GÖRGÜ-GÖRENEK ANITTEPE ROTARY KULÜBÜ

Bugünün Gençleri Yarýnýn Büyükleri Ýçin GÖRGÜ-GÖRENEK ANITTEPE ROTARY KULÜBÜ

Bugünün Gençleri Yarýnýn Büyükleri Ýçin GÖRGÜ-GÖRENEK ANKARA ANITTEPE ROTARY KULÜBÜ'NÜN 2009/2010 DÖNEMÝ GENÇLÝK ve TOPLUM HÝZMETÝDÝR Dönem Baþkaný Engin Bozkurt Yazan Fatma Çölaþan (Geçmiþ Dönem Baþkaný) Geniþletilmiþ 2.Baský: Ocak 2010

TEÞEKKÜR Bu kitabýn basýlmasýnda büyük katkýlarý bulunan Rotary 2430. Bölge 2009/2010 Dönemi Guvernörümüz Sayýn Hasan AKDUMAN'a Maddi manevi destek veren veya reklamlarýyla Katkýda bulunan BORTOR ÝNÞAAT, ERTEM GRUP, GELÝÞÝM TEKNÝK, GEN-TES MÜHENDÝSLÝK, GRUNDFOS TÜRKÝYE, ÝNKA FIXING, KLÝDA KLÝMA, KUAFÖR ENVER ALTUÐ, ODE YALITIM, SPIRAX SARCO/ INTERVALF, ULUDAÐ MÝMARLIK & ÇESKON MÜHENDÝSLÝK, ÜNTES KLÝMA ve VIESSMANN TÜRKÝYE kuruluþlarýna teþekkür ederiz.

ÖNSÖZ Anýttepe Rotary Kulübü'nün 2002/2003 döneminde yayýmlamýþ olduðu Görgü-Gelenek kitabý, 2009/2010 döneminde gözden geçirilerek yeni ilaveler ve deðiþikliklerle bu defa Bugünün Gençleri Yarýnýn Büyükleri Ýçin GÖRGÜ-GÖRENEK adý altýnda tekrar basýlmýþtýr. Kitap, özellikle gençler hedef alýnarak Türkiye'de bu konuda görülen önemli eksikliklerin tamamlanmasýna katkýda bulunulmak üzere hazýrlanmýþtýr. Kitabýmýz özgün bir çalýþmadýr ve 2009/2010 döneminde ayrýca bazý Ankara ilköðretim okullarýnda 14-17 yaþ grubu gençlere seminer þeklinde aktarýlmýþtýr. Seminerlerde iþlenen kurallar ilköðretim çaðýnda olan gençler için seçilmiþ olmakla birlikte, bugünün aydýn gençlerinin yarýnýn aydýn büyükleri olacaklarý düþünülerek kitabýn içeriði daha geniþ tutulmuþtur. GÖRGÜ-GÖRENEK bir öneri kitabýdýr ve içinde konuyla ilgili noksanlar veya kimileri için fazla bilgi bulunabilir. Örneðin Türkçe'yi doðru konuþmanýn ve yazmanýn önemli görgü kurallarýndan olduðunu kabul etmemize karþýn, bu konunun bizleri aþan bir uzmanlýk konusu ve baþlýbaþýna bir bilim dalý olmasý, ayrýca bu denli geniþ bir öðretiyi kitabýmýza sýðdýrmanýn olanaksýzlýðý karþýsýnda, birkaç temel uyarý hariç konu bir tarafa býrakýlmak zorunda kalýnmýþtýr. Doðru yerde doðru davranýþlar sergilemek, yerinde konuþmak, dilimizi güzel kullanmak, yemeði kurallara uyarak yemek, zamana ve içinde bulunulan ortama uygun giyinmek, nezaket kurallarýný bilmek ve uygulamak ve bütün bunlarý kiþiliðimizle ters düþmeyecek biçimde yapabilmek özel yaþantýmýz ve iþ hayatýmýzda bizlere saygýnlýk ve baþarý kazandýracak, bizleri mutlu edecektir. Görgü kurallarýnýn her birinin mantýklý birer nedeni vardýr ; bunlar yaþantýmýzý kolaylaþtýrýrlar (son kalanýný alýrken çorbayý üstümüze dökmemek için tabaðý karþýya doðru eðmek gibi), birlikte olduðumuz kiþileri rahatsýz etmemizi engellerler (yemek masasýnda kürdanla diþ temizlenmeyeceðini bilerek, karþýmýzda oturan kiþinin iþtahýnýn kaçmasýna neden olmamak gibi), insanlarýn ortak kurallar vasýtasýyla daha çabuk

