraması ile tespit edilmiş olup, elde edilen bulgular ve alınması gerekli önlemler aşağıda verilmiştir. Faaliyet alanı ve çevresindeki fauna elemanları 4 sınıf altında toplanarak incelenebilir. Bu sınıflar; - İki Yaşamlılar ve Sürüngenler - Kuşlar - Memeli Hayvanlar İki Yaşamlılar ve Sürüngenler Faaliyet alanı ve çevresinde bulunması muhtemel amfibi (ikiyaşamlı) türleri ve alansal bütünlük dikkate alındığında hat civarında zaman zaman görülme olasılığı olan sürüngen türleri koruma statüleriyle birlikte Tablo 43 de verilmiştir. 123

125 Tablo 43. Faaliyet alanı ve çevresinde bulunması muhtemel ikiyaşamlı ve Sürüngen türleri ve koruma statüleri Takım / Familya Tür Türkçe Adı Habitatı Koruma Statü Bern IUCN Anura/Bufonidae Bufo bufo Siğilli Dere kenarı yoğunluklu Ek- LC Kurbağa olmak üzere nemli III Anura/Ranidae Squamata/Gekkonidae Squamata/Agamidae Squamata/Scincidae Bufo viridis (Pseudepidalea viridis) Rana ridibunda (Pelophylax ridibundus) Cyrtopodion kotschyi Laudakia caucasica Ablepharus kitaibelii Ablepharus chernovi Ablepharus bivittatus Gece Kurbağası topraklar Dere kenarı yoğunluklu olmak üzere nemli topraklar Su Kurbağası Derelerde ve gölet kenarlarında İnce parmaklı keler Kafkas keleri İnce parmaklı keler Kayalık alanlarda ve bina duvarlarında Kayalık alanlarda Orman içi açıklıklarda ve nemli yerlerde Orman içi açıklıklarda ve nemli yerlerde Daha çok yüksek steplerde Ek- III Ek- II Ek- II Squamata/Lacertidae Lacerta trilineata İri Orman içi otluk ve çalılık Ek- II LC yeşilkertenkele yerlerde Lacerta strigata Çizgili Orman içi otluk ve çalılık LC kertenkele yerlerde Darevskia rudis Trabzon Orman içi otluk ve çalılık Ek- LC kertenkelesi yerlerde çalılık III Darevskia Hemşin Orman ve çalılık LC armeniaca kertenkelesi alanlarda Squamata/Anguidae Anguis fragilis Yılanımsı Orman içinde kaya Ekkertenkele altlarında III Ophisaurus Oluklu Çalılık alanlarda Ek- II apodus kerkenkele Squamata/Typhlopidae Typhlops Kör yılan Orman içinde toprak Ekvermicularis altında III Squamata/Boinae Eryx jaculus Mahmuzlu Kurak alanlar ve step yılan Squamata/Colubridae Coluber Kocabaş Yılan Taşlık çalılık alanlar ravergieri Dolichophis Kırmızı Yılan Taşlık çalılık alanlar LC schmidti Eirenis modestus Uysal Yılan Taşlık alanlar Ek- LC III Eirenis collaris Yakalı Yılan Taşlık alanlar LC Eirenis Çizgili Yılan Taşlık alanlar LC LC LC LC LC LC 124

126 decemlineata Elaphe Sarı Yılan Yüksek kesimlerde Ek- II NT quartorlineata Elaphe situla Ev Yılanı Ek- II LC Elaphe Eskülap yılanı Ek- II LC longissima Coronella Güney Yılanı Orman içinde toprak Ekaustriaca altında III Natrix natrix Yarısucul Suya yakın çayırlıklarda Ek- LC yılan Natrix tesellata Su yılanı Sularda ve su kenarlarında III Ek- II Kuşlar Faaliyet alanı ve çevresinde tespit edilen ve yapılan literatür taraması sonucu bölgede bulunması muhtemel kuş türleri Tablo 44 'de verilmiştir. Tablo 44. Faaliyet alanı ve yakın çevresindeki biyotoplarda yayılış yapması muhtemel kuş türleri, göçmenlik durumları ve koruma statüleri Koruma Statü MAK Bern IUCN Takım / Familya Tür Türkçe Adı Göçmenlik Eki Durumu (Merke zi Av Komis yonu Ciconiiformes/ Ciconia ciconia Leylek Yazın Üreme I II LC Ciconiidae Falconiformes/ Accipitridae Columbiiformes/ Columbidae Strigiformes/ Strigidae Caprimulgiformes/ Caprimulgidae Apodiformes/ Apodidae Coraciiformes/ Coraciidae Passeriformes/ Alaudidae Passeriformes/ Hirundinidae Accipiter nisus Atmaca Yerli I II LC Falco tinnunculus Kerkenez Yerli I II LC Falco naumanni Küçük Kerkenez Yazın üreme I II VU Falco peregrinus Gökdoğan Kış göçmeni I II LC Columba livia Kaya güvercini Yerli III III LC Streptopelia decaocto Kumru Yerli II III LC Streptopelia Küçük kumru Yerli II III LC senegalensis Athene noctua Kukumav Yerli I II LC Caprimulgus europaeus Çobanaldatan Yazın üreme Apus apus Ebabil Yazın üreme Coracias garrulus Gökkuzgun Yazın üreme Galerida cristata Tepeli toygar Yerli Hirundo rustica Kır kırlangıcı Yazın üreme I II LC I III LC I II NT II III LC I II LC 125

127 Passeriformes/ Motacillidae Passeriformes/ Turdidae Passeriformes/ Sylviidae Passeriformes/ Oriolidae Passeriformes/ Laniidae Passeriformes/ Corvidae Passeriformes/Stur nidae Passeriformes/ Passeridae Passeriformes/ Fringillidae Passeriformes/ Emberizidae Delichon urbicum Ev Kırlangıcı Yazın üreme I II LC Anthus campestris Kır İncirkuşu Yazın üreme I II LC Motacilla flava Sarı kuyruksallayan Yaz göçmeni Motacilla alba Ak Yerli kuyruksallayan Erithacus rubecula Kızılgerdan Kış göçmeni I II LC I II LC I II LC Phoenicurus ochruros Kara kızılkuyruk Yerli I II LC Phoenicurus Kızılkuyruk Yazın üreme phoenicurus I II LC Oenanthe oenanthe Kuyrukkakan Yazın üreme I II LC Oenanthe isabellina Boz Yazın üreme kuyrukkakan I II LC Oenanthe hispanica Kara Kulaklı Yazın üreme Kuyrukkakan I II LC Saxicola rubetra Çayır taşkuşu Yaz göçmeni I II LC Saxicola torquata Taşkuşu Kış göçmeni I II LC Turdus philomelos Öter Ardıç Yerli II III LC Turdus viscivorus Ökse Ardıcı Kış göçmeni II III LC Turdus merula Karatavuk Yerli II III LC Turdus pilaris Tarla Ardıcı Kış göçmeni II III LC Hippolais pallida Ak Mukallit Yazın üreme I II LC Sylvia melanocephala Maskeli Ötleğen Yerli I II LC Phylloscopus collybita Çıvgın Kış göçmeni I II LC Oriolus oriolus Sarıasma Yazın üreme I II LC Lanius collurio Kızıl sırtlı Yaz göçmeni örümcekkuşu Pica pica Saksağan Yerli I II LC Corvus corone cornix Leş kargası Yerli III LC Sturnus vulgaris Sığırcık Yerli II LC Passer domesticus Serçe Yerli Passer hispaniolensis Söğüt serçesi Yazın üreme II III LC Fringilla coelebs İspinoz Yerli II III LC Carduelis cannabina Ketenkuşu Yerli I II LC Carduelis carduelis Saka Yerli I II LC Carduelis chloris Florya Yerli I II LC Emberiza hortulana Kirazkuşu Yazın üreme II III LC Emberiza citrinella Sarı kirazkuşu Kış göçmeni I II LC Emberiza Kara başlı çinte Yazın üreme I II LC melanocephala III III LC LC 126

