Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Cilt: 5 Sayı: 20 Volume: 5 Issue: 20 Kı 2012 Winter 2012 www.sosyalarastirmalar.com Issn: 1307-9581 ZLANLI EYÜP PAA NIN TARH KL ÜZERNE BAZI NOTLAR SOME NOTES ON THE HISTORICAL CHARACTERISTICS OF EYUP PASHA Özet Yakup KARATA Eyüp Paa (1843-1923), 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaı nda bölgede önemli rol oynayan tarihi ahsiyetlerden birisidir. Rus ordusunda bir general olan Cafer Bey (1806-1877) in olu ve aynı zamanda kendisi de bir Rus subayı iken maiyetindeki Zilan aireti ile birlikte Osmanlı Devleti nin hizmetine giren Eyüp Paa ya Yukarı Küpkıran Köyü verilmitir. Rusya daki makamını, gayrimenkullerini ve itibarını bırakarak Osmanlı hizmetine girmek isteyen Eyüp Paa Osmanlı hizmetine girdikten sonra Hamidiye Alaylarında görev almı, Rus ordusu ve Ermeni çetelere karı bölgede büyük mücadele vermitir. Büyük bir airet olan Zilan Aireti uzun bir muhaceret döneminde kısım kısım Osmanlı ülkesine iltica ederken, Osmanlı Devleti de bu airet ve benzerlerine kucak açarak bunların sosyo-kültürel varlıklarına uygun istihdam alanları oluturmutur. Anahtar Kelimeler: Zilan Aireti, Eyüp Paa, Hamidiye Alayları, Yukarı Küpkıran Köyü. Abstract Eyup Pasha (1843-1923) is one of the historical caharacters who plays important roles, in Ottoman- Russia War 1877-1878, in the region. Eyup Pasha was the son of Cafer Bey (1806-1877) who was a general in Russian Army, and meanwhile he was a Russian officer, he entered the service of Ottoman Empire with his Zilan tribe, and he was given the Yukari Kupkiran Village 2. Eyup Pasa, after entering the Ottoman service, tookplace in Hamidiye Regiments, struggled with the Russian army and Armenian gangs. While Zilan Tribe takes refuge in Ottoman State, during a long period of migration, Ottoman state had opened arms to these and similiars and created suitable employment regions for soscial and economic conditions of these elements. Village. Key Words: Zilan Tribe, Eyup Pasha, Hamidian Cavalry, Yukari Kupkiran Giri Rusya nın özellikle 1853-56 Kırım Harbi nden sonra Müslümanlar üzerinde uyguladıı politikalarda deiiklikler ortaya çıkmı, Rus topraklarında öteden beri uygulanan kültürel emperyalist unsurların yanı sıra askeri alanda da caydırıcı uygulamalar ba göstermitir. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaı ndan sonra Müslümanlar üzerindeki baskılarını artıran Rusya, pek çok Sünni Müslüman ın ülkeyi terk etmesi gibi bir durumla karı karıya kalmıtır. Esasen Yrd. Doç. Dr., Arı brahim Çeçen Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü.
