DAMLA SULAMA SİSTEMLERİ

DAMLA SULAMA SİSTEMLERİ Da la sula a siste i aşta ol ak üze e ası çlı sula a siste le i i uygula aya gi esiyle ta ı a açıla aya yüksek eği li e değişke topog afyalı aşka i deyişle gele eksel sula a yö te le i i uygula a adığı a azile p o le siz i şekilde sula a il ekte e e i alı a il ektedi. Da la sula ayla pa alel ola ak gelişe ye i gü ele e yö te le i e oto asyo siste le i modern damla sulama sistemle i i azgeçil ezi hali e gel işti. Özellikle dağı ık topog afyalı a azile de sula a pa selle i i ko t olü oto asyo siste le iyle kolaylaş ıştı. Da la Sula a Siste i de te el ilke, sık a alıkla la e he defası da az ikta da sula a suyu uygulamaktadı. Yal ız a, yete li düzeyde itki kökle i i geliş esi i sağlaya ak o ta a su e ili. Bu yö te de ge ellikle, itki i gü lük ya da i kaç gü lük su ge eksi i i ka şıla ı. Kay akta alı a sulama suyu, bir kontrol biriminde, kum, sediment, yüzücü cisi le e çok küçük pa ça ıkla da a ı dı ılı. Sula a suyu, ası çla ı o u ağı ile itki yakı ı a ye leşti ile da latı ıla a kada iletili. Damlalar biçiminde toprak yüzeyine verilen su buradan infiltrasyonla toprak içerisine girer. Genellikle, itki sı ala ı oyu a ıslak şe itle elde edili e sı ala a ası da ıslatıl aya ku u ala kalı. İyi i tasa ı e uygula a ile de i e sız a ya da yüzey akışı söz ko usu ol az. Böyle e, e ut su kay ağı da etki içi de ya a la ılı. Sula a suyu, ası çla ı o u ağı ile itki yakı ı a ye leşti ile da latı ıla a kada iletili. Damlalar biçiminde toprak yüzeyine verilen su buradan infiltrasyonla toprak içerisine girer. Genellikle,

itki sı ala ı oyu a ıslak şe itle elde edili e sı ala a ası da ıslatıl aya ku u ala kalı. İyi i tasa ı e uygula a ile de i e sız a ya da yüzey akışı söz ko usu ol az. Böyle e, e ut su kay ağı da etki içi de ya a la ılı. Yö te i Ava tajları Top ak yüzeyi de ola uha laş a e dolayısıyla itki su tüketi i ge ellikle daha düşük düzeydedi. Bu u ede i, itki sı ala ı a ası da ıslatıl aya ku u ala kal ası e ıslatıla kesi i ge ellikle itki ta afı da gölgele esidi. Da la Sula a Siste i de, etkili itki kök de i liği de kulla ıla ili su tut a kapasitesinin daha az i kıs ı tüketildiği de sula aya aşla ı. Kök ölgesi de yüksek top ak e i a ke sula a yapılı. Böyle e itki, top aktaki e eksikliği de kay akla a i ge ili e gi ez e suyu fazla e e ji ha a aksızı kolaylıkla alı. Bu da, daha iyi i itki geliş esi sağla e daha yüksek ikta e kalitede ürün elde edilir.

Damla Sulama Sisteminde, sulama suyu istenen zaman ve miktarda olmak üzere iyi bir de eti le uygula ı. Siste i işletil esi so de e e kolaydı e sula a işçiliği as afla ı e az düzeydedir. Bitki esi ele e tle i sula a suyu a ka ıştı ıla ak e ili. Bitkile i top ak üstü o ga la ı ıslatıl adığı da itki hastalıkla ı ı yayıl ası ö le i e ya a ı ot gelişi i ıslatıla ala ile sı ı lı olduğu da ya a ı ot ü adelesi daha kolay yapılı. Bitki sı ala ı a ası daki ku u ala da ya a la ıla ak sula a sı ası da ile, azı ta ı alet e aki ele i çalıştı ıla ili. Yağ u la a Sula a Siste i e o a la da la Sula a Siste i de işlet e ası ı daha düşük olduğu içi e e ji as afla ı daha düşük olu. Da la Sula a Siste i de, so de e e düşük kapasiteli su kay akla ı da ile ya a la ıla ili. DAMLA SULAMA SİSTEMLERİNİN PROJELENDİRİLMESİ Proje Ala ı a İlişki Verileri Elde Edil esi Proje Ala ı Damla sulama sisteminin projelenmesi ve aplikasyonu için mutlaka güvenilir bir topografik ölçü e ihtiyaç a dı. Halihazı da topog afik ha ita a sa ile a aziye uhakkak çıkılıp a azi i gözlemlenmesi gerekmektedir. İkli Özellikleri P oje sahası a ait ikli özellikle i De let Meteo oloji İşle i de doğ uda alı a ağı gi i C op at gi i ya dı ı p og a la a a ılığıyla da ulu a ili. C op at FAO u gelişti diği p og a ol akla i likte Cli at p og a ıyla eşza a lı çalışa ak FAO ikli altyapısı ı kulla aktadı. Toprak Özellikleri Da la sula a siste i i dizay ı içi top ak özellikle i i ili esi ge ek ektedi. Bu se eple sula a p ojesi içi top ak ü ye a alizi e fe tigasyo u pla la ası içi de top ak tahlili ge ek ektedi. Ay ı a sula a suyu uygula a ak top ak de i liği i eli le esi e ge eki se d e aj siste le i i şası içi ta a suyu ya da geçi i siz ta aka ı kaç et e de i likte olduğu ili elidi. Bitki Özellikleri

Bitki su tüketi i i ulu ası içi yetişti ile ek itki i e flo a ı iyi ta ı ası ge ek ektedi. Bitki su tüketi i i ulu ası da te el p e sip efe a s itki su tüketi i i yetişti i iliği yapıl akta ola itkiye ait itki katsayısıyla düzeltil esidi. Su Kay ağı Özellikleri Su kay ağı ı i si siste e e ile ek ası ı belirlemekte en önemli etkendir. Projelerde birkaç çeşit su kay akla ıyla ka şılaş ak ü kü dü. Bu la ; de i kuyu, keso kuyu, göl-gölet-baraj-nehir e sula a koope atifle i i dağıttığı su kay akla ıdı. Yaygı ola ak yüksek eği li e üyük ölçekteki a azile de a azi i i kaç ye i de so daj çalış ası yapılı e çıka tıla sula dalgıç po pa e isale hatla ı ya dı ıyla a azi i e yüksek kotu a i şa edile eto e ya top ak ha uzda i ikti ili e su dağıtı ı u ada ge çekleşi. Sulama Suyu Kalitesi Sula a suyu kalitesi i ili esi yetişti i iliği yapıla ak itkiye uygu olup ol adığıyla doğ uda ilişkili ol akla e a e da la sula a o ula ı ı akı ıyla ilgili fiki le e ektedi. Ay ı a su kay ağı ı tuzlu ol ası du u u da yıka a suyu ihtiya ı ı eli le esi içi i e i ola aktı. Bitki Su Tüketi i i Sapta ası Bitki su tüketi i top ak yüzeyi de ola uha laş a ile itki yap akla ı da ola uha laş a ı topla ı ola ak ifade edile ili Bey i ey e a k.,. Bitki su tüketi i doğ uda ölçüle ili ya da u ko u ile ilgili yapıla çalış ala so u u ulu a a pi ik de kle le de faydala ıla ili Bey i ey e a k.,. Doğ uda ölçü pahalı i yö te olduğu içi sula a p ojele i hazı la ı ke a pi ik yö te le de ya a la ıl ası da fayda a dı Yıldı ı e a k.,, Köksal ve ark., 1999). Referans Bitki Su Tüketimi Refe a s itki su tüketi i i çok yö te le ulu a ağı gi i i eysel sula a p ojele i de e iyi sonuç veren ampirik yöntem Penman-Montheit yöntemiyle bulunabilir. Penman- Monteith yö te iyle efe a s itki su tüketi i eşitlik ile ulu aktadı. = + + + +