128 Memeli Hayvanlar Faaliyet alanı ve çevresinde bulunması muhtemel memeli türleri koruma statüleri ile birlikte Tablo 45 de verilmiştir. Proje kapsamında bölgede tespit edilen memeli türleri endemik değildir. Ancak Bern Sözleşmesi kapsamında bulunmaktadırlar. Projeden kaynaklı bu türlerin etkilenmemesi için inşaat ve işletme aşamalarında oluşacak toz, gürültü vb. etkilere dikkat edilecektir. Tablo 45. Faaliyet alanında görülmesi muhtemel Memeli hayvan türleri ve koruma statüleri Takım / Koruma Statü Tür Türkçe Adı Habitatı Familya Bern IUCN Alandaki ormanlık Eulipotyphla/ alanlar ve dere Erinaceus concolor Kirpi - LC Erinaceidae kenarları başta olmak üzere her yerde Eulipotyphla/ Soricidae Chiroptera/Rhino lophidae Chiroptera/ Vespertilionidae Crocidura suaveolens Crocidura leucodon Rhinolophus ferrumequinum Rhinolophus hipposideros Myotis blythii Myotis emarginatus Myotis mystacinus Myotis daubentonii Nyctalus leisleri Pipistrellus pipistrellus Sivriburunlu bahçe faresi Sivriburunlu bahçe faresi Büyük nalburunlu yarasa Küçük nalburunlu yarasa Fare Kulaklı Küçük yarasa Kirpikli yarasa Bıyıklı yarasa Su yarasası Ağaç yarasası Cüce yarasa Orman ve orman içi açıklıklarda, dere kenarlarında Orman ve orman içi açıklıklarda, dere kenarlarında Ormanlık alanlarda dere yataklarında uçar etraftaki mağaralarda ve terkedilmiş metruk yerlerde yuvalanır Ormanlık alanlarda dere yataklarında uçar etraftaki mağaralarda ve terkedilmiş metruk yerlerde yuvalanır Etraftaki mağaralarda ve terk edilmiş metruk yerlerde yuvalanır Yuvalanma alanı mağara ve metruk yerlerdir Yerleşke ve metruk yerlerde yuvalanır nemi daha çok sever Suya yakın mağara ve metruk binalarda yuvalanır Yuvalanmak için ağaçlara ve ahşap binaları tercih eder Proje civarındaki evlerin çatılarında. Ek- II Ek- III Ek- II Ek- II Ek- II Ek- II Ek- II Ek- II Ek- II Ek- III LC LC LC LC LC LC LC LC LC LC 127

129 Lagomorpha/ Leporidae Lepus europaeus Yabani tavşan Orman içinde veya açıklıklarda bulunur Ek- III LC Rodentia/Sciurid ae Rodentia/ Cricetidae Rodentia/ Muridae Sciurus anomalus Sciurus vulgaris Microtus rossiaemeridionalis (Microtus levis) Apodemus mystacinus Apodemus flavicollis Apodemus uralensis Anadolu sincabı Avrupa sincabı Çayır tarla faresi Orman kayalık faresi Sarı göğüslü Orman Faresi Küçük orman faresi Orman içinde ve meyve bahçelerinde bulunur Ormanlık alanlarda; bölgeye sonradan girmiş bir tür Orman içi ve arası bol otlu suya yakın çayırlıklarda bulunur Orman içinde ve özellikle kayalık arazide Orman içinde yayılış yapar Orman içinde ve daha yüksek rakımlarda yayılış yapar Ek- II LC LC LC LC LC Rodentia/ Gliridae Carnivora/ Mustelidae Mus macedonicus Glis glis Mustela nivalis Martes foina Ev Faresi Yediuyur Gelincik Kaya sansarı Yerleşkeler ve çalılık nemli yerlerde bulunur Orman içinde ve fındıklıklara yakın bulunur-kış uykusuna yatar. Orman içi kayalık ve dere yataklarında ve yerleşke civarında Orman içinde ve yerleşke civarında Ek- III Ek- III Ek- III LC LC LC LC Meles meles Porsuk Orman içinde ve yerleşke civarında Ek- III LC Carnivora/ Canidae Vulpes vulpes Canis lupus Tilki Kurt Orman içinde ve yerleşke civarında Orman içinde ve yerleşke civarında Ek- II LC LC Carnivora/ Ursidae Ursus arctos Ayı Orman içinde ve civarda görülebilir Ek- II LC Cetartiodactyla/ Suidae Sus scrofa Domuz Orman içi ve özelikle tenha dere yatakları Ek- III LC BERN Sözleşmesi Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarının Korunması Sözleşmesi ilk defa 1979 yılında Bern de kabul edilmiştir. Ülkemiz bu sözleşmeyi 1984 yılında imzalayarak sözleşmeye taraf olmuştur. Bu sözleşmenin amacı: nesli tehlikeye düşmüş ve düşebilecek türlerin özellikle göçmen olanlarına öncelik verilmek üzere, yabani flora ve fauna ve bunların yaşam ortamlarının korunmasını sağlamak ve bu konuda birden fazla devletin 128

