BÖLÜM 2 PROJE TANIMI
TRANS ANADOLU DOĞAL GAZ BORU HATTI (TANAP) PROJESİ ÇED RAPORU İÇİNDEKİLER Sayfa No İÇİNDEKİLER... i TABLOLAR... iii ŞEKİLLER... iv KISALTMALAR... v 2 PROJE TANIMI... 2-1 2.1 Gaz Temini ve İletimi ile İlgili Bilgiler... 2-1 2.1.1 Gazın Temin Edilmesi... 2-1 2.1.2 Gazın İletilmesi... 2-1 2.2 Öngörülen Boru Hattı Güzergâhı... 2-4 2.3 Proje Uygulama Programı... 2-16 2.3.1 Zamanlama Takvimi... 2-16 2.4 Doğalgazın Özellikleri... 2-19 2.5 TANAP Projesi Boru Hattı Kapasitesi... 2-20 2.6 Boru Hattı Uzunluğu ve Çapı... 2-20 2.7 Boru Hattı Malzemesi ve Et Kalınlığı... 2-20 2.8 Boru Hattı Tasarım Esasları... 2-21 2.8.1 Tasarımın Ömrü... 2-37 2.8.2 Tasarım Emniyet Faktörleri... 2-37 2.8.3 Tasarım Basınçları ve Sıcaklıkları... 2-39 2.8.4 Özel Geçişlerin Tasarımı... 2-39 2.8.5 Hidrolik Tasarım... 2-59 2.9 Boru Hattı Örtüsü ve Stabilizasyonu... 2-60 2.10 Yer Üstü Tesislerinin Tanımlanması... 2-60 2.10.1 Kompresör İstasyonları... 2-62 2.10.2 Pig İstasyonları... 2-66 2.10.3 Ölçüm İstasyonları... 2-67 i
TRANS ANADOLU DOĞAL GAZ BORU HATTI (TANAP) PROJESİ ÇED RAPORU 2.10.4 Hat Vanaları... 2-67 2.10.5 Basınç Düşürme İstasyonu... 2-69 2.10.6 Katodik Koruma İstasyonu... 2-70 2.10.7 Diğer Sistemler... 2-71 2.11 Diğer Tesisler... 2-76 2.11.1 Şantiye (Kamp) Sahaları... 2-76 2.11.2 Boru Stok Sahaları... 2-81 2.11.3 Ulaşım Yolları... 2-82 2.12 Çalışacak Personel Sayısı... 2-84 ii
TRANS ANADOLU DOĞAL GAZ BORU HATTI (TANAP) PROJESİ ÇED RAPORU TABLOLAR Sayfa No Tablo 2.2-1. Boru Hattı Güzergâhı Türkiye Bölümü -Yerleşimlere Yakınlık... 2-9 Tablo 2.3-1. ÇED Süreci İlerleme Programı... 2-18 Tablo 2.4-1. Süreç Hesaplamaları için Tasarım Doğalgaz Bileşimi... 2-19 Tablo 2.5-1. TANAP Projesi Kapasite Bilgileri... 2-20 Tablo 2.8-1. İl Bazında Tahmini Kazı Malzemesi ve Artık Malzeme Miktarları... 2-29 Tablo 2.8-2. Karayolu Geçişleri Tasarım Şartları... 2-40 Tablo 2.8-3. Demiryolu Geçişleri Tasarım Şartları... 2-41 Tablo 2.8-4. Nehir Geçişleri Tasarım Şartları... 2-44 Tablo 2.8-5. Boru Hattı Geçişleri Tasarım Şartları... 2-51 Tablo 2.8-6. Kablo Hattı Geçişleri Tasarım Şartları... 2-55 Tablo 2.8-7. Havai Enerji Hattı Geçişleri Tasarım Şartları... 2-55 Tablo 2.8-8. Aktif Fay Geçişleri Tasarım Şartları... 2-57 Tablo 2.8-9. Su İletim ve Kanalizasyon Sistem Geçişleri Tasarım Şartları... 2-59 Tablo 2.10-1. Kompresör İstasyonlarının Yerleri... 2-63 Tablo 2.10-2. Pig İstasyonlarının Yerleri... 2-66 Tablo 2.10-3. Ölçüm İstasyonlarının Yerleri... 2-67 Tablo 2.10-4. Blok Vana İstasyonlarının Yerleri... 2-68 Tablo 2.10-5. Çıkış İstasyonlarının Yerleri... 2-71 Tablo 2.11-1. Kamp Yerleri... 2-78 Tablo 2.11-2. Boru Stok Sahaların Yerleri... 2-82 iii
