0212 542 80 29 Uz. Psk. SEMRA EVRİM 0533 552 94 82 DUYGUSAL ZEKA Son yıllarda yapılan pek çok çalışma zeka tanımının genişletilmesi ve klasik olarak kabul edilen IQ yani entelektüel zekanın yanı sıra EQ yani duygusal zekanın da bu tanım içinde yer alması gerektiğini ortaya koymaktadır. Birbirinden tamamen farklı bu iki kavrama tarzı, zihinsel yaşantımızı oluşturmak için etkileşim halindedirler. ÜÇLÜ BEYİN YAPISI Bu teoriye göre beynimizin üç yapısı vardır. 1. İlkel beyin ( Beyin sapı veya sürüngen beyin de denir) 2. Duygusal beyin (Limbik sistem) 3. Korteks (Beyin kabuğu) İlkel beynin görevi organizmayı korumaktır, otomatik hareketlerimizi sağlar, tehlikelere karşı savaş ya da kaç tepkisi verirken, bireyin duygusal durumu ile ilgilenmez, zeki değildir. Duygusal beyin, olaylar karşısındaki duyguların merkezidir.
Korteks insanlara has bölümdür. Beynimizin yetenek ve becerilerin merkezlerinin bulunduğu alandır. Stres ve öfke yönetiminde dışsal olaylar karşısında insanlara has korteksimizi kullanarak ilkel tepkilerimizi ve duygularımızı kontrol altına alabilir, akılcı ve zekice tepkiler verebiliriz. DUYGU Duygu bir his ve bu hisse özgü belirli düşünceler, psikolojik ve biyolojik haller ve bir dizi hareket eğilimidir. Duygular var olmanın ve yaşamı anlamlı kılmanın temelidir. Yaşam enerjisi için ana kaynaktır. Ancak, harekete geçmek için gerekli olan enerjiyi sağlayan duygular, akılla birleştiğinde yol gösterici bir işlevi yerine getirmiş olur. Duygu bebeklerde ayrışmamış bir enerji olarak olarak başlar. Önceleri bu enerji bebeğin yaşamını sürdürebilmesi için harcanır. Duyguların ifadesi, özellikle bebeklerin gelişiminde ve çevresiyle iletişiminde büyük rol oynar. DUYGULAR ARAŞTIRMALARA GÖRE; Beynin gelişimi kalıtım ve ilk çocukluktaki deneyimlerin kombinasyonu ile oluşur. Çocuk dünyaya geldiğinde beyninde henüz birbirleriyle bağlantısı olmayan milyarlarca sinir hücreleri bulunur. Beyinin sağlıklı gelişebilmesi için beyin hücrelerinin devamlı hareket halinde olması ve birbirleriyle bağlantılar kurması gerekmektedir.
Beyindeki bu bağlantıların oluşumu çocuğun içinde yaşadığı ortamdaki zihinsel, fiziksel ve duygusal uyarılar ve tepkilerle oluşur. Hayatın ilk seneleri duyguların ve beynin gelişmesinde oldukça önemlidir. Bu çok önemli zaman içerisinde yaşanan negatif deneyimlerin ve stresin beyin gelişimi üzerinde olumsuz etkisi vardır. Beyin özellikle ilk senelerde esnek ve değişime çok yatkındır ancak değişimde zamanlama oldukça önemlidir. Erken yaşta beyinde oluşan bağlantıların daha sonraki yaşlarda değişmesi zordur. Fiziksel ve duygusal ihtiyaçların karşılanması, yaşanılan pozitif deneyimler çocuğun beyninin sağlıklı gelişmesini sağlar. Duygusal açıdan sağlıklı gelişen çocuklar gerek ergenlikte gerekse yetişkinliklerinde stresle baş edebilir, sosyal becerilere daha yatkın bireyler olarak yetişirler. DUYGUSAL ZEKA NEDİR? Duygusal zeka, kendimizle ve başkalarıyla başa çıkabilmeyi kolaylaştıran duyguları tanıma, anlama ve etkin biçimde kullanma yeteneğidir. Yani başkalarının neyi istediklerini, neye ihtiyaç duyduklarını, güçlü ve zayıf yanlarını duyguları değerlendirerek anlayabilmek, stresle başa çıkabilmek ve insanların çevrelerinde görmek istedikleri gibi biri olmak için gerekli bir yetkinliktir. DUYGUSAL ZEKANIN TEMEL UNSURLARI Duyguları tanımak (Özbilinç) Duyguları yönetmek (Özyönetim) Kendini motive edebilmek (Özmotivasyon) Empati gösterebilmek İlişkileri yönetebilmek (Sosyal beceriler) DUYGUSAL ZEKANIN GELİŞMESİ