130 işbirliğini geliştirmektir. Ülkemizin bu sözleşmeye taraf olması nedeniyle havzadan kaydedilen türlerle ilgili olarak Bern sözleşmesinin hangi ekinde yer aldıkları ilgili tablolarda verilmiş ve Bern eklerinin içeriği aşağıda açıklanmıştır. Bern Sözleşmesine göre koruma altına alınan fauna türleri iki kategoriye ayrılmıştır: Ek-II Kesin olarak koruma altına alınan türler Ek-III Korunan türler Sözleşmesi Madde 6 hükümleri: Her Âkit Taraf, II no.lu ek listede belirtilen yabani fauna türlerinin özel olarak korunmasını güvence altına alacak uygun ve gerekli yasal ve idari önlemleri alacaktır. Bu türler için özellikle aşağıdaki hususlar yasaklanacaktır: a) Her türlü kasıtlı yakalama ve alıkoyma, kasıtlı öldürme şekilleri; b) Üreme veya dinlenme yerlerine kasıtlı olarak zarar vermek veya buraları tahrip etmek; c) Yabani faunayı, bu Sözleşmenin amacına ters düşecek şekilde, özellikle üreme, geliştirme ve kış uykusu dönemlerinde kasıtlı olarak rahatsız etmek; d) Yabani çevreden yumurta toplamak veya kasten tahrip etmek veya boş dahi olsa bu yumurtaları alıkoymak; e) Bu madde hükümlerinin etkinliğine katkı sağlayacak hallerde, tahnit edilmiş hayvanlar ve hayvandan elde edilmiş kolayca tanınabilir herhangi bir kısım veya bunun kullanıldığı malzeme dahil, bu hayvanların canlı veya cansız olarak elde bulundurulması ve iç ticareti. Ek II: Kesinlikle koruma altına alınması gereken fauna türlerini içeren liste Ek II içinde yer almaktadır. Sözleşmeye akdeden taraflar Ek II de belirtilen vahşi fauna türlerinin özel olarak koruma altına alınması için gerekli yasal ve idari önlemleri alacaktır. Bu türlerle ilgili olarak aşağıda belirtilen durumlar özellikle yasaklanacaktır: Ek III: Koruma altına alınan fauna türlerinin listesini içermektedir. Sözleşmeyi akdeden her bir taraf Ek III de belirtilen vahşi fauna türlerinin koruma altına alınmasını temin etmek için uygun ve gerekli yasal ve idari önlemleri alacaktır. Ek II de belirtilen vahşi fauna türlerinin istismar edilmesi konusu, 2. Maddede ileri sürülen şartlar göz önüne alınarak populasyonları tehlikeden uzak tutmak için düzenlenecektir. Buna yönelik önlemler aşağıdakileri içerecektir: Ek-IV Yasaklanan Av Metodu ve Araçları ile Diğer Yasak İşletme Şekilleri Bern Sözleşmesi Madde 7 hükümleri: 1 - Her Âkit Taraf, III no.lu ek listede belirtilen yabani faunanın korunmasını güvence altına alacak uygun ve gerekli yasal ve idari önlemleri alacaktır. 2 - III no.lu ek listede belirtilen yabani faunanın her türlü işletme şekli, 2. maddenin şartları gözönünde tutularak, populasyonlarının varlığını tehlikeye düşürmeyecek şekilde düzenlenmiş olacaktır. 3 - Alınacak önlemler; a)kapalı av mevsimlerini ve/veya işletmeyi düzenleyen diğer esasları, b)yabani faunayı yeterli populasyon düzeylerine ulaştırmak amacıyla, uygun durumlarda, işletmenin geçici veya bölgesel olarak yasaklanmasını, c)yabani hayvanların canlı ve cansız olarak satışının, satmak amacıyla elde bulundurulmasının ve nakledilmesinin veya satışa çıkarılmasının uygun şekilde düzenlenmesi hususlarını kapsayacaktır. 129

131 IUCN (International Union for Conservation of Nature and Natural Resources); IUCN (International Union for Conservation of Nature and Natural Resources: Doğa ve Doğal Kaynakların Korunması için Uluslararası Birlik) kısaltmasıyla tanımlanan bu organizasyon, ülkeler bazında türlerin populasyon büyüklüğünü ve yayılış alanlarını dikkate alarak farklı tehlike kategorileri (Red Data Book) yayınlarlar. Bu kategoriler ana hatları ile aşağıda verilmiştir. Bunun dışında ülkemiz türleri ile ilgili olarak belirlenen kriterler, ilgili bölümlerde listelenmiş hayvanlar için verilmiştir. EX (Extınct EW (Extinct İn The Wild) CR (Critically Endangered) EN (Endangered) VU (Vulnerable) NT (Near Threatened) LC (Least Concern) DD (Data Deficient) NE (Not Evaluated) ) Nesli tükenmiş olan takson (Tükenmiş) Doğada yok olmuş takson(doğada Tükenmiş) Kritik olarak tehlikede olan takson(kritik) Tehlike altında olan takson(tehlikede) Neslinin doğada tükenme riskinin yüksek olduğu takson(duyarlı-hassas-zarar Görebilir) Tehdit altına girebilir (Tehdite Yakın) Geniş yayılışlı ve nüfusu yüksek olan takson (Düşük Riskli) Yeterli bilgi bulunmadığı için yayılışına ve/veya nüfus durumuna bakarak tükenme riskine ilişkin bir değerlendirme yapmanın mümkün olmadığı takson(yetersiz Verili) Değerlendirilmemiş takson (Değerlendirilmemiş) Merkez Av Komisyonu (MAK) Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü tarafından her yıl Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Merkez Av Komisyonu kararlarına göre faaliyet alanı ve çevresinde saptanan türler Ek Listelerde verilen kategorilere göre de sınıflandırılmış ve tablolarda MAK ekleri türler için verilmiştir. MAK Kararlarına göre; Ek Liste- I Koruma altına alınan yaban hayvanları Ek Liste-II Merkez Av Komisyonu nca koruma altına alınan av hayvanları Ek Liste-III Merkez Av Komisyonu nca avına belli edilen sürelerde izin verilen av hayvanları gösterir. Projenin özellikle inşaat aşamasında meydana gelecek etkiler nedeniyle ekosistem kaybı yaşanacak olup, türler alanı terk edeceklerdir. İnşaat aşamasında meydana gelecek etkiler (tozuma, hafriyat vb.) nedeniyle doğal habitatlar, bitki örtüsü ve fauna türleri üzerine olumsuz etkiler olabilecektir. Faaliyet alanı ve çevresinde yayılış gösteren türler ekolojik bütünlüğe bağlı olarak geniş yayılışlı türlerdir. Faaliyet alanı ve çevresinin doğallığının bozulmasıkaçınılmaz bir gerçek olup, projeden kaynaklı nesli tehlike altında kalacak fauna türleri bulunmamaktadır. Bununla birlikte, aşağıdaki önerilerin dikkate alınması gerekmektedir. 130

132 Faaliyet alanı ve çevresinde yayılış gösteren faunanın bu projeden minimum düzeyde etkilenmesi için gürültü, toz vb. bütün inşaa ve işletme faaliyetlerinde ortaya çıkacak çevresel etkilere dikkat edilecek ve MAK Kararlarına titizlikle uyulacaktır. SUCUL FLORA VE FAUNA Proje kapsamında alanın içsularındaki canlı türlerini belirlemeye yönelik Hidrobiyolojik (Sucul Yaşam) Değerlendirme çalışmaları Ek- 19 HES Projeleri ve Diğer Hidrolik Faaliyet Talepleri İçin Değerlendirme Raporu, Kısım II). Gazi Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Tahir ATICI tarafından gerçekleştirilmiştir. Proje faaliyet alanındaki dere ve kollarındaki habitat yapıları dikkate alınarak örnekleme istasyonları seçilmiş, Fitoplanktonik ve zooplanktonik organizmaları tespit etmek amacıyla 55 µm por açıklığında, 30 cm. çapında ve 1 m. uzunluğunda plankton kepçesi kullanılmıştır ve alınan örnekler, 250 cc'lik plastik kavanozlarla laboratuara getirilmiştir. Ayrıca tatlısu alglerinin sucul ortamlarda çok farklı habitatları işgal etmiş olmalarından dolayı bitkilerin, taşların ve sedimenin yüzeyinden kazıma yapılmak suretiyle örnekler alınmıştır. Planktonik numuneler % 4'lük formaldehit ile tamponlanarak fikse edilmişlerdir. Laboratuara getirilen örneklerden diyatome dışındaki tatlısu alglerin geçici preparatları hazırlanarak Nikon marka mikroskop altında teşhisleri yapılmıştır. Bentik omurgasız örnekleri belirlenen istasyonlardan beş dakika boyunca dip kepçesi ile akarsu tabanının taranmasıyla toplanmıştır. Toplanan bu örnekler %80'lik alkolde saklanmış ve daha sonra laboratuarda binoküler mikroskop ile incelenip teşhisleri yapılmıştır. Balık örnekleri serpme ağ kullanılarak yakalanmıştır. Balıklar önce % 4'lük formaldehite alınmış, daha sonra alkolde muhafaza edilerek balık türlerinin teşhisleri yapılmış ve istasyonlara göre dağılımları değerlendirilmiştir. Sucul canlı türleri ile ilgili olarak teşhis işlemlerinde aşağıda belirtilen literatürler kullanılmıştır; Krammer and Lange-Bertalot, 1986; 1988; 1991a; 1991b; Bold and Wynne 1985; Czernecki and Blinn, 1978; Foged, 1982; Germain 1981; Hustedt, 1930; Prescott, 1982; Patrick and Reimer, 1966; Sreenivasa and Duthie, 1973; Van Heurck, 1962; Cox, 1996; Huber Pestalozzi, 1938; 1941; 1955; 1961; 1968; 1982; Komarek, 1983; Hutchinson (1967); Pejler (1962); Kuttikova (1970); Kolisko (1974); Koste (1978a; 1978b); Ridder (1981); Kiefer (1978); Illies (1978)'e göre kontrol edilmiştir. Biyolojik veriler Çalışma alanında belirlenen istasyonlardan alınan numunelerde mevcut sucul canlıların listesi Ek- 19 HES Projeleri ve Diğer Hidrolik Faaliyet Talepleri İçin Değerlendirme Raporu, Kısım II Tablo 2.1, Tablo 2.2, Tablo 2.3 de verilmiştir. Bentik Organizmalar Bentik hayvanlar son derece çeşitlidir ve tüm şubelerle temsil edilirler. Bu gerçek, heterojen habitat, beslenme, gelişme, üreme, ölüm ve davranış özellikleri ile birleşince bu hayvanların bütünsel ve fonksiyonel bir yaklaşımla ele alınmalarını son derece 131