- 201 - Osmanlı Devleti de iki cephede savatıı bu savatan yenik çıkmasına ramen uygulamı olduu müsamahakâr politikaları nedeniyle dıarıdaki Müslümanlar için bir cazibe merkezi olmutur. Osmanlı ülkesine gelen muhacirler devletin sosyal ve ekonomik artlarını zorlamı olsalar da gelenlerin askeri bürokrasiye entegrasyonu gibi pratik faydalar çou zaman en çok uygulanan yöntem olmutur. Rusya dan muhaceretle gelerek Bayezid Sancaı na balı Yukarı Küpkıran Köyü nde iskân edilen 1 ve airet ve taallukatıyla birlikte Hamidiye Alaylarına katılan Zilanlı Eyüp Sabri Paa 2 da bahsedilen politikalar içerisinde kendini bulmu, Ruslara ve Ermenilere karı mücadele etmitir 3. XIX. yüzyıl, Osmanlı Devleti nde savalara dayalı demografik hareketliliklerin youn olarak yaandıı bir yüzyıl olmutur. Özellikle bu yüzyılın sonlarına doru gerçekleen 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaı, hem öncesindeki Panslavist Rus yayılmacılıı hem de sonrasındaki sınır deiiklikleri ile Osmanlı sosyal bünyesini yakından ve olumsuz etkileyen büyük bir savatır. Rusya nın ele geçirdii yerlerde uyguladıı baskı politikaları da bölge halkının Osmanlı topraklarına göç etmesinin esaslı bir sebebini tekil eder 4. Rusya, kendi hegemonyasına mukavemet eden özellikle slam ahaliyi kontrol ve itaat altında tutabilmek için Hıristiyanlatırma politikasının yanı sıra Sibirya ya sürgün etmek gibi unsurları da kullanabilmektedir. Örnein, 93 Harbi nden sonra Osmanlı ülkesine sıınan Daıstan muhacirleri, Rus egemenlii altında Hıristiyanlamaktan korktuklarını, slamiyet i en iyi ekilde, Osmanlı egemenliinde yaayabileceklerini ifade ettiklerini ve kendilerine, tarıma müsait arazilerin verilmesini istedikleri görülmektedir. Bu muhacirlerden Hüseyin isimli bir ahıs ise, stanbul a gönderdii bir dilekçesinde, ailesiyle birlikte bir yıldır Elekirt te iskân edildiini dile getirmitir. Hüseyin, Rusya ya iade edilmesi kararı çıktıını, Rusya ya gönderilirlerse Sibirya kıtasına sürgün edileceklerinden bahisle bu ülkeye iade edilmektense Osmanlı ülkesinde ailesiyle birlikte idam edilmeyi bile tercih ettiklerini belirtmitir 5. Görüldüü üzere Osmanlı Devleti, Rus harbinin onca kayıp ve zararına ramen XX. yüzyılın balarında bile sıınılacak bir liman mesabesinde olarak dünya Müslümanları için bir cazibe merkezi konumundadır. 1878 Berlin Antlaması ile Rusya ya terk edilen Ardahan, Kars ve Batum da Rusların asimilasyon politikalarına maruz kalmak istemeyen Türk unsurlar, Rusların tazyikleri sonucu Osmanlı ülkesine göç etmeye balamı ve Ruslar, Türklerden boalan yerlere Ermeni, Rum, Yezidi, Süryani, Ukraynalı, Malakan, Alman, Duhabar ve Estonyalıları yerletirmeye çalımıtır. 1877-78 Osmanlı-Rus Savaı esnasında ve sonrasında Sohum, Batum ve Kars havalisinden yaklaık 300.000 kii Anadolu ya iltica etmitir 6. Örnein bu savatan sonra Kars vilayetinden 1878 ile 1881 yılları arasında sadece üç yıl zarfında 82.760 kii ayrılmıtır 7. Eyüp Paa nın Tarihî Kiilii Bu çalımaya konu olan Eyüp (Sabri) Paa (1843-1923) nın Osmanlı hariciye bürokrasisi ile ilk teması da tam 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaı hengamesinin hemen öncesine, 1876 tarihine rastlamaktadır. Eyüp Paa, dı ileri bakanlıına gönderdii Farsça arîzasında 8, kısaca; 1 www.igdirsevdası.com/cilt2/52haci.pdfs. ET: 12.09.2011 2 Mustafa Aksoy(2009). Avarların Torun Oymaı Balamında Türkiye deki Kimlik Bunalımının Sosyolojik Analizi-2, Türk Dünyası Türk Kültür Dergisi, Eylül 2009, s. 48-49. 