1
2014 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Gerçekleşmeleri ve Beklentiler Raporu Ekim 2014 2
3
4
5
Sunuş 2013 yılında küresel ekonomi bir önceki yıla göre daha ılımlı bir büyüme sergilemiştir. Bununla birlikte, 2013 yılında, daha sıkı küresel mali koşullar, gelişmekte olan ülkelerde büyüme performansının yavaşlaması ve belirli bölgelerde yaşanan jeopolitik gerilimler önemli risk unsurları olarak ortaya çıkmıştır. Hükümetimiz, 2013 yılında, risklerin olası etkilerini hafifletmek amacıyla sağlıklı ekonomi politikalarını hızlı ve kararlı bir şekilde uygulamış, gerçekleştirdiği yapısal reformlar ve güçlü düzenlemeler sayesinde ekonomik dayanıklılığı korumayı başarmıştır. Bu sayede ekonomimiz, küresel kriz sonrası dönemde büyümesine aralıksız devam ederek 2013 yılında yüzde 4,1 oranında büyümüştür. 2013 yılında kararlılıkla uyguladığımız disiplinli maliye politikası ve stratejik ölçütlere dayalı borçlanma politikası sayesinde, ülkemiz, birçok gelişmiş ve gelişmekte olan ekonomilere kıyasla mali disiplin ve sürdürülebilir kamu borç dinamikleri açısından dikkate değer bir performans sergilemiştir. Geçtiğimiz iki yıla paralel olarak, 2013 yılında da kamu net borç stokunda hem GSYH ye oran hem de nominal olarak iyileşme yaşanmıştır. Ayrıca, 2013 yılında, ülkemizin Uluslararası Kredi Derecelendirme Kuruluşları tarafından kredi notunun yükseltilmesi, IMF e olan borcunun kapatılması gibi olumlu gelişmeler kaydedilmiştir. 2014 yılında hedefimiz ise mali disiplinden taviz vermeyerek ekonomi politikalarını güçlü sosyal politikalar ile bütünleştirerek ülkemizin büyüme potansiyelini güçlendirmektir. Sağladığımız istikrarlı ve dengeli yapının bundan sonraki süreçte de aynı şekilde sürdürülmesi ekonomi politikamızın esası olacaktır. Mali saydamlık ve hesap verebilirlik çerçevesinde hazırlanan 2014 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Gerçekleşmeleri ve Beklentiler Raporunun hazırlanmasında emeği geçen herkese teşekkür eder, raporun ilgililer ve kamuoyunun bilgilenmesine katkı sağlamasını dilerim. Mehmet ŞİMŞEK Maliye Bakanı 6
İçindekiler SUNUŞ 6 İÇİNDEKİLER 7 TABLOLAR 8 GRAFİKLER 8 EKLER 9 I. 2014 YILI KAMU MALİYESİ HEDEF VE ÖNCELİKLERİ...10 A. GELİR POLİTİKASI...11 B. GİDER POLİTİKASI...12 C. BORÇLANMA POLİTİKASI...15 D. BÜTÇE HEDEFLERİ...16 II. MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE GERÇEKLEŞMELERİ...19 A. MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE DENGESİ VE FAİZ DIŞI FAZLANIN GELİŞİMİ...20 1. Bütçe Dengesinin Gelişimi 21 2. Faiz Dışı Fazlanın Gelişimi 21 B. MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE GİDERLERİNİN GELİŞİMİ...22 1. Ekonomik Sınıflandırmaya Göre Bütçe Giderleri 22 2. Fonksiyonel Sınıflandırmaya Göre Bütçe Giderleri 35 3. Kurumsal Sınıflandırmaya Göre Bütçe Giderleri 36 C. MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE GELİRLERİNİN GELİŞİMİ...37 1. Genel Bütçe Gelirleri 39 2. Özel Bütçeli İdarelerin Gelirleri 51 3. Düzenleyici ve Denetleyici Kurumların Gelirleri 52 III. MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇESİNİN FİNANSMANI VE BORÇ STOKUNUN GELİŞİMİ...53 A. MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇESİNİN FİNANSMAN DURUMU...54 B. MERKEZİ YÖNETİM BORÇ STOKUNDAKİ GELİŞMELER...55 1. Merkezi Yönetim Dış Borç Stokundaki Gelişmeler 56 2. Merkezi Yönetim İç Borç Stokundaki Gelişmeler 56 IV. TEMMUZ-ARALIK 2014 DÖNEMİNE İLİŞKİN BEKLENTİLER VE HEDEFLER...58 A. MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE DENGESİ VE FAİZ DIŞI FAZLA...59 B. MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE GİDERLERİ...59 C. MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE GELİRLERİ...60 D. FİNANSMAN POLİTİKASI...60 EKLER...62 7
Tablolar TABLO 1: 2014 YILI MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇESİ 16 TABLO 2: 2014 YILI MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇESİ BAŞLANGIÇ ÖDENEKLERİ 17 TABLO 3: FONKSİYONEL SINIFLANDIRMAYA GÖRE BAŞLANGIÇ ÖDENEKLERİ VE BÜTÇE İÇİNDEKİ PAYLARI 17 TABLO 4: 2014 YILI MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇESİ GELİR HEDEFLERİ 18 TABLO 5: MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE DENGESİ VE FAİZ DIŞI FAZLA 20 TABLO 6: EKONOMİK SINIFLANDIRMAYA GÖRE BÜTÇE GİDERLERİ 23 TABLO 7: FONKSİYONEL SINIFLANDIRMAYA GÖRE BÜTÇE GİDERLERİ 35 TABLO 8: MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE GELİRLERİ 37 TABLO 9: ÖNEMLİ VERGİ TÜRLERİ GERÇEKLEŞMELERİ VE ORANLARI 41 TABLO 10: MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE DENGESİ VE FİNANSMANI 54 TABLO 11: MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇESİ YILSONU GERÇEKLEŞME TAHMİNİ 59 Grafikler GRAFİK 1: BÜTÇE DENGESİ 21 GRAFİK 2: FAİZ DIŞI FAZLA 22 GRAFİK 3: MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE GİDERLERİNİN GERÇEKLEŞME ORANLARI 23 GRAFİK 4: PERSONEL GİDERLERİ 24 GRAFİK 5: PERSONEL GİDERLERİNİN AYLIK GERÇEKLEŞME ORANI 24 GRAFİK 6: SOSYAL GÜVENLİK KURUMLARINA DEVLET PRİMİ GİDERLERİ 25 GRAFİK 7: SGK DEVLET PRİMİ GİDERLERİ NİN AYLIK GERÇEKLEŞME ORANI 25 GRAFİK 8: MAL VE HİZMET ALIM GİDERLERİ 26 GRAFİK 9: MAL VE HİZMET ALIM GİDERLERİNİN AYLIK GERÇEKLEŞME ORANI 26 GRAFİK 10: FAİZ GİDERLERİ 27 GRAFİK 11: FAİZ GİDERLERİNİN AYLIK GERÇEKLEŞME ORANI 27 GRAFİK 12: CARİ TRANSFERLER 28 GRAFİK 13: CARİ TRANSFERLERİN AYLIK GERÇEKLEŞME ORANI 28 GRAFİK 14: SOSYAL GÜVENLİK KURUMLARINA TRANSFERLER 29 GRAFİK 15: SOSYAL GÜVENLİK KURUMLARINA TRANSFERLERİN AYLIK GERÇEKLEŞME ORANI 29 GRAFİK 16: TARIMSAL DESTEKLEME ÖDEMELERİ 30 GRAFİK 17: TARIMSAL DESTEKLEME ÖDEMELERİNİN AYLIK GERÇEKLEŞME ORANI 30 GRAFİK 18: GELİRDEN AYRILAN PAYLAR 31 GRAFİK 19: GELİRDEN AYRILAN PAYLARIN AYLIK GERÇEKLEŞME ORANI 31 GRAFİK 20: SERMAYE GİDERLERİ 32 GRAFİK 21: SERMAYE GİDERLERİNİN AYLIK GERÇEKLEŞME ORANI 33 GRAFİK 22: SERMAYE TRANSFERLERİ 33 GRAFİK 23: SERMAYE TRANSFERLERİNİN AYLIK GERÇEKLEŞME ORANI 34 GRAFİK 24: BORÇ VERME 34 GRAFİK 25: BORÇ VERME GİDERLERİNİN AYLIK GERÇEKLEŞME ORANI 35 GRAFİK 26: FONKSİYONEL SINIFLANDIRMAYA GÖRE BÜTÇE GİDERLERİNİN GERÇEKLEŞME ORANLARI 36 GRAFİK 27: MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE GELİRLERİNİN GELİŞİMİ 38 GRAFİK 28: MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE GELİRLERİNİN AYLIK GERÇEKLEŞME ORANI 38 GRAFİK 29: GENEL BÜTÇE GELİRLERİ 39 GRAFİK 30: GENEL BÜTÇE GELİRLERİNİN AYLIK GERÇEKLEŞME ORANI 40 GRAFİK 31: VERGİ GELİRLERİNİN GELİŞİMİ 40 GRAFİK 32: VERGİ GELİRLERİNİN AYLIK GERÇEKLEŞME ORANI 41 GRAFİK 33: GELİR VERGİSİ 42 GRAFİK 34: GELİR VERGİSİNİN AYLIK GERÇEKLEŞME ORANI 42 GRAFİK 35: KURUMLAR VERGİSİ 43 8