133 zorlaştırmaktadır. Bentik hayvanlar ile ilgili çalışmalar, çevresel değişkenlerle ilişkili olarak tanımına ve dağılımına odaklanmıştır. Bölgeden tespiti yapılan organizmalar Atrichopogon sp., Ophiogomphus sp., Berdeniella unispinosa, Hydrobaenus sp. dır. Balıklar Örnekleme çalışmalarında yukarıda belirtilen farklı dört su kaynağında herhangi bir balık türüne rastlanılmamıştır. Ancak civardaki yerleşim alanlarında yaşayanlarla yapılan anketlerde sadece Karaburun Deresi'nde su seviyesinin arttığı dönemlerde mevsimsel olarak balık görülebildiğini ve asıl ana kaynak olan Mezitli deresinde ise balık olduğu belirtilmiştir. Yapılan literatür çalışmalarında bu türlerin Salmo trutta macrostigma (Dağ alası) ve Barbus plebejus (Bıyıklı Balık) olduğu belirlenmiştir. IV Endemik, Hassas, Nesli Tehlike Altındaki Balık Türleri İçin Gerekli Optimum Su Yükseklikleri, Miktarları, Çözünmüş Oksijen Miktarı, Su Hızı Gibi Parametrelerin İncelenerek, Projenin Bu Türler Üzerindeki Etkilerinin Değerlendirilmesi, Alınacak Tedbirlerin Belirtilmesi, Çevresel akış miktarının belirlenmesinde için Islak Çevre yöntemi kullanılmıştır. Bu yöntem, sucul ve habitat açısından önem taşıyan su derinliği, akım hızı, akım alanı büyüklüğü/ genişliği ve ıslak çevre ile debiyi doğrudan ilişkilendirmektedir. HES Projeleri ve Diğer Hidrolik Faaliyet Talepleri İçin Değerlendirme Raporunda teşhis edilen türler çok yaygın türler olup hemen her akarsu ve kaynak suyunda gözlenebilir. Teşhisi yapılan alg türleri genelde temiz dağ sularında bulunan yaygın türde canlılardır. Örnekleme alanında belirlenen türler genellikle kozmopolit alg türleri olup Türkiye genelinde yaygın olarak bulunmaktadır. Hayvansal (Zoo) mikroskobik organizma olarak 2 tür belirlenmiş ve hayvansal sucul organizmalar 2 tür balık türü çevrede yaşayan kişilere yapılan ankette ve literatür çalışmalarında var olduğu belirlenmiştir. Bu türler Salmo trutta macrostigma (Dağ alası) ve Barbus plebejus (Bıyıklı Balık) dır. Regülatöre alınan su miktarından sonra kalması gereken en az su (Kadim su miktarı/ can suyu), su yüksekliği ve su hızı miktarları Hidrojeolojik etüd çalışmaları referans alınarak Tablo 46, tablo 47, tablo 48, tablo 49 da verilmiştir. Tablo 46. Boğakaya Regülatörü aylık olarak hesaplanan can suyu miktarı ve su derinliği Kalması gereken su Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül miktarı m3/s 0,05 0,05 0,06 0,07 0,10 0,13 0,15 0,09 0,05 0,05 0,05 00,05 h (cm) V(m/sn)

134 Tablo 47. Üçüncü Regülatörü aylık olarak hesaplanan can suyu miktarı ve su derinliği Kalması gereken su Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül miktarı m3/s 0,012 0,012 0,012 0,017 0,024 0,32 0, ,013 0,012 0,012 0,012 h (cm) V(m/sn) Tablo 48. Bıçkı Regülatörü aylık olarak hesaplanan can suyu miktarı ve su derinliği Kalması gereken su Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül miktarı m3/s 0,007 0,007 0,007 0,007 0,009 0,012 0,014 0,009 0,007 0,007 0,007 0,007 h (cm) V(m/sn) Tablo 49. Karaburun Regülatörü aylık olarak hesaplanan can suyu miktarı ve su derinliği Kalması gereken su Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül miktarı m3/s 0,023 0,023 0,023 0,023 0,030 0,039 0,045 0,028 0,023 0,023 0,023 0,023 h (cm) V(m/sn) Proje Alanında belirlenmiş olan Endemik, Hassas, Nesli Tehlike Altındaki Balık Türü bulunmamaktadır. Projede için hazırlanan HES Projeleri ve Diğer Hidrolik Faaliyet Talepleri İçin Değerlendirme Raporu nda belirlenen canlılar için balık geçidi yapılacaktır. Ayrıca hazırlanan rapor neticesinde dere yatağına canlı hayatın devamı için regülatörlerden son on yılın ortalamasının %10 u kadar bir debi sürekli olarak mansaba bırakılacaktır. Tarımsal sulama, içme ve kullanma suyu miktarları ve diğer kullanım hakları hariç olmak üzere en az bırakılacak su miktarları ; Boğakaya Regülatörü için çevresel akış miktarının Haziran-Temmuz-Ağustos- Eylül-Ekim-Kasım ayları içinde 0,05 m 3 /s, Aralık ayı süresince 0,06 m 3 /s, Ocak ayı süresince 0,07 m 3 /s, Şubat ayı süresince 0,10 m 3 /s, Mart ayı süresince 0,13 m 3 /s, Nisan ayı süresince 0,15 m 3 /s, Mayıs ayı süresince 0,09 m 3 /s, Üçüncü Regülatörü için çevresel akış miktarının Temmuz-Ağustos-Eylül-Ekim- Kasım-Aralık ayları içinde 0,012 m 3 /s, Ocak ayı süresince 0,017 m 3 /s, Subat ayı süresince 0,024 m 3 /s, Mart ayı süresince 0,032 m 3 /s, Nisan ayı süresince 0,036 m 3 /s, Mayıs ayı süresince 0,023 m 3 /s, Haziran ayı süresince 0,013 m 3 /s, 133