kaynaþmalarýný saðlarlar, ayrýca bizi her durumda ne yapýlmasý gerektiðini düþünmek gibi bir güçlükten kurtarýrlar. Hiç kimse görgülü bir birey olarak dünyaya gelmez; davranýþ biçimlerini içinde yaþadýðý aileden, okuldan ve yakýn çevresinden zaman içinde öðrenir. Ailelerimizin, çevremizde bulunanlarýn herþeyi bilmiyor olmasý çok doðaldýr ve bu nedenle Bilmemek deðil, öðrenmemek ayýptýr. deyiþimiz, bu konuda çok yerinde bir deyiþtir. Ben istediðim gibi davranýrým, konuþurum, giyinirim, beðenmeyen beðenmesin tavrý, zamanla yalnýzlýða, baþarýsýzlýða, iliþkilerde zedelenmeye ve nihayet toplum tarafýndan dýþlanmaya neden olabilir. Görgü kurallarýný bilmek ve uygulamak ; olduðumuz gibi deðil de olmak istediðimiz gibi görünmek, yani bir çeþit sahtecilik veya baþkalarý tarafýndan kabul görme ihtiyacý içinde, kiþiliðimizden ödün vermek deðildir. Tam tersine, bu yönde harcanan çabalar zaman içinde kiþinin geliþmesine, olgunlaþmasýna, saygýnlýk ve dolayýsýyla kendine güven kazanmasýna neden olacaktýr. Kiþilik, davranýþlar ve ait olunmak istenen sosyal çevre uyum içinde olduðu zaman, yaþantýmýzýn daha mutlu olacaðý bir gerçektir. Kitabýmýzýn bir baþucu kitabý olarak saklanmasýnýn ve tekrar tekrar okunarak çok sayýdaki kuralýn zaman içine yayýlarak özümsenmesinin yararlý olduðunu, bizlere ilk baskýmýzdan sonra geçen yýllar göstermiþtir. Yapmak istediðimiz, sosyal yaþamda uygun karþýlanmayan davranýþlarýn vurgulanmasý, uluslararasý kabul görmüþ görgü kurallarýnýn gençlerimiz tarafýndan yerinde ve bilerek kullanýlabilmelarinin saðlanmasý, ayný zamanda genel kurallarla çeliþmeyen güzel göreneklerimizin yaþatýlmasýdýr. Doðaldýr ki okuyucularýmýz kitabýmýzý okuduktan sonra, hangi ortamda nasýl davranmalarý gerektiðine yine kendileri karar vereceklerdir.

ÝÇÝNDEKÝLER Sayfa 1. Tanýþma-Selamlaþma-Tokalaþma...9 2. Ýþyeri ve Okul Davranýþlarý...13 3. Yemek Adabý...19 4. Giyim...45 5. Armaðanlar...51 6. Telefon Görüþmeleri ve E-Posta Mesajlarý...57 7. Genel Davranýþ - Konuþma...63

Bölüm 1 Tanýþma-Selamlaþma-Tokalaþma

Birbirlerini tanýmayan kiþileri mutlaka tanýþtýrmak gerekir. Tanýþtýrma sýrasýnda isimler çok açýk ve anlaþýlýr biçimde söylenmeli, anlaþýlmayan isim tekrar sorulmalýdýr. Birkaç kiþi birbirlerine tanýþtýrýlýrken, grup içinde ismi söylenmeyen kalmamalýdýr. Örneðin bir iþyerinde tanýþtýrma yapýlýrken, sekreter vb. yardýmcý elemanlar da tanýþtýrýlmalýdýr. Bu þekilde ihmale uðrayan biri, kendi adýný söylemek ve tanýþmaya katýlmaktan çekinmemelidir. Tanýþtýrýlmadan, tanýmadýðýmýz kiþilerle sohbete baþlamak uygun deðildir. Konuþmak isteyen kiþi, tanýþtýrýlmayý beklemeli veya mutlaka konuþmasý gerekiyorsa önce kendini tanýtmalýdýr. Küçük büyüðe, genç yaþlýya, ast üste, erkek kadýna, genç kýz yaþlý erkeðe tanýþtýrýlýr. Önce tanýþtýrýlan kiþinin ismi, kendisine takdim yapýlana söylenir. Tek kiþi topluluða takdim edilir ve ismi söylenir; kalabalýk gruplardaki kiþilerin adlarýnýn ise tek tek söylenmesi gerekli deðildir. Ünvanlarý olan kiþilerin, tanýþtýrma esnasýnda ünvanlarýnýn da kullanýlmasý uygun olur. Konuyla ilgisi yoksa ve çok gerekli deðilse hiç kimse eþinin, babasýnýn vb. ünvaný konu edilerek tanýþtýrýlmamalýdýr. Önemli olan tanýþacak kiþilerdir; eþleri veya aileleri deðildir. Yeni tanýþýlan kiþilere senlibenli hitap etmek göreneklerimize aykýrýdýr. Bu kiþilere üstadým, dostum, kardeþim veya evladým gibi ifadelerle hitap etmek de hoþ olmayacaktýr. Gençler ve çocuklar kendilerinden yaþlý veya mevki yönünden üstün kiþilere tanýþtýrýldýklarýnda memnun oldum deðil, teþekkür ederim (tanýþtýrýldýðýmýz için) demelidirler. 10

Önceden tanýdýðýmýz kiþilerin daha sonraki bir karþýlaþmada bizi tanýmadýklarýný farkedersek, Sanýrým hatýrlayacaksýnýz; ben Mehmet Gürsoy, sizinle iki yýl önce Zeynep ve Salih Öztek'in düðünlerinde ayný masada oturmuþtuk gibi bir hatýrlatma yapmak yerinde olur. Hatýrlanmayan kiþinin Düþün bakalým ben kimim? gibi zorlayýcý davranýþlarda bulunmasý uygun olmaz. Kapalý yerlerde karþýlaþan kiþiler, birbirlerini tanýmasalar bile selam vermelidirler. Doktor, avukat vb. Ofislerindeki bekleme salonlarýna sonradan gelenler, salonda bulunanlarý herkes tarafýndan duyulacak biçimde selamlamalýdýrlar. Yolda yürürken veya herhangi bir yerde göz göze gelen yabancýlar, birbirlerine hafif bir þekilde gülümsemelidirler. Asansör birden fazla kiþi tarafýndan kullanýldýðýnda, son girenler diðerlerini selamlamalý ve ilk çýkanlar kalanlara iyi günler veya akþamlar dilemelidirler. Kadýnlar kendi cinsleriyle selamlaþýrken ayaða kalkmalýdýrlar; sadece yaþça büyük olanlar genç kýzlar için ayaða kalkmayabilirler. Erkekler hem erkeklerle, hem de kadýnlarla selamlaþýrken ayaða kalkmalýdýrlar. Çocuklarýn ve gençlerin ise kendi arkadaþlarý dýþýndaki kiþilerle selamlaþýrken her zaman ayaða kalkmalarý gerekmektedir. On konuktan az kiþi bulunan kadýn toplantýlarýnda, yaþlý bir kadýnýn içeri girmesi halinde daha gençler ayaða kalkmalýdýrlar. Restoranda yemek yenilirken, masaya bir kadýn gelip konuþmak istediðinde, erkek ayaða kalkmalýdýr. Kadýnýn 11