TRANS ANADOLU DOĞAL GAZ BORU HATTI (TANAP) PROJESİ ÇED RAPORU ŞEKİLLER Sayfa No Şekil 2.1-1. SCP, TANAP ve TAP Olası Güzergâhları... 2-1 Şekil 2.2-1. TANAP Boru Hattı Güzergâhı... 2-4 Şekil 2.2-2. TANAP Projesi Boru Hattı Güzergâh ve Bağlantıları... 2-9 Şekil 2.3-1. Önerilen TANAP Projesi İlerleme Programı... 2-16 Şekil 2.8-1. Standart Çalışma Şeridiyle İnşaat Koridorunun Şematik Gösterimi... 2-25 Şekil 2.8-2. Daraltılmış Çalışma Şeridiyle İnşaat Koridorunun Şematik Gösterimi... 2-26 Şekil 2.8-3. S-Tipi Boru Hattı Kurulumu - 1... 2-31 Şekil 2.8-4. S-Tipi Boru Hattı Kurulumu - 2... 2-31 Şekil 2.8-5. S-Tipi Kurulum için Stinger ile Suya İndirilen Boru... 2-32 Şekil 2.8-6. Hidrotestten Sonra Pig Atılması... 2-34 Şekil 2.8-7. Demiryolu Geçişi için Örnek Çizim... 2-42 Şekil 2.8-8. Karayolu Geçişi için Örnek Çizim... 2-43 Şekil 2.8-9. Açık Kazı Yöntemiyle Yapılan Bir Su Kaynağı Geçişinde Tipik Arazi Şartları...... 2-45 Şekil 2.8-10. Açık Kazı Yöntemi ile Gerçekleştirilen Bir Nehir Geçişi için Örnek Çizim. 2-47 Şekil 2.8-11. YYS Geçişi için Örnek Çizim... 2-48 Şekil 2.8-12. Yüksek Yeraltı Suyu Koşullarında Tipik Çalışma Koridoru... 2-50 Şekil 2.8-13. Paralel Boru Hatları için Tipik Çalışma Koridoru... 2-53 Şekil 2.8-14. Büyük Çaptaki Boru Hattı Geçişleri için Tip Kesit... 2-54 Şekil 2.8-15. Havai Enerji Hattı Geçişleri için Örnek Çizim... 2-56 Şekil 2.8-16. Aktif Fay Geçişi için Örnek Çizim... 2-58 Şekil 2.8-17. TANAP Boru Hattı Sistemi ve Kompresör İstasyonlarının Konfigürasyonu...... 2-60 Şekil 2.10-1. Kompresör İstasyonu Bileşenleri için Basitleştirilmiş Çizim... 2-64 Şekil 2.10-1. TANAP Sahalarındaki Drenaj Sistemleri... 2-76 Şekil 2.11-1. Proje Boyunca Kullanılacak Kamplar... 2-77 Şekil 2.11-2. Tipik Bir Boru Stok Sahası... 2-81 iv
ADK AE AKM/DKM ANSI API ASME AUT bcma BİT BMAM BOTAŞ BP BTC BTEŞ BVS CCTV COM CPU CST ÇED ÇSYP ÇŞB DÇ DECT DM DNV OS-F101 DYS TRANS ANADOLU DOĞAL GAZ BORU HATTI (TANAP) PROJESİ ÇED RAPORU KISALTMALAR Acil Durum Kapama Arazi Edinimi Ana Kontrol Merkezi/Destek Kontrol Merkezi Amerikan Ulusal Standartlar Enstitüsü Amerikan Petrol Enstitüsü Amerikan Makine Mühendisleri Birliği Otomatik Ultrasonik Test Yıllık milyar metreküp Bilgi ve İletişim Teknolojisi Belirtilen Minimum Akma Mukavemeti Boru Hatları İle Petrol Taşıma Anonim Şirketi İngiliz Petrol Bakü-Tiflis-Ceyhan Boru Tesisatı ve Enstrümentasyon Şeması Blok Vana İstasyonları Kapalı Devre Televizyon İşletmeye Alma Merkezi İşlem Birimi Kompresör İstasyonları Çevresel Etki Değerlendirmesi Çevresel ve Sosyal Yönetim Planı Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Dış Çap Sayısal Gelişmiş Kablosuz Haberleşme Detay Mühendislik Denizaltı Boru Hattı Sistemi Standardı Doğal Yüzey Seviyesi v