135 Bıçkı Regülatörü için çevresel akış miktarının Haziran-Temmuz-Ağustos-Eylül- Ekim-Kasım-Aralık-Ocak ayları içinde 0,007 m 3 /s, Şubat ayı süresince 0,009 m 3 /s, Mart ayı süresince 0,012 m 3 /s, Nisan ayı süresince 0,014 m 3 /s, Mayıs ayı süresince 0,009 m 3 /s, Karaburun Regülatörü için çevresel akış miktarının Haziran-Temmuz-Ağustos- Eylül-Ekim-Kasım-Aralık-Ocak ayları içinde 0,023 m 3 /s, Şubat ayı süresince 0,030 m 3 /s, Mart ayı süresince 0,039 m 3 /s, Nisan ayı süresince 0,045 m 3 /s, Mayıs ayı süresince 0,028 m 3 /s olması uygun görülmüştür. Deredeki suyun derinliğinin azalması, balıkların su içindeki hareketlerini olumsuz etkiler. Deredeki suyun derinliğinin azalması, su sıcaklığını etkiler. Suyun sıcaklığı, balık için sınırlayıcı bir faktördür. Örneğin alabalık soğuk su türüdür ve 15 C nin üzerindeki sıcaklıklarda hayatta kalması mümkün değildir. Su derinliğinin azalması nedeniyle su sıcaklığının 15 C nin üzerine çıkması alabalık popülasyonlarını tehlikeye sokar. Ancak Projede bulunan derelerde alabalık gibi soğuk suda yaşayan balıklar bulunmadığından derinliğin azalmasına bağlı su sıcaklığı yükselmesinin sucul habitata etkisinin minimum olacağı öngörülmektedir. IV Madenler Ve Fosil Yakıt Kaynakları (Rezerv Miktarları, Mevcut Ve Planlanan İşletilme Durumları, Yıllık Üretimleri Ve Bunun Ülke Veya Yerel Kullanımlar İçin Önemi Ve Ekonomik Değerleri), Proje Alanı; İnegöl İlçesinde Bursa nın güneydoğusunda yer almaktadır. Bursa ilindeki jeolojik çeşitlilik beraberinde birçok cevherleşmeyi de getirmiştir. Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü nün Bursa ili ve yakın çevresinde yaptığı çalışmalar sonucunda önemli endüstriyel hammadde ve metalik maden yatak ve zuhurları ortaya çıkarılmıştır. Metalik madenler bakımından ildeki önemli metalik madenler altın, antimuan, bakır-kurşunçinko, krom, nikel, manganez, molibden ve volframdır. Bunlardan gr/ton Au tenörlü altın İnegöl-Sülüklügöl sahasında tespit edilmiş olup, ton görünür+muhtemel, ton mümkün rezerv belirlenmiştir. Sahada aynı zamanda %6.5 antimuan tenörlü ton antimuan rezervi bulunmaktadır ve yataktan geçmiş yıllarda 1000 ton kadar cevher üretilmiştir. İldeki diğer antimuan cevherleşmeleri Keles ilçesinde gözlenmektedir. Bunlardan % MoS2 tenörlü Kozbudaklar yatağında geçmiş yıllarda bir miktar üretim yapılmıştır. Sahada aynı zamanda % 0.3 WO3 tenörlü ton mümkün rezerve sahip wolfram cevherleşmeleri de tespit edilmiştir. Metalik madenler bakımından ildeki önemli metalik madenler altın, antimuan, bakır-kurşunçinko, krom, nikel, manganez, molibden ve volframdır. Bunlardan gr/ton Au tenörlü altın İnegöl-Sülüklügöl sahasında tespit edilmiş olup, ton görünür+muhtemel, ton mümkün rezerv belirlenmiştir. Sahada aynı zamanda %6.5 antimuan tenörlü ton antimuan rezervi bulunmaktadır ve yataktan geçmiş yıllarda 1000 ton kadar cevher üretilmiştir. İldeki diğer antimuan cevherleşmeleri Keles ilçesinde gözlenmektedir. Bunlardan % MoS 2 tenörlü Kozbudaklar yatağında geçmiş yıllarda bir miktar üretim yapılmıştır. Sahada aynı zamanda % 0.3 WO 3 tenörlü ton mümkün rezerve sahip wolfram cevherleşmeleri de tespit edilmiştir. Bursa ilinde önemli bakır-kurşun çinko sahaları yer almaktadır. Bakır-kurşun-çinko cevherleşmeleri yoğun olarak İnegöl ilçesinde gözlenmektedir. Bunlardan en önemlileri 134

136 İnegöl ilçesindeki Hayriye ve Saadet Köyleri sahalarındaki cevherleşmeleridir. Bu sahalarda % 0.1 ile % 0.96 Cu, % Zn arasında değişen tenörlere sahip toplam ton rezerv belirlenmiştir. Yatakların çoğu geçmiş yıllarda iletilmiştir. İl krom cevherleşmeleri bakımından da önemlidir. Orhaneli ve Harmancık ilçelerinde çok sayıda krom yatak ve zuhurları bulunmaktadır. Orhaneli krom yatakları bantlı-benekli iken, Harmancık krom yatakları ise çoğunlukla masif cevherlerden oluşmaktadır. % Cr 2 O 3 tenörleri 10 ile 40 arasında değişen bu yatak ve zuhurlardan bugüne kadar 86 tanesi işletmeye alınmış ve bunların çoğu değişik nedenlerle terk edilmiştir. Bazı yataklarda halen cevher üretimi devam etmektedir. Eski bilgilere göre yöredeki yataklarda % Cr 2 O 3 içeriği 10 ile 40 arasında olan toplam ton rezerv; % Cr 2 O 3 içeriği yüksek olan (% 40 ve üzeri) ton krom rezervi tespit edilmiştir. Bunlara ek olarak, Orhaneli yöresinde, düşük tenörlü 5-6 milyon ton potansiyel rezervin varlığı bilinmektedir. Orhaneli ilçesi aynı zamanda manganez ve sülfit tip nikel oluşumlarına da ev sahipliği yapmaktadır. İlçede % 1-4 Ni içerikli ton nikel rezervi tespit edilmiştir. İl dahilinde yılları arasında yapılan çalışmalar sonucunda Orhaneli- Burmu-Çivili-Sağırlar, Keles-Harmanalan, Keles-Davutlar, Mustafakemalpaşa- Devecikonağı, Mustafakemalpaşa - Soğukpınar kömür sahaları tespit edilmiştir. İl dahilinde Kaynarca-Çekirge, Orhangazi-Keramet- İnegöl-Oylat, Gemlik-Terme, Dümbüldek, Orhaneli-Ilıcaksu, Orhaneli-Sadağ ve Ağaçhisar jeotermal alanları bulunmaktadır. Kaynarca-Çekirge jeotermal alanındaki sıcak su kaynakları Kaynarca grubu ve Çekirge grubu şeklinde 2 grupta toplanmaktadır. Kaynarca-Çekirge jeotermal alanında MTA ve özel şahıslarca açılan toplam 8 adet sıcak su kuyusu bulunmaktadır. Orhangazi-Keramet jeotermal alanında 31.4ºC ve 53 lt/sn debiye sahip kaynak tespit edilmiştir. Orhangazi-Keramet jeotermal alanı içinde sıcak su amaçlı açılmış kuyu bulunmamaktadır. İnegöl-Oylat jeotermal alanında Oylat kaplıcaları civarında kırık ve çatlaklardan birçok sıcak su çıkışı gözlenmekte olup, bunlar genelde sızıntı şeklindedir. Bu çıkışlardan 2 tanesi kaptaj halinde toplanarak kullanılmaktadır. Bunlara Oylat 1 ve Oylat 2 kaynakları adı verilmiştir. Oylat-1 kaynağında 40.3 ºC sıcaklık ve 50 lt/sn debi ve Oylat-2 kaynağında ise 39.5 ºC sıcaklık ve lt/sn debiye sahip akışkan tespit edilmiştir. Proje alanın Oylat Kaplıcalarının bulunduğu alana uzaklığı yaklaşık 22 km olup, projeden kaynaklı etkilenmesi söz konusu değildir. Orhaneli-Ilıcaksu jeotermal alanında ise çok düşük debili birçok kaynağa rastlanmaktadır. Kaynakların sıcaklık değerleri 37 ile 45.5ºC arasında olup, debileri 0.66 lt/sn den küçüktür. Sadağ jeotermal alanında da 63.2ºC sıcaklık ve 1 lt/sn debiye sahip düşük debili bir adet kaynak bulunmaktadır. Ağaçhisar jeotermal alanındaki kaynağın sıcaklık ve debi değerleri ise 39.4ºC ve 2 lt/sn dir. ALTIN (Au) İnegöl-Sülüklügöl Sahası Tenör :3.027 gr/ton Au Rezerv : ton görünür+muhtemel, mümkün rezerv. 135