da masada oturan diðer kiþileri hafifçe selamlamasý ve söyleyeceklerini fazla uzatmadan oradan ayrýlmasý uygun olur. Masaya bir erkek geldiðinde, hitap ettiði kiþi erkekse oturan yine ayaða kalkar. Kadýnlar masada ayaða kalkmak zorunda deðillerdir, ancak kendilerinden yaþça veya mevki olarak çok yüksekte bulunan kadýn veya erkekler için kalkmalýdýrlar. Tokalaþma sýrasýnda önce büyük küçüðe, yaþlý gence, üst asta, kadýn erkeðe, yaþlý erkek genç kýza elini uzatýr. Daha genç ve ast durumunda olanlar ile erkekler, kendilerine el uzatýlmasýný beklemelidirler. Selamlaþma ise bunun tersi sýra ile olur. Örneðin önce küçükler büyükleri selamlamalýdýrlar. Tokalaþma, karþýmýzdaki kiþinin yüzüne bakarak, sað ellerimizin avuç içleri birbirlerine tam temas edecek þekilde yapýlýr. Çok sert veya çok gevþek tokalaþma yapýlmamalýdýr. Tokalaþma sýrasýnda elde eldiven varsa, kadýnlar kendi cinsleriyle tokalaþýrken eldivenlerini çýkarmalý, çok yaþlý veya yüksek mevkide olan erkekler hariç, erkeklerle tokalaþýrken çýkarmamalýdýrlar. Erkekler, eldivenlerini her zaman çýkarmalýdýrlar. Çocuklar ve gençler de, kendi akranlarý ile olan tokalaþmalar dýþýnda eldivenlerini çýkarýrlar. 12

Bölüm 2 Ýþyeri ve Okul Davranýþlarý

Ýþ yerlerinde randevusuz ziyaret yapýlmamalý, görüþme için ne kadar zaman ayýrýlmasý istendiði randevu talebi sýrasýnda karþýdakine söylenmeli veya ne kadar zaman ayýrýlabileceði kendisine sorulmalýdýr. Ýþ yerinde ziyarete gelmiþ olan konuklar, olaðanüstü durumlar hariç bekletilmeden ayakta karþýlanmalý, rahat edebilecekleri düzende oturtulmalý, durum uygunsa ikramda bulunulmalý ve ziyaretleri için kendilerine teþekkür edilip yine ayakta uðurlanmalýdýrlar. Ýþ için ziyarete gelenler, yaþça çok büyük veya mevki yönünden üstün deðillerse, kendilerini kapýda karþýlamak ya da kapýya kadar geçirmek gerekli deðildir. Ayný iþ yerinde çalýþanlar, kýsa süreli kutlamalar hariç, çalýþma saatleri içinde özel konularýný görüþmek veya sohbet etmek için birbirlerine ziyarete gitmemelidirler. Çalýþanlar amirlerinin izni olmadan iþyerlerine ailelerini, çocuklarýný götürmemelidirler. Okulda da, özel günler hariç velilerin veya aile bireylerinin ders saatlerinde ve teneffüslerde sýnýflara girmeleri doðru olmaz. Ziyaretlerde iþyeri sahibi özel olarak ikram etmedikçe sigara içilmemelidir. Kapalý yerlerde sigara içmek hem yasaktýr hem de içmeyenlere zarar vermesi açýsýndan uygun deðildir. Toplantýlara önceden bildirilmiþ olan saatte toplantý yerinde hazýr olunacak þekilde gidilmelidir. Toplantý sýrasýnda baþka þeylerle ilgilenilmemeli ve mobil telefonlar kapalý tutulmalýdýr. Çok önemli bir mesaj bekleniyorsa, az katýlýmlý toplantýlarda katýlanlardan izin alýnarak telefon sessiz uyarý konumuna getirilebilir, fakat bir çaðrý alýndýðýnda konuþmak gerekiyorsa salondan 14