3 Muammer Demirel (2006). Arı ve Doubayazıt ta Ermeni Olayları, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C.7, S.1, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Erzurum: s. 193-203; 4 Nedim pek (2006). mparatorluktan Ulus Devlete Göçler, Trabzon: Serander Yayınları, s. 49-53. 5 BOA. A. MKT. MHM. (Babakanlık Osmanlı Arivi Sadaret Mektubi, Mühimme Evrakı) 525/27. 6 Nedim pek (1999). 93 Muhacereti, Osmanlı Ansiklopedisi, C. 4, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, s. 663 664. 7 S. Rafik Firuzolu ( 1999) Kırım ve Kafkasya dan Osmanlı mparatorluu na Göçler, Osmanlı Ansiklopedisi, C. 4, Ankara: s. 693 ( Adı geçen makalede ayrıntılı sayısal verileri görmek mümkündür.) 8 BEO, HR.. TO. (Hariciye Nezareti Tercüme Odası) 387/96, 1879.9.29. Eyüp Paa, Osmanlı ordusunun hizmetine girmesini bir baka ariv belgesinde u ekilde ifade etmektedir; mes ele-i zâilenin (93 Harbi nin) bidâyet-i zuhûrundan üç-dört mah sonra yani Van ve Bayezid Kolordu-yı hümayûnlarının Revan cihetine pâ-yi endaz-ı satvet ve mehabin olduu sırada adı geçen ordu kumandanı ve elyevm Dâr-ı urâ-yı Askeri azası Devletlü smail Hakkı Paa Hazretlerinin (daha sonra Erzurum Valiliine getirilecektir) bi l-vasıta vuku bulan ihtarı üzerine mücerred saıka-i diyanet ve hamiyet-i acizanem cümlesinden olmak üzere
- 202 - Revan bölgesinde sahip olduu emlak, akar ve Rusların verdii rütbe ve maaı terk ederek Osmanlı ya iltica ve dehalet ettiini ifade etmitir. Paa, Osmanlı idaresinde, din ve devlet uruna cansiperane edecei hizmetlerinde yalnız olmadıını, kendisiyle birlikte gelen aireti halkından 600 kadar kiinin de Devlet-i Aliye ye hizmet etmek istediklerini belirtmitir. lticalarının kabulü ve Erzurum Vilayeti dâhilinde uygun bir bölgeye yerletirmeleri istirhamı ile birlikte arizasına son veren paa, özellikle askeriye silkine me lûf olduunu da ilave ederek bu alanda hizmet edebileceini belirtmitir. Dâhiliye nezaretinin 18 Ekim 1877 tarihli kararıyla Eyüp Paa ve maiyetindeki 600 hane kadar Zilan aireti mensubunun, Bayezid Sancaı nın uygun mahallerine yerletirilmesi için muvafakat gösterilmitir 9. Eyüp Paa nın ailesi ve airetinin daha sonra Van Vilayeti taraflarına yerletirildii anlaılmaktadır. Nitekim Paa nın 6 Ocak 1880 tarihli bir tezkiresinde, ailesi ve aireti halkının perianlıından bahisle Van taraflarında hizmet etmek istedii anlaılmaktadır 10. Bu istein nasıl cevaplandıına dair bir kayda rastlanmamıtır. Yine Zilan Airetinin iskân durumları ile ilgili olarak, 3 Aralık 1894 tarihli bir dâhiliye evrakında, Elekirt kazasında iskân edilmi olan Zilan Airetinden 189 hanede 1193 nüfusun bulundukları köylerde, 79 hanede 546 nüfusun da yeni açılan 5 köyde iskân edildii ifade edilmitir 11. Airetin tüm mensuplarının hemen iskân edildiklerini