GEDĐZ DELTASI NDA YAŞANAN KORUMA-KULLANMA ÇATIŞMASI THE PROTECTION-USAGE CONFLICT EXISTING IN GEDIZ DELTA. Alper UZUN ÖZET

GEDĐZ DELTASI NDA YAŞANAN KORUMA-KULLANMA ÇATIŞMASI THE PROTECTION-USAGE CONFLICT EXISTING IN GEDIZ DELTA Alper UZUN ÖZET Çalışmanın amacı bir yandan korunmaya çalışılan, bir yandan da kullanıma açılmak istenen Gediz Deltası ndaki koruma problemlerini ortaya koymaktır. Deltada bulunan biyoçeşitlilik özellikle fauna açısından zenginlik- buranın korunması gerektiğinin bir kanıtıdır. Deltanın kullanıma açılmak istenmesinin nedeni ise deltanın güneydoğusunda bulunan Đzmir şehrinin hızlı bir şekilde gelişmesi ve genişleme sahası olarak da bu deltayı seçmesinin olduğu görülmüştür. Deltada yaşanan bu çatışmanın koruma adına bir zaferle kazanılmasının yolu ise insanların deltadan kısa süreli ekonomik çıkar sağlamak yerine, sürdürülebilir kullanma prensiplerine göre bu sahadan yararlanmalarıyla mümkün olacaktır. Anahtar Kelimeler: Gediz Deltası, koruma statüleri, yerel yönetimler, sanayileşme, kuşlar ABSTRACT The aim of this study is to display the protection problems in Gediz Delta which is tried to be protected and desired to be primed at the same time. Biodiversity in the delta- especially richness in terms of fauna- is the proof that this delta should be protected. The rapid growth of the city of Đzmir- which is placed in the south-east of the delta- and its choosing this delta as the region for expansion have been seen as the reasons for the demand of priming the delta. The way to end this conflict existing in the delta with a victory on behalf of protection will be possible by benefiting from this region with sustainable usage principles rather than by people s gaining short time economical benefits from the delta. Key Words: Gediz Delta, protection status, local managements, industrialization, birds Balıkesir Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü, Çağış Yerleşkesi, 10145 Balıkesir E-posta: auzun@balikesir.edu.tr, u_alper@hotmail.com 1.Giriş: Amaç, Araştırma Soruları ve Yöntem

Bu çalışmanın amacı biyoçeşitlilik açısından önemli bir kıyı sulak alanı olan Gediz Deltası ndaki korunan alanlar ile arazi kullanımı arasındaki ilişkiyi ortaya koymaktır. Çalışma da deltanın ekolojik potansiyeli ile deltadaki antropojenik kullanımlar ele alınacak, deltanın koruma statüleri ile yerel yönetimlerin deltaya bakış açıları irdelenecektir. Đzmir Körfezi nin doğusunda bulunan Gediz Deltası, Đzmir kentinin kuzeybatı komşusudur. Gediz Deltası adını kendini oluşturan Gediz Nehri nden almaktadır. Gediz Nehri, Đç Batı Anadolu daki Murat ve Şaphane dağlarından inen suların birleşmesiyle oluşur. Nehir, Dumanlıdağ ile Yamanlar Dağı arasındaki dar boğazı geçtikten sonra alüvyonlarını biriktirmesiyle Gediz Deltası nı oluşturmuştur (Şekil 1). Aslında Gediz Nehri Çilazmak dalyanının hemen doğusundan Ege Denizine dökülmekte iken körfezin hızla dolması ve Đzmir Limanı nın denize ulaşımının kapanması tehlikesi nedeniyle XIX. yüzyıl sonlarında kanallar açılmak suretiyle nehrin yatağı değiştirilmiştir. Gediz Deltası, tatlı ve tuzlu su bataklıkları, alüvyon adacıkları, mevsimsel su basar çayırları, Akdeniz tipi çayırlıklar, tarım alanları, koylar, tuzlalar ve dört lagünden (Homa, Çilazmak, Kırdeniz ve Taş lagünleri) oluşan 40.000 hektarlık geniş bir kıyı sulak alanıdır (Eken, 1997). Türkiye deki sulak alanların uluslararası düzeyde önem taşımasının asıl nedeni Türkiye nin coğrafi konumundan kaynaklanmaktadır. Batı Palearktik bölgedeki kuş göç yollarından en önemli iki tanesi Türkiye üzerinden geçmektedir. Gediz Deltası da kuzeygüney göç rotası üzerinde bulunması nedeniyle, göç mevsimlerinde çok sayıda su kuşu için konaklama ve beslenme alanı olur. Çünkü Gediz Deltası uygun iklim koşulları yanında, zengin ve değişik habitatlara (tatlı ve tuzlu bataklıklar, lagünler vs.) sahip olması nedeniyle, kuşların göç köprüsü olarak kullandığı önemli alanlardan biridir. Gediz Deltası nda, yine sahip olduğu uygun iklim ve toprak koşulları nedeniyle tarım faaliyetleri de yapılmaktadır. Ayrıca deltada hayvancılık, balıkçılık, avcılık, tuz üretimi ve sanayi faaliyetleri de yürütülmektedir. Sonuçta deltadaki insan baskısının yüksek olmasından dolayı deltanın bir kısmı Doğal ve Arkeolojik Sit, Yaban Hayatı Koruma Sahası ve Ramsar Alanı gibi ulusal ve uluslararası statülerle koruma altına alınmıştır (Şekil 1). Çalışmanın amaçları doğrultusunda şu sorulara cevap aranacaktır: Gediz Deltası ndaki ekosistemlerin önemi nedir? Gediz Deltası ndaki koruma statüleri nelerdir? Gediz Deltası nda yaşanan sorunlar nelerdir? Yerel yönetimlerin deltaya bakış açısı nedir? Bu araştırma sorularını cevaplamak için Gediz Deltası nda saha çalışması yapılmıştır. Saha çalışmaları sırasında yerel yönetimlerde konuyla ilgili olabilecek kişilerle ve Yaban Hayatı Koruma Sahası ndaki görevli memurlarla mülakatlar yapılmıştır. Mülakatlar sırasında yerel yönetimlerde konuyla ilgili olan kişilerden bazılarının görüşlerini ifade etmekten kaçındıkları gözlenmiştir. Saha çalışmasını desteklemek amacıyla konuyla ilgili olabilecek literatür de incelenmiştir. 2. Gediz Deltası nın Önemi ve Koruma Statüleri Gediz Deltası bitki coğrafyası yönünden Akdeniz floristik bölgesi içinde yer almaktadır. Burada kumul, tuzcul ve sazlık habitatları bulunmaktadır. Deltada 306 tür bitki vardır ve bunlardan 2 tanesi endemik türdür. Zengin bir faunaya sahip olan deltada çok sayıda böcek türü ile çakal ve yaban domuzu gibi memeli hayvanlarda bulunmaktadır. Alanın fauna açısından asıl önemini ise kuşlar oluşturmaktadır. Deltada çok sayıda üreyen, kışlayan ve göç sırasında konaklayan su kuşlarının varlığı, deltanın ulusal ve uluslararası düzeyde önemli sulak alanlardan biri olmasını sağlamıştır (Fotoğraf 1). Ekolojik açıdan bol gıdalı bir sulak alan olması yani besin zenginliğinin yüksek olması ve değişik habitatları içermesi kuşların burada konaklama nedenlerindendir.

Şekil1: Gediz Deltası, yakın çevresi ve deltadaki koruma statüleri Türkiye de bulunan 426 kuş türünden 240 tanesi deltada gözlenmiştir (Yurt, 2003). Bu 240 kuş türü içerisinde, nesli dünya ölçeğinde tehlike altında bulunan mahmuzlu kızkuşu, tepeli pelikan, küçük kerkenez, kocagöz ve angıt gibi yaklaşık 25 kuş türü yer almaktadır. Deltada bulunan değişik özellikteki dört ekosistem buradaki biyoçeşitliliğin nedenini açıklamaktadır. Bu ekosistemler: Tuzlu su ekosistemi(tuzlalar), tatlı su ekosistemleri (sazlıklar), otlak sahaları ve tepelik alanlardır.

