DENET ML SERBESTL K Av. MUSTAFA TIRTIR (1) Bilindi i üzere 5237 say l Türk Ceza Kanunu (2) ile Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin nfaz Hakk nda Kanun (3), 1 Haziran 2005 tarihinde yürürlü e girmifltir. Denetimli Serbestlik ile ilgili hükümler, YTCK n n 51, 58. maddelerinde ve CG K in 107. maddesinde yer almaktad r. Bu hükümleri üç ana bafll k alt nda toplamak mümkündür. I) Erteleme karar ile hükmedilen Denetimli Serbestlik (YTCK 51 m.) Denetimli Serbestlik ile ilgili aç klamalar m za geçmeden önce YTCK n n 51. maddesinde yer alan hapis cezas n n ertelenmesi, ertelemenin flartlar ve flarta ba lanan erteleme kurumunu aç klamak konumuz aç s ndan yararl olacakt r. 647 say l Ceza nfaz Kanunu nun 6. maddesi gere ince, 1 y la kadar a r hapis ve 2 y la kadar hapis cezalar ertelenmekte idi (4). 5237 say l TCK ile hem erteleme sistemi, hem de hapis cezalar na iliflkin a r hapis ve hapis cezas fleklindeki ayr m kald r lm flt r. YTCK n n 51.maddesi ne göre; iflledi i suçtan dolay iki y l veya daha az süreyle hapis cezas na (5) mahkûm edilen kiflinin cezas ertelenebilecektir. Ancak fiili iflledi i s rada on sekiz yafl n doldurmam fl veya altm fl befl yafl n bitirmifl olan kiflilere verilen üç y la kadar hapis cezas n n ertelenebilmesi mümkündür. Bunun yan nda belirtilen maddede hükmedilen hapis cezas n n ertelenmesi için baz flartlar aranm fl, hatta yine bu maddede erteleme karar n n belli flartlara ba lanabilece i aç kça ortaya konmufltur. (1) stanbul Barosu avukat. (2) Bundan sonraki bölümlerde YTCK olarak belirtilecektir. (3) Bundan sonraki bölümlerde CG K olarak zikredilecektir. (4) 647 say l C K nun 6.maddesine göre, 18 yafl n doldurmam fl, 65 yafl n tamamlam fl olanlar hakk nda bu süre 2 y la kadar a r hapis, 3 y la kadar hapis cezas olarak belirlenmifltir. (5) 765 say l TCK n n 11.maddesindeki cezalar n a r hapis, hapis, a r para cezas fleklindeki ayr m, YTCK ile kald r lm flt r. YTCK n n 45. maddesinde cezalar, hapis cezas ve adli para cezas olarak düzenlenmifltir.
1462 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 80 Say : 4 Y l 2006 A) Ertelemenin flartlar : YTCK n n 51. maddesi ile 647 say l C K de yer alan ertelemenin kolaylaflt r ld n belirtmek mümkündür. YTCK n n 51. maddesinde öngörülen flartlardan ilki kiflinin daha önce kas tl bir suçtan dolay üç aydan fazla hapis cezas na mahkûm edilmemifl olmas ; kincisi ise, kiflinin suçu iflledikten sonra yarg lama aflamas nda gösterdi i piflmanl k dolay s yla tekrar suç ifllemeyece i konusunda mahkemede vicdani bir kanaatin oluflmas d r. 647 say l C K in 6. maddesine göre ise, erteleme karar için, kiflinin Adliye Mahkemeleri taraf ndan para cezas ndan baflka bir ceza almam fl olmas flart aranmakta idi. YTCK n n 51.maddesi ise bu s n r geniflletmifl, daha önce al nan 3 aya kadar hapis cezas n n erteleme için engel teflkil etmeyece ini ortaya koymufltur. B) fiarta ba l erteleme : Bir hükmün ertelenebilmesi için, yukar da say lan iki flart n varl her olayda aranacakt r. Bu say lan flartlar n yan nda mahkeme, gerekli gördü ü takdirde, baz flartlar ileri sürerek flarta ba l olarak erteleme karar verebilecektir. Hakim taraf ndan belirtilen flart gerçekleflinceye kadar verilen ceza, infaz kurumunda çektirilecek, flart yerine getirildi i anda, hakim karar ile hükümlünün infaz kurumundan sal verilmesine karar verilecektir. YTCK n n 51/2.maddesinde tahdidi olarak say lan bu flartlar; i) Ma durun u rad zarar n aynen iadesi, suçtan önceki hâle getirme veya tazmin suretiyle zarar n tamamen giderilmesi, ii) Kamunun u rad zarar n aynen iadesi, suçtan önceki hâle getirme veya tazmin suretiyle zarar n tamamen giderilmesi, fleklindedir. Madde metninde flart olarak belirtilen husus, daha çok bir zarar n iadesi ya da giderilmesi fleklindedir. Ma durun ya da kamunun u rad zarar n giderilmesi, son y llarda baflvurulan bir yöntem olarak ortaya ç kmaktad r. Bu durum onar c adalet olarak tan mlanmaktad r (6). Dikkat edilece i üzere, u ran lan zarar n tazmini ile ilgili san n r zas aranmamaktad r. Ancak hakim taraf ndan u ran lan zarar n giderilmesi hususunda karar verilece i zaman suçlunun ekonomik durumu göz önünde bulundurulmal d r. C) Ertelemenin düflmesi ve sonuçlar : Verilen cezan n ertelenmesi neticesinde hükümlünün baz yükümlülüklere uymas ve belirlenen denetim süresi içinde kas tl bir suç ifllememesi gerekmektedir. Denetim süresi içinde kas tl bir suç iflleyen veya kendisine yüklenen yükümlülüklere, hâkimin uyar s na ra men, uyma- (6) DEM RBAfi, Timur, nfaz Hukuku, sh.445. Ankara 2003.