söylemek zordur. Tüm iskân faaliyetlerine ramen uzun bir dönem iskân ilemleri gerçekletirilememi olan ve sınırdaki Sinek Yaylası nda göçebe olarak yaayan Zilan mensupları, eski yurtlarına dönme kararı almılar, bunun üzerine devlet de bunların acilen yerletirilmesi için ilgili makamlara uyarılarda bulunmutur 12. Eyüp Paa nın yukarıda ifade edilen dilekçesinden yaklaık dokuz ay sonra, Ajans Havas tarafından 16 Temmuz 1877 tarihinde Erzurum dan gönderilen bir telgrafnameden; Rusya da yerleik Kürt beyi General Cafer Aa nın olu Eyüp Aa nın, muteber Kürt ailelerinden 21 kii ile birlikte Rusya nın divan-ı harb kararı üzerine General Melikof tarafından- selb edildii anlaılmıtır 13. Belgede geçen selb kelimesi, çarmıha germek anlamında 14 kullanıldıı gibi, inkâr etmek, menfiletirmek, sürgün etmek, yok etmek gibi anlamlarda da kullanılmaktadır 15. Burada ise sürgün veya inkâr anlamlarında kullanılmı olması gerekmektedir. Rus ordusunda görevli bir Kürt Beyi nin airetiyle birlikte Osmanlıya iltica etmi olması Rusya nın siyasi itibar kaybı anlamında yorumlanabilecei için adı geçen kiilerin kendileri tarafından dılandıkları eklinde bir diplomatik tablo çizilmitir. Eyüp Paa nın Osmanlı idaresince hüsn-i kabulle karılandıı anlaılmaktadır. Nitekim Erzurum Valisi ve aynı zamanda 4. Ordu kumandanı Ahmed Muhtar Paa tarafından stanbul a gönderilen 5 Eylül 1877 tarihli telgrafta; Rusya miralaylarından Eyüp Paa nın 600 hane halkı ile birlikte Osmanlı ya iltica ettii ve ortaya koyduu hamiyet ve gayretinin bir ödülü olmak üzere kendisine mir ül-ümeralık makamı ile 1.500 kuru maa verilmesinin uygun olacaı ifade edilmitir. Bu durumun, benzerlerine iyi örnek olarak bakalarını tevik edecei de belirtilmitir. Bu konu ile ilgili olarak Sadaretten padiaha giden tezkerede, 1.500 kuruluk taallukât-ı çakerânemi bi l-ikna maa-ı mezkûr ile on yük deerli emlak ve akar-ı bendegânem terk ve heba olunarak 600 kadar hane ile zir-cenah-ı müstelzem-felâh-ı saltanat-ı seniyyeye dehalet ve iltica maksadıyla mezkur orduya iltihak etmi ve ordunun orada bulunduu ve Erzurum a ric ati sırada hidemat-ı fevkalade-i askeriyede bulunarak acizane ve fahirane hidemat-ı memdûhe ibrazına da muvaffak olmu isem de BOA. Y. A. RES. (Yıldız Sadaret Resmi Maruzat) 4/74, 30 Kasım 1879 (1296.Z.16), s. 5. 9 BOA. DH. MKT. (Dâhiliye Mektubi)1322/59, 18 Ekim 1877 (1294.L.10). 10 BOA. Y. EE. (Yıldız Esas Evrakı), 5/120, 6 Ocak 1880 (1297.M.23). 11 BOA. DH. MKT. 314/30, 3 Aralık 1894 (1312.C.5). Airetin, Bayezid in farklı köylerinde iskân edildii anlaılmaktadır. Nitekim bir Ermeni köyü olan Kurum da yerleik Zilan airetinden 12 hanenin varlıı bilinmektedir. BOA. DH. TMIK. M. (Dâhiliye Tesri-i Muamelat ve Islahat Komisyonu Muamelat Evrakı). 74/77 4 Eylül 1899 (1317.R.28). 12 BOA. DH. MKT. 1970/60. 11 Temmuz 1892 (1309.Z.16). Zilan Aireti nin iskânı meselesi önemli olmakla birlikte uzun bir tarihi süreçte gerçekletii için konunun aslına mutabık kalabilme gayesiyle bu mevzu üzerinde teferruata girilmemitir. 13 BOA. Y. PRK. HR. (Yıldız Perakende Hariciye Evrakı) 1/44 16.07.1877 (1294.B.5). 14 emseddin Sami, (1318). Kâmûs-i Türkî, stanbul: s. 830. 15 Ferit Develiolu (2008). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi, s. 932.