Bu eşitlikteki azı te i le i hesapla ası içi ge eke eşitlikle aşağıda e il işti. = = +, =, ( ) = ( ), = +, =, +, =, =, = Eşitlikle de; ETo: Referans evapotranspirasyon, (mm/gün) : Buha ası ı eğ isi i eği i, kpa/ 0 C) : Modifiye psikometrik sabite, (kpa/ 0 C) : Psikometrik sabite, (kpa/ 0 C) : Buha laş a gizli ısısı, MJ/kg; O tala a i değe ola ak. MJ/kg ola ak alı ıştı R n : Bitki yüzeyinde net radyasyon, (MJ/m 2 /gün) : Top aktaki ısı akısı, MJ/ 2 /gü ; A dışık pe iyotla da top ağı o tala a sı aklığı çok fazla değiş ediği de ih al edile ili. T: O tala a Sı aklık, 0 C)

u 2 : de üzga hızı, /s e a : O tala a ha a sı aklığı da doygu uha ası ı, kpa e d : O tala a ha a sı aklığı da ge çek uha ası ı, kpa z: Rüzga hızı ı ölçüldüğü yükseklik, RH: O tala a ağıl e, % N: Olası aksi u gü eşle e sü esi, h : Gü eşle e sü esi, h Bitki Katsayıları Bitki katsayısı itkile i yetiştiği dö e e ağlı ol ak üze e dö e e ay ılı.. De e: Başla gıç de esidi. Eki ya da diki ta ihi de aşla e itki i top ak yüzeyi i ö t e düzeyi yaklaşık % a ulaştığı da so a e e. Bu de ede itki katsayısı ge elde sa it e i i u değe dedi.. De e: İlk geliş e de esidi. Bitki i top ak yüzeyi i ö t e düzeyi yaklaşık % olduğu da aşla e aksi u ö tü düzeyi de so a e e. Bu de ede itki katsayısı, i i u değe de aşlaya ak gittikçe a ta e so u da aksi u değe e ulaşı.. De e: Büyü e e si i i o tala ı a de k gele de edi. Top ak yüzeyi i maksimum düzeyde ö tüldüğü iki i de e so u da aşla e ey e olgu laş ası ı aşla gı ı a kada de a ede. Bu de ede itki katsayısı ge ellikle sa it e aksi u değe dedi. 4. Devre: Üçüncü devreden sonra hasat ya da son hasada kadar geçen son devredir. Bu de ede itki katsayısı aksi u da eli li i değe e kada azalı. Evapotra spirasyo u Hesapla ası = E apot a spi asyo, e ildiği gi i efe a s e apot a spi asyo ile itki katsayısı ı ça pıl asıyla elde edili. Yetişti i iliği yapıla he ay içi itki su tüketi i ulu alıdı. Ön Sistem Tertibi

Uygu Da latı ı Aralığı ve Lateral Terti i a) Da latı ı Aralığı ı Belirle esi Da latı ı a alığı top ak geçi ge liği e e da latı ı de isi e ağlı ola ak değişke lik göste ektedi. Da latı ı a alığı aşağıdaki eşitlikle ulu aktadı. =, S d = Da latı ı a alığı, = Da latı ı de isi, L/h I = İ filt asyo hızı, /h Piyasada bulunan o ula a ilişki da latı ı de ile i eşitlikte ye i e ko ulduğu da uygu da latı ı a alıkla ı eli le ektedi. ) Islatıla Ala Ora ı ı Belirle esi Islatıla ala o a ı late al te ti i e ağlı kala ak eli le ektedi. Da la sula a siste le i de ya ı-ku ak ölgele de ıslatıla ala o a ı ı % da fazla ol ası iste ektedi. A ak ey e ahçele i de u o a ı su tasa ufu açısı da % de fazla ol ası iste e ektedi Yıldı ı e ark, 1999). Tekil late al te tip içi i içi ıslatıla ala o a ı eşitlik ile bulunur. =. Yete li ıslat a ala ı ı elde edile ediği du u la da ise çift late al te ti i e gidili. Bu du u da aşağıdaki formül ile bulunur.

=.. Mey e ağaçla ı da uygula a salkı late al te ti i de ise kulla ıla ak ola fo ül e il işti. P = Islatıla ala o a ı k = Katsayı S d = Da latı ı a alığı, =.. S l = Late al a alığı, = Ağaç aşı a da latı ı ya da çıkış sayısı, ad = Sı a a alığı, = Sı a üze i deki ağaç a alığı, Ta la itkile i e se zele içi k katsayısı değe i, alı ı. Mey e ağaçla ı e ağ içi k katsayısı hafif ü yeli top akla da., o ta ü yeli top akla da,, ağı ü yeli top akla da ise, alı ı Yıldı ı,. Damlatı ı a alığı e da latı ı de isi seçili ke dikkat edil esi ge eke i okta da da latı ı a alığı ı ü kü olduğu kada ge iş tutul ası e da latı ı de isi i e az ol asıdı. Bu siste aliyeti i iddi şekilde azalt akla e a e su kulla ı ı ı düşü ektedir. Da latı ı ve Da latı ı De isi Da la sula a siste le i de late al o ula da suyu çıkışı ı da latı ıla sağla aktadı. Da latı ıla içte geçik ya da dışa ıda takıla ile tiple de ola ili. Dışa ıda takıla ile da latı ıla deliksiz borunun üzerine delik aça ak ye leşti e su etiyle kulla ılı la. İçte geçik da latı ıla fa ika

ü eti i es ası da eli li sa it a alıkla la da la sula a o ula ı a ye leşti ili le. Gü ü üzde içte geçik da latı ılı da la sula a o ula ı yaygı ola ak kulla ıl aktadır. Da latı ıla sta da t ola ak,.,.,,.,,., L/s de ili ol ak üze e ü etili le. No i al de i ATM ası ç altı da da latı ıda alı a de idi. Da latı ı gi iş ası ı ı i aşka deyişle işlet e ası ı ı a t ası ya da azal asıyla değişiklik göste i le e ü eti i fi a ı tek ik çizelgele i de detaylı ola ak açıkla aktadı. Yüksek eği li a azile de sula a e sula a ile gü ele e yek esaklığı ı sağla ak içi da la sula a o ula ı yapıla hesapla dahili de eği siz a aziye o a la daha kısa hatla oluştu a ak şekilde se ili. P atikte hattı so u daki e aşı daki da latı ı de ile i i i i i e çok yakı ol ası sağla ı. A ak yüksek eği li a azile de u a a o u e a ifold o u aliyetle i i a tı dığı içi ası ç egülatö lü da latı ılı da la sula a o ula ı gelişti il iş e piyasada yaygı ola ak kulla ıl aktadı. Bası ç egülatö lü i da latı ıda ası ç aya ı ı özel i e a sağla aktadı. Bu e a da latı ı ı içi de suyu sa it i de ide ak ası ı sağla. Bası a ka şı tole a slıdı a ak fazla ası çta e a da latı ı deliği i kapata ak suyu ta a ı ı dışa ı e il esi i e gelle ektedi. Da latı ı de isi yete li ıslat a koşulu u elde edildiği du u da e düşük de ili ola ak seçilmelidir. Bu sula a siste i de kulla ıla suyu azalta ağı gi i, itki esi ele e tle i i de i e yıka ası gi i i so u la ka şılaş a olasılığı ı düşü e ekti. İşlet e Bası ı İşlet e ası ı late al o u içe isi deki ilk da latı ıya gi iş ası ıdı Ko ukçu e Yıldı ı,. İşlet e ası ı e late al o u u se e esafesi a ası da doğ usal i ilişki a dı. Gü ü üzde ü etile da latı ıla ı e düşük çalış a ası ı. ATM, e yüksek çalış a ası ı ise. ATM di. Da la sula a o ula ı ı düşük ası çta çalıştı ıl ası du u u da late al o ula ı se e esafesi kısala aktı. Ay ı za a da da latı ıla ı tıka ası, da la sula a o ula ı ı içe isi de ki yasal adde i iki i e o ga ik adde oluşu u gi i so u la la ka şılaşıla ili Yıldı ı 2008). Damla sulama borula ı ı yüksek ası çta çalıştı ıl ası du u u da ise o ula ı ağla tı ye le i de sız a hatta patla a gi i du u la la ka şılaşıla ili. Her Sula ada Uygula a ak Sula a Suyu Miktarı a Ta la Kapasitesi: Se est d e aj koşulla ı da, top ak ta ele i i ye çeki i e ka şı tuttuğu e ikta ıdı Yıldı ı,.