Denetimli Serbestlik Mustafa T rt r 1463 makta srar eden hükümlünün ertelenen cezas n n k smen veya tamamen infaz kurumunda çektirilmesine karar verilecektir. Denetim süresinde kas tl bir suç ifllenmedi i (7) ve belirlenen yükümlülüklere uygun veya iyi hâlli olarak geçirildi i takdirde, ceza infaz edilmifl say lacakt r. Ertelemenin düflmesi için ifllenifl tarihi itibari ile ikinci suçun deneme süresi içinde yer almas yeterli görülmüfl, mahkumiyet hükmünün deneme devresi içinde olmas aranmam flt r. Yurtd fl nda ifllenen suçun Türkiye de kovuflturulmas mümkünse, erteleme karar düflecektir. Dolay s yla erteleme kurumu, flartl af olmaktan ç kar l p, infaz kurumu haline getirilmifltir. Doktrinde bu düzenlemenin ertelemenin amac yla ba daflmad belirtilmifltir (8). D) Denetimli serbestlik : i) Tarihsel geliflim : Kurum, ilk kez ngiltere de 1842 y l nda hafif suç ifllemifl olan kifliler hakk nda uygulanm fl, ilk düzenleme 1869 y l nda ABD de yap lm flt r. 1869 y l nda ABD nin Massachussets eyaletinde 17 yafl ndan küçükler hakk nda uygulanan denetimli serbestlik, 1878 y l nda yetiflkinler hakk nda da uygulanm fl, 1880 y l nda ç kar lan bir yasa ile kurumun bütün ülkeye uygulanmas sa lanm flt r (9). Failin suçlulu u tespit edildikten sonra, mahkeme, suçlunun, belirlenecek kurallara uymas ve belirli bir süreyi iyi hal ile geçirmesi flart yla, serbest b rak lmas na hükmedebilmektedir (10). YTCK uygulamas ndan farkl olarak savc ve bazen kolluk, suç iflleyen kifliyi belirli bir süre denetimli serbestli e tabi tutar ve bu süre içinde suç iflleyenin kötü hali görülmez ve yeniden bir suç iflledi i de tespit edilmezse art k kamu davas aç lmaz. Fakat bu kurumun uygulanmas na karar verilmesi, ifllenen fiilden dolay failin suçlulu unun ve kusurlulu unun tespit edilmesine ba l d r. Denetimli serbestlik sisteminde esas olan, davan n, duruflman n veya cezaya hükmedilmesinin flartl olarak geri b rak lmas d r. Cezan n flartl geri b rak ld dönem içinde suçlu hakk nda özel bir kontrol memuru arac l ile gözetim görevi yerine getirilir ve ona adeta bir tedavi yap l r (11). 1908 tarihinde ngiltere de, a r olmayan suçlarda, mahkemenin, delillerin toplanmas ndan sonra suçlulu u tespit etmeden, hükmün ertelenmesi ve 3 seneyi geçmemek üzere bir deneme süresi belirleyerek ge- (7) DEM RBAfi, Timur, Ceza Hukuku Genel Hükümler, sh.587. Ankara 2005. (8) Ç nar, Ali R za, Türk Ceza Hukukunda Cezalar, sh.60, Ankara 2005 ; Yurtcan, Erdener, Yeni Türk Ceza Kanunu ve Yorumu, sh. 116, stanbul 2004. (9) ÇOLAK, Haluk, Güncel Ceza Hukuku & Türk Ceza Kanunu, sh.134, Ankara 2005. (10) KURT, Gülflah, Hürriyet, Ba lay c Cezalara Seçenek Tedbirler, Yay nlanmam fl Yüksek Lisans Tezi, Galatasaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2005, sh. 60. (11) DÖNMEZER, Sulhi ERMAN, Sahir, Nazari ve Tatbiki Ceza Hukuku, c. III, sh. 3-5, stanbul 1994.