Fotoğraf 1: Gediz Deltası ndaki kuşlar Ülkemizdeki koruma statülerinin bir kısmı ulusal mevzuatımıza göre ilan edilirken, bir kısmı da uluslararası sözleşmelere dayanarak oluşturulmuştur. Gediz Deltası ndaki ilk koruma çalışmalarına 1980 yılında Orman Bakanlığı tarafından başlanmıştır. Deltanın üç dalyan, tepelik alanlar ve civarı ile Çamaltı tuzlalarını kapsayan 8.000 hektarlık alanı 1982 yılında Orman Bakanlığı Milli Parklar ve Av-Yaban Hayatı Genel Müdürlüğü nce Su Kuşları Koruma ve Üretme Sahası ilan edilmiş; bu statü 1984 yılında Yaban Hayatı Koruma Sahası olarak değiştirilmiştir. Aynı alana, sahip olduğu doğal ve kültürel zenginlikleri nedeniyle Kültür Bakanlığı tarafından 1985 yılında I. Derece Doğal Sit statüsü verilmiştir. I. Derece Doğal Sit Alanı içinde Leukai antik kentine ait kalıntılar bulununca, bu alana da I. Derece Arkeolojik Sit statüsü verilmiştir. Ayrıca deltanın batı ve güneybatısındaki 15.000 hektarlık alan, çeşitli türden çok sayıdaki canlıya üreme, beslenme, konaklama ve kışlama olanağı sağlaması nedeniyle 1998 yılında Ramsar Sözleşmesi dahilinde koruma altına alınmıştır. Deltanın büyük bir kısmı ise 1999 yılında I. Derece Doğal Sit Alanı ilan edilmiştir (Eken, 1997). Özetle Gediz Deltası Çevre ve Orman Bakanlığı ile Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından korunmaktadır. Delta yaban hayatı koruma sahası olarak Kara Avcılığı Kanunu na göre, sit alanı olarak Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu na göre ve Ramsar Alanı olarak da Sulak Alanları Koruma Yönetmeliği ne göre korunmaktadır. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası uluslararası sözleşmelerin onaylandıkları tarihten itibaren kanun hükmünde ve iç hukukun bir parçası olduklarını belirtir. Ramsar Sözleşmesi ne taraf olan ülkeler ise sulak alanlarını korumak, geliştirmek ve akılcı kullanmakla yükümlüdür. Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu nun kararlarında doğal sit alanı içerisinde bitki örtüsü, topografya ve görüntü etkisini bozabilecek tahribata yönelik hiçbir eylemde bulunulamaz ibaresi yer almaktadır. Ancak Türkiye Cumhuriyeti nin taraf olduğu sözleşme hükümlerine ve kendi yasal düzenlemelerine ne kadar uyduğu Gediz Deltası nda yaşanan sorunlar bölümünde daha net anlaşılacaktır. 3. Gediz Deltası nda Yaşanan Sorunlar Đzmir kenti 1950 li ve 1960 lı yıllarda büyük şehirlere olan iç göçlerden dolayı hızla büyümeye başlamıştır. Kent bu yıllardan sonra çevresine doğru genişleme eğilimi göstermiştir. Bu olayın Gediz Deltası nı ilgilendirmesi ise 1973 yılında Đzmir Kenti Nazım Đmar Planı nın hazırlanması ile olmuştur. Đzmir kentini düzene koyma amacıyla hazırlanan bu