Sol a Noktası: Bitkile i kökle i a a ılığıyla top akta su ala adıkla ı, top ağa su e ilse ile eski du u u a dö e eye ekle i koşulla daki top ak e idi Yıldı ı,. Her sulamada uygulanacak sula a suyu ikta ı eşitlik ya dı ıyla ulu u. = =He sula ada uygula a ak sula a suyu ikta ı, = Kulla ıla ili su tut a kapasitesi i tüketil esi e izi e ile kıs ı = Islatıla ak top ak de i liği, = Islatıla ala o a ı, % = Tarla kapasitesi, % = Sol a oktası, % Her Sula ada Uygula a ak Topla Sula a Suyu Miktarı He sula ada uygula a ak topla sula a suyu ikta ı, et sula a suyu ikta ı ı su uygula a a dı a ı a ölü esiyle elde edili. Topla sula a suyu ikta ı ı hesapla ası da eşitlikte ya a la ılı. = = He sula ada uygula a ak topla sula a suyu ikta ı, = He sula ada uygula a et sula a suyu ikta ı, = Su uygula a a dı a ıdı.

Su uygula a a dı a ı p ojele di e aşa ası da ası ç egülatö lü da latı ı kulla ılıyo sa %, ası ç aya sız da latı ı kulla ılıyo sa %, dışta takıla ile da latı ı kulla ılıyo sa % -85 ola ak kulla ıl alıdı. Damla Sulama Yönte i Altı da Bitki Su Tüketi i Da la sula a yö te i de e apo asyo ikta ı az olduğu da dolayı e apot a spi asyo da daha az ola aktı. Bu se eple itki su tüketi i gölgele e ala yüzdesi ile düzeltile ek da la sula a yö te i altı da itki su tüketi i hesapla ı. Gölgele e ala yüzdesi itki i geliş esi i aksi u a ulaştı dığı dö e de gölgele e ala ı dikili ala a o a ı ola ak ta ı la a ili. Hesaplamada eşitlikte ya a la ılı. = T = Da la Sula a yö te i altı da itki su tüketi i, mm/gün ET = Bitki su tüketimi, mm/gün P = Gölgelenen alan yüzdesi, % Maksi u Sula a Aralığı Maksi u sula a a alığı eşitlik ya dı ı ile hesapla ı. = = Maksi u sula a a alığı, gü = He sula ada uygula a ak aksi u et sula a suyu ikta ı, = Da la sula a yö te i altı da itki su tüketi i, /gü

Bir Dekar Ala daki Da latı ı Sayısı = = Bi deka a ala daki da latı ı sayısı, ad = Late al a alığı, = Da latı ı a alığı, Sulama Süresi Damla sulama yönteminde sulama süresi eşitlik ile hesapla ı. = Sulama süresi, h = Da latı ı de isi, L/h = Bi deka daki da latı ı sayısı, adet = = He sula ada uygula a ak topla sula a suyu ikta ı, İşlet e Biri i Sayısı Da la sula a siste i de p oje ala ı eli li sayıda işlet e i i i e ay ılı e he işlet e i i i e i a ifold o u hattı hiz et ede. İşlet e i i i deki tü late al borular manifold boru hattı a ağla ı. Maksi u işlet e i i i sayısı eşitlik ya dı ıyla ulu u. T g /T a o a ı kesi li i değe çıktığı da dai a i alt ta sayı dikkate alı alıdı Yıldı ı,.

= ( ) Düze siz topog afyalı a azile de işlet e i i le i i eşit pa çala a ay ıl ası zo du. Bu ede le işlet e i i i e sayıla ı ı birçok et e etkile ektedi. Bu la ; eği i değişke liği, ka elajı düze siz yapıl ış ol ası, a azi içe isi deki de ele, ta ı aki ele i i çalış ası ı isk altı da olduğu ye le, diki yö ü ü değişke liği, a azi i geo et ik i şekle sahip ol a ası gi i arttı ıla ili e ek etke le di. Hidrolik Dizay Esasları Lateral Boruları Tasarı ı Late al o ula içle i e geçik ya da üze i e takılı ola da latı ıla a a ığıyla itki kök ölgesi e su e e o ula dı. PE ha addede ü etili le. Fa ika çıkışı ola ak yassı e ya yu a lak ola ak ü etili le. Yassı da la sula a late alle i,, il et kalı lıkla ı da ü etilip ge ellikle sık dikile bitkilerin sulan ası da kulla ılı la. Ge ellikle ası ç aya sız ü etili le. Özel isteğe ağlı ola ak ası ç regülatörlü de üretilebilirler. Yu a lak o ula ise çok yıllık itkile i sula ası da kulla ılı la. Et kalı lıkla ı. - 1.2 mm a ası da değişi. Bası ç egülatörlü ve normal olarak piyasada bulunur. Yuvarlak borular için toprak altı da la sula ala da kulla ıl ak üze e gelişti il iş a ti sifo özelliği e sahip ola i -line da latı ıla e uttu. Da la sula a siste le i de eği siz koşulla da, sula a pa seli de oluşa ak yük kayıpla ı ı işlet e ası ı ı % si i aş adığı koşulla da ka ul edili düzeyde eş su dağılı ı sağla dığı a sayı ı yapıl aktadı Yıldı ı e a k.,, Yıldı ı,. < h. h Sula a pa seli de oluşa ak yük kayıpla ı ı e çok % i i late al o u hattı oyu a, % i i ise a ifold o u hattı oyu a oluş ası opti u çözü içi iste ektedi. Eği de göz ö ü e alı dığı da late al o u hattı oyu a izi e ile yük kayıpla ı e a ifold o u hattı oyu a izi e ile yük kayıpla ı eşitlikle de e il işti. + h =. h h

h = Late al hattı da izi e ile yük kayıpla ı h = Eği de kay akla a yükseklik fa kı h= İşlet e i i i de izi e ile yük kayıpla ı h = Ma ifold hattı da izi e ile yük kayıpla ı + h =. h h Late al o uda oluşa sü tü e kayıpla ı Haze Williams formülüyle hesaplanabilir. Ancak de i hat içi de sa it ol ayıp sü ekli azaldığı içi sü tü e kay ı hesapla ı ke i sü tü e faktö üyle düzeltil esi ge ek ektedi Yıldı ı e a k.,, Yıldı ı,. F düzelt e faktö le i çizelge. ' de e il işti. Bu durumda lateral boru hattı da sü tü e kay ı eşitlik ile açıkla a ili. < h =.. h h = Late al hattı da yük kay ı, = Late al hattı da sü tü e kay ı, / = Late al hattı uzu luğu, = Düzeltme faktörü h = Late al hattı oyu a izi e ile yük kayıpla ı Çizelge. F düzelt e faktö le i Yıldı ı e a k.,, Yıldı ı, Da latı ı ya da F faktörü Da latı ı ya da Lateral F faktörü Late al sayısı sayısı 8 0.415 20 0.376 10 0.402 25 0.371 12 0.394 30 0.368 14 0.387 40 0.364