GRAFİK 36: KURUMLAR VERGİSİNİN AYLIK GERÇEKLEŞME ORANI 43 GRAFİK 37: MOTORLU TAŞITLAR VERGİSİ 44 GRAFİK 38: MOTORLU TAŞITLAR VERGİSİNİN AYLIK GERÇEKLEŞME ORANI 44 GRAFİK 39: DAHİLDE ALINAN KATMA DEĞER VERGİSİ 45 GRAFİK 40: DAHİLDE ALINAN KATMA DEĞER VERGİSİNİN AYLIK GERÇEKLEŞME ORANI 45 GRAFİK 41: ÖZEL TÜKETİM VERGİSİ 46 GRAFİK 42: ÖZEL TÜKETİM VERGİSİNİN AYLIK GERÇEKLEŞME ORANI 46 GRAFİK 43: İTHALDE ALINAN KATMA DEĞER VERGİSİ 47 GRAFİK 44: İTHALDE ALINAN KATMA DEĞER VERGİSİNİN AYLIK GERÇEKLEŞME ORANI 47 GRAFİK 45: DAMGA VERGİSİ 48 GRAFİK 46: DAMGA VERGİSİNİN AYLIK GERÇEKLEŞME ORANI 48 GRAFİK 47: HARÇ GELİRLERİ 49 GRAFİK 48: HARÇ GELİRLERİNİN AYLIK GERÇEKLEŞME ORANI 49 GRAFİK 49: GENEL BÜTÇE VERGİ DIŞI GELİRLER 50 GRAFİK 50: GENEL BÜTÇE VERGİ DIŞI GELİRLERİN AYLIK GERÇEKLEŞME ORANI 50 GRAFİK 51: ÖZEL BÜTÇELİ İDARELERİN ÖZ GELİRLERİ 51 GRAFİK 52: ÖZEL BÜTÇELİ İDARELERİN ÖZ GELİRLERİNİN AYLIK GERÇEKLEŞME ORANI 51 GRAFİK 53: DÜZENLEYİCİ VE DENETLEYİCİ KURUMLARIN GELİRLERİ 52 GRAFİK 54: DÜZENLEYİCİ VE DENETLEYİCİ KURUMLARIN GELİRLERİNİN AYLIK GERÇEKLEŞME ORANI 52 Ekler EK 1: 2013-2014 YILLARI OCAK-HAZİRAN DÖNEMİ MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE GERÇEKLEŞMELERİ 63 EK 2: 2013-2014 YILLARI OCAK- HAZİRAN DÖNEMİ MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE GİDERLERİ 64 EK 3: 2013-2014 YILLARI OCAK-HAZİRAN DÖNEMİ MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE GELİRLERİ 68 EK 4: 2013-2014 YILLARI OCAK-HAZİRAN DÖNEMİ GENEL BÜTÇE KAPSAMINDAKİ KAMU İDARELERİNİN BÜTÇE GİDERLERİ 69 EK 5: 2013-2014 YILLARI OCAK-HAZİRAN DÖNEMİ ÖZEL BÜTÇELİ İDARELERİN BÜTÇE GİDERLERİ 70 EK 6: 2013-2014 YILLARI OCAK-HAZİRAN DÖNEMİ DÜZENLEYİCİ VE DENETLEYİCİ KURUMLARIN BÜTÇE GİDERLERİ 73 9
I. 2014 YILI KAMU MALİYESİ HEDEF VE ÖNCELİKLERİ 10
2014-2016 döneminde kamu maliyesinin hedef ve öncelikleri, 2014 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanununun hazırlanması ve uygulanmasına yön veren Orta Vadeli Program 1, Orta Vadeli Mali Plan 2 ve 2014 Yılı Programında 3 belirlenmiştir. A. GELİR POLİTİKASI Söz konusu politika belgelerinde 2014-2016 dönemi için gelir politikalarının temel amacı; kamu mali sisteminin ihtiyaç duyduğu gelirlerin sağlıklı ve sürekli kaynaklardan elde edilmesi olduğu belirtilmiştir. Vergi politikasının gelir dağılımının iyileştirilmesine, sürdürülebilir kalkınmaya katkı sağlanmasına, ekonominin rekabet gücünün ve yurt içi tasarrufların artırılmasına yönelik olarak uygulanacağının altı çizilmiştir. Orta Vadeli Program, Orta Vadeli Mali Plan ve 2014 Yılı Programında gelir politikasının temel öncelikleri aşağıdaki şekilde sıralanmıştır: Vergi politikalarının uygulanmasında istikrarın, vergilendirmede öngörülebilirliğin esas olması, Vergi politikasının, üretim faktörlerinin etkin dağılımının sağlanması ile istihdam ve yatırımların teşvik edilmesinde araç olarak kullanılması, Temel vergi mevzuatının, ekonomik ve sosyal politikalar gözetilerek sade ve mükelleflerin uyum sağlayabileceği hale getirilmesine yönelik çalışmaların sürdürülmesi, Vergiye gönüllü uyumun artırılması, vergi tabanının vergilemenin daha adil olmasını ve mali fonksiyonunu yerine getirmesini sağlayacak şekilde genişletilmesi, Gelir politikası uygulama sonuçlarının kamuoyuyla daha düzenli ve ayrıntılı bir şekilde paylaşılması, Elektronik ticarette vergi kaybının önlenmesine yönelik gerekli hukuki ve idari düzenlemelerin hayata geçirilmesi, Haksız rekabetin önlenmesi, ekonomide rekabet gücünün ve kamu gelirlerinin artırılması amacıyla kayıt dışılıkla etkin bir şekilde mücadele edilmesi; bu kapsamda, Kayıt Dışı Ekonomiyle Mücadele Stratejisi Eylem Planının güncellenmesi, denetim kapasitesinin 1 9/9/2013 tarihli ve 2013/5444 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile kabul edilmiştir. 2 4/10/2013 tarihli ve 2013/24 sayılı Yüksek Planlama Kurulu Kararı ile kabul edilmiştir. 3 7/10/2013 tarihli ve 2013/5502 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile kabul edilmiştir. 11
artırılması ve etkinleştirilmesi, idarelerin uygulama kapasitesi ve bilişim altyapısının geliştirilmesi, kaçakçılıkla mücadele, kurumlar arası işbirliği ile veri paylaşımının artırılması ve toplumsal farkındalığın yaygınlaştırılması, Kamu mali dengelerinin imkân verdiği ölçüde, ticari faaliyetler üzerindeki işlem vergilerinde indirime gidilmesi, Yatırım ortamıyla ilgili işlem maliyetlerinin azaltılması amacıyla damga vergisi ve harç uygulamalarının gözden geçirilmesi çalışmalarına devam edilmesi, Tarımda katma değeri yüksek ve sanayi girdisi olarak kullanılan ürünlerin üretiminin artırılmasına, tarımsal alanların birleştirilmesine ve tarımda ölçek ekonomisi ile tarım üretiminin desteklenmesine yönelik vergi politikalarının geliştirilmesi, İmalat sanayinin rekabet gücünün artırılması ve dünya ticaretinden daha fazla pay alması için istihdam, enerji ve hammadde girdi maliyetlerini azaltacak ve istihdam kalitesini yükseltecek vergi politikalarının geliştirilmesi, Ekonominin dinamizm kaynağı olan KOBİ lerin optimal işletme büyüklüğüne ulaştırılması, finansmana erişimlerinin kolaylaştırılması ve ucuzlatılması ile Ar-Ge kapasitelerinin artırılmasına yönelik çalışmaların sürdürülmesi, İstanbul Uluslararası Finans Merkezi Projesi Stratejisi ve finansal araçların vergilendirilmesi kapsamında, vergisel düzenlemelerle rekabet gücü artırılarak finansal işlemlerin ülkemizde yapılmasının sağlanmasına, finansal kurum ve yatırımcılar için belirsizliği giderici ve uygulamada uzmanlaşmayı sağlayıcı tedbirlerin alınmasına, halka açık olmayan şirketlerin sermaye piyasasına açılması sağlanarak sermayenin tabana yayılmasına yönelik çalışmalara devam edilmesi, Kamu taşınmazlarının etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde kullanılmasına yönelik olarak satış dâhil tüm alternatiflerin değerlendirilmesi, Yerel yönetimlerin mali imkânlarını güçlendirmek amacıyla kentsel rantlar da değerlendirilerek öz gelirlerinin artırılması. B. GİDER POLİTİKASI 2014-2016 dönemine ilişkin Orta Vadeli Program, Orta Vadeli Mali Plan ve 2014 Yılı Programında, dünya ekonomisinde yaşanmakta olan belirsizlik ortamının ülkemize etkileri 12