dýþarý çýkýlmalýdýr. Derslerde mobil telefonlar mutlaka kapalý tutulmalýdýr. Toplantý sýrasýnda kimsenin sözünü kesmemek, konuþmak için toplantýyý yönetenden izin istemek gerekir. Okulda da benzer kurallar geçerlidir. Ders yöneticisi öðretmen olduðu için, kendisinden izin istenilmeden söz alýnmamalýdýr. Ýþ toplantýsýný düzenleyen kiþi; toplantýnýn gündemini, nerede yapýlacaðýný, gününü, baþlangýç ve bitiþ saatlerini katýlýmcýlara önceden yazýlý olarak bildirmelidir. Toplantýyý zamanýnda baþlatýp zamanýnda bitirmeye özen göstermek uygar bir davranýþtýr. Toplantýda herkese söz hakký vermek ve mecbur kalýnmadýkça konuþan kiþinin sözünü kesmemek gerekir. Ancak toplantýnýn konusu dýþýna çýkanlarý, çok uzun konuþanlarý veya soru sormak bahanesiyle konuþma yapmak isteyenleri kibarca uyarmak yöneticinin hakkýdýr. Ýþyerlerinde kapýlarý kapalý olan odalara, kapý vurularak girilmelidir. Okullarda da sýnýflar dahil, kapalý kapýlara vurulmadan içeri girmek uygun deðildir. Üst düzeydeki amirlerin ise açýk dahi olsa, kapýlarý vurularak haberdar edilmeleri gerekir. Toplantýlarda ve derslerde tedirginlik, sabýrsýzlýk ve sinirlilik ifade eden ayak sallama, kalem kapaklarýný açýp kapama, saçla oynama, yumruk sýkma, elleri ovuþturma gibi hareketler yapmak hoþ deðildir. Ýyi bir dinleyici olmak, konuþan kiþiye veya öðretmene dikkati vermek, bu sýrada baþka þeylerle ilgilenmemek ve yanýmýzdakilerle konuþmamak gerekir. Konuþanýn anlattýklarý sonuna kadar hiç araya girilmeden ve sessizce dinlenmelidir. 15

Yaþça veya mevki yönünden üstün kiþilere, kendileri tarafýndan talep edilmedikçe kartvizit verilmemesi, gerekiyorsa kartvizitin sekreterlerine, yardýmcýlarýna býrakýlmasý doðru olur. Kartvizit hiç kimseye arkasý çizilerek verilmemelidir. Kartvizit alýndýðýnda okunmadan bir kenara býrakýlmamalý, kýsa süreli incelenmeli ve karþýdakine deðer verildiði hissettirilmelidir. Toplantýlarda verilen kartvizitler, toplantý boyunca masa üzerinde bulundurulmalýdýrlar. Aksine bir zorunluluk yoksa, yemekli iþ toplantýlarýndaki iþ görüþmelerine ana yemek yenildikten sonra baþlanmalýdýr. Ýþ iliþkileri içinde sadece küçük ve maddi deðeri olmayan armaðanlar verilmeli, rüþvet sýnýfýna girebilecek armaðanlar kabul edilmemeli veya verilmemelidir. Öðrencilerin de birbirlerine çok gösteriþli veya pahalý olanlar yerine, küçük ama arkadaþlarý için özenle seçilmiþ armaðanlar vermeleri yerinde olur. Baþka bölümlerin sekreter veya görevlilerine, o bölümün amirinin izni alýnmadan görev verilmemelidir. Sýnýfta da belli bir görevi üstlenmiþ öðrenciler olduðu takdirde, isteklerin öncelikle söz konusu öðrenciye iletilmesi uygun olur. Kimsenin masasýnýn üzerinde bulunan kitabý, yazýlý belgeyi veya yanýmýzda oturan iþ veya okul arkadaþlarýmýzýn yazdýklarýný göz ucuyla bile olsa okumak uygun olmaz. En yakýn amir atlanarak bir üst amire þikayette bulunulmamalý; ancak ilk amirle çözülemeyen problemler için daha üst düzeydeki yetkililere baþvurulmalýdýr. Okullarda bu sýralamanýn karþýlýðý önce sýnýf baþkaný, 16

daha sonra öðretmen, kat muavini, müdür yardýmcýsý ve müdür þeklinde olmalýdýr. Ýþyerlerine ve okula ertesi gün de koku yaymaya devam eden pastýrma, sarýmsak gibi yiyecekler yenilerek gidilmesi, diðer çalýþanlarý veya öðrencileri rahatsýz edecektir. Bu gibi yiyecekler sadece hafta sonlarýnda tüketilmelidir. Ýþ mektuplarý ve dilekçeler elle yazýlmamalýdýr. Mektubun imza kýsmýnda kiþinin ismi ile birlikte görevi de yazýlý olmalýdýr. Elden gönderilen mektuplarýn zarflarý yapýþtýrýlmamalýdýr. Mektuplar, hitap kýsmý üstte ve önde kalacak þekilde akordeon þeklinde katlanýrlar ve zarfýn içine, zarf arka tarafýndan açýldýðýnda yazýnýn baþ tarafý görülecek biçimde yerleþtirilirler. Ýþ mektuplarýnýn veya belgelerin altýna birden fazla imza atýlmasý gerekiyorsa, daha yüksek mevki sahibi olan kiþinin imzasý saðda olmalýdýr. Örneðin Bakan ve Genel Müdür imzasý ile gönderilecek bir yazýnýn altýndaki imzalardan saðdaki Bakan'a, soldaki Genel Müdür'e aittir. Sýnavlarda kopya çekmek, ödevlerini baþkalarýna yaptýrmak gibi eylemler özgüven sahibi öðrencilerin baþvurmayacaklarý davranýþlardýr. Ýþ arkadaþlarýný amirlere, sýnýf arkadaþlarýný öðretmene þikayet etmek toplum tarafýndan hoþ karþýlanmayan davranýþlardýr. Ýþyerlerine ve okula mutlaka temiz ve ütülü giysilerle, boyalý ayakkabýlarla gitmek gerekir. Kopmuþ düðmeleri 17

olan giysiler giymek toplum adabýna uygun deðildir. Vücut temizliði de çok önemlidir ve sadece yüz yýkamak yerine olanaklar elveriyorsa her sabah duþ yapýlmalýdýr. Hergün temiz çamaþýr ve çorap giymek, ayakkabýlarýn (özellikle spor ayakkabýlarýn) içlerini sýk sýk temizlemek ve koku yaymalarýný önlemek, týrnaklarýn bakýmýný ihmal etmemek, saçlarýn her zaman temiz ve bakýmlý olmasýna dikkat etmek mutlaka gerekir.unutulmamalýdýr ki medeni insanlar her zaman temiz kokarlar ve bakýmlý görünürler. Öðrenciler bakýmý iþlerinin bir kýsmýnýn yükünü ailelerinin üzerinden alabilir, örneðin çoraplarýný hergün kendileri yýkayabilirler. Öðretmenlerden veya amirlerden kadýn, adam diye bahsetmemek, okula ve iþe geç kalmamak, derslere geç girmemek, kitapsýz deftersiz okula gitmemek uygarca davranýþlardýr. 18