16 0.382 50 0.361 18 0.379 100 ve fazla 0.356 Ma ifold Boruları Tasarı ı Manifold borular damla sulama sisteminde her sulama parselindeki lateral borulara su götüren o ula dı. Ha addesi e gö e PE e ya PVC ola ak kulla ıla ili le. Ma ifold o ula tasa la ılı ke göz ö ü e alı ası ge eke e ö e li oktala da i i o u deli ip uka e eti azala ağı içi e az ATÜ ası ç daya ı ı ola o ula ı a ifold o u ola ak kulla ıl asıdı. Bi diğe ö e li okta ise a ifold o u içe isi de su akış hızı ı. /s i a ı da tutul ası e. /s hızı geç e esidi. Hızı. /s yi geç esi du u u da o u içe isi deki sü tü e kay ı ge eği de fazla a ta ak e işlet e i i i deki so da latı ıya su götü ek içi siste e e il esi ge eke ası ç a ta aktı. Bu du u po pa çıkış ası ı ı a ttı a ağı gi i ge eksiz e e ji as afla ı ı e i kalı et kalı lığı daki o uyu kulla ak ge ekliliği i doğu a il ektedi. Bazı zo u lu du u la da suyu akış hızı ı a ttı ak, ayı aşağı döşe iş i a ifold siste i de oluşa ası ı kı aktadı. Bo uda geçe akışka ı hızı, de isi e o u kesit ala ı a ası daki ilişkiyi sü eklilik de kle i açıkla aktadı Ye ice, 2009). Sü eklilik de kle i eşitlikte e il işti.

elde edilir. =. Ta dolu akış koşulla ı da o u kesit ala ı ı sü eklilik de kle iyle düzeltil esiyle eşitlik ile Eşitlikle de; = Manifold debisi, m 3 /s, =. = Bo u çapı, = Akışka hızı, /s = Kesit ala ı, 2 P atik ola ak o u çapı u de kle de eli le e ili. Ma ifold o u tasa la ı ke a ifold o uda oluşa ak sü tü e kay ı ı ili esi po pa seçi i e a a o u dizay ı yap ak içi gereklidir. Sü tü e kay ı pek çok yö te le ulu a ağı gi i Willia s e Haze yö te i yaygı ola ak kulla ıl aktadı. Willia s e Haze sü tü e kay ı de kle e eşitlikte göste ildiği gi idi (Christiansen, 1942). =. /.. Q= Debi (m3/h) D= Bo u iç çapı C= Bo u i si e ağlı yapı katsayısı Hf= Sü tü e kay ı /

Sü tü e kay ı ü eti i fi ala ı hazı la ış olduğu sü tü e kayıpla ı çizelgele i de doğ uda da alı a ili. Sula a pa seli de oluşa ak yük kayıpla ı ı e çok % i late al o ula da, % i ise a ifold o ula da oluş ası siste i opti u ola ak çalış ası ı sağla aktadı Yıldı ı e a k.,1999). Bu du u da a ifold o uda izi e ile yük kay ı eşitlik. ile hesapla a ili. + h =. h h h =Ma ifold o uda izi e ile yük kay ı, h= İşlet e i i i de izi e ile yük kay ı, h = Ma ifold oyu a kot fa kı, İşlet e i i i de izi e ile yük kay ı teo ik ola ak işlet e ası ı ı % si i aş a ası du u u da eği siz koşulla da eş su dağılı ı yapıldığı a sayıl aktadı Yıldı ı e a k,. Siste de a ifold o u hatla ı ı uzu esafele de çap değişti ede git esi eko o ik e hid olik ola ak doğ u değildi. Ma ifold de isi hat oyu a azala ağı içi late al gi iş ası ı da azala ak elki de da latı ıla ı çalış a ası a se e iyet e e ekti. Bu se eple tasa ı yapılı ke ge ek gö üle ye le de i alt o u çapla ı a düşül elidi. Bu a ifold o u aliyeti i de azalta aktı. < h =.. h h = Ma ifold hattı da yük kay ı, = Ma ifold hattı da sü tü e kay ı, / = Late al hattı uzu luğu,

h = Ma ifold hattı da izi e ile yük kay ı Lateral ve Ma ifold Giriş Bası ı Sistemde kritik lateral hattı dikkate alı dığı da tü da latı ı ası ı o tala ası ı işlet e ası ı a eşdeğe ol ası iste ektedi. Late al e a ifold hatla da ası ı oluştuğu ye eği e ağlı ola ak değiş ektedi Yıldı ı e a k.,. Late al e a ifold gi iş ası çla ı sı asıyla eşitliklerde e il işti. Eşitlikle de; + = h + h h + = h + h h = Late al gi iş ası ı, h = İşlet e ası ı, = Boyutsuz yük kay ı o a ı h = Late al o u hattı da oluşa topla yük kayıpla ı, = Boyutsuz uzu luk o a ı h = Late al o u hattı oyu a eği de kay akla a yükseklik fa kı ayı aşağı eği de, - alı ı, = Ma ifold gi iş ası ı, h = Ma ifold o u hattı da oluşa yük kayıpla ı, h = Ma ifold o u hattı oyu a eği de kay akla a yükseklik fa kı, Çizelge 2. ve oyutsuz pa a et ele i Yıldı ı e a k., Late al ya da Ma ifold Eği i Boyutsuz Yük Kay ı O a ı Boyutsuz Uzu luk O a ı S (%). Eği siz 0.738 0.370. Bayı Aşağı Eği 0.724 0.358

. Bayı Aşağı Eği 0.705 0.346. Bayı Aşağı Eği 0.675 0.328. Bayı Aşağı Eği 0.636 0.288. Bayı Aşağı Eği 0.510 0.230. Bayı Yuka ı Eği 0.748 0.380. Bayı Yuka ı Eği 0.760 0.396. Bayı Yuka ı Eği 0.780 0.414. Bayı Yuka ı Eği 0.807 0.436. Bayı Yuka ı Eği 0.843 0.468 Bu du u da a ifold o u hattı oyu a çap değiş eye ekse a ifold gi iş ası ı ı ulu ası içi eşitlik kulla ıl alıdı. = Ma ifold o u gi iş ası ı + = + h h = Late al o u gi iş ası ı = Boyutsuz yük kay ı o a ı h = Manifold boru = Boyutsuz uzu luk o a ı h = Geo et ik yükseklik fa kı A a Boruları Dizay ı A a o ula ı dizay ı da eğe sula a po pa i i i ile ge çekleşti iliyo sa siste aliyeti e işlet e gide le i göz ö ü de ulu du ul alıdı. Ka a ola ak a a o u çapı sü eklilik de kle iyle ulu a ili. A ak uzu adede işlet e gide le i göz ö ü de ulu du ul alıdı. Bu ede le sonuca e iyi şekilde Kelle yö te iyle ulaşıl alıdı.