- 203 - maaın masarıf-ı fevkaladeden karılanabileceinin uygun görüldüü ifade edilmi ve bu dorultuda 11 Eylül 1877 tarihinde gerekli padiah iradesi çıkmıtır 16. Erzurum vilayeti ve bu vilayetin dousunda bulunan Bayezid Sancaı, Osmanlı Devleti nin Rusya ve ran ile ilk muhatap olan bölgeleri olması hasebiyle bu bölgelerin dı politikada önemli yerleri bulunmaktadır. Zira Kafkas muhacirlerinin ilk ayak bastıkları vilayet burasıdır. Rusya dan gelen muhacirler ayrıca anavatanlarına geri dönebilme ihtimallerini göz önünde bulundurarak bu sınır vilayetinde iskân edilmeyi kendileri için daha uygun telakki etmilerdir. Eyüp Paa ve O na balı bulunan ahalisi de Bayezid Sancaı nın münasip mahallerinde iskân edilmek istemilerdir. Bu istek hakkında Dâhiliye Nezareti nin mütalaasını isteyen Erzurum Vali vekili, adı geçenlerin Bayezid Sancaı nın uygun mahallerine yerletirilebilecei konusunda onay almıtır 17. Osmanlı Devleti ne 93 Harbi sırasında sıınan Eyüp Paa hakkında Paa nın kendisi tarafından verilen bilgilere göre, Revan yerli süvari alayının Mirlivası olan babası Cafer Aa (1806-1877) nın ölümü üzerine kendi rütbesi Binbaı iken Miralaylıa terfi ettirilerek babasının idaresindeki alayın kumandanlıına getirilmitir. Kendisiyle birlikte Osmanlı ya sıınan dier akrabaları ise adı geçen Rus alayının çeitli kademelerinde zabitliklere getirilmilerdir. Taallukatından baka mensup olduu Zilan Aireti nden 1000 kadar hane Osmanlı ya sıınarak kendi ailesiyle beraber Van dâhilindeki Malazgirt te misafir olarak ikamet etmektedirler. Zilan Aireti ne mensup 600-700 hane de Kırım Harbi esnasında (30 yıl önce) Kars ın Ruslar tarafından istila edilmesi üzerine Elekirt e gelerek buraya yerlemiler ve halen de burada bulunmaktadırlar. Bu ifadeleri bizzat veren Eyüp Paa, iklimi ve toprak yapısı Revan a benzedii için Bitlis ile Diyarbekir arasında bulunan bo arazide iskân edilmeleri durumunda, bu bölgeyi enlendireceklerini de belirtmitir. Ayrıca bunların buradaki durumunu gören dier akrabaları da Osmanlı ülkesine gelerek yerletirilecekler ve devlete fayda salayacaklardır 18. 15 Kasım 1879 tarihinde Eyüp Paa, kendisine tahsis edilen -yukarıda ifade edilen- 1.500 kuru maaın kalabalık ailesinin geçimine yetmediini ifade ederek Rusya tarafından kendisine ve zabit arkadalarına verilen maalar nispetinde ücret ödenmesi istirhamında bulunmutur. Paa esasen savatan yeni çıkmı olan devlet hazinesinin zor durumda olduunu bilmekte ve kendi ailesinin de perianlıından bahsederek yardım istemek zorunda kaldıını dile getirmektedir 19. Yukarıda belirtildii üzere Eyüp Paa ile birlikte Osmanlı Devleti ne sıınan akrabaları, Rusya da iken askeriyede