Bölüm 3 Yemek Adabý

Yemek yeme davranýþlarý bütün dünyada kiþinin görgü seviyesinin belki de en önemli göstergesi sayýldýðýndan, söz konusu davranýþlarýn gençlere okullarda mutlaka öðretilmesi gerekir. Ailenin katkýlarý da, okul eðitimine destek olmalýdýr. Yemek-kokteyl parti davetleri yazýlý veya sözlü yapýlabilirler; niþan-düðün davetlerinin yazýlý olarak yapýlmasýna dikkat edilmelidir. Yazýlý davetlerde L.C.V. (Lütfen Cevap Veriniz) notu bulunuyorsa, davet sahibine en az bir hafta önceden katýlým hakkýnda olumlu veya olumsuz cevap vermek gerekir. Sözlü davetlerde de davete katýlýnýp katýlýnmayacaðý zamanýnda davet sahibine bildirilmelidir. Normal koþullarda, kokteyl parti gibi oturmalý olmayan davetlerin davetiyelerinde L.C.V. notu bulunmaz; ancak yer darlýðý olduðu takdirde veya davet sahibinin katýlým sayýsýný bilmek istemesi durumunda geri bildirim talep edilmelidir. Onur konuðu olan davetlerde, baþka konuklar da çaðýrýlacaksa önceden onur konuðuna bilgi verilmeli ve nazikçe onun izni alýnmalýdýr. Onur konuðundan daha yüksek mevkideki kiþiler mümkünse söz konusu toplantýya davet edilmemelidirler. Bir konuþmacýnýn bulunduðu her çeþit toplantýda, kürsüde konuþma yapýlýrken mümkün olduðunca yemek yenilmemelidir. Konuþma sýrasýnda yemek ikramý yapýlmýþsa, çatal býçak sesleri çýkarýlmadan yemek yenilebilir. Davetlere uygun kýyafetle ve zamanýnda gitmek; orada bulunan diðer konuklarla tanýþýp sohbet etmek; sofra sohbetine katýlmak; hýzlý ve fazla yemek yememek; hýzlý ve fazla içki içmemek; davet sýrasýnda tartýþma yaratmamak 20

ve tartýþmalara katýlmamak; yüksek sesle konuþmamak nezaket kurallarýna uygun davranýþlardýr. Ayrýlýrken davet sahibine teþekkür etmeyi ihmal etmemek gerekir. Yemek davetlerinde konuklar hemen masaya oturtulmamalý; yemek öncesinde içecek, çikolata vs. ikramý yapýlarak küçük bir sohbet zamaný ayýrýlmalýdýr. Ev davetlerinde, yemek öncesi alýnan içeceklerin ikramýna onur konuðu ve diðer konuklarýn dörtte biri geldiðinde baþlanýr. Onur konuðu gelmeden içecek ikramýna baþlanmamalýdýr. Bütün konuklar geldikten sonra ve içeceklerin bitimine yakýn, ev sahibesi tarafýndan yemeðe davet yapýlýr. Eðer bir konuk gecikmiþse kendisi 15-20 dakika kadar beklenebilir. Ancak geç kalan kiþi diðer davetlilerden genç ise, hazýr bulunan konuklara ayýp olmamasý için yemeðe baþlanmalýdýr. Kalabalýk davetler için düzenlenen birden çok masanýn üzerine, davetlilerin yerlerini bulabilmeleri için masa numaralarý konulabilir veya önceden konuklara oturacaklarý yerler bildirilebilir. Ancak onur konuklarýnýn oturacaðý masalara numara konulmaz, söz konusu konuklar bu masalara davet sahibi veya davet sahibinin yakýnlarý tarafýndan refakatle götürülmelidirler. Buyur edilmeden yemek masasýna oturulmamalýdýr. Oturma önceliði, sýrasýyla yaþlýlara ve mevki yönünden yüksekte olanlara, kadýnlara ve diðer konuklara aittir. Davet sahipleri ile gençler ve çocuklar en son otururlar. Yemekli toplantýlarda oturma düzeni bir kadýn, bir erkek þeklinde dengeli olmalý, zorunluluk bulunmadýkça kadýnlar ve erkekler gruplaþmamalýdýrlar. Yemeksiz toplantýlarda da oturma düzeni esas olarak böyle 21