Yüksek eği li a azile de ge ellikle a azi i e yüksek kotu a hazı la a su i ikti e yapısı da su dağıtı ı sağla aktadı. Bu du u da a a o u çapı sü eklilik eşitliğiyle eli le elidi. Boru çapla ı o u içe isi de oluşa ak fazla ası ı kı a ak özellikte da altıl alı ya da ge işletil elidi. Uygu gö üle ye le e ası ç egülatö le i, o u u içe isi de i ikip o uyu sıkıştı a ha a ı atıl ası içi a tuzla, sula a pa selle i i gi işi de iste e ası çta fazlası ol a du u u da ise ası ç egülatö le i e ya selo oid a a ko ul alıdı. Suyu hedefle e oktaya çıka a ası du u u da ise o u çapı ola ildiği e ge işletilip sü tü e kayıpla ı azaltıl alı ge eki se i li e po pa ko ul alıdı. Ana Boru Hattı da İste e Bası ç A a o u hattı da iste e ası ç eşitlik ya dı ıyla ulu u. = + = A a o u hattı da iste e ası ç, = Ma ifold gi iş ası ı, = Ye sel kayıpla, İsale Hatları ı Dizay ı İsale hattı po pada alı a suyu sula a ha uzu a ya da ta kı a ileti i içi kulla ıla o ula dı. İsale hattı dizay edili ke dikkat edil esi ge eke okta suyu depola dığı ye de ATM ası ı geçe ek şekilde ası ç oluştu ul asıdı. İsale hattı ı tasa ı ı da sü eklilik eşitliği kulla ılı e sü tü e kay ı hesapla ası da Willia s Haze eşitliği kulla ılı. İsale hattı da eyda a gele yük kay ı; düz o udaki sü tü e kay ı e ye sel kayıpla ı topla ı ı geo et ik yükseklikle düzeltil esi de i a etti Ye i e, 2009). Eşitlik ile hesapla aktadı. = h + h + h =Yük kay ı,

h =İsale hattı da oluşa ak sü tü e kay ı h = Ye sel kayıpla, Ye sel kayıpla eşitlik ile hesapla aktadı. h =.. h = Ye sel kayıpla, V = Bo u içe isi deki o tala a hız, /s k = Şekilli o u pa çası a ait katsayı, g = Yerçekimi ivmesi, m/s 2 Şekilli o u pa çala ı a ait katsayıla ilgili hid olik e eka ik kitapla ı da alı a ili. Geo et ik yükseklik suyu eği yuka ı gidişi de pozitif, eği aşağı gidişi de egatif değe i al aktadı. İsale hattı tasa ı ı da e ut i po pa a sa po pa ka akte istik eğ ile i i ele eli e opti u e i de çalıştığı du u daki as a ku eti dikkate alı a ak o u çapı seçi i yapıl alıdı. Me ut i po pa yok e po pa seçi i yapıla aksa po pa çıkış ası ı ü kü olduğu kada düşük çalış ası sağla a ak şekilde tasa ı yapıl alıdı. Bu işlet e gide le i i azalta ağı gi i i kalı et kalı lığı daki o u u kulla ıl ası ı ö leye ekti. İsale hattı tasa ı ı da dikkat edil esi ge eke i okta da sula a sü esi e sula a a alığıdı. Sula a ı ge çekleşti ile il esi içi su depola a yapıda e az i sula ayı ge çekleşti e ek kada

suyu ulu ası ge ek ektedi. Su depola a yapı ı ise e fazla sula a a alığı kada sü ede doldu ul ası ge ek ektedi. Pompa Seçimi Sula a p ojele i de iki çeşit po pa kulla ıl aktadı. De i kuyula da dalgıç po pala, keso kuyu ya da göl-göletlerde ma o et ik yüksekliği SS yi geç e esi du u u da sa t ifüj po pala, et ede fazla a o et ik yüksekliği olduğu koşulla da dalgıç po pala kulla ıl aktadı. Po pa seçi i de dikkat edil esi ge eke e ö e li okta ü kü olduğu kada opti u verimde çalışa ak po payı seç ekti. Halihazı da i po pa i i i a sa hid olik dizay po pa ı opti u çalış a oktası a gö e yapıl alıdı. Po pa seçi i içi a o et ik yüksekliği eli le esi ge ek ektedi. Eşitlik. de ya a la ıla ili. = + + h + h = Manometrik yükseklik, m = Di a ik e e yüsekliği su oşluğu, + h = A a o u hattı da iste e ası ç, h = A a o u yük kayıpla ı, h =Ko t ol i i i de yük kayıpla ı, h = Geometrik yükseklik, m Manomet ik yükseklik e siste de isi eli le dikte so a ü eti i fi ala ı hazı la ış olduğu e i eğ ile i i ele e ek opti u e i le çalışa ak po pa seçili. Hidrolik Unsurlar Bası ç Regülatörleri Bası ç egülatö le i o u içe isi de yüksek ası çla ile leye suyu ası ı ı kı ıp iste e düzeye geti e pa çala dı. A a o ula da o u u ası ç daya ı ı ı aşıla ağı ye le e ko ula il ektedi. Ma ifold o ula da da ası ç daya ı ı ı aşıla ağı ye le e ko ulduğu gi i late al

hattı daki da latı ıla ı çalış a ası ı ı a ta ağı ö gö üle ye le deki a ifold o u ölü le i e konulabilmektedir. PVC ve ya döküm malzemeden üretilirler. Hidrolik Ko trol Va aları A a a a şe eke hattı da, elekt ik, p ö atik e ya eka ik gi i fa klı e e ji kay akla ı a ihtiyaç duy ada, hat ası ı ile ta a e hid olik ola ak iste ile odülasyo işle le i i ge çekleşti ek içi dizay edil iş ta oto atik hid olik ko t ol a ala ıdı. Pa çala ı, gö de, diyaf a, yay askı halkası, kapak, yay, pul, ı ata, kaldı a halkasıdı. Standart olarak 0.7- a a ası da çalışı la. Mi i u çalış a sı aklığı -10 0 C, maksimum çalış a sı aklığı 0 C di. Hid olik ko t ol a ala ı siste le de opsiyo el ola ak çalıştı ılı la. A ak te el ola ak üç odda çalışı la. a) Vana Kapama Modu: A a a a üze i e ağla ış pilot a ala, a a gi işi deki su ası ı ı a a aküatö ü e ulaştı dığı da, a a diyaf a ı üze i de su i hid olik ku et ya atı. Oluşa u hid olik ku et a a ı diyaf a ı ı, iç yayı uygula ış olduğu ekst a ku et ile i leşti e ek ta sızdı az i şekilde kapa ası ı sağla. Va a Aç a Modu: Kapalı ko u daki a a a a üze i de ulu a pilot a a ı yolu tahliye ko u u a geti ili e, a a a a ı diyaf a ı üze i deki, ko t ol haz esi de ulu a ası çlı su tahliye edilir. Hat ası ı, yay ku eti i ye e ek değe e ulaştığı da, a a diyaf a ı a su altta hid olik i ku et uygulaya ak a a ı ta açık ko u a gel esi i sağla.