1464 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 80 Say : 4 Y l 2006 rekli hallerde fail hakk nda gözetim uygulanmas na karar vermesine imkan tan nmaktayd (12). Mevzuat m zda denetimli serbestlik ile ilgili benzer bir düzenlemeye, mülga 2253 say l Çocuk Mahkemelerinin Kurulufl Yarg lama Usulleri Hakk nda Kanun un 38. maddesinde rastlamak mümkündü. 2253 say l Kanun un fiartl Erteleme bafll kl 38. maddesinde, küçük hakk nda verilen cezan n flartl olarak ertelenebilece i, cezas bu suretle ertelenen küçü ün bir y ldan üç y la kadar bir deneme devresine tabi tutulaca, deneme devresi zarf nda küçü ü, muayyen bir meslek veya sanat ö renmek, belli bir yerde ikamet etmek, alkollü içki kullanmamak veya bunlar gibi baz flartlara uymaya mecbur edilebilece i belirtilmekte idi. ÇMK n n 38. maddesinin devam nda deneme devresi içerisinde, yap - lan ikaz ve ihtarlara ra men, tabi tutuldu u e itim ve slah flartlar n yerine getirmeyen veya baflka kasti bir cürüm iflleyen çocuk hakk nda, mahkemenin, hükmolunan cezan n aynen çektirilmesine veya vahim görülmeyen hallerde deneme devresinin yar nispetinde uzat lmas na karar verebilece i hususlar yer almakta idi. Bu kurum, Dönmezer Erman taraf ndan flu flekilde tan mlanm flt r. Denetimli Serbestlik, özel flekilde seçilmifl suçlular hakk nda kamu davas n n aç lmas n n veya duruflma yap lmas n n ya da cezan n hükmedilmesinin flartl olarak geri b rak lmas n ve serbest b rak lan suçlu hakk nda onun kiflili ini hedef tutan bir kontrol, yöneltme ve idare sisteminin uygulanmas n belirleyen bir tedbir oldu u belirtilmifltir. Bu tedbirin amac n n suçlulu u azaltmak ve suçluyu iyilefltirmek oldu u, bu hali ile tedbir niteli inde ve hapis cezalar n n alternatifi oldu u ifade edilmifltir (13). Bireysellefltirmenin ön plana ç kt n belirten Dönmezer Erman tedbirin faydal olabilece i kimseler olaca gibi, hiç uygulanmayacak hallerin de olaca n ifade etmifltir (14). Dönmezer Erman, denetimli serbestli in ülkeler aç s ndan farkl kanuni flekiller ald n, bunlar n iki bafll k alt nda de erlendirilebilece ini belirtmifltir. Birincisi, hükmün verilmesinin geri b rak lmas halinde denetimli serbestlik, ikincisi ise, verilen hükmün infaz n n geri b rak lmas halinde denetimli serbestliktir. ii) Çocuk Koruma Kanunu nda yer alan Denetimli Serbestlik : Denetimli Serbestlik kurumu, Dönmezer Erman taraf ndan da belirtildi i gibi hükmün ertelenmesi ya da hükmün aç klanmas n n ertelenmesi fleklinde düzenlenmifltir. Ancak YTCK ve CG K düzenlemesinin bu flekilde olmad n, böyle bir düzenlemenin 5395 say l Çocuk Koruma Kanunu nda (15) yer ald n belirtmek mümkündür. (12) ÖNDER, Ayhan, Türk Hukukunda Tecil ve Benzeri Müesseseler, sh. 23 24. (13) DÖNMEZER ERMAN, a.g.e. sh. 3-5. (14) DÖNMEZER ERMAN a.g.e. sh. 6. (15) Bundan sonraki bölümlerde ÇKK olarak zikredilecektir.
Denetimli Serbestlik Mustafa T rt r 1465 Çocuk Koruma Kanunu nun 19. maddesi gere ince, cezan n üst s n - r üç aydan fazla ve iki y la kadar (16) (iki y l dâhil) hapis cezas n veya adlî para cezas n gerektirir ise, Cumhuriyet Savc s taraf ndan deliller topland ktan sonra flüpheli hakk nda aç lacak kamu davas, 19. maddede s ralanan flartlar n gerçekleflmesi halinde 5 y l süre ile ertelenebilecektir. Bu madde ile yeni bir kurum hukukumuza girmifltir. Kamu davas n n aç lmas n n ertelenmesi ile hem suç iflleyen küçük yarg lanmam fl olacak, hem de bu flekilde davalar n artmas önlenecektir. ÇKK n n 23. maddesi gere ince ise, yap lan yarg lama sonunda belirlenen ceza, en çok üç y la kadar (üç y l dâhil) hapis veya adlî para cezas ise; mahkemece, bu maddede s ralanan flartlar n gerçekleflmesi halinde hükmün aç klanmas n n geri b rak lmas na karar verilebilir. 