istihdam edilmekte ve aaıda belirtilen unvan ve maalarla çalımakta idiler. Paa, kendisinin, uygun bir görevde istihdamının salanmasını istemekle birlikte, aaıda isimleri bulunan akrabalarına da Rusya da aldıkları maalara oranla tahsisat balanmasını talep etmektedir. Eyüp Paa nın taallukatının isimleri ve mevkileri öyledir: 1) Mehmed Bey Kaymakam Maaı: 170 Manat 2) Mehmed Serhenk Bey Binbaı Maaı: 130 Manat 3) Hüseyin Bey Kolaası Maaı: 110 Manat 4) Abdullah Bey Kolaası Maaı: 110 Manat 5) Kalper Bey Kolaası Maaı: 110 Manat 6) Rıdvan Bey Kolaası Maaı: 110 Manat 7) Resul Bey Yüzbaı Maaı: 75 Manat 8) Halid Bey Yüzbaı Maaı: 75 Manat 9) Tahir Bey Yüzbaı Maaı: 75 Manat 10) Ömer Aa Yüzbaı Maaı: 75 Manat 11) Nebi Aa Yüzbaı Maaı: 75 Manat 12) Tahir Aa Mülazım Maaı: 45 Manat 16 BOA.. DH. (rade Dâhiliye) 755/61624, 11 Eylül 1877 (1294.N.2). 17 BOA. DH. MKT. (Dâhiliye Mektubi Kalemi)1322/59, 18 Ekim 1877 (1294.L.10). 18 BOA. Y. A. RES. 4/74, 30 Kasım 1879 (1296.Z.16), s. 3. 19 BOA. Y. A. RES. 4/74, 30 Kasım 1879 (1296.Z.16), s. 2.
- 204-13) Resul Aa Mülazım Maaı: 45 Manat 14) Abdi Aa Mülazım Maaı: 45 Manat 15) Mehmed Aa Mülazım Maaı: 45 Manat 16) Bekir Aa Mülazım Maaı: 45 Manat 17) eyh Bekir Efendi Alay mamı Maaı: 150 Manat 18) Mirza Abdülhamid Katib Maaı: 52 Manat Dâhiliye Nezareti tarafından verilen cevapta da isimleri bu ekilde ifade edilen zatların imdilik ihtiyaçlarının görülmesi için Manat olarak ifade edilen maalarının dörtte biri ile ödüllendirilmelerinin ve ileride Erzurum Vilayeti jandarmasında istihdamlarının da uygun olacaı bildirilmitir 20. 93 Harbi nin hemen arifesinde Osmanlı ya sıınan Eyüp Paa, savatan üç yıl sonra, Erzurum Valisi smail Paa nın teklifiyle, savata gösterdii hüsn-i hizmet ve kahramanlıkların mükâfatı olarak Üçüncü rütbe-i Osmanî nianı ile ödüllendirilmitir 21. Zira yukarıda da ifade edildii üzere Eyüp Paa, smail Hakkı Paa nın aracılıı ile Osmanlı hizmetine girmiti. 1890 tarihinde Dou Anadolu Bölgesi nden geçmi olan ngiliz seyyah Lynch, eserinin ikinci cildinde neretmi olduu bir resimde Eyüp Paa ile olu Resul Aa ve yeenini Hamidiye Hafif Süvari Alaylarının mensubu olarak ve Gürcü kıyafetleri içerisinde göstermitir (Foto.). Seyyahın verdii bilgilere göre Karakilise bölgesindeki üç Hamidiye alayından ikisi Zilan Airetine mensup olup üçüncüsü de Karapapaklardan olumaktadır 22. Hamidiye alaylarının Rus Kazak Alaylarından mülhem bir ekilde organize edildii gerçeinden hareketle 23 Eyüp Paa ve avanesinin Rusya dan gelmi muharip güçler olarak bu alaylarda yer bulmalarının kolay olduu sonucuna ulaılabilir. Hamidiye silkine dâhil olan Eyüp Paa nın, Hamidiye Alayları kanunnamesine uygun olarak kendi çocuklarının da Airet Mektebi ne alınması konusunda bir müracaatı söz konusu olmutur. Bu müracaat sonrasında, Bayezid bölgesindeki 14 Hamidiye Alayı ndan her alaya iki çocuk hesabıyla her sene Airet Mektebi ne örenci alınması konusunda padiah iradesi tahakkuk etmitir 