Modülasyo Modu: A a a a ı odülasyo lu ko u da çalış ası ı sağlaya, a a a a ı aküatörüne ağla a pilot a ala dı. Aya la ak iste e akış ikta ı e ya ası ç şa tla ı a gö e, a a a a ı aküatö ü deki akışka ı ası ı ı sü ekli ko t ol ede ek odülasyo lu ko u da çalış ası ı sağla. Selo oid Ko trol Va aları Ko t ol a ala ı üze i e o te edil iş / yollu selo oid pilot a ala ı ı uzakta elekt ik sinyali ile kumanda edilmesiyle açma-kapa a işle i i ge çekleşti e hid olik ko t ol a ala ıdı. Selo oid pilot a ala a elekt ik si yali i ko t ol ihazı, za a olesi, şalte, ko t ol ünitesi ve buna e ze ko t ol ekip a la ı ile sağla ı. Selo oid pilot a a ı üze i de ulu a a uel ku a da idası sayesi de, kolay a aç a-kapa a sağla a ili. A a a a üze i de isteğe gö e Volt AC Hz ve ya 60 Hz ile 12 Volt DC selonoid bobinler kulla ıla ili. Fazla Bası ç Tahliye Va ası Fazla ası ç tahliye a ası su şe ekele i i te fi hatla ı da e po pala ı siste de de eye gi ip çık ası so u u da, su hızı daki a i değiş ele eti esi de eyda a gele ası ç dalgala ala ı ı oto atik ola ak hızlı i şekilde at osfe e tahliye ede, şe eke siste i i ko u ak a a ıyla dizay edil iş i e iyet ko t ol a asıdı. Şe eke siste i i ası ı, aya oktası ı aştığı da a a ke di i hızlı i şekilde aça e fazla ası ı tahliye ede ek şe eke sistemini korur. Şe eke siste i deki ası ç değe i o al se iyeye düştüğü de ise a a ke di i, da e oluştu ada ya aşça e sızdı az i şekilde oto atik ola ak kapatı.

Fazla ası ç tahliye a ası siste e te ko figü asyo u da o te edili. Va a işle i tahliye olduğu içi a a çapı ağla tı yapıla o u pa çası ı çapı a eşit e ya i üyük çap ola ak seçil ez. Va a çapı a a o u çapı da düşük ol alıdı. Eşitlik ya dı ıyla ulu a ili. =. h = Fazla ası ç tahliye a ası çapı, = Sistem debisi, m 3 /h h = Siste işlet e ası ı, SS Koç Dar esi Ö le e Va ası Koç da esi ö le e a ası, uzu su te fi hatla ı da, po paj siste le i de e e ji kesil esi so u u oluşa e e ji dalgala ı ı sö ü leye e po pala ı siste de de eye gi ip-çık ası so u u da, su hızı daki a i değişi le eti esi de eyda a gele koç da ele i i oto atik ola ak hızlı i şekilde at osfe e tahliye ede, şe eke siste i i ko u ak a a ıyla dizay edil iş i e iyet ko t ol a asıdı. Va a, azala ası ç dalgası ı, sahip olduğu ası ç si yal o usu e düşük ası ç pilotu ile ö ede hissede ek hızlı i şekilde açılı. Hat ası ı o al se iyeye ulaştığı da a a ke di i oto atik ola ak ta sızdı az şekilde kapatı. Koç da esi ö le e a ası siste e te ko figü asyo u da o te edili. Va a çapı seçi i fazla ası ç tahliye a ası da a latıldığı gi idi. Koç da esi ö le e a ası ı seçi i içi su da esi i e kada olduğu ili elidi. Koç da esi eşitlik. ile hesapla a ili. =. + = Koç darbesi, m = Cida es eklik katsayısı

= Bo u iç çapı, = Et kalı lığı, K ida es eklik katsayısı çizelge. te o u alze esi i i si e gö e alı a ili. Çizelge. K ida es eklik katsayıla ı Boru Malzemesi K Katsayısı Demir Çelik Boru 0.5 Font Boru 1.0 Ku şu Bo u 5.0 Asbestli Çimento Boru 4.4 PVC Boru 33.3 PE100 Boru 377.0 Hidrolik Çekvalf Hat ası ı ile çalışa siste le deki ge i akışı ö leye oto atik hid olik ko t ollü çek alfti. Çıkış ası ç değe i, gi iş ası ç değe i i aştığı da a a ke di i da e ya at ada ta sızdı az şekilde kapatı. Gi iş ası ı değe i çıkış ası ı değe i i aştığı da çek alf ke di i ya aşça aça. Böyle e po pa sta t a ı da oluşa ası ç dalgala ala ı ı da sö ü le. Çek alf siste e düşey e ya yatay pozisyo la da o te edile ili. Va a i i u aç a ası ı 0.5-. a dı. Po pa Ko trol Va ası Su şe ekele i i te fi hatla ı da kulla ıla yatay tip po pala ı oto atik ola ak de eye al ak ve devreden çıka t ak içi dizay edil iş ola ko t ol a ala ıdı. Po pa çalıştı ıldığı a da, po pa ko t ol a ası kapalı pozisyo dadı. Po pa çalıştı ıldığı a da iti a e de i i ula a kada ke di i

kapalı tuta e ya aşça aça. Po pa çalış ası du du ulduğu da ke di i ya aşça kapatı. E e ji kesil esi gi i du u la da po pa ko t ol a ası, po paya doğ u ge i akışı ö le ek içi i çek alf ola ak çalışı e siste de ekst ada i çek alf kulla aya ge ek kal az. Vantuzlar Siste i hızlı i şekilde suyla dol asıyla i likte siste i içe isi de ulu a ha a, kaça ile eği e uygu ye de topla ı. Bu oktaya o te edile a tuz ha ayı hızla dışa ı ata. Siste deki su a tuza ulaştığı da a tuz içe isi deki flatö yuka ı doğ u ha eket ede ek oto atik ola ak su çıkışı ı önler. Sula a ittiği de siste deki su oşaltılı ke at osfe deki ha a ı o u içe isi e dol ası ı sağlaya ak aku ku eti i o uya za a e esi i e gelle. Va tuzla a a e a ifold o u hattı oyu a o u u tü sek yaptığı ye le e o te edili le. Filtreleme Sistemleri Sula a suyu u içe isi de yaşaya o ga iz a ola ak akte i, i üs, ik o yosu la ; askıda kala adde ola ak yosu, silt,alü yo, ku, kil; çözü üş i e al ola ak Fe, M, Cl, K, Ca ulu aktadı. Filt ele e sula a suyu da askıda ulunan malzemelerin ana ve manifold borular a a ılığıyla da la sula a late alle i e gi ip da latı ıyı tıka a ası içi yapıl aktadı. Su kay ağı ı tü ü e e suyu du u u a gö e çeşitli filt e siste le i kulla ıl aktadı. Çizelge. de fa klı pa tikülle i oyutla ı e te izle e etodla ı e il işti. Çizelge 4. Askıda kala katı addele Çök e )a a ı Boyut Partikül Tipi Temizleme Metodu (her 10 cm) 0.1 s >10 mm Çakıl 0.5 1 s 1-10 mm İ i Ku 1.0 10-60 s 100 µm-1mm İ e Ku 5.0 10-60 dk 1-100 µm Alüvyon 4.4 Saat-gün 1-10 µm Kil 33.3

Yıl <1 µm Kolloid 377.0 Filtrasyonun ge çekleş esi içi filt e gi iş e çıkışı da filt e çeşidi e gö e eli li i ikta da ası ç fa kı oluş alıdı. Bu ası ç fa klılığı sayesi de filt ele e ge çekleş ektedi. Gravel Filtreler Gravel filt ele içi de ku e çakıl ulu a sa ta kla da i a etti. İçi deki ku e çakıl suda asılı halde ulu a addele i yıka e filt e ede. Özellikle yosu, o ga ik adde gi i alze ele i filtrelemekte etkilidir. Çay, dere, göl-gölet, üze i açık sula a ha uzla ı gi i kay akla da suyu alı dığı du u da kulla ılı la. G a el filt ele fa ika ü eti i ola ak te s yıka a siste lidi. Filt e ki le diği de üze i deki a ala ya dı ıyla siste e su gi işi e gelle i e yıka a yö ü te si e çe ile ek edya içerisinde filt ele iş ola alze ele edya üze i e çıka e tahliye o usu da at osfe e e ili. Filt ele e e te s yıka a sü e i göste il işti.