23. maddenin 3. f kras gere ince, hükmün aç klanmas n n geri b rak lmas karar n n verilmesi hâlinde, çocuk, befl y l süreyle denetimli serbestlik tedbirine tâbi tutulacakt r. Bu süre içinde çocu un bir e itim kurumuna devam etmesine, belli yerlere gitmekten yasaklanmas na, belli yerlere devam etmek hususunda yükümlü k l nmas na ya da takdir edilecek baflka yükümlülü ü yerine getirmesine karar verilebilecektir. Takdir edilecek baflka yükümlülü ü yerine getirmesine ibaresi ile hakime genifl bir takdir yetkisi tan nm flt r. Ancak bu ibarenin Kanunilik lkesi ne Anayasa n n 38. maddesine ve YTCK n n 2. maddesine ayk r oldu unu belirtmek gerekmektedir. Belirlenen bu tedbirlere uyulmamas n n müeyyidesi 23. maddenin 6.f kras nda yer almaktad r. Çocuk, denetimli serbestlik süresi içinde iflledi i hapis cezas n gerektiren kas tl bir suç nedeniyle mahkûm olursa veya yükümlülüklerine ayk r davran rsa, mahkeme geri b rakt hükmü aç klar. Ancak mahkeme, yükümlülüklerin yerine getirilme durumunu göz önünde bulundurarak, çocuk hakk nda belirlenen cezada yar oran - na kadar indirim yapabilir. ÇKK n n 36. maddesinde hakk nda koruyucu ve destekleyici tedbir karar verilen, kamu davas n n aç lmas n n ertelenmesi karar onanan, hükmün aç klanmas n n geri b rak lmas karar verilen çocu un denetim alt na al nmas na karar verilebilir hükmü yer almaktad r. Bu konuda hakime takdir hakk verilmifltir. Ayr ca ÇKK n n 38. maddesinde denetim görevlisinin görevleri aç kça say lm flt r. Kanun un 39. maddesinde de çocu un tabi tutulaca denetim ve plan ile ilgili hükümlere rastlamak mümkündür. YTCK ve CG K da yer alan düzenlemelerden farkl olan ÇKK da yer alan Denetimli Serbestlik kurumunun, hürriyeti ba lay c cezalara seçenek yapt r m oldu unu belirtmek mümkündür. (16) On befl yafl n doldurmam fl çocuk bak m ndan hapis cezas n n üst s n r üç y l (üç y l dâhil) olarak uygulan r.
1466 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 80 Say : 4 Y l 2006 iii) YTCK da yer alan Denetimli Serbestlik : XIX. yüzy lda ortaya ç kan bu kurum, davan n aç lmas n n, hükmün aç klanmas n n, verilen cezan n infaz n n ertelenmesi gibi daha çok erteleme fleklinde uygulama alan bulmaktad r. Buna karfl n YTCK sistemi ise, bu gibi erteleme kurumlar ndan farkl olarak uygulanmakta, burada bir kontrol ifllevi ön plana ç kmaktad r. Mahkumiyet karar ertelenen hükümlü, erteleme süresi içinde, hakim taraf ndan belirlenen sürede denetime tabi tutulacak ve gene bu süreyi belirlenmifl yükümlülüklere uyarak geçirecektir. 1) Denetim süresi : Cezas ertelenen hükümlüler için, mahkeme taraf ndan yasada belirtilen sürelere ba l kalmak kayd ile denetim süresi belirlenecektir. YTCK ve CG K da yer alan denetim sürelerinin alt ve üst s n r n, uzat labilecekleri miktar flu flekilde belirtebilmek mümkündür. i) YTCK n n 51. maddenin 3. f kras gere ince, erteleme karar verilen hükümlü hakk nda, süresi bir y l ila üç y l aras nda olmak üzere, bir denetim süresi belirlenecek, denetim süresinin alt s n r mahkûm olunan ceza süresinden az olamayacakt r. ii) Mükerrirler hakk nda hükmedilen denetim süresinin alt s n r, CG K in 108. maddesine göre 1 y ld r. Ancak bu sürenin 5 y la kadar ç - kar labilece i ayn maddenin 6. f kras ndan anlafl lmaktad r. iii) fiartla Sal verilen hükümlü ile ilgili denetim süresinin alt s n r ise, CG K in 107. maddesine göre infaz kurumunda geçirilmesi gereken sürenin yar s kadard r. Ancak süreli hapislerde bu süre, ancak bihakk n tahliye tarihine kadar uzat labilecektir. Kanun da denetim süresinin hangi tarihten itibaren bafllayaca hususunda bir aç kl n bulunmad, bu nedenle hükmün verildi i tarihten itibaren bafllamas gerekti i, kesinleflmesini beklemenin gereksiz oldu u ileri sürülmüfltür. Ancak Yarg tay Ceza Genel Kurulu 27.5.1997 y l nda 765 say l Türk Ceza Kanunu nun 95. maddesi ile verdi i bir karar nda deneme süresinin kesinleflmifl olmak koflulu ile hükmün verildi i tarihten bafllayaca n aç kça belirtmifltir (17). 2) Yükümlülük belirlenmesi ve uzman görevlendirilmesi : Hakim, suçun ifllenmesine sebebiyet veren olay ile ba lant l olarak hükümlünün belli yükümlülüklere uymas na karar verebilir. Hükümlünün hangi yükümlülüklere uyaca maddenin 4. f kras nda yer alm flt r. Hakim, denetim süresinde ; i) Hükümlünün belli yükümlülüklere uymas na hükmedebilir. (17) ÇINAR, Ali R za, Türk Ceza Hukukunda Cezalar, sh.60, Ankara 2005 ; ayn yönde Toroslu, Nevzat, Ceza Hukuku, sh. 281, Ankara 2005,