24. Sonuç Eyüp Paa (1843-1923), 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaı nda ve I. Dünya Savaı nda bölgede önemli rol oynayan ve yöre insanının hafızasında önemli bir yer edinen tarihi ahsiyetlerden birisidir. Osmanlı hizmetine girdikten sonra maiyetindeki aireti ile birlikte hem Ruslara hem de Ermenilere karı mücadele veren Eyüp Paa gösterdii hüsn-i hizmet ve kahramanlıkların mükâfatı olarak Üçüncü rütbe-i Osmanî nianı ile ödüllendirilmitir. Eyüp Paa nın Osmanlı askeri bürokrasisi içerisine kabul edilmesi, devletin güvenlik politikası ile yakından ilgili görülmütür. Ayrıca Rusya tarafından baskı altında tutulan Müslüman unsurların Osmanlı Devleti tarafından kabul edilmeleri, II. Abdülhamid dönemine özgü Pan- slamizm eksenli dı siyasetin de bir göstergesi olarak kabul edilebilir. Osmanlı Devleti nin bu 20 BOA. Y. A. RES. 4/74, 30 Kasım 1879 (1296.Z.16), s. 4. Hatta bu belgede, Eyüp Paa nın, arîzasını iletmek üzere stanbul a bizzat gittiinden bahsedilmektedir. Bu hususu teyid eden bir baka ariv belgesinde de Eyüp Paa nın stanbul a giderek yardım için bizzat müracaat ettii, adamlarına Ruslar tarafından verilen ve Manat cinsinden olan maaın Osmanlı parasına göre hesaplanarak dörtte biri oranında ödenmesi ve ileride Erzurum Vilayeti Jandarma tekilatına katılmalarının uygun görüldüü vurgulanmıtır. BOA. Y. A. HUS. (Yıldız Sadaret Hususi Maruzat) 163/83, 3 ubat 1880 (1297.S.21). Sonraki yıllarda Zilan Aireti nin Hamidiye Hafif Süvari Alaylarına katılabilmek için dilekçe verdii bilinmektedir. Alaylara katılma izni alan airetin, iskânının da bu vesileyle tamamlanacaı ümit edilmitir. BOA. BEO. (Babıâli Evrak Odası), 32/2366, 13 Temmuz 1892 (1309.Z.18). Airetin zaten Hamidiye alaylarına katıldıı da bir gerçektir. Ayrıntılı bilgi için bkz. Bayram Kodaman (1987), Sultan II. Abdülhamid Devri Dou Anadolu Politikası, Ankara: TKAE Yayınları, s, 21-67. 21 BOA.. DH. 840/67536. 18 Kasım 1881 (1298.Z.26). 22 H. F. B. Lynch, Armenia Travels and Stıdies, Beyrut 1965, vol. II, s. 5,6. 1896 yılı verilerine göre Karakilise deki alayların bünyesinde Zilan Aireti nden baka Karapapak, dmanlı, Hayderan, Celali ve adıllı Airetleri de bulunmaktadır. Selçuk Günay (1988). Hamidiye Hafif Süvari Alayları ve Erzurum, Türk Dünyası Aratırmaları Dergisi, S., 53, s. 82. 23 Sydney Whitman (1914). Turkish Memories, London, s. 73. Eyüp Paa, Sultan II. Abdülhamid in kurduu Airet Mektebi ne kendi olunun da kabul edilmesi için de bir mektup göndermitir. Mustafa Aksoy, a.g.m, s. 49. 24 BOA. BEO, 109/8110, 19 Kasım 1892 (1310.R.29).