G a el filt ele i ha i filt ele e ek suyu ikta ı a gö e doğ u o a tılı a t aktadı. G a el tank ne kada üyükse filt ele e o kada aşa ılıdı. G a el filt ele piyasada tek, ikili, üçlü, dö tlü e altılı ola ak pa alel ağla ış şekilde ulu aktadı. Hidrosiklonlar Hid osiklo la içe isi oş ko ik şekilde sa alze ede ü etili le. Hid osiklo içe isine giren su dai esel ha eketle hid osiklo u dış kıs ı da aşağı doğ u i e. Me kezkaç ku eti i a ttı ıl ası so u u ka a alze ele hid osiklo u altı daki tahliye ta kı a i iki ke te iz su yuka ı doğ u dai esel ha eketle çıka. Hidrosiklonlar özellikle de i kuyula da ka a alze e i a ıtıl ası da etkilidi.

Screen Filtreler ik o da ik o elek a alığı a kada sta da t ü etili le. Elek şekli dedi e i diğe adı da elek filt edi. Su kay ağı da gele aşta yosu e o ga ik addele i tutmakla beraber orta i elikteki alze ele i tuta. Filt ele e eleği içi de dışı a doğ u, te izle e ise filt e i dışı da içi e doğ u yapıl alıdı. Disk Filtreler Disk filt ele i i i üze i e dizil iş plakala da oluş aktadı. Plakala a ası da 0-130 ik o ge işliği de su geçişi içi zig zag yolla ulu aktadı. Te iz su u la ı a ası da geçe e i e alze ele diskle i a ası da tutulu. Filt ele e diski dışı da içi e doğ u, yıka a ise içi de dışı a doğ udu. Beli li a alıkla da filt e ko ple söküle ek disk ı atası ge şetip diskle a ası te izle elidi. Mo taj es ası da disk filt e ele e ti i te s takıl ası du u u da filt e patlaya ili. Tam Otomatik Filtreler Filt e gi işi de gi e su, içi de ulu a üyük pa tikülle i i e filt eye ve iç parçalara zarar e esi i ö le esi içi ka a ızga ada i ö filt asyo a ta i tutulu. Su u ada çok kat a lı i e

filt e i ye aldığı iki i filt asyo kıs ı a geçe. İ e filt e eleği, ay ı za a da i ö filt asyo sağlaya ka a a alıklı e sağla i elek ta afı da ko u u. İ e filt e üze i de çıkışa doğ u geçe su içe isi deki pa tikülle filt e i iç yüzeyi de topla a ak i pislik ta akası oluştu u. Filt e üze i de i ası ç fa kı ya ata u ta aka ay ı za a da e ut i e filt ede daha ince bir filtrasyon da sağla. Bu ası ç fa kı ö ede tespit edil iş i se iyeye ulaştığı da i e filt e i te izle esi içi i ge i yıka a işle i aşlatıl alıdı. Ö ede aya la ış değe de, ge i yıka a ko t ol ü itesi yıka a deşa j a ası ı aça e deşa j o usu da at osfe e çıka güçlü i ge i yıka a oluşu. Bu akış ozülü açıklıkla ı ö ü de e e etkisi ya ata ak i e filt e üze i de i ik iş ki i e e. İ e filtre üzerinden emilen kirli su temizleme kolektö o usu e hid olik tü i de geçe ek d e aj o usu da çıka ke te izle e kolektö ü ü de dö dü ü. Tü i öl esi de e pisto d e ajı da oluşa ası ç düşüşü te izle e kolektö ü e eksenel bir hareket verir. Bu dö e e ekse el ha eketi i likte oluştu duğu sa al ile le e e e ozülle i i tü i e filt e yüzeyi i ta a ası ı sağla. Bu işle so la dığı da, te izle e kolektö ü ola ak iki i i ge i yıka a işle i yapa ak eski ko u a ge i dö e e ge i yıka a sü e i ta a la ı. Ge i yıka a sı ası da filt asyo işle i kesi tisiz devam eder. 20- sa iye sü e ge i yıka a sü e i i peşi de filt e i so aki ası ç fa kı si yali e kada hazı ola ak ekle. Elektrik destekli modelde ise filtrenin üzerindeki bi za a layı ı a a ığıyla filt e i iste e za a a alıkla ı da te izle e oto atik de eye gi e ek şekilde aya la ı. Filt e he ki le diği de he de eli le e za a a alıkla ı da te izle i.

Gübreleme ve Gübreleme Yöntemleri Sulama ile birlikte gübreleme, itki esi addele i i sula a ile i likte top ağa e il esi ola ak ta ı la a ili. Fe tigasyo u etki liği içi gü e i ası çlı sula a siste le iyle top ağa verilmesi gerekmektedir (Imas, 1999). Gü re Ta kı Ha i i Hesapla ası Gü e ta kı ı ha i i hesapla ak içi eşitlik kulla ıla ili. =. = Gü e ta kı ha i, L = Bi sula ada uygula a ak gü e ikta ı, kg/ha = Sulanacak alan, ha = Gü e ta kı daki e iyiği ko sa t asyo u, kg/l Gü rele e Hızı ı Hesapla ası Gü ele e hızı eşitlik ile hesapla ı. = = Gü e ta kı da siste e uygula a gü ele e hızı, L/h = Bi sula ada uygula a ak gü e ikta ı, kg/ha = Sulanacak alan, ha = Gübre çözeltisindeki besin elementinin gerçek konsantrasyonu = Sula a sü esi ile gü ele e sü esi a ası daki o a = Sulama süresi, h

Gübreleme Sistemleri Gü ele e siste le i piyasada asit e oto asyo a dayalı siste le ola ak ulu aktadı. Basit sistemler olarak by-pass gü e ta kı, e tu i e jektö ü, hid olik e jektö siste le i ö ek e ile ili. Oto asyo a dayalı siste le e ise e ile ö ekle kulla ıla aki e i özelliği e gö e değişe il ektedi. By-Pass Gü re Ta kı İçi oş, sa alze ede ü etile e gi iş, çıkış, tahliye açıklıkla ı e gü e kapağı da aşka i açıklığı ulu aya i aletti. Hid olik ola ak çalışı. Siste de filt e i he e çıkışı a ya da a a o u üze i e pa alel i şekilde ağla ı la. Bası ç fa kıyla çalışı e e iyik gü e ka ışı ı ı siste e y-pass yoluyla verir. Gü e ta kı ı e ö e li deza a tajla ı, i gü ele ede siste e e ile ko sa t asyo u sta il tutula a ası e gü ele e hızı ı et ola ak aya la a a asıdı. Venturi Enjektörü Gübre enjektörü içinden geçe suyu, kesit ala ı ı da al ası e daha so a da ge işle esi so u u e da ola ölgede aku oluşu. Oluşa u aku u etkisiyle gü e ta kta siste e çekili e e tu ide geç ekte ola su ile ka ışa ak taşı ı De i e a k.,. Enjektörün çalış ası içi, e tu iye gi işteki su ile çıkıştaki su-gü e ka ışı ı ı a ala ı da i ası ç fa kı ol ası ge eki De i e a k.,. Hidrolik Enjektörler Gü e po pası, i e ya daha fazla ta k içi de hazı la ış gü e çözeltile i i siste i a a bo usu a e jekte et ekte, öyle e sulu gü e siste e e il ektedi. Bu tip e jektö le i çalış ası içi ge eke ku et çoğu lukla asit i oto la sağla ı De i e a k.,. Basit siste le a ası da e p o le siz çalışa siste hid olik e jektö siste idir. Hidrolik e jektö le gü ele e hızı e ko sa t asyo u iste ile şekilde aya la a ili.