137 ANTİMUAN (Sb) İnegöl-Sülüklügöl Sahası Tenör :% 6.5 Sb Rezerv : Geçmiş yıllarda ton cevher çıkarılan yatakta halen ton rezerv vardır. BAKIR-KURŞUN-ÇİNKO (Cu-Pb-Zn) İnegöl-Hayriye ve Saadet Köyleri, Kocaköprüdere Pb-Zn-Cu sahası Tenör :% 0.43 Cu, % 3.30 Zn, % 0.85 Pb Rezerv : ton jeolojik rezerv. Yatak geçmiş yıllarda işletilmiştir. Inegöl-Hayriye ve Saadet Köyleri Kazmutdere Pb-Zn-Cu Sahası Tenör :% 0.1 Cu, % 2.16 Zn ve % Rezerv :Yatak geçmiş yıllarda işletilmiştir. İnegöl-Hayriye, Saadet Köyleri Sahası Tenör :% % 0.96 Cu, % % 47.9 Zn, % % 0.85 Pb Rezerv : ton görünür+muhtemel, ton jeolojik olup yatak önceki yıllarda işletilmiştir. Yenişehir-Kirazlıyayla Sahası Tenör : - Rezerv : ton görünür rezerv olup yatak önceki yıllarda işletilmiştir. BOR (B) Kemalpaşa-Kestelek Sahası Tenör :% 45 B2O3 Rezerv : ton görünür+muhtemel+mümkün rezerv. KROM (Cr) Orhaneli sahasında 124, Harmancık sahasında 157 olmak üzere il genelinde toplam 281 krom zuhur ve yatağı vardır. Orhaneli krom yatakları bantlı-benekli, Harmancık krom yatakları ise çoğunlukla masif cevherlerden oluşmaktadır. Tenör :% Cr2O3 Rezerv :Bugüne kadar 86 yatak işletmeye alınmış, bunların çoğu değişik nedenlerle terk edilmiştir. Halen 10 yatakta cevher üretimi devam etmektedir. Oldukça eski bilgilere göre yöredeki yataklarda toplam ton görünür+muhtemel+mümkün % Cr2O3 tenörlü, tongörünür+muhtemel+mümkün yüksek tenörlü (% 40 Cr2O3 ve üzeri) krom rezervi tespit edilmiştir. Bunlara ek olarak 5-6 milyon ton potansiyel rezervin varlığı bilinmektedir. MERMER (Mr) Karacabey-Seyran Köyü-KARACABEY SİYAHI Kalite :Siyah renklidir. Sertliği 4, yoğunluğu 2.73 g/cm3, porozitesi % 0.5 Rezerv : m3 M.K.P Güvem-Soğucak Köyleri-MUSTAFA KEMAL PAŞA SİYAHI Kalite :Beyaz renkli ve iri kristallidir. Sertliği 3, yoğunluğu 2.74 g/cm3, porozitesi % 0.4 Rezerv : m3 136

138 Bunun dışında Mustafa Kemal Paşa Beyazı, İznik Pembesi ve İncisi mermerleri bu yörenin bilinen mermerlerdir. Gemlik-GEMLİK DİYABAZI Kalite :Koyu yeşil renkli olup plajioklas, ojit ve ilmenit kristallerinden oluşmuştur. Sertliği 5, yoğunluğu 2.93 g/cm3, porozitesi % Rezerv : m3 jeolojik rezerv. NİKEL (Ni) Orhaneli-Yapköydere, Hamamdere, Meryemkıran Sahası Tenör :% 1-4 Ni olup sülfit tip nikel yatağıdır. Rezerv : ton görünür+muhtemel, ton mümkün rezerv. FELDİSPAT (Fld) Orhaneli-Yeşiller Köyü Sahası Tenör :% 7.2 K2O, % 5.47 Na2O, % 3.5 Fe2O3 Rezerv : Feldispatlar zenginleştirme işleminden sonra seramik sanayinde kullanılabilir. MANYEZİT (Mag) M.Kemalpaşa-Söğütalan Sahası Tenör :% 45 MgO Rezerv : ton görünür, ton muhtemel rezerv. Orhaneli-Topukköy Sahası Tenör :% 46 MgO Rezerv :5.000 ton görünür, ton muhtemel rezerv. KALSİT (Cc) Keles-Gököz Köyü-Harmanlar Sırtı Kalite :% 99.6 CaCO3 Rezerv : ton muhtemel rezerv. Karabiga Yatağı Tenör :İyi kalite Rezerv :Özel Şirket tarafından üretim yapılmakta olup sahada çok büyük rezerv vardır. TUĞLA-KİREMİT (TğKi) Yenişehir-Melteş Köyü Sahaları Kalite :Orta ve iyi Rezerv : ton jeolojik rezerv. MANGANEZ (Mn) Orhaneli (Dedeler, Akçasaz, Yukarı Demirler, Demirler), Gemlik (Armutlu), İnegöl (Yenice), Keles (Gelemiç), Mudanya (Dağtarla, Çepni), Akbıyık Sahaları Tenör :% Mn Rezerv :Geçmiş yıllarda bir kısmı işletilmiş olan yataklarda halen 70 ton görünür, 6000 ton muhtemel, 150 ton mümkün rezerv vardır. 137