imar planına göre kentin gelişme yönlerinden birisi olarak Çiğli-Ulucak-Menemen-Aliağa hattı belirlenmiştir (Kaplan, 2001). Bu plan yeni konutların yapımını deltaya doğru yönlendirmiş, ayrıca endüstri bölgesi, arıtma tesisi ve endüstri limanı yapımı için yine delta tercih edilmiştir. Đlk olarak deltadaki tuz düzlüklerinin doldurulmasıyla elde edilen alanlarda Đzmir Atatürk Organize Sanayi Bölgesi(ĐAOSB) kurulmuş (Onmuş, 2002) ve 1978 yılında ĐAOSB hizmete açılmıştır (Fotoğraf 2). Deltada yapılması düşünülen endüstri limanı projesi deltada bulunan Yaban Hayatı Koruma Sahası nın yetkililerince yapılan itirazlar sonucu ve ayrıca bu alanın Ramsar Sözleşmesi yle koruma altına alınmasından dolayı vazgeçilmiştir (Defne, 2002). Đzmir Büyükşehir Belediyesi ne bağlı olan Đzmir Atık Su Arıtma Tesisi 1997 yılında yapılmaya başlanmış ve 2000 yılında yapımı tamamlanarak faaliyete geçmiştir (Fotoğraf 3). Tesis deltanın en bakir alanlarından birisini oluşturan tuzcul bozkır habitatına sahip olan ve I. Derecede Doğal Sit Bölgesi içerisinde bulunan güneydoğu Gediz Deltası ndaki bölümde yapılmıştır. Tesisin kuruluş yeri seçimi için hazırlanan ÇED raporunda, arıtma tesisinin bölgedeki flora ve fauna açısından herhangi bir sakıncası yoktur sonucu çıkmıştır. Rapora göre bölgede nesli tehlike altında olan türde bulunmamaktadır Defne, 2003). Fotoğraf 2: Đzmir Atatürk Organize Sanayisi ndeki bir fabrika Fotoğraf 3: Đzmir Atık Su Arıtma Tesisi Arıtma tesisinin yapılış amacı Đzmir Körfezi ne verilecek olan atık suların arıtılması ve böylece Đzmir Körfezi nin suyunun temizlenmesidir. Tesis çalışmaya başladıktan sonra körfezdeki lağım kokusu azalmaya başlamış ve körfezin suyu giderek temizlenmiştir. Bu tesis körfez için güzel bir işletme olmasına rağmen Gediz Deltası için problemlere neden olmuştur. Çünkü arıtma işleminden sonra geriye kalan atık çamur deltanın tuz düzlüklerinde depolanmaktadır. Bu tesisten her gün ortalama 600 ton vasıfsız atık çamuru çıkmaktadır ve çıkan bu çamur kuşların üreme, konaklama ve kışlama sahası olan tuz düzlüklerine kanunsuz bir şekilde yayılmaktadır (Onmuş, 2002, Atakol, 2003). Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma kanununa göre çamurların I. Derecede Doğal Sit Bölgeleri üzerinde depolanması suçtur. Alenen işlenen bu suç Kültür ve Turizm Bakanlığı nın doğal alanları ancak kâğıt üzerinde koruduğunun bir göstergesidir. Konutlar boyutuyla Gediz Deltası ele alındığında ortaya çıkan sorunların daha vahim olduğu gözlenmiştir. Yapılaşma tehdidi deltanın her köşesinde bulunmaktadır. Her geçen gün deltaya hızla yaklaşan Đzmir kenti, deltadaki biyoçeşitlilik için büyük tehlike oluşturmaktadır. 1980 li yıllar Karşıyaka ilçesinin, 1990 lı yıllar ise Karşıyaka dan ayrılarak belediye olan Çiğli nin deltadaki baskısının arttığı yıllardır (Fotoğraf 4). Yapılaşma tehdidi ilk olarak Karşıyaka ilçesinin kuzeybatısındaki Mavişehir blokları ile başlamıştır.