asgari düzeyde tutularak bir yandan cari açığın tedrici olarak düşürülmesi, diğer yandan büyümenin artırılması amaçlanmış; büyümenin daha dengeli bir yapıya kavuşturulması amacıyla istihdam ve özellikle verimliliğin büyümeye katkısının artırılmasının önem taşıdığı belirtilmiştir. Söz konusu politika belgelerinde belirtilen amaçlara ulaşmak üzere yurtiçi tasarrufların artırılması, mevcut kaynakların üretken alanlara yönlendirilmesi, ekonominin verimlilik düzeyinin yükseltilmesi, istihdamın artırılması, enflasyonun düşürülmesi, faiz dışı harcamaların kontrol altında tutulması ve kamu maliyesinde güçlü duruşun devam ettirilmesi temel öncelikler olarak belirlenmiştir. Orta Vadeli Program, Orta Vadeli Mali Plan ve 2014 Yılı Programında gider politikasının temel öncelikleri aşağıdaki şekilde sıralanmıştır: Kamu harcama politikasının, çok yıllı bütçeleme yaklaşımı çerçevesinde ve belirlenen politika öncelikleri doğrultusunda yürütülmesi ve kamu idarelerince kendilerine tahsis edilen ödeneklerin ekonomik ve verimli bir şekilde kullanılması, Kaynak kullanımında etkinliğin artırılması ve hesap verebilirliğin güçlendirilmesi amacıyla, yeni harcama programları uygulamaya geçirilmeden önce pilot uygulamalara gidilmesi ve etki analizi çalışmaları yapılarak mevcut programların etkililik ve etkinlik bakımından gözden geçirilmesi, Kamu mali yönetimi alanında yapılan reformların uygulamasını güçlendirmek amacıyla kamu hizmetlerini program yaklaşımıyla ele alan bütçe yapısına kademeli olarak geçilmesi, Harcama programlarının yalnızca varlık sebebini oluşturan amaçlara uygun olarak ve belirlenmiş süreler dâhilinde yürütülmesi, Kamu idarelerinin uluslararası standartlar çerçevesinde kamu iç kontrol ile iç denetim standartlarına uyum düzeyini artırmak üzere çalışmalar yürütülmeye devam edilmesi, Kamuda hizmet alımlarına ilişkin mevcut politikaların etkinliğinin, fayda ve alternatif maliyet analizleri yapılarak değerlendirilmesi, Tarımsal destekleme amacıyla yapılan transferlerin, etkinlik, verimlilik ve katma değerin artırılması hedefi çerçevesinde belirlenmesi, Kamu Ar-Ge harcamalarının tahsisinde, özel kesim yatırımlarının yüksek dış ticaret açığı verdiğimiz sanayi kollarında üretime yönlendirilmesine öncelik verilmesi, 13
Kamu harcamalarının tahsisinde eğitimin öncelikli sektör olmaya devam etmesi, Mahalli idarelerin genel bütçe vergi paylarından kamuya olan borçlarına mahsuben yapılacak olan kesintinin düzenli olarak uygulanmaya devam edilmesi, Sağlık hizmetlerinin kalitesinden ödün verilmeksizin, gereksiz ilaç ve hizmet kullanımını önlemek üzere, ilaç ve tedavi harcamalarının daha akılcı hale getirilmesi, Sağlık hizmet sunucularının geçmiş davranışlarını dikkate alan denetim modellerinin geliştirilmesi, risk analizi ve veri madenciliği alanlarında yazılım, donanım ve eğitim altyapısının güçlendirilmesi, Üniversite hastanelerinin yapısal sorunlarının giderilmesine yönelik tedbirlerin alınması, Sosyal amaçlı programların etkinliğinin değerlendirilmesi ve mükerrerliklerin önlenmesi, Sosyal güvenlik sisteminin aktüeryal dengesini tehdit eden prim yapılandırmalarının ekonomik kriz ve doğal afet gibi istisnai haller dışında uygulanmaması, Sosyal güvenlik sisteminin mali sürdürülebilirliği üzerinde olumsuz yansımaları olan uygulamaların gözden geçirilmesi, Kamu yatırım ödeneklerinin özel sektörün üretken faaliyetlerini destekleyecek nitelikteki altyapı yatırımlarına yönlendirilmesi; bu kapsamda, demiryolu, liman, lojistik merkezi gibi alanlara özel önem verilmesi, Kamu yatırım projelerinin önceliklendirilerek kısa sürede tamamlanacak projelere yoğunlaşılması, mevcut sermaye stokundan daha etkin yararlanmak amacıyla idameyenileme, bakım-onarım ve rehabilitasyon harcamalarına ağırlık verilmesi, Kamu ve özel kesim yatırımlarının birbirlerini tamamlayacak şekilde bütüncül bir bakış açısıyla ele alınarak, kamu yatırımlarının özel sektör tarafından gerçekleştirilemeyecek ekonomik ve sosyal altyapı alanlarında yoğunlaştırılması, Kamu özel işbirliği (KÖİ) kapsamında yapılacak yatırımların, sözleşmelerden doğacak yükümlülüklerin kamu mali dengeleri üzerindeki etkileri göz önünde bulundurularak planlanması, Kamu yatırımlarında, KÖİ modeliyle yürütülenler dâhil, eğitim, sağlık, içme suyu ve kanalizasyon, bilim-teknoloji, bilişim, ulaştırma ve sulama sektörlerine öncelik verilmesi, 14
GAP, DAP, KOP ve DOKAP bölgelerinde eylem planları kapsamında; özel sektör yatırımlarını destekleyecek ekonomik ve sosyal altyapı ile beşeri kaynakların geliştirilmesine yönelik projelerin ve eylem planlarındaki diğer projelerin gerçekleştirilmesine devam edilmesi, KÖİ uygulamalarına ilişkin bir strateji belgesi hazırlanmasına, KÖİ mevzuatının çerçeve bir kanun altında toplanmasına, KÖİ politika ve uygulamalarının koordinasyonunun güçlendirilmesine yönelik çalışmaların başlatılması, Kamu yatırım projelerinin planlanması, uygulanması, izlenmesi ve değerlendirilmesi sürecinin güçlendirilmesi; bu kapsamda kamu kurum ve kuruluşlarının kapasitelerinin geliştirilmesi, Kamu mali yönetiminde saydamlığın önemli bir unsuru olan kamu mali istatistiklerinin uluslararası standartlarla uyumlu olarak yayımlanması ve kamu mali yönetim bilgi sisteminin oluşturulmasına yönelik çalışmaların sürdürülmesi. C. BORÇLANMA POLİTİKASI 2002 yılından bu yana merkezi yönetim bütçe açığının finansmanına yönelik olarak stratejik ölçütlere dayalı borçlanma politikaları yürütülmektedir. 2014-2016 döneminde de ölçütlere dayalı borçlanma politikası uygulaması sürdürülecek olup aşağıda sıralanan stratejik ölçütler vasıtasıyla orta ve uzun vadede piyasa risklerinin kontrol altında tutulması hedeflenmektedir: Borçlanmanın ağırlıklı olarak TL cinsinden yapılması, TL cinsi borçlanmanın ağırlıklı olarak sabit faizli enstrümanlarla yapılarak, gelecek 12 ayda faizi yenilenecek senetlerin payının azaltılması, Ortalama vadenin piyasa koşulları elverdiği ölçüde uzatılarak, vadesine 12 aydan az kalmış senetlerin payının azaltılması, Nakit ve borç yönetiminde oluşabilecek likidite riskinin azaltılması amacıyla güçlü rezerv tutulması. Orta Vadeli Program, Orta Vadeli Mali Plan ve 2014 Yılı Programında 2014-2016 döneminde kamu borçlanma politikasının temel ilkeleri; finansman ihtiyacının, iç ve dış piyasa koşulları ile maliyet unsurları göz önüne alınarak belirlenen risk düzeyi çerçevesinde, 15