Denetimli Serbestlik Mustafa T rt r 1467 ii) Hükümlüye rehberlik edecek bir uzman belirleyebilir. Burada önemli olan, denetimli serbestlik rejiminin; yani hükümlünün haklar na mahkeme taraf ndan getirilecek s n rlamalar n niteliklerinin, kapsamlar n n ve sürelerinin belirlenmesidir. Aksi takdirde, suçluyu iyilefltirmek ve topluma uyumunu sa lamak görünümü alt nda, bu kuruma tabi olan kiflinin, cezas n hapishanede çeken bir hükümlüden daha zavall bir duruma düflürülmüfl, toplumda afla bir konuma yerlefltirilmifl olaca ileri sürülmüfltür (18). Hakim,denetim süresini belirledikten sonra,hükümlünün kiflili ini ve sosyal durumunu göz önünde bulundurarak,denetim süresinde herhangi bir yükümlülük belirlemeden veya uzman kifli görevlendirmeden bu sürenin geçirilmesine karar verebilecektir. Ancak denetim süresinde bir uzman görevlendirilmezse,suçlunun uslanmas n n tamamen tesadüflere kalaca ifade edilmifltir (19). Hakim taraf ndan belirlenen denetim süresi, belirlenen yükümlülüklere uyuldu u ve iyi hâlli olarak geçirildi i takdirde, verilen ceza infaz edilmifl say lacakt r. 3) Denetim süresinde belirlenen yükümlülükler : Mahkumiyet karar ertelenen ve denetim süresi belirlenen hükümlünün içinde baz yükümlülüklere uymas na karar verilece ini belirtmifltik. Hakim taraf ndan belirlenen yükümlülüklerin mutlaka kanun taraf ndan belirlenmesinde bir zorunluluk olmad ortaya konmufltur (20). YTCK n n 51. maddesinde belirlenen yükümlülükler ; i) Bir meslek veya sanat sahibi olmayan hükümlünün, bu amaçla bir e itim program na devam etmesine, ii) Bir meslek veya sanat sahibi hükümlünün, bir kamu kurumunda veya özel olarak ayn meslek veya sanat icra eden bir baflkas n n gözetimi alt nda ücret karfl l nda çal flt r lmas na, iii) On sekiz yafl ndan küçük olan hükümlülerin, bir meslek veya sanat edinmelerini sa lamak amac yla, gerekti inde bar nma imkân da bulunan bir e itim kurumuna devam etmesine, fleklinde s ralanm flt r. YTCK da belirlenen yükümlülüklerin daha çok hükümlünün meslek ve sanat sahibi olmas ile ilgili oldu unu belirtmek gerekmektedir. Hükümlüyü belli bir meslek sahibi yaparak onun sosyalleflmesi ve topluma kazand r lmas amaçlanmaktad r. Bu tedbirler, denetimli serbestlik merkezi ve koruma kurullar taraf ndan uygulanacakt r (21). Denetim süresin- (18) ROUX, J. A., Les Courtes Peines de Prison, Leur Remedes Techniques et La Mise a L Epreuve Surveillée, Revue International de Droit Pénal, 1948, No. 3-4, sh. 273'den nakleden: Kurt, Gülflah, Hürriyet, Ba lay c Cezalara Seçenek Tedbirler, Yay nlanmam fl Yüksek Lisans Tezi, Galatasaray Üniversitesi SBE, 2005, sh. 65. (19) ÖZBEK, Veli Özer, Yeni Türk Ceza Kanununun anlam, sh.515, Ankara 2005. (20) ÇOLAK, Haluk, Güncel Ceza Hukuku & Türk Ceza Kanunu, sh.134, Ankara 2005. (21) Bkz. 5402 say l Denetimli Serbestlik ve Yard m Merkezleri ile Koruma Kurullar Kanunu m. 14/1b
1468 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 80 Say : 4 Y l 2006 de belirlenen yükümlülüklerin her suçlunun özelli ine göre belirlenmesi gerekti i ifade edilmektedir. Hükümlünün ifl bulmas n sa layacak olan kurumun ABD de, ifl yo unlu u sebebiyle uygulanamaz bir hal ald belirtilmektedir (22). Almanya da 1965 y l nda 25.000 hükümlüye karfl l k 518 gözetim memuru oldu u, 2000 li y llarda Almanya da bir gözetim memuru bafl na 84 kiflinin düfltü ü belirtilmifltir (23). Denetimli Serbestlik ile ilgili belirlenen yükümlülükler ülkeden ülkeye de iflmektedir. Hükümlü gerekti inde denetimli serbestlik görevlisi ile iletiflim halinde olmak, herhangi bir adres de iflikli ini haber vermek, istendi i takdirde yaflam biçimi hakk nda gerekli bilgileri vermek gibi flartlara tabi olabilir. Bununla birlikte, genellikle, ikamet edilen yere, mesleki faaliyete, e itime ya da alkol tedavisine devam etmeye, ma durun zarar - n gidermeye iliflkin flartlar uygulanmaktad r (24). 