olmalýdýr. Masada eþler karþýlýklý deðil, ancak yanyana olmamak kaydýyla masanýn ayný tarafýna oturtulmalýdýrlar. Ev sahibi ve sahibesinin yerleri dikdörtgen masalarda iki uçta veya 12 kiþiden az konuk olduðunda masanýn tam ortasýnda saða ve sola birer kaydýrýlmýþ olarak karþýlýklý düzenlenebilir. Ev sahibi ve sahibesi masanýn iki verev ucunda da oturabilirler. Yemekte onur konuðu bulunmadýðý takdirde veya gayri resmi yemeklerde, oturma kurallarýný katý bir þekilde uygulamak gerekli deðildir. Yemeðe oturulduðunda peçete dizler üzerine bir kenarý kývrýlmýþ olarak konulur; bu kenar gerektiðinde aðzý silmek için kullanýlýr ve katlý olarak muhafaza edilir. Peçete tabaðýn altýna sýkýþtýrýlmaz, boyuna asýlmaz. Yemek bittikten sonra, kullanýlmamýþ peçetelerle karýþtýrýlma ihtimali olabileceðinden kirli peçete katlanmamalý, buruþuk halde tabaðýn sol tarafýna býrakýlmalýdýr. Kumaþ peçeteye ilave olarak masaya ayrýca kaðýt peçete konulmamalýdýr. Davet sahibi yine de kaðýt peçete vermiþ ise, aðýz bu kaðýda silinmelidir. Küçük kaðýt peçeteler dizler üzerine konulmamalý, tabaðýn yanýnda gerekince kullanýlmak üzere katlý olarak muhafaza edilmelidir. Yemek için özel imal edilmiþ büyük boyda ve kalýn kaðýttan yapýlmýþ yemek peçeteleri kumaþ peçete gibi kullanýlabilir. Yemek sýrasýnda masadan ayrýlýp geri gelmek gerekiyorsa, peçete dönüþte alýnmak üzere tabaðýn sað tarafýna veya sandalyenin üzerine buruþuk halde býrakýlýr. Kalktýktan sonra sandalye masaya doðru biraz yaklaþtýrýlmalýdýr. 22

Gece çantasý, bu iþ için yapýlmýþ özel bir aský kullanýlarak yemek masasýnýn kenarýna asýlabilir. Aský yoksa ve sandalyenin arkasý uygunsa, çanta oturanýn arkasýna konulabilir. Sandalye arkasý uygun deðilse, çanta kucakta peçete altýna veya son çare olarak masa üzerinde sol taraftaki salata tabaðýnýn alt tarafýna, yemek servislerine deðmeyecek þekilde yerleþtirilebilir. Gece çantalarýnýn, zorunlu olmadýkça yemek masalarý üzerine konulmamasý esastýr. Ev sahibi veya davet sahibi yemek sonunda peçetesini masaya býrakmadan konuklar da býrakmamalýdýrlar, çünkü yemeðin bittiðine davet eden karar vermelidir. Ancak masada çok yaþlý veya yüksek mevkide bir kiþi varsa, bu sona erdirme iþi kendisine býrakýlmalýdýr. Evde verilen garsonsuz yemek davetleri gayri-resmi davet sayýlýr ve konuklar masada servise yardým edebilirler. Bu çeþit davetlerde ev sahibesinin ne kadar çalýþtýðý konuklara hissettirilmemelidir. Örneðin, ev sahibesinin sürekli yerinden kalkarak mutfaktan yiyecek içecek taþýmamasý gerekir. Bu nedenle, ikram edilecek yemekler önceden özenle seçilmeli, yemek çeþidi az fakat doyurucu olmalýdýr. Yemekler arasýnda sohbete zaman ayýrýlmalý, hýzlý bir servisten kaçýnýlmalýdýr. Ev davetlerinde yemek masasýnýn ortasýna sade bir süsleme yapýlmasý uygun olur. Bu güzel bir çanak veya benzeri olabileceði gibi, içinde taze ve kýsa saplý çiçekler bulunan alçak bir vazo da olabilir. Çiçeklerin tek tek masa üzerine serpiþtirilmesi, örtünün üzerine pullar-taþlar vb. yerleþtirilmesi uygun olmaz. Yemek masalarý fazla süslü ve gösteriþli olmamalýdýr. Oturmalý yemek davetlerinde, tabak çatal býçak vs.'nin masaya çarptýðýnda çýkacak sesleri önlemek üzere, yemek 23

örtüsünün altýna yumuþak ve kalýn bir alt örtü serilmelidir. Kapitone alt örtüler bu iþ için çok uygundur. Yemek örtüleri beyaz veya açýk renklerde seçilebilir. Dantel yemek örtüsü kullanýlacaksa peçeteler baþka cins, örneðin keten olabilir. Resmi akþam yemeklerinde beyaz örtü kullanýlmalýdýr. Yemek masasý hazýrlanýrken çatal, tabaðýn sol tarafýna ve uçlarý yukarý bakar þekilde, býçak ise sað tarafýna ve keskin tarafý tabaða doðru çevirilmiþ olarak konulur. Kaþýk kullanýlacaksa, býçaðýn saðýna ve içi yukarý bakar þekilde yerleþtirilir. Ev davetlerinde tabaðýn üst tarafýna kaþýk-çatal-býçak konulmaz; bunlar tatlý veya meyve servisi sýrasý geldiðinde konuklara ayrýca verilirler. Resmi olmayan yemeklerde masa hazýrlanýrken, peçete çatalýn sol tarafýna katlanmýþ olarak konulur. Resmi davetlerde ise peçeteler tabaklarýn üzerine yerleþtirilir. Tabaðýn iki tarafýna konulmuþ birden çok sayýdaki çatal, býçak ve kaþýklar, yemek sýrasýna göre dýþtan içe doðru alýnarak kullanýlýrlar. Hangi çatalýn veya býçaðýn kullanýlacaðý konusunda teredddüt varsa, her yeni serviste hep en dýþtakiler alýnarak yemeðe devam edilmelidir. Tabaðýn üst tarafýna yerleþtirilmiþ çatalbýçak-kaþýklar ise tatlý veya meyve içindir. Üst tarafa yerleþtirilmiþ bu servislerin yerleþtiriliþ biçimi, onlarýn hangi elle tutulacaðýnýn iþaretidir. Örneðin dondurma gibi kaygan veya kaþýða alýnmasý zor tatlýlar sað eldeki kaþýk vasýtasýyla ve sol elde tutulan çatalýn yardýmý ile yenilirler. Resmi davetler hariç evde verilen yemek davetlerinde meyve ve tatlý servisleri, bunlara sýra geldiði zaman konuklara ayrýca verilir, önceden tabaðýn üst tarafýna yerleþtirilmez. 24