Duygusal Zeka becerileri, çocukların yaşlarına uygun sosyal ortamlar sağlanarak, belirli faaliyetlerin uygulanmasıyla ve büyüklerinin onlara örnek olmasıyla öğretilebilir. Duygusal zekanın gelişmesi açısından üzerinde durulan en önemli faktörler yaş, aile ortamı ve cinsiyettir. YAŞ Duygusal zeka bebeklikten itibaren gelişmeye başlar. DUYGUSAL ZEKANIN GELİŞMESİ YAŞ 6 aydan küçük bebekler 6 aydan büyük bebekler Zevk, rahatlık, öfke Sevinç, korku, kızgınlık gibi duyguları yaşadıkları 2 yaşındaki çocukların hem kızgınlıklarını hem de olumlu duygularını ifade edebildikleri 10 haftalık bebekler annelerinin yüz ifadelerinden ve ses tonlarından onların mutlu, üzgün ve kızgın olduklarını anlayabildikleri 2 3 yaş çocuklarının mutlu, neşeli, kızgın, öfkeli ve üzgün duygularını tanıyabildikleri, ancak hayret, korku ve yalnızlık duygularını yüz ifadelerinden anlamada başarılı olamadıkları belirtilmektedir okul öncesi ve ilkokul yıllarında Yüz ifadelerini tanıma becerisi AİLE ORTAMI Duygusal zeka gelişimi açısından çocuğun yetiştiği aile ortamı da çok önemlidir. Aile yaşamı, duygusal derslerin verildiği ilk okuldur.bazı annebabalar üstün yetenekli duygusal öğretmenlerdir, bazıları ise çok yetersizdir. Duygusal açıdan yetersiz ebeveynlik tarzları arasında en sık rastlanılanlar şunlardır: Hisleri tamamen göz ardı etmek Fazlasıyla serbest bırakmak Aşırı katı bir disiplin uygulamak Tutarsız davranmak
ETKİN DİNLEME Çocuklarımızın duygusal zekasının gelişmesi için elimizden geleni yapıyoruz. Fakat bazen en önemli şeyi onları dinlemeyi unutuyoruz. Etkili dinleme; çocuklarımızın duygularını tanımasına, isimlendirmesine ve hislerini uygun biçimde ifade etmesine uygun zemin hazırlar. Etkin dinleme tekniği üç bileşen üzerine kurulmuştur: 1. Başka kelimeler kullanarak özetleme 2. Duyguların yansıması 3. Gizli niyetlerin yansıması ETKİN DİNLEME YETENEKLERİMİZİ GELİŞTİRME Yumuşatıcı terimler kullanarak Cevaplarımızı çeşitlendirmek Sözel olmayan iletişim kullanarak becerimizi geliştirebiliriz. SONUÇ Duygusal zekanın öğelerini oluşturmak okul yılları boyunca devam etse de ilk fırsat, en erken yıllarda ortaya çıkar. Çocuk ilk yıllardan başlayarak, beynin gelişmesinin sürdüğü ergenlik yıllarına kadar, aile içindeki güvene dayanan yakın ilişkiyle, Kendisini nasıl göreceğini, Başkalarının kendi hislerine nasıl tepki vereceğini, Hisleri hakkında nasıl düşünmesi gerektiğini ve tepki verirken ne gibi seçenekleri olduğunu, Umutları ve korkuları nasıl okuyup ifade edeceğini öğrenir. Duygusal zekanın önemli özellikleri olan; Etkili iletişim,
Başkalarıyla uyum içinde olmak, Duyguların kontrolü ve kendini doğru ifade edebilmek, Farklı bakış açısına açık olmak ve empati gösterebilmek, İyimser, mizah anlayışına sahip olmak, kendisini tanımak ve hedefleri doğrultusunda ilerlemek, Problem çözebilmek ve çatışmalara şiddete başvurmadan çözüm getirebilmek, Hayatın her alanında öğrenmeye ve kendisini yenilemeye hevesli olmak. Bireylerin, toplumun mutlu, üretken ve başarılı üyeleri olmalarını sağlar. KAYNAKLAR Baltaş,Z., Duygusal Zekâ, Remzi Kitabevi, 2006 Cüceloğlu,D., İnsan İnsana, Altın Kitaplar, 1982 Dökmen,Ü., İletişim Çatışmaları ve Empati, Sistem yayıncılık, 2000 www.estanbul.com Goleman,D., Duygusal Zekâ, Varlık yayınları, 1996 Merlevede,P., 7 Adımda Duygusal Zekâ, Omega Yayınları, 2006 Tuğrul, C.,Klinik psikiyatri;1:12-20, 1999 www. duygusalzeka.8m.com/isyerinde.html (11.05.2006) Yavuzer, H.,Doğum Öncesinden Ergenlik Sonuna Çocuk Psikolojisi. Remzi Kitabevi