orta ve uzun vadede mümkün olan en düşük maliyetle karşılanması ve makroekonomik dengeleri gözeten, para ve maliye politikaları ile uyumlu, sürdürülebilir, saydam ve hesap verilebilir bir borçlanma politikasının izlenmesi olarak belirlenmiştir. Bu hedefler ve stratejik ölçütlere dayalı borçlanma politikası çerçevesinde, Kamu borçlanma imkanlarının geliştirilmesi ve maliyetlerin düşürülmesi amacıyla yatırımcı taleplerine uygun finansman araçlarının geliştirilmesine ilişkin çalışmalara devam edilecektir. Devlet iç borçlanma senetleri (DİBS) piyasasının daha da gelişmesi ve likiditenin getiri eğrisi üzerinde tüm vadelerde artırılmasını teminen senetlerin azalan vadelerde yeniden ihraç edilmesini öngören ölçüt borçlanma stratejisi geliştirilerek sürdürülecektir. DİBS birincil ve ikincil piyasasında etkinliğin artırılması amacıyla piyasa yapıcılığı sistemi uygulamasına devam edilecektir. Piyasa koşullarının uygun olması durumunda, yeni iç ve dış borçlanma enstrümanları ihraç edilebilecektir. Şeffaflığın artırılması amacıyla, kamuoyunun ihtiyaçları da dikkate alınarak, finansman programlarının ve borç bilgilerinin düzenli olarak açıklanmasına devam edilecektir. D. BÜTÇE HEDEFLERİ 2014 yılı merkezi yönetim bütçesinde bütçe giderleri toplamı 436 milyar 433 milyon TL, faiz hariç bütçe giderleri 384 milyar 433 milyon TL, bütçe gelirleri ise 403 milyar 175 milyon TL olarak belirlenmiştir. Bütçe açığının 33 milyar 258 milyon TL, faiz dışı fazlanın ise 18 milyar 742 milyon TL olması öngörülmüştür. Tablo 1: 2014 Yılı Merkezi Yönetim Bütçesi (Milyon TL) 2014 Hedef Bütçe Giderleri 436.433 Faiz Hariç Bütçe Giderleri 384.433 Faiz Giderleri 52.000 Bütçe Gelirleri 403.175 Vergi Gelirleri 348.353 Bütçe Dengesi -33.258 Faiz Dışı Fazla 18.742 16
Bütçe ödeneklerinin ekonomik sınıflandırmaya göre dağılımı ile giderlerin toplam bütçe içindeki payları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Tablo 2: 2014 Yılı Merkezi Yönetim Bütçesi Başlangıç Ödenekleri GSYH 2014 (Milyon TL) Payı Hedef (%) Yukarıdaki tabloda görüldüğü üzere başlangıç ödeneği olarak personel giderleri ve sosyal güvenlik kurumlarına devlet primi giderlerine 128 milyar 844 milyon TL, cari transferlere 163 milyar 554 milyon TL, sermaye giderlerine 36 milyar 689 milyon TL ve sermaye transferlerine ise 6 milyar 518 milyon TL ayrılmıştır. Bütçe ödeneklerinin fonksiyonel sınıflandırmaya göre dağılımı ile ödeneklerin toplam bütçe içindeki payları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Bütçe Payı (%) Personel Giderleri 109.969 6,4 25,2 Sosyal Güv. Kur. Dev.Giderleri 18.875 1,1 4,3 Mal ve Hizmet Alım Giderleri 37.590 2,2 8,6 Faiz Giderleri 52.000 3,0 11,9 Cari Transferler 163.554 9,5 37,5 Sermaye Giderleri 36.689 2,1 8,4 Sermaye Transferleri 6.518 0,4 1,5 Borç Verme 7.645 0,4 1,8 Yedek Ödenek 3.593 0,2 0,8 Toplam 436.433 25,4 100,0 Tablo 3: Fonksiyonel Sınıflandırmaya Göre Başlangıç Ödenekleri ve Bütçe İçindeki Payları GSYH Bütçe 2014 (Milyon TL) Payı Payı Hedef (%) (%) Genel Kamu Hizmetleri 130.123 7,6 29,8 Savunma Hizmetleri 21.955 1,3 5,0 Kamu Düzeni ve Güvenlik Hizmetleri 31.954 1,9 7,3 Ekonomik İşler ve Hizmetler 52.669 3,1 12,1 Çevre Koruma Hizmetleri 542 0,0 0,1 İskan ve Toplum Refahı Hizmetleri 4.570 0,3 1,0 Sağlık Hizmetleri 20.023 1,2 4,6 Dinlenme, Kültür ve Din Hizmetleri 8.911 0,5 2,0 Eğitim Hizmetleri 73.346 4,3 16,8 Sosyal Güvenlik ve Sosyal Yardım Hizmetleri 92.340 5,4 21,2 Toplam 436.433 25,4 100,0 17
2014 yılı merkezi yönetim bütçesinde, fonksiyonel sınıflandırmaya göre en büyük payı yüzde 29,8 oranıyla genel kamu hizmetleri almaktadır. 130 milyar 123 milyon TL olan genel kamu hizmetlerinin 52 milyar TL si faiz giderlerinden oluşmaktadır. Genel kamu hizmetlerini sırasıyla yüzde 21,2 oranıyla sosyal güvenlik ve sosyal yardım hizmetleri ve yüzde 16,8 oranıyla eğitim hizmetleri izlemektedir. 2014 yılı merkezi yönetim bütçesinde belirlenen gelir hedefleri aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Tablodan görüleceği üzere, 2014 yılı merkezi yönetim bütçesinde bütçe gelirlerinin 403 milyar 175 milyon TL, genel bütçe gelirlerinin 392 milyar 968 milyon TL, genel bütçe vergi gelirlerinin 348 milyar 353 milyon TL, genel bütçe vergi dışı gelirlerinin ise 44 milyar 615 milyon TL olması öngörülmüştür. Diğer taraftan, özel bütçeli idarelerin öz gelirlerinin 7 milyar 223 milyon TL, düzenleyici ve denetleyici kurum gelirlerinin ise 2 milyar 984 milyon TL olacağı tahmin edilmiştir. Tablo 4: 2014 Yılı Merkezi Yönetim Bütçesi Gelir Hedefleri (Milyon TL) 2014 Hedef GSYH Payı (%) Bütçe Payı (%) Bütçe Gelirleri 403.175 23,5 100,0 Genel Bütçe Gelirleri 392.968 22,9 97,5 Vergi Gelirleri 348.353 20,3 86,4 Vergi Dışı Gelirler 44.615 2,6 11,1 Özel Bütçeli İdarelerin Öz Gelirleri 7.223 0,4 1,8 Düzenleyici ve Denetleyici Kurumların Gelirleri 2.984 0,2 0,7 18
II. MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE GERÇEKLEŞMELERİ 19
