BESLENME Doç. Dr. Emel ĐRGĐL
Oktay ın Yemek Duası
Beslenme Fetal gelişimin en başından itibaren, bebeklik, çocukluk, adölesan dönemlerden erişkin döneme kadar yaşamın her döneminde; Yeterli gıda, Đyi beslenme, yaşam, fiziksel büyüme, mental gelişme, performans, iyilik ve sağlık için mutlak gereklidir.
Tanımlar Yetersiz beslenme: Besin maddelerinin gerekenden daha az vücuda alınması ya da bunlardan az yararlanılması durumudur. Dengesiz beslenme:besin elementleri arasındaki dengenin bozulmasıdır. Aşırı beslenme:besin elementlerinin gereğinden çok vücuda alınmasıdır.
Günlük harcanan toplam enerji içinde enerji veren besin elementlerinin payı Karbonhidratlar % 55-75 Kompleks karbonhidratlar % 55-65 Basit şekerler % 0-10 Yağlar % 15-30 Doymuş yağ asitleri % 0-10 Tek zincirli doymamış yağ asitleri % 13-27 Çok zincirli doymamış yağ asitleri % 3-17 Proteinler % 10-20
Çocukluk çağı beslenmesi-1 Büyüme gelişmenin en hızlı olduğu dönemdir. Özellikle ilk 3 yıldaki beslenme durumu beyin gelişiminde önemli bir yer tutar. Bodurluk, kavrukluk, davranış bozuklukları, geç ve güç öğrenme vb... Dünyadaki 5 yaş altı çocukların yaklaşık %30 u bodurdur.
Çocukluk çağı beslenmesi-2 Direkt neden olarak kaydedilmese de çocuk ölümlerinin yarısından fazlası malnütrisyonun neden olduğu ölümlerdir. Sık tekrarlayan ishal, pnömoni, kızamık, sıtma vb. beslenme durumunun kısırdöngüye girmesine neden olur. Malnütrisyonun önlenmesi ve tedavi edilmesi sonucunda her yıl 800 000 yaşam kurtarılabilir.
Stratejiler: Tüm hükümetler bebek ve çocukların beslenmeleri için politika geliştirmelidirler. Tüm annelere anne sütü ve ilgili beslenme şekilleri konusunda yeterli eğitim verilmelidir. Sağlık çalışanları her türlü beslenme sorununda danışmanlık yapabilme bilgisine sahip olmalıdırlar. Hükümetler, özellikle anne sütü ile beslenme konusunda yasal düzenlemeler yapmalıdırlar.
Adölesan çağ beslenmesi Erişkin yaşlarda beslenmeye bağlı olarak oluşabilecek hastalıkları önleme ve geciktirilmesi amacıyla kazanılacak olan beslenme alışkanlıkları için en uygun dönemdir.
Gebelik dönemi beslenmesi Özel önem verilmesi gereken bir dönemdir. Malnütrisyon nedeniyle gelişemeyen genç kızlarda; Dar ya da deforme pelvis (uzamış ve zor doğum)= 450 milyon kadın Anemi (enfeksiyon ve kanamalar) =Gebelerin yarısı
Beslenme sorunları Anemi (Fe, folat, B 12 ) Protein enerji malnutrisyonu Raşitizm (D vitamini eksikliği) Avitaminozlar Basit Guatr (Đyot eksikliği)
Türkiye deki beslenme sorunları 0-5 yaş: PEM, raşitizm, anemi, diş çürükleri Okul çağı: Zayıflık ve şişmanlık, avitaminozlar, anemi, basit guatr, diş çürükleri Yetişkinler: Anemi, şişmanlık, zayıflık, avitaminozlar, basit guatr Gebe ve emzikliler: Anemi, basit guatr, avitaminozlar
Toplumda beslenme durumlarının saptanmasında kullanılan ölçütler-1 Dolaysız yöntemler Klinik belirtilerin saptanması Biyokimyasal testlerle bulguların saptanması ve değerlendirilmesi Biyofizik testlerle bulguların saptanması ve değerlendirilmesi Antropometrik ölçümlerle bulguların saptanması ve değerlendirilmesi
Antropometrik yöntemler Yaşa göre boy= Kısa boyluluk, bodurluk Boya göre ağırlık= Zayıflık, kavrukluk = Şişmanlık Yaşa göre ağırlık= Zayıflık Pazu çevresi ölçümü Deri altı yağ dokusunun ölçülmesi Vücut Kitle Đndeksi
TNSA 03 5 yaş altındaki çocukların %12 si bodur olarak sınıflandırılmıştır. Bodurluk Doğu Anadolu da her 5 çocuktan birinde görülmektedir. Çocukların %4 ü düşük kiloludur. Ciddi zayıflık önemli bir sorun olarak karşımıza çıkmamaktadır (%0.6). Kronik beslenme yetersizliği ilk 6 ay içinde başlamaktadır. (Ek gıdaya uygun zamanda geçiş) 2-3 yaş civarında pik yapmaktadır.
Toplumda beslenme durumlarının saptanmasında kullanılan ölçütler-2 Dolaylı yöntemler Yaşamsal istatistiksel verilerin incelenmesi Hastalık verilerinin incelenmesi Gıda tüketim araştırmaları Ekolojik etmenlerin araştırılması Tarım ve gıda üretimi Gıda fiyatları, halkın ekonomik gücü
Gıda Tüketim Araştırmaları Gıda denge cetvelleri Ev halkı gıda tüketim araştırmaları Soruşturma-Anket yöntemi Tartı yöntemi Hesap defteri yöntemi Bireysel gıda tüketim araştırmaları
Beslenme sorunlarında çözüm önerileri Gıdaları zenginleştirmek (Ekmeğe soya unu, demir katılması; tuza iyot eklenmesi) Halkın gelir düzeyini yükseltmek Gıda üretimini arttırmak ve dağıtımını düzenlemek Gıda sanitasyonu ile genel çevre sağlığı sorunlarını iyileştirmek Beslenme eğitimi yapmak