Delta nın merkezinde bulunan Sasalı Beldesi nin çevresi 1999 yılında I. Derecede Doğal Sit alanı ilan edilmişken, 2001 yılındaki bir değişiklikle sit derecesi düşürülerek yapılaşmanın yolu açılmıştır. Ayrıca beldenin 3.000 nüfusluk mevcut imar planı 10.000 nüfusluk bir imar planı ile değiştirilmiş ve bu yeni imar planına göre bölgede villa tipi konut inşaatları ve yeni sanayi alanları oluşturulması imkânı verilmiştir. Sasalı da imar izni verilen arazi ile Ramsar Alanı ve Yaban Hayatı Koruma Sahası arasındaki mesafe 10 metreden bile azdır (Onmuş, 2002). Çiğli Belediyesi nin deltaya olan yaklaşımı ise son derece düşündürücüdür. Belediye, deltanın kendi sınırları içerisinde olan tüm alanlarının imar planını hazırlamıştır (Saraç, 2003). Belediyeye gelip tapusunu alan her kişi, deltada bina yapma hakkına sahiptir. Ayrıca imar planı hazırlanmış olan bu sahalarda kat sınırlaması da bulunmamaktadır (Saraç, 2003). Kısacası Çiğli Belediyesi ruhsatlı olarak yapılacak her yeni binayı gelir kaynağı olarak görmektedir. Gediz Deltası nda bilimsel raporlarla kanıtlanmış olan ve doğal sit ilan edilerek koruma altına alınan alanlar, sit derecelerinin düşürülmesi suretiyle imara açılmaktadır. Yani doğal sitin yaptırımları gevşetilerek yapılaşma imkânı yaratılmaktadır. Bunun son örneği Mavişehir yakınlarındaki 2. derece sit alanında yaşanmıştır. Burası, Ege Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Mehmet Sıkı nın ve Doğal Hayatı Koruma Derneği nin yaptığı çalışmalar doğrultusunda 2002 yılında II. Derece Doğal Sit ilan edilmiştir (Tırıl, 2004). Çiğli Belediyesi tarafından önceden yapılaşmaya açılmış olan bu bölge artık II. Derece Doğal Sit olmuştur. Bu karara beklendiği gibi Çiğli Belediyesi nden hemen itirazlar gelmiştir. Çiğli Belediyesi Başkanı bu alana ait imar planları olduklarını ve burasının doğal sit olmasını uygun görmediklerini belirtmiştir. Başkan Bölgede ne kuş, ne kedi, ne köpek var şeklinde beyanlarda bulunmuştur. Bu bölge ile ilgili gelişen sonraki olaylar ise daha şaşırtıcıdır. Yine 2002 yılı içerisinde Ege Kuş Gözlem Topluluğu Gediz Deltası nda Üreyen Kuşlar isimli uluslararası destekli bir çalışma yapar ve bu çalışmayla deltanın hangi noktasında hangi kuşların ürediği belirlenir (Onmuş, 2002). Bu çalışma sonuçlarına dayanarak, Ege Kuş Gözlem Topluluğu, Doğal Hayatı Koruma Derneği ve Đzmir deki bazı sivil toplum kuruluşları hazırladıkları bilimsel bir raporla II. Derece Doğal Sit statüsüne sahip olan bu yerin I. Derece Doğal Sit olarak korunması isterler ve bu raporu Koruma Kurulu na sunarlar. Bu rapora karşılık olarak bir konut kooperatifi de Uludağ Üniversitesi Biyoloji Bölümü öğretim üyelerinden bazılarına aynı bölgede bir araştırma yaptırır ve onlarda bilimsel bir raporu Koruma Kurulu na sunarlar. Sonuçta Koruma Kurulu I. Derece Doğal Sit e çıkarılmasını fotoğraflarla da destekleyen raporu dikkate almayıp, Uludağ Üniversitesi Biyoloji Bölümü öğretim üyelerinin raporunda yer alan Alanda tehlike altında bulunan veya korunmayı gerektiren endemik ya da ender bitki ve hayvan türleri tespit edilememiştir ibaresine dayanarak bu bölgenin sit derecesini 3 e düşürür (Defne, 2002). Bu gelişmelerin en ilginç yanı ise, Kültür Bakanlığı henüz bu konuda açıklama yapmamışken, Çiğli Belediye Başkanı nın, bunu bir müjde olarak kamuoyuna duyurmasıdır (Atakol, 2002). Deltadaki sorunlar sadece yapılaşmayla kalmamaktadır. Örneğin Đzmir Büyükşehir Belediyesi ne bağlı olan Đzmir Su ve Kanalizasyon Đdaresi (ĐZSU) Sasalı Beldesi nin güneyinde bulunan sahada izinsiz olarak ağaçlandırma faaliyetlerinde bulunmuştur (Onmuş, 2002). Bu faaliyet için seçilen ağacın türü ise düşündürücüdür. Çünkü bu alana okaliptüs ağaçları dikilmiştir. Yetişkin bir okaliptüs ağacının günde ortalama 500 litre tatlı su tükettiği düşünülürse bu ağaçlandırma faaliyetinin temel amacının kurutmak olduğu ortaya çıkmaktadır.

Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu aracılığıyla ilan edilen doğal sit alanlarına çöp ve moloz dökümü yasaklanmış olmasına rağmen Gediz Deltası ndaki doğal sit alanları çöp yuvası olarak karşımıza çıkmaktadır. Çiğli ile Sasalı beldesi arasında bulunan yol boyunca bölgenin I. Derece Doğal Sit olduğunu ve çöp ve moloz dökümünün yasaklandığını belirten tabelalar olmasına rağmen bu alan moloz döküm sahası olarak kullanılmaktadır (Fotoğraf 5). Fotoğraf 4: Gediz Deltası nın güneydoğusunda yapılaşmaya açılmış alanlar Fotoğraf 5: Çiğli ile Sasalı yolu arasında sıkça rastlanan SĐT tabelalarından biri Yukarıda açıklandığı gibi deltadaki yapılaşma, arıtma tesisinin atık problemi, yerel yönetimlerin çıkar amaçlı yaklaşımları, korumadaki çok başlılık ve arazi kullanımındaki yanlışlık gibi sorunlar Gediz Deltası nın sonunu hazırlamaktadır. Sonuç ve Değerlendirme Gediz Deltası bugüne kadar çeşitli devlet kuruluşları, bilim adamları, duyarlı kişi ya da grupların çabalarıyla korunmaya çalışılmıştır. Bu noktadan sonra ise devlet üzerine düşen görevi yapmakla yükümlüdür. Deltada 3 farklı koruma statüsü olmasına rağmen bu statülerin etkinlikleri tartışma konusudur. Bu yüzden koruma bütüncül bir bakış açısıyla yapılmalı ve çok başlılıktan vazgeçilmelidir. Koruma planlanırken sadece deltaya ve çevresine bağlı kalınmamalı, deltaya hayat veren Gediz Nehri nin tüm havzası dikkate alınmalıdır. Deltada korunan alanların sınırları yeniden saptanmalıdır. Deltada bulunan habitatların özelliklerine göre mutlak koruma bölgeleri ve geçiş (tampon bölgeler) bölgeleri tespit edilmelidir. Tampon bölgelerde yürütülebilecek faaliyetler dikkatlice seçilmeli ve kontrol edilmelidir. Deltadan yararlanmanın sürdürülebilir nitelikte olması gerekmektedir. Yerel yönetimler (Đzmir Büyükşehir Belediyesi, Çiğli Belediyesi, Sasalı Belediyesi) kısa süreli ekonomik çıkar sağlama politikalarından vazgeçmelidir. Eğer amaç gelir sağlamaksa, dünya genelinde kuş gözleminin oluşturduğu yıllık yaklaşık 78 milyar doları bulan ekonomik kazançtan en büyük payı almak hedeflenmelidir. Deltadaki yapılaşmanın ileride çok büyük sorunlar oluşturacağı göz ardı edilmemelidir. Yapılaşmayla birlikte artan çevre sorunları ileride çözülemeyecek boyutlara ulaşabilir. Örneğin günümüzde sağanak yağışlar sonucunda bile deltadaki organize sanayisi sular altında kalmaktadır. Ayrıca deltadaki yapılaşma zeminin dayanıksızlığı yüzünden olası bir depremde tehlike arz etmektedir.