Bardaklar içinde tabaða en yakýn yerleþtirileni su bardaðý olmalýdýr. Su bardaðýnýn yanýna masa kenarý ile açý yapacak þekilde diðer bardaklar ve kadehler dizilir. Resmi veya yarý-resmi yemek davetlerinde masaya önceden ekmek konulmaz; ekmek ancak yemeðe baþlanýldýðýnda konuklara tek tek ikram edilir. Tost ekmeði kahvaltý hariç hiçbir yemek masasý için uygun deðildir. Bunun yerine taze veya kýzartýlmýþ beyaz/esmer ekmek dilimleri veya küçük yuvarlak ekmekler tercih edilmelidir. Oturmalý ev davetlerinde, yemek masasýnýn yanýndaki büfenin veya küçük bir masanýn üzerine önceden ikinciüçüncü servis tabaklarý, tatlý ve meyve tabaklarý ve servisleri, ilave çatal-býçaklar, kaþýklar konulabilir. Soðuk ikram edilmeyeceklerse, tatlý ve/veya meyve de önceden bunlarýn yanýna yerleþtirilebilir. Masa yakýnýnda bulundurulan çift katlý ve tekerlekli servis masalarýnýn üst katlarý tatlý ve meyve ile bunlarýn servis takýmlarýnýn; alt katlarý ise kirli tabaklarýn yemek sonuna kadar muhafazasý için kullanýlýr. Böylece ev sahibinin bu iþler için yerinden kalkmasý önlenmiþ olur. Ýkram edilen yemek çeþitleri deðiþtikçe, tabaklarý ve servisleri de deðiþtirmek uygun olur. Ancak yakýn arkadaþlarla yenilen yemeklerde bu kurala sýký sýkýya uymak zorunlu deðildir. Balýk yenildikten sonra hem tabaklarýn hem de servislerin mutlaka deðiþtirilmeleri gerekir. Ortaya konulan ve paylaþýlacak olan salata, meze gibi yiyecek tabaklarýnýn herbirinde servis kaþýðý ve/veya çatalý bulunmalýdýr. Eksik servisler ev sahibinden veya 25

garsondan istenilmeli, aðýza deðdirilen kaþýk-çatallar herkesin ortak kullanacaðý tabaklardan yiyecek almak için kullanýlmamalýdýrlar. Yemekte elle yenilmesi gereken yiyecekler bulunduðu takdirde, masada el yýkamak için altýnda ayrý bir tabak ve dantel vb. örtü bulunan parmak yýkama taslarý kullanýlabilir. Bunlarýn içine bir dilim limon veya gül yapraðý ile ýlýk su konulur. Tasa iki el birden sokulmamalý; tas, eller sýra ile ve sadece parmaklar suya girecek þekilde kullanýldýktan sonra peçete ile kurulama yapýlmalýdýr. Bazý davetlerde su yerine ýslatýlmýþ küçük havlular da kullanýlmaktadýr. Yemek servisi sýrasý; ev sahibi erkeðin saðýnda oturan kadýn (kadýn onur konuðu), solunda oturan kadýn, öncelik sýrasýna göre diðer kadýnlar, ev sahibesi, ev sahibesinin saðýndaki erkek (erkek onur konuðu), ev sahibesinin solundaki erkek, onu izleyen diðer erkekler, en sonunda da ev sahibi erkek þeklinde olmalýdýr. Ev sahibi haným yemeðe baþlamadan, misafirlerin baþlamalarý ayýptýr. Ev sahibesinin de bir an önce yerine oturmasý ve misafirlerini bekletmemek için ilk lokmayý almasý gerekir. Ev dýþýndaki davetlerde de, davet sahibi veya toplantý baþkaný Hoþgeldiniz, afiyet olsun demeden ve içki içilecekse kadeh kaldýrmadan önce misafirlerin yemeðe-içmeye baþlamalarý hoþ deðildir. Yemek sonunda davet sahibi masadan kalkmadan, konuklarýn kalkmamalarý gerekir. Konuklar teklif etseler dahi ev sahibi sofra toplama yardýmýný kabul etmemeli, yardýmcýsý yoksa bir seferde en çok iki tabak taþýyarak masayý kendisi toplamalýdýr. Ancak örtünün üzerindeki kýrýntýlarý temizlememeli, tuzluk ve biberlikleri masadan kaldýrmamalýdýr. 26