139 MOLİBDEN (Mo) Kozbudaklar, Akpınar, Gelemiş Tenör :% MoS2 Rezerv :Yataklardan iki tanesi geçmiş yıllarda işletilmiştir. VOLFRAM (W) Uludağ yatağı Tenör :% 0.44 WO3 Rezerv :Geçmiş yıllarda ton üretim yapılmıştır. Halen ton görünür, ton görünür+muhtemel, ton muhtemel, ton mümkün rezerv vardır. Keles-Kozbudaklar Sahası Tenör :% 0.3 WO3 Rezerv : ton mümkün Ayrıca Keles (Delice, Kozbudaklar, Soğukpınar) ve İnegöl de de (Tahtaköprü) zuhurlar bulunmaktadır. ASBEST (Asb) Orhaneli (Kumlugedik, Sülüklü, Dombayuçtu, Terce, Ortadere, Pürhassalık, Harmancık) Sahaları Tenör :% 2-5 Asbest, lif boyları 2-15 mm Rezerv : ton görünür, ton muhtemel, ton mümkün olan yataklardan bir kısmı geçmiş yıllarda işletilmiştir JİPS (Jips) Gemlik (Adliye, Hamidiye Köyleri) Kalite : - Rezerv :1.000 ton muhtemel rezerv. KAOLEN (Kao) M.K.Paşa (Mineviz Köyü) Sahası Tenör :% Al2O3, % Fe2O3 Rezerv : ton mümkün rezerv. KİREÇTAŞI (Kçt) Gemlik (Gübre Fabrikaları), Orhaneli (Kırçal T.) Sahaları Tenör :% CaCO3 Rezerv :Gemlik sahasında ton muhtemel kireçtaşı rezervi. TALK (Talk) Karacabey (Şahmelek, Kurşunlu), Orhaneli (Dağgüney, Topuk, Göynükbelen, Dombayuçtu, Çobankaldırımı, Pürhasan) yatak ve zuhurları Tenör :% SiO2, % MgO, % Fe2O3 Rezerv : ton mümkün rezervi olan yatakların birçoğu geçmiş yıllarda işletilmiştir. OLİVİN (Ol) Orhaneli-Yongalık Sahası Tenör :% olivin içerikli dünit, % MgO Rezerv : ton potansiyel rezerv. Saha işletilmektedir 138

140 Şekil 62. Bursa İli Maden Haritası 139

141 IV Hayvancılık (Türleri, Beslenme Alanları, Yıllık Üretim Miktarları, Bu Ürünlerin Ülke Ekonomisindeki Yeri Ve Değeri), Proje alanı Bursa İli, İnegöl İlçesi Tahtaköprü Köyü nüfusunu ormancılığın yanı sıra hayvancılık ile de ilgilenmektedir. Köyde hane ihtiyaçlarını karşılayacak ölçekte ( kadar) büyükbaş ve bir o kadar da küçükbaş hayvan mevcudu vardır. Bursa ilinde toplam adet büyükbaş hayvan bulunmaktadır. Bunun adedi yerli, adedi melez ve adedi kültür ırkı sığırlardan oluşmaktadır. Yerli ırk sığırlar içinde bölgeye özgü yerli ırk ve yerli kara ırkı sığırlar bulunmaktadır. Kültür ırkı sığırlar içinde Holstein ırkı sığırlar sütçü, Montofon ve Simental ırkı sığırlar etçi-sütçü kombine karakter göstermektedirler. Yerli ırk sığır yetiştiriciliği fazla yem maliyeti olmadan sığırın etinden faydalanmak ve kurban bayramına yönelik olarak yapılmaktadır. Bursa İlinde bulunan yerli koyun ırkları arasında Kıvırcık ve Pırlak (Dağlıç- Kıvırcık Melezi) ırkları önemli yer tutmaktadır. Kültür ırkı olarak Karacabey Merinosu yetiştiriciliği yapılmaktadır. Merinosların yerli ırklar ile olan melezleri de bulunmaktadır. İlimizde keçi ırkı olarak kıl keçileri mevcuttur. Bursa İlinde 2011 yılı sonu itibari ile küçükbaş hayvan bulunmaktadır. İnegöl İlçesinde adet koyun ve 2300 adet keçi bulunmaktadır. Bursa da küçükbaş canlı hayvan ihracatı yapılmamaktadır. Bursa daki tüm ilçelerde küçükbaş hayvancılık yapılmaktadır. Bursa daki küçükbaş hayvanlar et yönünden mezbaha ve kombinalarda kesilip İl içi ve yurtiçinde satılarak değerlendirilmektedir. Sütünden yararlanılma oranı fazla değildir. Genelde küçükbaş hayvancılık et yönü açısından düşünülmektedir. Bursa da köy tavukçuluğu, Ülkemizde kuş gribi hastalığının görülmesinden sonra hızla düşüşe geçmiş ve üretim açısından bir önemi kalmamıştır. İlimizde ticari olarak kanatlı üretimi tavukçuluk alanında olup, İnegöl deki bir işletmede hindi yetiştiriciliği yapılmaktadır. diğer kanatlı türlerinin ticari üretimi bulunmamaktadır. Kanatlı yetiştiriciliğinin yanı sıra damızlık yumurta ve civciv üretimi de yapılmaktadır. Bursa Keles, Harmancık, Büyükorhan, Gürsu ve Yıldırım ilçeleri hariç diğer tüm ilçelerde ağırlıklı olarak ticari tavuk yetiştiriciliği yapılmaktadır. Etlik tavuk yetiştiriciliği, Balıkesir İli Bandırma İlçesinde bulunan tavukçuluk firmaları adına fason olarak yapılmaktadır. Tavuklar kesim yaşına geldikleri zaman ilgili sahibi firmalar nakliyesini yaparak tavukları Bandırma da bulunan kesimhanelerinde kesmektedirler. Yumurtacı işletmeler Türkiye nin her tarafına yumurtayı satabilmektedir. Kuluçkahanelerden çıkan civcivler de Türkiye nin her tarafına satılabilmekte olup pazar sorunu bulunmamaktadır. Ayrıca Bursa İli nde su ürünleri yetiştiriciliğide yapılmakta olup, İnegöl İlçesi Maden Köyü ve Hilmiye Köyü nde Alabalık Üretim Tesisi bulunmaktadır. 140

142 IV Peyzaj Değeri Yüksek Yerler Ve Rekreasyon Alanları, Proje Sahası ve yakın çevresinde peyzaj değeri yüksek yerler, rekreasyon alanları ile benzersiz özellikteki jeolojik ve jeomorfolojik oluşumların bulunduğu alanlar yer almamaktadır. IV Devletin Yetkili Organlarının Hüküm Ve Tasarrufu Altında Bulunan Araziler (Askeri Yasak Bölgeler, Kamu Kurum Ve Kuruluşlarına Belirli Amaçlarla Tahsis Edilmiş Alanlar, Vb.), Proje alanı orman arazisi içerisinde kalmaktadır. Orman alanları dışında, proje alanı ve yakın çevresinde devletin yetkili organlarının hüküm ve tasarruf altında bulunan; askeri yasak bölgeler, kamu kurum ve kuruluşlarına belirli amaçlarla tahsil edilmiş alanlar yer almamaktadır. IV Proje Yeri Ve Etki Alanının Mevcut Kirlilik Yükü, Proje sahası ve çevresinde gaz ve toz emisyonu oluşturacak herhangi bir endüstriyel tesis bulunmamaktadır. Yapılmış olan saha gezileri sırasında gürültü kaynağı da gözlemlenmemiştir. Projenin gerçekleştirileceği alanda ve civarında genellikle tarım alanları mevcuttur. Sahada az da olsa zirai gübreleme ve ilaçların kullanımından bahsetmek mümkündür. Bu sebeple tarımsal üretimden kaynaklanacak kirlilikten bahsedilebilir. Bölgede endüstriyel alan mevcut olmayıp, arazi gözlemlerine göre toprak-su kirliliği mevcut değildir. Projede etkili olacak olan derelerin memba ve mansabında Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi Yönetimi Ek-5 Tablo 5 e göre su analizi yaptırılmış olup, toplam koliform değerinin yüksek olduğu belirlenmiştir. Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi Yönetimi Ek-5 Tablo 5 e göre yapılan su analizleri Ek 20 de sunulmuştur. IV Diğer Özellikler. Bu bölümde açıklanması gereken başka bir husus bulunmamaktadır. IV.3. Sosyo - Ekonomik Çevrenin Özellikleri Tüfekçikonağı Hidroelektrik Santrali,(Boğakaya, Bıçkı, Karaburun Regülatörleri ve ilave Üçüncü Regülatörü) Bursa İli, İnegöl İlçesi, Tüfekçikonağı Köyü sınırları içerisinde yeralmaktadır. Aşağıda proje sahasının yer aldığı yerleşim birimlerinin sosyo-ekonomik özellikleri incelenmiştir. IV.3.1. Ekonomik Özellikler (Yörenin Ekonomik Yapısını Oluşturan Başlıca Sektörler, Yöresel İşgücünün Bu Sektörlere Dağılımı, Sektörlerdeki Mal Ve Hizmet Üretiminin Yöre Ve Ülke Ekonomisi İçindeki Yeri Ve Önemi, Diğer Bilgiler ), İlçe ekonomisinin temeli tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır. Kullanılan arazinin az ve verimsiz oluşu işsizliğe neden olmaktadır. Bu yüzden dışarıya göç vermektedir. Tahıl ve sebze ziraatı yapılan tarım alanlarının dar olması nedeniyle makineleşmeye gidilememekte akarsu ve dere kenarlarında meyvecilik yapılmaktadır. Bölgede şeftali, 141