DAMLA SULAMA SİSTEMLERİNİN İŞLETME VE BAKIMI Soğuğa, gü eş ışığı a e sı aklığa ka şı daha daya ıklı hale geti ile Su st ea Da la Sula a Siste le i iyi kulla ıl ala ı şa tıyla yılla a sizle e hiz et ede ile ek özellikle e sahipti. Bu u te i i içi aşağıda ulu a ta siyele e uyul ası ya a lı ola aktı. 1. Ekip a la ı uzu ö ü lü ol ası ı sağla ak, ta i e değişti il ele i de i i u aliyet içi da la a sula a siste i dikkatli i şekilde çalıştı ılıp, ko u alıdı. 2. Siste ö e düşük de ide çalıştı ılıp late al e a a o u hatla ı su ile doldu ulup, kö tapa açık ı akıla ak siste i te izle esi sağla alıdı. 3. Ya a ı addele i gi e esi e da latı ıla ı tıka a ası içi po pa e e o usu a süzgeç takıl alıdı. 4. Siste de kulla ıla filt e g u u u sula a suyu u özelliği e gö e akı la ı ı yapıl ası gerekmektedir. 5. Çok yıllık ola ak kulla ıla o ula ı sezo so u topla ada ö e so sulama suyunda asit uygula ası yapıla ak te izle esi ge ek ektedi. 6. Sunstream da la sula a o ula ı ı te izle ek e de itkile i esi addesi ge eksi i i ka şıla ak a a ı ile sula a sezo u oyu a Nit ik asit %, lük HNO 3 ) veya Fosforik asit, sistem tıka ala ı ı ö le ek içi Hid o Klo ik HCl eya Sülfi ik asit H 2 SO 4 uygula ası yapıl alıdı. Uygulama dozu sulama sezonu boyunca 3 veya 4 sulamada bir defa dekara 1 L gele ek şekilde uygula alıdı. 7. Her asit uygula ası so u da o ula a te izlik için sulama suyu verilmeli ve Sunstream damla sula a o ula ı ı hat so la ı daki kö tapala ı açıla ak o u içi de topla a to tu e ya a ı addele dışa ı atıl alıdı. 8. Her sulama sezonu içinde mutlaka en az 3 sula ada i hat so la ı açıla ak o u te izliği yapıl alıdı. 9. Sunstream da la sula a siste i de kulla ıla gü ele i, sı ı eya suda kolay e iye ile granül veya toz gübrelerden seçilmelidir. 10. PE da la sula a o ula ı ke i ge hay a la a ka şı ko u alı, hay a tü ü e uygu ola ak tarla ilaçla a ak za a lı ı o ula ı tah ip et esi ö le elidi. 11. Bö ek za a lıla ı a ka şı, gö üldüğü za a gü ele e ta kı da ö ek ila ı uygula ası yapıl alıdı. Uygula a za a lı tespiti yapıla ilk sula ada e takip ede he iki sulamada bir uygula alıdı. 12. Da la sula a o ula ı i so aki kulla ı içi topla ada ö e yuka ıda eli tile koşulla da yıka ıp, o u içi de oluşa ile ek ik o o ga iz ala a ka şı dikkatli olu alıdı. 13. Topla a o ula ı depola ası da, ke i ge hay a la e ke i ge ö ekle de uzak depolarda muhafaza edilmelidir. 14. Sunstream damla sula a o ula ı üze i de asla ta ı a açla ı, teke lekli, paletli e e ze i alet e ekip a la geçi eyi iz, ayak ile as ayı ız e hasat es ası da çiğ e eyi iz.

15. Ta ı ı ge eği kulla ıla çapala a, kes e, uda a, ilaçla a gi i koşulla da kulla ıla aki e, alet e takı la la yapıla işle le de Sunstream da la sula a o ula ı ı e siste i i u aletle i kesi i kı ı ı, pa çalayı ı, ya alayı ı, ezi i etkile i dışı da tutul ası ge ek ektedir. 16. Ü ü le i hasadı es ası da kulla ıla hasat aki ele i, ü ü topla a kapla ı, el aletle i gi i ekip a la ı Sunstream da la sula a o ula ı e siste i e hasa e eye ek şekilde kulla ıl alı, o ula üze i e he ha gi i şekilde kulla ıla ak aletle koyul a alıdı. 17. Tarla bakı ı e hasat içi ı akıla se is ala la ı da e yakı ı da ulu a Sunstream damla sula a o u e siste le i ko u a altı a alı a ak dış et e le de gele e yuka ıda eli tile olu suz koşulla da ko u alıdı. Ay ı a u ala la da yoğu i sa e a aç t afiği e a uz kala ağı da a açla ı e i sa la ı o ula a as a ası, ez e esi, ük e esi gerekmektedir. 18. Sunstream da la sula a o ula ı ı kulla a sü ele i, o u et kalı lıkla ı a gö e değiş ektedi. 19. Özellikle ikli i soğuk ola ye le de, siste e ait pa çala ı özellikle o tala ı do ada dolayı za a gö ele i i ö leye il ek içi dikkatli i şekilde ku u ola ak depola alıdı.

)i. Yük. Müh. Kızıldağ O u, Ça akkale O sekiz Mart Üniversitesi, Yüksek Lisans Semineri, 2014. )i. Müh. Sa ıkaya Sa i, O u, Ça akkale O sekiz Ma t Ü i e sitesi, Yüksek Lisa s Se i e i,. Anonim, http://www.rggroupindia.in/agriculture_product.php. (Bak. Tar. 12.12.2012) Baha, E., Ya uz, M.Y., Yıldı ı, M., De i el, K., Erken, O., Deveciler, M., 2010. Gökçeada da O ga ik Ola ak Yetişti ile Soya Bitkisi de Fa klı Sulama Düzeylerinin Verime Etkisi, I. Ulusal Sula a ve Tarı sal Yapılar Se pozyu u, Kahra a araş Bey i ey, M., Çak ak, B., Sö ez, F.K., Oğuz, M.,. Sula a Şe ekele i de Bla ey- Criddle ve Penman-Mo teith Yö te le i e Gö e Sula a Suyu İhtiya ı ı Ka şılaştı ıl ası. Tarı Bili leri Dergisi 1997, 1 7-78 Christiansen, J.E., 1942. Irrgigation by Sprinkling. University of California College of Agriculture Agricultural Experiment Station Berkeley, California, Bulletin 670 De i, V., Gö ülol, E.,. Da la Sula a Siste le i de Kulla ıla Gü e e Uygulama Ekip a la ı. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi Cilt: 32 Sayı: 1 Imas, P., 1999. Recent techniquies in fertigation horticultural crops in Israel. Workshop on Recent Trends in Nutrition Management Horticultural Crops. 11- Şu at, Dapoli, Maharashtra, India. Kanber, R., 1999. Sulama. Çukurova Ü iversitesi )iraat Fakültesi Ge el Yayı No: 174,

Yayı No: A-52, Adana Köksal, A.İ., Yıldı ı, O., Du a oğlu, H., Kadayıfçı, A., Gü eş, N.,. Fa klı Sula a Yö te le i de El a Ağaçla ı ı Su Tüketimi. Tarı Bili leri Dergisi, 2000, 6 (2), 22-29 Yenice, O.T., 2009. Sulamada Pompaj. T.C. Tarı ve Köyişleri Baka lığı Tarı Refor u Ge el Müdürlüğü, A kara Yıldı ı, O., Ko ukçu, A.,. Damla Sulama Sistemlerinin Projelenmesi. Ankara Yıldı ı, O.,, Sula a Siste le i i Tasa ı ı. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayı No:1565, Ankara Yıldı ı, O.,, Bahçe Bitkile i Sula a Tek iği, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayı ları No: 1483, Ankara