2014-2016 Dönemi Orta Vadeli Programı ve Mali Planı ile belirlenen maliye politikası makroekonomik istikrarı ve mali disiplini sürdürmeyi hedeflemektedir. Yılın ilk yarısındaki bütçe gerçekleşmeleri de bu hedeflerle uyumludur. 2014 yılı Ocak-Haziran döneminde bütçe gelirleri geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 10,2 oranında artarak 210,5 milyar TL olurken, bütçe giderleri yüzde 13,8 oranında artarak 213,9 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. 2013 yılı Ocak-Haziran döneminde 26,4 milyar TL faiz dışı fazla verilmişken 2014 yılının aynı döneminde 23,1 milyar TL faiz dışı fazla verilmiştir. 2014 yılı Ocak-Haziran döneminde vergi gelirleri geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 6,1 oranında artarak 168,1 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Faiz hariç bütçe giderleri ise yüzde 13,9 oranında artarak 187,4 milyar TL olmuştur. Bu kapsamda, 2014 yılı Ocak-Haziran dönemi merkezi yönetim bütçe gerçekleşmeleri ile ilgili diğer ayrıntılar aşağıda yer almaktadır. A. MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE DENGESİ VE FAİZ DIŞI FAZLANIN GELİŞİMİ 2014 yılı merkezi yönetim bütçesinin ilk altı aylık gerçekleşmeleri çerçevesinde bütçe giderleri, bütçe gelirleri, bütçe dengesi ve faiz dışı fazla aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Tablo 5: Merkezi Yönetim Bütçe Dengesi ve Faiz Dışı Fazla 2013 (Milyon TL) Gerç. Ocak- Haziran Gerç. Gerç. Oranı (%) Bütçe Hedefi 2014 2014/2013 Ocak- Ocak- Haziran Gerç. Gerç. Oranı (%) Haziran Dönemi Artış Oranı (%) Merkezi Yönetim Bütçe Giderleri 408.225 187.870 46,0 436.433 213.857 49,0 13,8 Merkezi Yönetim Bütçe Gelirleri 389.682 190.934 49,0 403.175 210.481 52,2 10,2 Merkezi Yönetim Bütçe Dengesi -18.543 3.063-16,5-33.258-3.375 10,1-210,2 Faiz Dışı Fazla 31.443 26.364 83,8 18.742 23.088 123,2-12,4 20
1. Bütçe Dengesinin Gelişimi Ocak-Haziran 2013 döneminde 3 milyar 63 milyon TL fazla veren merkezi yönetim bütçesi, 2014 yılının aynı döneminde 3 milyar 375 milyon TL açık vermiştir. Grafik 1: Bütçe Dengesi 2014 yılında merkezi yönetim bütçesi Ocak, Şubat ve Mayıs aylarında fazla, diğer aylarda açık vermiştir. 2. Faiz Dışı Fazlanın Gelişimi 2013 yılı Ocak-Haziran döneminde faiz dışı fazla 26 milyar 364 milyon TL iken, 2014 yılının aynı döneminde yüzde 12,4 oranında azalarak 23 milyar 88 milyon TL olmuştur. 2014 yılı için 18 milyar 742 milyon TL olarak öngörülen faiz dışı fazla hedefinin ilk altı aylık dönem itibarıyla yüzde 123,2 sinin gerçekleştiği görülmektedir. Aşağıdaki grafikten görüleceği üzere, 2014 yılının ilk altı ayında sürekli olarak faiz dışı fazla elde edilmiştir. En yüksek faiz dışı fazla 8 milyar 556 milyon TL ile Mayıs ayında gerçekleşmiştir. 21
Grafik 2: Faiz Dışı Fazla B. MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE GİDERLERİNİN GELİŞİMİ 2013-2014 yıllarının ilk altı aylık döneminde merkezi yönetim bütçe giderlerinin gerçekleşmeleri, gider türlerinin GSYH ve bütçe içindeki payları ile artış oranları bu Raporun (1) ve (2) numaralı eklerinde yer almaktadır. Buna göre; 2014 yılı Ocak-Haziran döneminde bütçe giderleri, geçen yılın aynı dönemindeki 187 milyar 870 milyon TL gerçekleşmeye göre yüzde 13,8 oranında artış göstererek 213 milyar 857 milyon TL olmuştur. 2013 yılının ilk yarısı itibarıyla bütçe giderleri gerçekleşme oranı yüzde 46 iken, 2014 yılının aynı döneminde bu oran yüzde 49 olmuştur. 2014 yılının ilk altı aylık döneminde faiz hariç bütçe giderleri, 2013 yılının aynı dönemine göre yüzde 13,9 oranında artış göstererek 187 milyar 394 milyon TL olmuştur. 2013 yılı Ocak-Haziran döneminde 23 milyar 300 milyon TL olan faiz giderleri, 2014 yılının aynı döneminde yüzde 13,6 oranında artarak 26 milyar 463 milyon TL olmuştur. Bu tutar 2014 yılı bütçe hedefinin yüzde 50,9 una tekabül etmektedir. 1. Ekonomik Sınıflandırmaya Göre Bütçe Giderleri 2013-2014 yıllarının ilk altı aylık döneminde bütçe giderlerinin ekonomik sınıflandırmaya göre gerçekleşmeleri aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. 22
Tablo 6: Ekonomik Sınıflandırmaya Göre Bütçe Giderleri (Milyon TL) 2013 Gerç. 2013 Yılı Ocak-Haziran Dönemi Gerç. 2014 Hedef 2014 Yılı Ocak-Haziran Dönemi Gerç. Ocak-Haziran Dönemi Gerç. Oranı (%) 2013 2014 2014/2013 Ocak- Haziran Dönemi Artış Oranı (%) Personel Giderleri 96.235 48.956 109.969 57.039 50,9 51,9 16,5 Sosyal Güv. Kur. Dev.Giderleri 16.306 8.073 18.875 9.586 49,5 50,8 18,7 Mal ve Hizmet Alım Giderleri 36.386 13.340 37.590 15.206 36,7 40,5 14,0 Faiz Giderleri 49.986 23.300 52.000 26.463 46,6 50,9 13,6 Cari Transferler 148.743 75.332 163.554 82.962 50,6 50,7 10,1 Sermaye Giderleri 43.767 11.974 36.689 13.908 27,4 37,9 16,2 Sermaye Transferleri 7.666 2.205 6.518 2.706 28,8 41,5 22,7 Borç Verme 9.135 4.690 7.645 5.985 51,3 78,3 27,6 Yedek Ödenek 0 0 3.593 0 0,0 Toplam 408.225 187.870 436.433 213.857 46,0 49,0 13,8 2013-2014 yılları bütçe ödeneklerinin ekonomik sınıflandırmaya göre ilk altı aylık dönemde kullanım oranları aşağıdaki grafikte gösterilmiştir. Grafik 3: Merkezi Yönetim Bütçe Giderlerinin Gerçekleşme Oranları 2014 yılının ilk altı aylık döneminde en yüksek gerçekleşme oranı yüzde 78,3 ile borç verme giderlerinde, en düşük gerçekleşme oranı ise yüzde 37,9 ile sermaye giderlerinde olmuştur. 23
1.1. Personel Giderleri 2014 yılı Ocak-Haziran dönemi personel giderleri, 2013 yılı Ocak-Haziran dönemine göre yüzde 16,5 oranında artış göstererek 57 milyar 39 milyon TL olmuştur. Aylık gerçekleşme tutarlarına aşağıdaki grafikte yer verilmiştir. Grafik 4: Personel Giderleri 2013 yılında yüzde 50,9 olan gerçekleşme oranı, bu yılın aynı döneminde yüzde 51,9 olmuştur. 2014 yılı Ocak-Haziran döneminde aylık gerçekleşme oranları Nisan ayı hariç olmak üzere 2013 yılına göre daha yüksek gerçekleşmiştir. Nisan ayında ise gerçekleşme oranı her iki yıl için 8,4 tür. Grafik 5: Personel Giderlerinin Aylık Gerçekleşme Oranı 24
1.2. Sosyal Güvenlik Kurumlarına Devlet Primi Giderleri 2014 yılı Ocak-Haziran dönemi sosyal güvenlik kurumlarına devlet primi giderleri, 2013 yılının ilk altı aylık dönemine göre yüzde 18,7 oranında artış göstererek 9 milyar 586 milyon TL olmuştur. 2014 yılı Ocak-Haziran dönemi sosyal güvenlik kurumlarına devlet primi giderlerinin aylık gerçekleşmeleri aşağıdaki grafikte gösterilmiştir. Grafik 6: Sosyal Güvenlik Kurumlarına Devlet Primi Giderleri Sosyal güvenlik kurumlarına devlet primi giderleri için bütçede öngörülmüş olan 18 milyar 875 milyon TL ödeneğin yüzde 50,8 i 2014 yılının ilk altı aylık döneminde kullanılmıştır. 2013 yılının aynı döneminde söz konusu oran yüzde 49,5 olarak gerçekleşmiştir. Grafik 7: SGK Devlet Primi Giderlerinin Aylık Gerçekleşme Oranı 25