Davet sahibinin bulunmadýðý on kiþiden kalabalýk yemek masalarýnda, masada bulunanlarýn üçte ikisine yemek servisi yapýlmýþsa yemeðe baþlanabilir. Daha küçük gruplarda (4-10 kiþi) herkesin yemeðinin gelmesi mutlaka beklenmelidir. Evde verilen oturmalý yemek davetlerinde yemek çeþidi öðle yemeklerinde üç veya dördü (örnek : baþlangýç, ana yemek ve tatlý/meyve), akþam yemeklerinde dört veya beþi (örnek : baþlangýç, ana yemek, salata ve tatlý/meyve ) geçmemelidir. Daha fazla sayýda yemek ikram etmek gösteriþ olarak algýlanabileceðinden uygun olmayabilir. Genel kural olarak çeþit az, fakat miktarlar doyurucu olmalýdýr. Günümüzde tatlý yerine peynir de ikram edilebilmektedir. Salata bazý batý ülkelerinde baþlangýç (antre) yemeði olarak yenilmekte, bazýlarýnda da ana yemekten sonra sunulmaktadýr. Bizim adetlerimize göre salata, ana yemekle birlikte servis edilir. Yakýn akrabalar veya arkadaþlar arasýnda yenilen yemekler hariç, masaya çið soðan veya sarýmsak konulmamalý, salatalar da soðansýz hazýrlanmalýdýr. Resmi ve yarý resmi yemeklerde ahþaptan yapýlmýþ tuzluk-biberlikler, ahþap salata kaseleri ve kaþýklar kullanýlmamalýdýr. Bunlar daha samimi yemek masalarý içindir. Resmi yemek masalarýna düz tabanlý su bardaklarý konulmamalýdýr; bunlar salon veya oturma odalarýnda su ikram edilirken kullanýlýrlar. Masadaki içki kadehlerinin yanýnda onlarla uyumlu ve ayaklý su bardaklarý kullanýlmalýdýr. Masaya oturulmadan önce bardaklara su doldurulabilir; önceden servis yapýlabilecek yiyecek-içecek arasýnda tek istisna sudur. 27

Cam kaplarda sýcak yemek ikramý yapýlmamalýdýr. Su sürahileri geniþ aðýzlý ve alçak olmalýdýrlar. Yüksek sürahiler meyve suyu vb. için kullanýlabilir. Çorba kasesi veya tabaðý, altýnda ikinci bir tabak olmadan doðrudan masa örtüsü üzerine konulmamalýdýr. Bakýr, gümüþ veya diðer madeni servis tabaklarýnda yemek ikramý yapýlabilir. Ancak bu tür madeni tabaklar tatlýlar için uygun deðildir. Çift kulplu kaselerde servis edilen çorba hariç, konuklara ikram edilecek yiyecekler mutfaktan porsiyon halinde getirilmemeli, konuklarýn bunlarý masa üzerindeki servis tabaklarýndan istedikleri kadar almalarýna olanak verilmelidir. Çay davetlerinde de kural aynýdýr; yiyecekler önceden tabaklara konulmamalý, konuklara istedikleri yiyecekten istedikleri kadar alma veya bazýlarýný almama imkaný tanýnmalýdýr. Ev davetlerinde masaya sigara konulacaksa, paketle deðil cam tabak vb. içinde konulmasý tercih edilmeli ve kül tablalarý da küçük seçilmelidir. Kül tablasý dýþýnda hiçbir þey kül silkmek veya sigara söndürmek için kullanýlmamalýdýr. En doðrusu, sigara içmeyenlerin bulunduðu kapalý mekanlarda hiç sigara içilmemesidir. Ev davetlerinde ana yemek veya et yemekleri ikinci kez ikram edilmeli, arzu edenlere tekrar verilmelidir. Çorba tekrar ikram edilmez. Yemek öncesinde masaya oturulmadan alkollü veya alkolsüz kokteyller ile viski, þampanya, cin, campari, martini vb. alkollü içecekler alýnabilir. Yemekle içilebilecek alkollü içkiler sek þarap, raký veya diðer mahalli içkilerdir. Gayri resmi öðle yemeklerinde bira da içilebilir. 28

Yemekte çorba varsa çorba bitmeden içki ikram edilmemeli, yemek sýrasýnda viski, konyak, likör, tatlý þarap ve kokteyller içilmemelidir. Ýçecekler çorba servisi bittikten sonra verilirler. Yemek sonrasýnda kahve ile birlikte likör veya konyak ikram edilebilir. Yemek sonrasýnda ayrýca tatlý þaraplar, þampanya, tatlý likörler, meyve sularý ve þuruplar da içilebilir. Göreneklerimize göre Türk kahvesinin yanýnda, kahve telvesinin aðýzda kalmamasý için su da ikram edilmektedir. Genel kural olarak beyaz etlerle (tavuk, balýk) beyaz þarap, kýrmýzý etlerle (dana, kuzu, av eti) kýrmýzý þarap içilir fakat günümüzde kýrmýzý-beyaz seçimi içenin tercihine býrakýlmaktadýr. Tatlý þaraplarýn meyvelerle içilmesi uygun olur. Soðutulmuþ pembe (rose) þarap meyve veya kuru yemiþle birlikte içilebildiði gibi, her çeþit et ve yemekle de alýnabilir. Ev davetlerinde þarabýn tadýna bakýlmamalý, içki doðrudan kadehlere doldurulmalý ve içilmelidir. Beyaz þarap, ýsýnmamasý için küçük kadehlerde içilir ve kadeh yarýya kadar doldurulur. Kýrmýzý þarap kadehleri daha büyüktür ve yarým doldurulmalarýna gerek yoktur. Büyük balon þeklindeki kýrmýzý þarap kadehlerine ise çok az miktarda þarap konulur; bunlar genellikle eski ve/veya iyi marka þaraplardýr. Raký özel raký kadehlerinde içilir ve yanýna ayrýca su bardaðý konulur. Bira özel bira bardaklarýnda ve soðutulmuþ olarak ikram edilir. Likör, küçük likör kadehlerinde sunulur. Konyak, balon þeklinde ve aðzý dar küçük veya büyük konyak kadehlerinin dibine az miktarda konulur. Sherry, buzlukta önceden soðutulmuþ buðulu likör kadehlerinde ikram edilir. Cin ise, tonik ve limon ilavesi ile viski veya su bardaðýnda 29