143 çilek, kiraz, deveci armudu, ahududu, kestane ve elma gibi çeşitli meyvecilik tarımı yapılmaktadır. Ayrıca, patates ve diğer sebze yetiştiricileri de bulunmaktadır. İnegöl Ziraat Odası tarımsal kalkınma kooperatifleri bünyesinde süt üretimi ve suni tohumlama çalışmaları da yürütülmektedir. Bölgede yapılan böyle bir yatırım, bölge ekonomisinin canlanmasına neden olacaktır. Proje uygulamaları esnasında yapılacak yollar ve temin edilecek ulaşım imkanları da çevre halkının yararlanmasına açılacaktır. Bilindiği üzere ülkemizde, her türlü enerji çok pahalıdır ve tüketiminin % 68 i ithal edilmektedir. Ekonomik değeri başka türlü değerlendirildiği takdirde çok daha yüksek ve çevre yanlısı olan odun ve hayvan gübresi, ülkemizde yakıt olarak kullanılmaktadır. DİE 2000 yılı istatistiklerine göre tüketilen enerjinin %11 i odun ve gübreden temin edilmektedir. Oysa Tüfekçikonağı HES Projesi, inşa edildikten sonra kaba bir yaklaşımla yılda 3220 adet her biri 2,5 ton ağırlığındaki ağacı kesilmekten kurtaracak bir projedir. IV.3.2. Nüfus (Yöredeki Kentsel Ve Kırsal Nüfus, Nüfus Hareketleri; Göçler, Nüfus Artış Oranları, Ortalama Hane Halkı Nüfusu, Diğer Bilgiler), Türkiye İstatistik Kurumu 2013 yılı verilerine göre İnegöl 236,168 kişilik nüfusuyla Bursa'nın en büyük merkez ilçelerinden biri ve Güney Marmara'nın 2. büyük kentidir sayımlarına göre ilçede kişi yaşamaktaydı. İlçenin nüfusu 2010 nüfus sayımına göre 'ne yakındır. Bunun 'ni ilçe merkezinde, yaklaşık 'ni ise, Kasaba ve Köylerde yaşamaktadır. İlçe bağlısı olarak merkez hariç olmak üzere ilçe merkezine bağlı; 5 belde, 94 köy ve 14 mahalleden oluşmaktadır. plakası :16 dır. Nüfusun tamamı yerli halkı olan Manavlar ve Yörüklerden oluşurken Osmanlı-Rus Savaşı sonrası Balkan ve Kafkas göçmenleri iskan edilmişlerdir. İlçede yaşayan Macırlar, Boşnaklar, Gürcüler, Çerkezler, Ahıskalılar, Yörükler, Arnavutlar Osmanlı'nın son dönemlerinden itibaren şehre yerleşmişlerdir. İlçe özellikle 1975 yılından itibaren Ardahan-Posof, Muş, Bitlis, Artvin, Çorum ve Yozgat yörelerinden yoğun göç almıştır. İlçeye en son yaşanan toplu göçü ise 1990 yılında Bulgaristan'daki baskılardan kaçarak anavatanlarına sığınan ve halk dilinde "muhacır-macır" diye söylenen Bulgaristan Türkleri gerçekleştirmiştir. İnegöl, Daha çok Güneydoğu Anadolu Bölgesi, Doğu Anadolu Bölgesi, Karadeniz Bölgesi ve İç Anadolu Bölgesi'nden göç almaktadır. İnegöl tüm bu bölgelerden gelen yoğun göçün yanında Kütahya, Domaniç, Tavşanlı, Yenişehir, Bilecik, Bozüyük, Pazaryeri gibi yakın il ve ilçelerden de sürekli olarak göç almaktadır. Tablo 50. İnegöl İlçesi Yıllara göre nüfus dağılımı Yıl Toplam Şehir Kır

144 Yıl Toplam Şehir Kır IV.3.3. Gelir (Yöredeki Gelirin İşkollarına Dağılımı, İşkolları İtibariyle Kişi Başına Düşen Maksimum, Minimum Ve Ortalama Gelir), İnegöl, 'e yaklaşan nüfusuyla Marmara nın en önemli kentlerinden biridir. Sanayi bakımından Türkiye'nin en gelişmiş 16. büyük sanayi merkezidir. İnegöl ilçesi, coğrafi konumundan ötürü cumhuriyet döneminde büyük bir gelişme göstermiştir. Çevresindeki ormanlar nedeniyle 1980'lere kadar orman ürünleri alanında imalat sanayi gelişmiştir; 1980 sonrasında ise Organize Sanayi Bölgesi'nin kurulması ile birlikte orman ürünlerinin yanında tekstil, otomotiv yan sanayi ve diğer sanayi kollarında da gelişmiştir yılında kurulan İnegöl Organize Sanayi Bölgesi Türkiye nin ilk organize sanayi bölgeleri arasında yer alır. Türkiye toplam ihracatının %1 ini, mobilya ihracatının % 10 unu, yurt içi mobilya talebinin ise % 40 ını bu şehir karşılar. Tekstil sektörü ihracatındaki payı ise % 6 dır. İnegöl Organize Sanayi Bölgesi 1976 yılında kurulan İnegöl Organize Sanayi Bölgesi, Türkiye nin ilk ilçe organize sanayi bölgesidir. İnegöl Organize Sanayi Bölgesi ndeki 108 parselde bulunan 85 tesis faaliyet halindedir ve 13 bin civarında istihdam sağlamaktadır. Tablo 51. Organize Sanayi Bölgesindeki Firmaların Sektörlere Göre Dağılımı ve İstihdamı İnegöl Mobilya Ağaç İşleri İhtisas Organize Sanayi Bölgesi İnegöl Mobilya Ağaç İşleri İhtisas Organize Sanayi Bölgesi`ne ait kuruluş protokolü Sanayi ve Ticaret Bakanlığı nca onaylanmıştır. İnegöl Mobilya Ağaç İşleri İhtisas Organize Sanayi Bölgesi olarak planlanan İnegöl 2. OSB de kamulaştırma çalışmaları ve yer tahsisleri hızla sürmektedir. 13 km. lik yol çalışması tamamlanmış olup kalan yolların tamamının keşif ve ihale çalışmaları devam etmektedir. İnegöl Mobilya Ağaç İşleri İhtisas Organize Sanayi Bölgesi nde dönüm arazi kamulaştırılmıştır. Bir 143