4) Uzman kiflinin görevi,denetim süresindeki hükümlünün durumu: Denetim süresi belirlendikten sonra hakim, bu süre içinde hükümlünün topluma uyumunun ve sorumluluk bilincinin sa lanmas amac yla bir rehber tayin eder. YTCK n n 51/5. maddesinde denetim süresi içinde hükümlüye rehberlik edecek kiflinin bir uzman olmas gerekti i belirtilmiflti. Ancak madde metninde yer ald üzere bir uzman görevlendirilmeden de bu sürenin geçirilmesine karar verilebilir. Maddenin 5. f kras na göre uzman kifli, hükümlünün, topluma uyum sa lamas, kötü al flkanl klardan kurtulmas ve sorumluluk bilinciyle iyi bir hayat sürmesi için ona ö üt verir. Uzman kifli e itim gördü ü kurum yetkilileri veya çal flt kiflilerle istiflarelerde bulunur. Ayr ca hükümlünün davran fllar, sosyal uyumu ve sorumluluk bilincindeki geliflme hakk nda üçer ayl k sürelerle rapor düzenleyerek hakime verir. Burada flu hususu önemle belirtmek gerekir ki, uzman kifli, hükümlüyü kötü al flkanl klardan kurtarmak ve topluma uyumunu sa lamak amac yla yaln zca ö üt vermekle kalmamal d r. Verilecek raporlarda, hem hükümlünün topluma uyumdaki aflamas beyan edilmeli, hem de hükümlüye faydal olamad takdirde, uzman kifli baflka bir uzman görevlendirilmesini mahkemeden istemelidir. Aksi takdirde, hükümlü için belirlenen denetim süresi, topluma uyum sa lanmadan ve kötü al flkanl klardan kurtulamadan geçirilmifl olacakt r. Denetimli serbestlik uygulamas nda görülen art fl nedeniyle, Almanya da, Fahri Gözetim Memurlar - n n bu kurum içerisinde yer alarak suçlunun uslanmas na yarar sa lad belirtilmifltir (25). (22) DEM RBAfi, Timur, nfaz Hukuku, sh.445. Ankara 2003 (23) SCHÖCH, Heinz, Denetimli Serbestlik Yard m ve nsanc l Ceza Yarg s, nakleden: Bacaks z, P nar, Karfl laflt rmal Güncel Ceza Hukuku Serisi 5 Suç Politikas, Claus Roxin e Arma an, Ankara 2005, sh. 377. (24) KURT, Gülflah, Hürriyet, Ba lay c Cezalara Seçenek Tedbirler, Yay nlanmam fl Yüksek Lisans Tezi, Galatasaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2005, sh 64. (25) SCHÖCH, Heinz, Denetimli Serbestlik Yard m ve nsanc l Ceza Yarg s, nakleden: Bacaks z, P nar, Karfl laflt rmal Güncel Ceza Hukuku Serisi 5 Suç Politikas, Claus Roxin e Arma an, Ankara 2005, sh. 383.
Denetimli Serbestlik Mustafa T rt r 1469 5) Yükümlülüklere uymaman n müeyyidesi : Denetim süresinde hakim taraf ndan belirlenen yükümlülüklere uyulmas ve bu sürenin iyi hâlli olarak geçirilmesi halinde, verilen ceza infaz edilmifl say lacakt r. Ancak hükümlü, denetim süresi içinde; i) Kas tl bir suç ifllerse (26), ii) Kendisine yüklenen yükümlülüklere, hâkimin uyar s na ra men, uymamakta srar ederse, erteleme karar n n geri al nmas na karar verilir. Erteleme karar geri al nd takdirde ertelenen cezan n k smen veya tamamen infaz kurumunda çektirilmesine karar verilir. Burada dikkat edilmesi gereken ilk hususa göre; ikinci kez ifllenen suçun kasten ifllenen suçlardan olmas gerekmekte, taksirle ifllenen suçtan dolay ertelemenin geri al nmas sözkonusu olmamaktad r. kinci hususa göre, ikinci suçun denetim süresinde ifllenmesi gerekmektedir. Denetim süresi içinde ifllenmeyen, ancak denetim süresi içinde mahkumiyet karar verilen bir suçtan dolay erteleme karar geri al nmayacakt r (27). fiunu da aç kça ifade etmek gerekir ki, madde metnindeki kas tl bir suç ifllerse ibaresinin kas tl bir suçtan dolay mahkum olursa fleklinde anlafl lmas gerekti i düflüncesini tafl maktay z. Ancak baz yazarlarca kas tl bir suçun ifllenmesi gerekti i savunulmufltur (28). Erteleme karar n n geri al nmas için, hakimin uyar s n n bulunmas bir zorunluluktur. Hakim, önce hükümlüyü belirlenen yükümlülüklere uymad n belirterek uyaracak, bu uyar ya ra men uymad anlafl ld takdirde, erteleme