1.3. Mal ve Hizmet Alım Giderleri 2013 yılı Ocak-Haziran döneminde 13 milyar 340 milyon TL olarak gerçekleşen mal ve hizmet alım giderleri, 2014 yılının aynı döneminde yüzde 14 oranında artarak 15 milyar 206 milyon TL olmuştur. Mal ve hizmet alım giderlerinin aylık gerçekleşmeleri aşağıdaki grafikte gösterilmiştir. Grafik 8: Mal ve Hizmet Alım Giderleri 2014 yılında mal ve hizmet alım giderleri için ayrılan 37 milyar 590 milyon TL ödeneğin yüzde 40,5 i ilk altı aylık dönemde kullanılmıştır. Aşağıdaki grafikte görüleceği üzere, 2014 yılının ilk altı aylık döneminde en düşük gerçekleşme oranı yüzde 3,6 ile Ocak ayında, en yüksek gerçekleşme oranı ise yüzde 8,5 ile Nisan ayında meydana gelmiştir. Grafik 9: Mal ve Hizmet Alım Giderlerinin Aylık Gerçekleşme Oranı 26
1.4. Faiz Giderleri Faiz giderleri, 2014 yılı Ocak-Haziran döneminde 2013 yılının aynı dönemine göre yüzde 13,6 oranında artarak 26 milyar 463 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Bu tutarın 19 milyar 950 milyon TL si iç borç faiz ödemesi, 4 milyar 875 milyon TL si dış borç faiz ödemesi, 1 milyar 345 milyon TL si iskonto giderleri ve 293 milyon TL si kira sertifikası giderlerinden oluşmaktadır. Bu dönemde faiz giderleri için bütçede öngörülmüş olan 52 milyar TL ödeneğin yüzde 50,9 u kullanılmıştır. Grafik 10: Faiz Giderleri Aşağıdaki grafikte görüleceği üzere 2014 yılının ilk aylık döneminde faiz giderlerinin gerçekleşme oranları, Mart, Nisan ve Mayıs aylarında geçen yılın üzerinde, Ocak, Şubat ve Haziran aylarında ise geçen yılın altında olmuştur. Grafik 11: Faiz Giderlerinin Aylık Gerçekleşme Oranı 27
1.5. Cari Transferler 2014 yılı Ocak-Haziran döneminde cari transferler geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 10,1 oranında bir artışla 82 milyar 962 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Grafik 12: Cari Transferler 2014 yılı Ocak-Haziran döneminde cari transferlerin, başlangıç ödeneğine göre gerçekleşme oranının yüzde 50,7 olduğu görülmektedir. Grafik 13: Cari Transferlerin Aylık Gerçekleşme Oranı Sosyal güvenlik kurumlarına yapılan transferler; gelir, gider ve nakit ihtiyacı dikkate alınarak önceden belirlenmiş program çerçevesinde gerçekleştirilmiştir. Bu çerçevede, 2013 28
yılı Ocak-Haziran döneminde sağlık, emeklilik ve sosyal yardım giderleri için 36 milyar 546 milyon TL transfer yapılmış iken, bu yılın aynı döneminde bu transfer tutarı yüzde 9,2 oranında artarak 39 milyar 921 milyon TL olmuştur. Bu kapsamda, 2014 yılı Ocak-Haziran döneminde finansman açığı için Sosyal Güvenlik Kurumuna geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 28,2 oranında bir artışla 11 milyar 615 milyon TL transfer yapılmıştır. Aşağıdaki grafikte 2014 yılı Ocak-Haziran dönemi sosyal güvenlik kurumlarına transferler aylık bazda gösterilmektedir. Grafik 14: Sosyal Güvenlik Kurumlarına Transferler 2014 yılı Ocak-Haziran döneminde, merkezi yönetim bütçesine sosyal güvenlik kurumlarına transferler için konulan 77 milyar 59 milyon TL ödeneğin yüzde 51,8 i kullanılmıştır. Geçen yıl bu oran yüzde 50,9 olarak gerçekleşmiştir. Grafik 15: Sosyal Güvenlik Kurumlarına Transferlerin Aylık Gerçekleşme Oranı 29
Cari transferler içinde diğer önemli bir kalem olan tarımsal destekleme ödemeleri, yılın ilk yarısında, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 0,9 oranında artarak 6 milyar 814 milyon TL olmuştur. Grafik 16: Tarımsal Destekleme Ödemeleri Aşağıdaki grafikte 2014 yılı Ocak-Haziran dönemi tarımsal destekleme ödemelerinin aylık gerçekleşme oranları gösterilmektedir. Tarımsal destekleme ödemeleri için bütçeye konulan ödeneğin yüzde 70,5 i 2014 yılı Ocak-Haziran döneminde kullanılmıştır. Geçen yıl bu oran yüzde 77,8 olarak gerçekleşmiştir. Grafik 17: Tarımsal Destekleme Ödemelerinin Aylık Gerçekleşme Oranı Gelirden ayrılan paylar (mahalli idare, fon payları ve diğer paylar), 2014 yılı Ocak- Haziran döneminde geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 16,7 oranında artarak 22 milyar 845 milyon TL olmuştur. 30
Grafik 18: Gelirden Ayrılan Paylar 2014 yılı Ocak-Haziran döneminde gelirden ayrılan payların 18 milyar 549 milyon TL si mahalli idarelere ayrılan pay ve 4 milyar 296 milyon TL si de fon ve diğer paylardan oluşmaktadır. Mahalli idare payları, 2014 yılının ilk altı aylık döneminde, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 17,5 oranında artmış, fon ve diğer paylar da yüzde 13,5 oranında artmıştır. Gelirden ayrılan payların 2013 yılı Ocak-Haziran döneminde yüzde 49,1 olan gerçekleşme oranı, bu yılın aynı döneminde yüzde 48,4 e düşmüştür. Grafik 19: Gelirden Ayrılan Payların Aylık Gerçekleşme Oranı 31
1.6. Sermaye Giderleri 2013 yılı Ocak-Haziran döneminde 11 milyar 974 milyon TL olan sermaye giderleri, bu yılın aynı döneminde yüzde 16,2 oranında artarak 13 milyar 908 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Grafik 20: Sermaye Giderleri 2014 yılı Ocak-Haziran döneminde sermaye giderleri içerisinde, mamul mal alımları 1 milyar 180 milyon TL, gayrimenkul alımları ve kamulaştırması 1 milyar 335 milyon TL, gayrimenkul sermaye ve üretim giderleri 10 milyar 517 milyon TL, gayrimenkul büyük onarım giderleri 526 milyon TL ve diğer sermaye giderleri 350 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. 2014 yılı bütçesinde sermaye giderleri için öngörülen 36 milyar 689 milyon TL ödeneğin yüzde 37,9 u yılın ilk yarısı itibarıyla kullanılmıştır. Söz konusu oran 2013 yılının aynı döneminde yüzde 27,4 tür. Sermaye giderlerinin aylık gerçekleşme oranlarına bakıldığında, bu oranların yılın ilk altı ayında Şubat ayı hariç geçen yılın aynı aylarına göre daha yüksek düzeyde olduğu görülmektedir. 32
Grafik 21: Sermaye Giderlerinin Aylık Gerçekleşme Oranı 1.7. Sermaye Transferleri 2014 yılı Ocak-Haziran döneminde sermaye transferleri, bir önceki yılın aynı dönemindeki 2 milyar 205 milyon TL gerçekleşmeye göre yüzde 22,7 oranında artışla 2 milyar 706 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. 2014 yılı merkezi yönetim bütçesinde sermaye transferleri için öngörülmüş olan ödeneğin yüzde 41,5 i ilk altı aylık dönem itibarıyla kullanılmıştır. Geçen yıl bu oran yüzde 28,8 olarak gerçekleşmiştir. Grafik 22: Sermaye Transferleri 33