- 205 - tavrının, Rusya veya ran da benzer durumda bulunan Müslümanlar için özendirici olacaı üphesizdir. Osmanlı hizmetine giren Eyüp Paa ve arkadaları, kısa bir süre sonra oluturulan Hamidiye Hafif Süvari Alayları bünyesine dâhil edilerek bölge güvenliinde dorudan etkili bir konuma yükseltilmilerdir. Devletten bu derece ayrıcalık gören Eyüp Paa, kendi çocuklarının stanbul daki Airet Mektebi ne kabulleri için de müracaat ederek ilerleyen dönemde bu imtiyazdan da faydalanmıtır. Zilan Aireti nin Osmanlı bünyesine katılarak kendilerine, yaam tarzlarına ve kültürel öelerine uygun görevler verilmesi, son dönem Osmanlı iskân politikasının da önemli bir yönünü ortaya koymakla birlikte bundan sonra bu konuda yapılacak çalımalara da ciddi öngörüler sunmaktadır. KAYNAKÇA Ariv Belgeleri BEO, HR.. TO. (Hariciye Nezareti Tercüme Odası) 387/96, 1879.9.29. BOA. A. MKT. MHM. (Babakanlık Osmanlı Arivi Sadaret Mektubi, Mühimme Evrakı) 525/27. BOA. BEO. (Babıâli Evrak Odası), 32/2366, 13 Temmuz 1892 (1309.Z.18). BOA. BEO, (Babıâli Evrak Odası), 109/8110, 19 Kasım 1892 (1310.R.29). BOA. DH. MKT. (Dâhiliye Mektubi Kalemi)1322/59, 18 Ekim 1877 (1294.L.10). BOA. DH. MKT. (Dâhiliye Mektubi Kalemi)1322/59, 18 Ekim 1877 (1294.L.10). BOA. DH. MKT. 1970/60. 11 Temmuz 1892 (1309.Z.16. BOA. DH. MKT. 314/30, 3 Aralık 1894 (1312.C.5). BOA. DH. TMIK. M. (Dâhiliye Tesri-i Muamelat ve Islahat Komisyonu Muamelat Evrakı). 74/77 4 Eylül 1899 (1317.R.28). BOA.. DH. (rade Dâhiliye) 755/61624, 11 Eylül 1877 (1294.N.2). BOA.. DH. 840/67536. 18 Kasım 1881 (1298.Z.26). BOA. Y. A. HUS. (Yıldız Sadaret Hususi Maruzat) 163/83, 3 ubat 1880 (1297.S.21). BOA. Y. A. RES. (Yıldız Sadaret Resmi Maruzat) 4/74, 30 Kasım 1879 (1296.Z.16), s. 5. BOA. Y. A. RES. 4/74, 30 Kasım 1879 (1296.Z.16), s. 2. BOA. Y. A. RES. 4/74, 30 Kasım 1879 (1296.Z.16), s. 3. BOA. Y. A. RES. 4/74, 30 Kasım 1879 (1296.Z.16), s. 4. BOA. Y. EE. (Yıldız Esas Evrakı), 5/120, 6 Ocak 1880 (1297.M.23). BOA. Y. PRK. HR. (Yıldız Perakende Hariciye Evrakı) 1/44 16.07.1877 (1294.B.5). Dier Kaynaklar AKSOY, Mustafa (2009). Avarların Torun Oymaı Balamında Türkiye deki Kimlik Bunalımının Sosyolojik Analizi- 2, Türk Dünyası Türk Kültür Dergisi, stanbul: Türk Dünyası Aratırmaları Vakfı Yayınları. DEMREL, Muammer (2006). Arı ve Doubayazıt ta Ermeni Olayları, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C.7, S.1, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları,. DEVELLOLU, Ferit (2008). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi. FRUZOLU, S. Rafik( 1999) Kırım ve Kafkasya dan Osmanlı mparatorluu na Göçler, Osmanlı Ansiklopedisi, C. 4, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. GÜNAY, Selçuk (1988). Hamidiye Hafif Süvari Alayları ve Erzurum, Türk Dünyası Aratırmaları Dergisi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları. PEK, Nedim (1999). 93 Muhacereti, Osmanlı Ansiklopedisi, C. 4, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. PEK, Nedim (2006). mparatorluktan Ulus Devlete Göçler, Trabzon: Serander Yayınları. KODAMAN, Bayram (1987), Sultan II. Abdülhamid Devri Dou Anadolu Politikası, Ankara: TKAE Yayınları. LYNCH, H. F. B (1965). Armenia Travels and Stıdies, Beyrut 1965, vol. II. emseddin Sami, (1318). Kâmûs-i Türkî, stanbul: kdam Matbaası. WHITMAN, Sydney (1914). Turkish Memories, London.