karar geri al nacakt r. Bu madde gere ince verilen kararlar n ifllenen suçla ba lant l olmas gerekti i ifade edilmektedir. Örne in futbol maç nda ifllenen bir suçtan dolay verilen mahkumiyet karar n n ertelenmesi neticesinde san n belli bir süre, tuttu u tak m n maç na gitmekten yasaklanmas na karar verilebilir (29). II) Mükerrirler hakk nda uygulanan Denetimli Serbestlik (YTCK 58): YTCK nin 51. maddesinde yer alan Denetimli Serbestlik, hapis cezas n n ertelenmesi ile birlikte uyguland gibi, YTCK n n 58. maddesi gere ince mükerrirler hakk nda da uygulanmaktad r. Bilindi i üzere 765 say l TCK da tekerrür halinde verilen ceza, hükümle birlikte belirlenen oranlarda artt r lmakta idi. YTCK ya göre cezan n hükümle artt r lmas sistemi tamamen terkedilmifltir. Bunun yerine (26) Bu hükmün, kas tl bir suçtan dolay mahkum olmak fleklinde anlafl lmas gerekmektedir. (27) Bkz. ÖZGENÇ, zzet, Türk Ceza Kanunu Gazi fierhi, sh.667, Ankara 2005. (28) ÖZGENÇ, zzet, a.g.e.sh.667. (29) TIRTIR, Mustafa, Türk Hukukunda Yeni Geliflmeler, stanbul Barosu Dergisi, sh. 108, Mart 2003,
1470 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 80 Say : 4 Y l 2006 verilen cezan n CG K te yer alan mükerrirlere özgü infaz rejimine göre çektirilmesine karar verilecektir (30). YTCK n n 58. maddesinin 6. f kras gere ince, tekerrür hâlinde hükmolunan ceza, mükerrirlere özgü infaz rejimine göre çektirilir. Ayr ca cezan n infaz ndan sonra denetimli serbestlik tedbiri uygulan r. Mahkumiyet karar nda cezan n mükkerrirlere özgü infaz rejimine göre çektirilece- i ve denetimli serbestlik tedbirine hükmedildi i yer alacakt r. 58. maddede yer alan denetimli serbestlik ile ilgili CG K hükümlerine at f yap lm flt r. CG K in Mükerrirlere özgü infaz rejimi ve Denetimli Serbestlik Tedbiri bafll kl 108. maddesinin 4. f kras gere ince hakim taraf ndan, mükerrir hakk nda cezan n infaz n n tamamlanmas ndan sonra bafllamak ve bir y ldan az olmamak üzere denetim süresi belirlenir. Yine CG K n n 108. maddesinin 6. f kras gere ince hakim, denetim süresinin 5 y la kadar uzat lmas na karar verebilir. Halbuki, YTCK n n 51. maddesinde belirtilen denetim süresinin üst s n r en fazla 3 y l olabilir. Görüldü ü üzere mükerrir hakk nda öngörülen denetim süresi daha uzun tutulmufltur. 5. f kradaki tekerrür dolay s yla belirlenen denetim süresinde, koflullu sal verilmeye iliflkin hükümler uygulan r hükmü gere ince, CG K in 107. maddesinin 7 ila 15. f kralar nda yer alan fiartla Sal verme ye iliflkin hükümler tatbik edilecektir. III) fiartla Sal verilme halinde Denetimli serbestlik (CG K md. 107): YTCK da yer alan Denetimli Serbestlikten baflka, CG K da da Denetimli Serbestlik ile ilgili hükümlere rastlamak mümkündür. CG K n n 107. maddesinde yer alan Denetimli Serbestlik, hükümlünün flartla sal - vermeden faydalanarak tahliye olmas ndan sonra bafllamaktad r. CG K n n 107. maddesinin 6. f kras na göre, hükümlü flartla sal vermeden faydalanarak tahliye olduktan sonra, hükümlünün tâbi tutulaca denetim süresi, 107. maddenin 1, 2, 3 ve 4. bentlerinde belirlenen infaz kurumunda geçirilmesi gereken sürenin yar s kadar olacakt r. Ancak süreli hapislerde, denetim süresi bihakk n tahliye tarihini geçemez. Denetim süresi içinde belirlenen tedbirlere ayk r davran lmas durumunda, flartla sal verme karar geri al n r ve kalan ceza infaz kurumunda infaz edilmeye bafllan r. 107. maddenin 7. f kras nda, denetim süresinde hükümlünün uymas gereken yükümlülükler; 8. f krada 18 yafl ndan küçüklerin denetim süresinin nas l geçirece i, 9. f krada hükümlünün durumuna göre bir uzman görevlendirilece i ve uzman n hangi konularda yard mc olaca ile ilgili hükümler yer almaktad r. 10. f krada ise hükümlünün kiflili ini ve topluma uyumdaki baflar s n göz önünde bulundurarak her hangi bir yükümlülük belirlenmeden ya da uzman görevlendirilmeden denetim süre- (30) Mükerrirlere özgü infazda, fiartla Sal verilme süreleri uzat lm flt r.