Sermaye transferlerinin aylık gerçekleşme oranlarına aşağıdaki grafikte yer verilmiştir. Grafik 23: Sermaye Transferlerinin Aylık Gerçekleşme Oranı 1.8. Borç Verme Borç verme 2014 yılı Ocak-Haziran döneminde geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 27,6 oranında artarak 5 milyar 985 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. 2014 yılı Ocak-Haziran döneminde KİT lere sermaye desteği olarak 3 milyar 395 milyon TL kaynak aktarılmış iken, 2013 yılının aynı döneminde 2 milyar 147 milyon TL tutarında kaynak aktarılmıştır. Grafik 24: Borç Verme 34
2013 yılı Ocak-Haziran döneminde borç verme giderlerinin yüzde 51,3 ü gerçekleşmiş iken, 2014 yılının aynı döneminde ödenek kullanım oranı yüzde 78,3 olmuştur. Grafik 25: Borç Verme Giderlerinin Aylık Gerçekleşme Oranı 2. Fonksiyonel Sınıflandırmaya Göre Bütçe Giderleri 2013-2014 yılı Ocak-Haziran dönemi bütçe giderlerinin fonksiyonel sınıflandırmaya göre gerçekleşmeleri aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Tablodan görüleceği üzere, bütçe gider gerçekleşmeleri içinde en yüksek gider grubunu genel kamu hizmetleri oluşturmaktadır. Tablo 7: Fonksiyonel Sınıflandırmaya Göre Bütçe Giderleri (Milyon TL) 2013 Gerç. 2013 Yılı Ocak-Haziran Dönemi Gerç. 2014 Hedef 2014 Yılı Ocak-Haziran Dönemi Gerç. Ocak-Haziran Dönemi Gerç. Oranı (%) 2013 2014 2014/2013 Ocak- Haziran Dönemi Artış Oranı (%) Genel Kamu Hizmetleri 114.486 53.978 130.123 61.898 47,1 47,6 14,7 Savunma Hizmetleri 19.784 8.252 21.955 8.972 41,7 40,9 8,7 Kamu Düzeni ve Güvenlik Hizmetleri 29.717 13.338 31.954 15.659 44,9 49,0 17,4 Ekonomik İşler ve Hizmetler 57.768 24.635 52.669 27.420 42,6 52,1 11,3 Çevre Koruma Hizmetleri 445 80 542 113 17,9 20,8 41,4 İskan ve Toplum Refahı Hizmetleri 7.116 2.596 4.570 2.391 36,5 52,3-7,9 Sağlık Hizmetleri 19.570 8.103 20.023 9.671 41,4 48,3 19,3 Dinlenme, Kültür ve Din Hizmetleri 8.874 3.781 8.911 4.499 42,6 50,5 19,0 Eğitim Hizmetleri 64.885 30.687 73.346 36.313 47,3 49,5 18,3 Sosyal Güvenlik ve Sosyal Yardım Hizmetleri 85.580 42.420 92.340 46.922 49,6 50,8 10,6 Toplam 408.225 187.870 436.433 213.857 46,0 49,0 13,8 Genel kamu hizmetleri için bütçede öngörülen 130 milyar 123 milyon TL tutarındaki ödeneğin Haziran sonu itibarıyla yüzde 47,6 sı kullanılmış durumdadır. İkinci büyük grubu 35
oluşturan sosyal güvenlik ve sosyal yardım hizmetlerinde gerçekleşme oranı yüzde 50,8 olmuştur. Bu oran, iskan ve toplum refahı hizmetlerinde yüzde 52,3, ekonomik işler ve hizmetlerde yüzde 52,1, dinlenme, kültür ve din hizmetlerinde yüzde 50,5, eğitim hizmetlerinde yüzde 49,5, kamu düzeni ve güvenlik hizmetlerinde yüzde 49, sağlık hizmetlerinde yüzde 48,3, savunma hizmetlerinde yüzde 40,9, çevre koruma hizmetlerinde ise yüzde 20,8 olarak gerçekleşmiştir. Grafik 26: Fonksiyonel Sınıflandırmaya Göre Bütçe Giderlerinin Gerçekleşme Oranları 2014 yılı Ocak-Haziran döneminde fonksiyonel sınıflandırmanın alt düzeyleri incelendiğinde gerçekleşme oranı en yüksek gider kaleminin yüzde 52,3 ile iskan ve toplum refahı hizmetleri olduğu görülmektedir. 3. Kurumsal Sınıflandırmaya Göre Bütçe Giderleri 2014 yılı Ocak-Haziran döneminde genel bütçeli idareler 206 milyar 40 milyon TL, özel bütçeli idareler 25 milyar 949 milyon TL, düzenleyici ve denetleyici kurumlar ise 1 milyar 724 milyon TL harcama yapmışlardır. Geçen yılın aynı dönemine göre genel bütçe kapsamındaki kamu idarelerinin harcamaları yüzde 13,2, özel bütçeli idarelerin harcamaları yüzde 16, düzenleyici ve denetleyici kurumların harcamaları ise yüzde 13,6 oranında artmıştır (Ek: 4). 2014 yılı Ocak-Haziran döneminde merkezi yönetim bütçesi kapsamındaki icracı bakanlıklar içinde en yüksek harcamayı Milli Eğitim Bakanlığı gerçekleştirmiştir. Bu 36
çerçevede, Milli Eğitim Bakanlığı 26 milyar 425 milyon TL, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı 17 milyar 137 milyon TL ve Milli Savunma Bakanlığı 9 milyar 34 milyon TL harcama gerçekleştirmiştir. Özel bütçeli idareler içinde en yüksek harcamayı 5 milyar 966 milyon TL ile Karayolları Genel Müdürlüğü gerçekleştirmiştir. Söz konusu Kurumu, 3 milyar 603 milyon TL ile Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü ve 3 milyar 281 milyon TL ile Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu Genel Müdürlüğü izlemiştir. Karayolları Genel Müdürlüğünün harcamalarının önemli bir kısmı yatırım harcamalarından (yol bakım-onarım giderlerinden), Yükseköğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu Genel Müdürlüğünün harcamalarının önemli bir kısmı öğrenim kredi ve burslarından, Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğünün harcamalarının önemli bir kısmı yatırım harcamalarından oluşmaktadır. (Ek: 5) Düzenleyici ve denetleyici kurumlar içinde en yüksek harcamayı 1 milyar 330 milyon TL ile Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu gerçekleştirmiştir. (Ek: 6) C. MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE GELİRLERİNİN GELİŞİMİ 2014 yılı Ocak-Haziran döneminde, merkezi yönetim bütçe gelirleri geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 10,2 oranında artışla 210 milyar 481 milyon TL olarak gerçekleşmiş olup, bütçe hedefinin yüzde 52,2 sine ulaşılmıştır. (Ek: 3) Tablo 8: Merkezi Yönetim Bütçe Gelirleri (Milyon TL) Gerç. 2013 2014 Ocak-Haziran Gerç. Gerç. Oranı (%) Hedef Ocak-Haziran Gerç. Gerç. Oranı (%) 2014/2013 Ocak-Haziran Dönemi Artış Oranı (%) Merkezi Yönetim Bütçe Gelirleri 389.682 190.934 49,0 403.175 210.481 52,2 10,2 Genel Bütçe Gelirleri 375.564 184.524 49,1 392.968 202.203 51,5 9,6 Vergi Gelirleri 326.169 158.357 48,6 348.353 168.095 48,3 6,1 Vergi Dışı Diğer Gelirler 49.395 26.167 53,0 44.615 34.108 76,5 30,3 Özel Bütçeli İdarelerin Öz Gelirleri 11.445 4.597 40,2 7.223 6.285 87,0 36,7 Düzenleyici ve Denetleyici Kurumların Gelirleri 2.673 1.813 67,8 2.984 1.993 66,8 10,0 37
Aşağıdaki grafikte, 2014 yılı merkezi yönetim bütçe gelirlerinin aylık gerçekleşmeleri, 2013 yılı gerçekleşmeleri ile karşılaştırmalı olarak gösterilmiştir. Grafik 27: Merkezi Yönetim Bütçe Gelirlerinin Gelişimi 2014 yılı merkezi yönetim bütçe gelirlerinin aylık gerçekleşme oranları, 2013 yılı gerçekleşme oranları ile karşılaştırmalı olarak aşağıdaki grafikte gösterilmiştir. Grafik 28: Merkezi Yönetim Bütçe Gelirlerinin Aylık Gerçekleşme Oranı 38