Türkiye Cumhuriyeti Devleti taraf olduğu uluslararası antlaşmaların yükümlülüklerini yerine getirirse ve koyduğu kanunları etkili bir şeklide hayata geçirebilirse, Gediz Deltası nda yaşanan koruma-kullanma çatışması çözülebilecektir. Kaynakça Atakol, A. (2002). Đzmir Kuşlara Mezar Olmasın, Atlas Dergisi, Sayı: 113, Đstanbul, 20. Atakol, A. (2003). Gediz de Oyunlar, Atlas Dergisi, Sayı: 128, Đstanbul, 24. Defne, A. (2002). Deltada Savaş, Atlas Dergisi, Sayı: 116, Đstanbul, 144 160. Defne, A. (2003). Deltada Đkinci Cephe, Atlas Dergisi, Sayı: 120, Đstanbul, 174 178. Eken, G. (1997). Gediz Deltası, Kentin Kuşattığı Kuş Cenneti, Atlas Dergisi, Sayı: 54, Đstanbul, 90 107. Erşen, T. (2002). Gediz Kuş Cenneti, Atlas Dergisi, Sayı: 115, Đstanbul, 34 35. Kaplan, A. Kılıçaslan, Ç. Kara, B. Tırıl, A. (1997). Đzmir Kuş Cenneti ve Çevresi- Kentsel Gelişme Đlişkileri, Türkiye nin Kıyı ve Deniz Alanları I. Ulusal Konferansı, Ankara: Türkiye Kıyıları 97 Bildiriler Kitabı. Kaplan, A. Tırıl, A. Kara, B. (2001) Đzmir Kuş Cenneti ve Çevresi- Kentsel Gelişme Đkilemi, Türkiye nin Kıyı ve Deniz Alanları III. Ulusal Konferansı, Đstanbul: Türkiye Kıyıları 01 Bildiriler Kitabı. Onmuş, O. Tırıl, A. Durusoy, R. Eken, G. Arsan, Z. Bilge, O. (2002). Gediz Deltası nda Katılımcı Yönetim Planı Đçin Öneriler, Türkiye nin Kıyı ve Deniz Alanları IV. Ulusal Konferansı, Đzmir: Türkiye Kıyıları 02 Konferansı Bildiriler Kitabı. Onmuş, O. (2003). Ateş Ortasında Umut,Atlas Dergisi, Sayı:66, Đstanbul, 34 35. Onmuş, O. (2006) Coğrafi Bilgi Sistemlerinin Önemli Kuş Alanları nın Đzlenmesi ve Yönetilmesi Amaçlı Kullanımı, Gediz Deltası Önemli Kuş Alanı Olgu Çalışması, 4. Coğrafi Bilgi Sistemleri Bilişim Günleri, Đstanbul: Fatih Üniversitesi. Saraç, Ü. (2003), Mülakat, Çiğli Belediyesi Đmar Müdürlüğü Harita Bölümü Sorumlusu, 16.12.2003, Çiğli, Đzmir. Sarıgül, G. (1994), Flamingoların Düğünü, Atlas Dergisi, Sayı: 11, Đstanbul, 82 94. Tırıl, A. (2004) Gediz Deltası Adaletin Terazisinde, Kuşçu Postası, Sayı:2, Ankara: Sayfa: 3. Yarar, M. ve Magnin G. (1997). Türkiye nin Önemli Kuş Alanları, Đstanbul: Doğal Hayatı Koruma Derneği Yayınları. Yarar, M. (1998). Kuşlar ve Cennetleri, Đstanbul: Doğan Ofset Yayıncılık. Yurt, H. (2003), Mülakat, Gediz Deltası Yaban Hayatı Koruma Sahası ndaki Görevli Memur, 16.12.2003, Gediz, Đzmir. Yücel, M. (1994). Doğa Koruma Alanları ve Planlanması, Adana: Çukurova Üniversitesi Yayınları, No: 147. Đnternet Kaynakları http//:www.kesfetmekicinbak.com/dilekce_eskiler/00753 (Ziyaret Tarihi: 15.11.2003) http//:www.izmircevre.gov.tr/dhk.asp (Ziyaret Tarihi: 15.11.2003 http://www.egedoga.org/projeler/proje1.asp (Ziyaret Tarihi: 22.11.2003) http//:www.mmo.org.tr/izmir/bulten/2001_07/p14.htm (Ziyaret Tarihi: 22.11.2003) http://www.egedoga.org/oka/gediz.asp (Ziyaret Tarihi: 22.11.2003) http://www.izmircevre.gov.tr/yayin.asp?div=97&did=18 (Ziyaret Tarihi: 06.12.2003) http://www.egedoga.org/gediz/sorunlar.asp (Ziyaret Tarihi: 06.12.2003) http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=125788 (Ziyaret Tarihi: 05.08.2005) http://www.yesilatlas.com/bukalemun/00195 (Ziyaret Tarihi: 20.03.2007) http://www.kad.org.tr/eski/bilgiyazi/sulakalanlar.pdf (Ziyaret Tarihi: 03.04.2007)