Denetimli Serbestlik Mustafa T rt r 1471 sinin geçirilebilece i, hatta denetimli serbestlik tedbiri uygulamas n n tamamen kald rabilece i hükmü yer almaktad r. Yükümlülüklere uymaman n müeyyidesi 12. f krada düzenlenmifltir. Bu f kra gere ince fiartla Sal verilen hükümlünün, denetim süresinde hapis cezas n gerektiren kas tl bir suç ifllemesi veya kendisine yüklenen yükümlülüklere, hâkimin uyar s na ra men, uymamakta srar etmesi hâlinde flartla sal verme karar geri al n r hükmüne göre belirlenen yükümlülüklere uymayan hükümlünün infaz kurumuna gönderilmesine karar verilir. CG K n n 107. maddesinin 13. f kras gere ince, hükümlünün denetim süresi içinde suç ifllemesi halinde (31), suçu iflledi i tarihten itibaren; yükümlülüklere ayk r davranmas durumunda ise, sal verme karar n n geri al nmas n n kesinleflti i tarihten itibaren, bihakk n tahliye tarihine kadar cezan n infaz kurumunda çektirilmesine karar verilir. 14. f krada denetim süresinin iyi halli olarak geçirilmesi durumunda ceza infaz edilmifl say lacakt r. 15. f kran n b bendinde, yükümlülüklere uymama halinde flartla sal verme karar n n geri al naca belirtilmifltir (32). V) Denetimli serbestlik merkezleri : CG K n n 104/1. maddesi gere ince denetimli serbestlik ve yard m merkezleri kurulaca belirtilmifl, denetimli serbestlik merkezinin görevleri yine bu madde içinde yer alm flt r. Bu maddenin 1. f kras na göre; cezalar ertelenen, sal verilen veya haklar nda hapis cezas d fl nda herhangi bir tedbire hükmedilen hükümlülerin toplum içinde izlenmesi, iyilefltirilmesi, psiko-sosyal problemlerinin çözülmesi, sal verme sonras korunmas ve yarg lanan kifliler hakk nda sosyal araflt rma raporlar n n düzenlenmesi ve ma durun korunmas gibi görevleri yerine getirmek üzere denetimli serbestlik ve yard m merkezleri kurulacakt r. Maddenin ikinci f kras gere ince cezaevinden tahliye olan hükümlülerle ilgili onlara ifl sa lanmas amac yla koruma kurullar kurulacakt r. Maddenin son f kras gere ince denetimli serbestlik ve yard m merkezleri ile koruma kurullar n n kuruluflu, çal flma yöntem ve esaslar, ilgili kanununda düzenlenece i hükmü yer alm flt r. CG K da yer alan bu düzenleme ba lam nda 3.7.2005 tarih ve 5402 say l Denetimli Serbestlik ve Yard m Merkezleri ile Koruma Kurullar Kanunu ile denetimli serbestlik merkezleri ve koruma kurullar n n kurulufl, görev ve çal flmalar belirlenmifltir. VI) Sonuç : 1 Haziran 2005 tarihinden itibaren YTCK ve CG K n n baz maddelerinde yer alan denetimli serbestlik ile ilgili hükümler bir yenilik olarak or- (31) fiartla Sal verme nin geri al nmas için kas tl bir suç ifllemesi ibaresi yerine kas tl bir suçtan dolay mahkum olmak olarak anlafl lmas gerekmektedir. (32) Sal verilen hükümlü hakk nda uygulanan tedbirlerin kontrolü, 5402 say l Denetimli Serbestlik ve Yard m Merkezleri ile Koruma Kurullar Kanunu nun 15. maddesinde sal vermeden sonra görevler bafll ile düzenlenmifltir.
1472 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 80 Say : 4 Y l 2006 taya konmufltur. Di er hukuk sistemlerinden farkl flekilde uygulamada yer bulan Denetimli Serbestlik, cezas ertelenen, cezaevinden flartla sal - verilen ve hakk nda tekerrür hükümleri uygulanan mahkumun, kanunda belirtilen sürede belirli yükümlülüklere uymas flart ile, bir uzman yard m ile topluma uyumunu kolaylaflt rmay amaçlamaktad r. Bu arada ifl sahibi olmayan hükümlü, ifl sahibi yap larak, topluma yeniden kazand r lmaya çal fl lmaktad r. Ça dafl Ceza Hukuku nun vazgeçilemez unsurlar ndan olan Denetimli Serbestlik, uygulanamad takdirde, hükümlünün üzerinde büyük bir bask arac olarak kullan labilir. Dolay s yla gerek seçilecek olan uzman ve gerekse belirlenen yükümlülükler, hükümlünün kiflili i dikkate al narak belirlenmeli, fayda görmedi i anlafl ld takdirde de ifltirilmelidir. Denetimli serbestlik merkezleri ve koruma kurullar n n bu tedbirlerin uygulanmas nda önemli bir yere sahip oldu u unutulmamal d r.