Merkezi yönetim bütçe gelirleri 2014 yılı Ocak-Haziran döneminde 2013 yılının aynı aylarına göre tutar olarak tüm aylarda daha yüksek gerçekleşirken, gerçekleşme oranları açısından Ocak ayı hariç diğer aylarda daha yüksek gerçekleşmiştir. 1.Genel Bütçe Gelirleri 2013 yılı Ocak-Haziran döneminde genel bütçe gelirleri 184 milyar 524 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. 2014 yılı Ocak-Haziran döneminde ise genel bütçe gelirleri yüzde 9,6 oranında artarak 202 milyar 203 milyon TL olmuştur. 2014 yılı Ocak-Haziran dönemi genel bütçe gelirleri aylık gerçekleşmeleri, 2013 yılı gerçekleşmeleri ile karşılaştırmalı olarak aşağıdaki grafikte gösterilmiştir. Grafik 29: Genel Bütçe Gelirleri 2014 yılı Ocak-Haziran dönemi genel bütçe gelirleri aylık gerçekleşme oranları, 2013 yılı gerçekleşme oranları ile karşılaştırmalı olarak aşağıdaki grafikte gösterilmiştir. Genel bütçe gelirlerinin gerçekleşme oranı 2013 yılı Ocak-Haziran döneminde yüzde 49,1 iken, 2014 yılı Ocak-Haziran döneminde yüzde 51,5 olmuştur. 39
Grafik 30: Genel Bütçe Gelirlerinin Aylık Gerçekleşme Oranı 2014 yılı Ocak-Haziran döneminde genel bütçe gelirleri tahsilat tutarları tüm aylarda 2013 yılına göre daha yüksek, gerçekleşme oranları açısından ise Mart, Nisan, Mayıs ve Haziran aylarında daha yüksek, Ocak ayında daha düşük, Şubat ayında ise aynı düzeyde gerçekleşmiştir. 1.1.Vergi Gelirlerinin Gelişimi 2013 yılı Ocak-Haziran döneminde 158 milyar 357 milyon TL olan vergi gelirleri, bu yılın aynı döneminde yüzde 6,1 oranında artarak 168 milyar 95 milyon TL olmuştur. 2014 yılı Ocak-Haziran dönemi vergi gelirlerinin aylık bazda gerçekleşmeleri, 2013 yılının aynı dönemi ile karşılaştırmalı olarak aşağıdaki grafikte verilmiştir. Grafik 31: Vergi Gelirlerinin Gelişimi 40
2014 yılı merkezi yönetim bütçesinde başlıca vergi türleri itibarıyla belirlenen hedefler ile ilk altı aylık gerçekleşmeler, 2013 yılının aynı dönemindeki gerçekleşmeler ile karşılaştırmalı olarak aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Tablo 9: Önemli Vergi Türleri Gerçekleşmeleri ve Oranları (Milyon TL) 2013 Gerç. 2013 Yılı Ocak-Haziran Dönemi Gerç. 2014 Hedef 2014 Yılı Ocak-Haziran Dönemi Gerç. Ocak-Haziran Dönemi Gerç. Oranı (%) 2013 2014 2014/2013 Ocak- Haziran Dönemi Artış Oranı (%) Vergi Gelirleri 326.169 158.357 348.353 168.095 48,6 48,3 6,1 Gelir Vergisi 63.761 29.530 70.768 34.865 46,3 49,3 18,1 Kurumlar Vergisi 28.988 15.392 31.095 15.390 53,1 49,5 0,0 Motorlu Taşıtlar Vergisi 7.353 3.664 8.627 3.870 49,8 44,9 5,6 Dahilde Alınan KDV 37.995 19.033 39.626 19.743 50,1 49,8 3,7 Özel Tüketim Vergisi 85.462 39.998 89.391 40.714 46,8 45,5 1,8 İthalde Alınan KDV 62.727 30.885 64.820 31.454 49,2 48,5 1,8 Damga Vergisi 9.416 4.694 10.384 5.180 49,8 49,9 10,4 Harçlar 12.948 6.838 14.964 7.312 52,8 48,9 6,9 Diğer 17.519 8.323 18.679 9.568 47,5 51,2 15,0 Yukarıda yer alan tablodan görüleceği üzere, 2013 yılı Ocak-Haziran dönemi vergi gelirleri gerçekleşme oranı yüzde 48,6 iken 2014 yılının aynı döneminde bu oran yüzde 48,3 olmuştur. 2014 yılı Ocak-Haziran dönemi vergi gelirlerinin aylık bazda gerçekleşme oranları, 2013 yılının aynı dönemi ile karşılaştırmalı olarak aşağıdaki grafikte gösterilmiştir. Grafik 32: Vergi Gelirlerinin Aylık Gerçekleşme Oranı 41
Aşağıdaki grafikte 2013-2014 yılları Ocak-Haziran döneminde gelir vergisinin aylık bazda gelişimi gösterilmiştir. Grafik 33: Gelir Vergisi 2013-2014 yılları Ocak-Haziran döneminde gelir vergisinin aylık bazda gerçekleşme oranları aşağıda gösterilmiştir. Gelir vergisinde, 2014 yılının ilk altı aylık döneminde bütçe hedefinin yüzde 49,3 üne ulaşılmış olup, 34 milyar 865 milyon TL tahsilat yapılmıştır. 2013 yılı Ocak-Haziran döneminde ise 29 milyar 530 milyon TL gelir vergisi tahsilatı yapılmış olup gerçekleşme oranı yüzde 46,3 olmuştur. 2014 yılı Ocak-Haziran döneminde gelir vergisi tahsilatında bir önceki yılın aynı dönemine kıyasla yüzde 18,1 lik bir artış gerçekleşmiştir. Grafik 34: Gelir Vergisinin Aylık Gerçekleşme Oranı 42
Aşağıdaki grafikte 2013-2014 yılları Ocak-Haziran döneminde kurumlar vergisinin aylık bazda gelişimi gösterilmiştir. 2014 yılının ilk yarısında 15 milyar 390 milyon TL kurumlar vergisi tahsilatı gerçekleştirilmiştir. Grafik 35: Kurumlar Vergisi Aşağıdaki grafikte 2013-2014 yılları Ocak-Haziran döneminde kurumlar vergisinin aylık bazda gerçekleşme oranı gösterilmiştir. 2014 yılının ilk altı aylık döneminde kurumlar vergisi tahsilatında bütçe hedefinin yüzde 49,5 ine ulaşılmıştır. Kurumlar vergisinin aylık gerçekleşme oranları geçen yılın aynı aylarına paralel bir gelişme göstermiştir. Grafik 36: Kurumlar Vergisinin Aylık Gerçekleşme Oranı 43
Aşağıdaki grafikte 2013-2014 yılları Ocak-Haziran döneminde motorlu taşıtlar vergisinin aylık bazda gelişimi gösterilmiştir. Motorlu taşıtlar vergisi, 2013 yılı Ocak-Haziran dönemine göre yüzde 5,6 lık bir artışla 3 milyar 870 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Grafik 37: Motorlu Taşıtlar Vergisi Aşağıdaki grafikte 2013-2014 yılları Ocak-Haziran döneminde motorlu taşıtlar vergisinin aylık bazda gerçekleşme oranı gösterilmiştir. 2014 yılının ilk altı ayında yıllık bütçe hedefinin yüzde 44,9 una ulaşılmıştır. Geçen yılın aynı dönemindeki gerçekleşme oranı ise yüzde 49,8 dir. Grafik 38: Motorlu Taşıtlar Vergisinin Aylık Gerçekleşme Oranı 44
2013-2014 yılları Ocak-Haziran döneminde dahilde alınan katma değer vergisinin aylık bazda gelişimi aşağıdaki grafikte gösterilmiştir. 2014 yılının ilk altı aylık döneminde, dahilde alınan katma değer vergisi 19 milyar 743 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Geçen yılın aynı döneminde dahilde alınan katma değer vergisi tahsilatı 19 milyar 33 milyon TL dir. Grafik 39: Dahilde Alınan Katma Değer Vergisi Aşağıdaki grafikte 2013-2014 yılları Ocak-Haziran döneminde dahilde alınan katma değer vergisinin aylık bazda gerçekleşme oranı gösterilmiştir. Grafik 40: Dahilde Alınan Katma Değer Vergisinin Aylık Gerçekleşme Oranı 45