TRANS ANADOLU DOĞAL GAZ BORU HATTI (TANAP) PROJESİ ÇED RAPORU EN FOC GAS GBS GPS H/GA HD HEH HGA HKT IEC IGA IO ISO İÇ İDK İK İKS İMA İS KG/KK KK KP MİB MKEİB MOB MTİY Avrupa Standartları Fiber Optik Kablo Gaz Algılama Sistemi Güvenlik Bütünlüğü Seviyesi Küresel Konumlama Sistemi Hoparlör/ Genel Alarm Yüksek Çözünürlük Havai Enerji Hattı Ev Sahibi Hükümet Anlaşması Halkın Katılımı Toplantısı Uluslararası Elektroteknik Komisyonu Hükümetler Arası Anlaşma Girdi/Çıktı Uluslararası Standardizasyon Teşkilatı İç Çap İnceleme ve Değerlendirme Komisyonu İnşaat Koridoru İstasyon Kontrol Sistemi İnsan Makine Arayüzü İşletme Sıcaklığı Kalite Güvence/Kalite Kontrol Katodik Koruma Kilometre Noktası Maksimum İşletme Basıncı Maksimum Kabul Edilebilir İşletme Basıncı Mobilizasyon Mühendislik, Tedarik ve İnşaat Yönetimi vi
TRANS ANADOLU DOĞAL GAZ BORU HATTI (TANAP) PROJESİ ÇED RAPORU NATO OÇİ OSTA ÖMH PIN PLC PS RK ROV RTU SCADA SCP SCPX SD2 SE SGÇ SU TANAP TAP TB TM TMS Ts TS TSE UT ÜKP Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü Operatör Çalışma İstasyonları Olasılıksal Sismik Tehlike Analizleri Ön Mühendislik Hizmetleri Kişisel Kimlik Numarası Programlanabilir Lojik Kontrolör Pig İstasyonları Referans Katsayısı Uzaktan Kumanda Edilen Su Altı Aracı Uzak Terminal Üniteler İzleme, Kontrol ve Veri Kontrol Sistemi Güney Kafkas Boru Hattı Güney Kafkas Boru Hattı Genişletme Projesi Şah Deniz-2 Sonlu Eleman Sağlık, Güvenlik ve Çevre Sonlu Unsur Trans Anadolu Doğalgaz Boru Hattı Projesi Trans Adriyatik Boru Hattı Projesi Tasarım Basıncı Tahribatsız Muayene Temel Mühendislik ve Tasarım Tasarım Sıcaklığı Türk Standartları Türk Standartları Enstitüsü Ultrasonik Test Ünite Kontrol Paneli vii
TRANS ANADOLU DOĞAL GAZ BORU HATTI (TANAP) PROJESİ ÇED RAPORU VoIP WAN YAS YÜT YYS IP Üzerinden Sesli İletişim Geniş Alan Ağı Yangın Algılama Sistemi Yer Üstü Tesisleri Yönlendirilebilir Yatay Sondaj viii
TRANS ANADOLU DOĞAL GAZ BORU HATTI (TANAP) PROJESİ ÇED RAPORU 2 PROJE TANIMI 2.1 Gaz Temini ve İletimi ile İlgili Bilgiler 2.1.1 Gazın Temin Edilmesi Trans Anadolu Doğalgaz Boru Hattı Projesi (TANAP) ile Şah Deniz 2. aşama (SD2) gaz Sahası ve Hazar Denizi nin güneyindeki diğer sahalardan Azeri doğalgazının taşınması planlanmaktadır. Azerbaycan ın SD2 Bölgesi nden taşınacak doğal gaz rezervinin tahmini miktarı 1,2 trilyon m 3 tür. SD2, dünyadaki en büyük gaz üretim sahalarından birisidir ve yeni Güney Gaz Koridoru nun açılmasıyla Avrupa pazarlarına enerji akışının artırılmasına yardımcı olacaktır. SD2 nin mevcut unsurları: 2 adet yeni köprü bağlantılı deniz platformu, 2 adet yarı batan sondaj platformu ile açılacak 26 adet gaz üretim kuyusu, Kuyuları kara terminaline bağlayacak 125 km lik deniz altı boru hattı, Kıyı ötesi inşaat gemilerinin geliştirilmesi, Yeni gaz işleme ve basınçlandırma tesislerine yer açılması için Sangaçal terminalinin genişletilmesi. 2.1.2 Gazın İletilmesi SD2 sahasından gelen doğalgaz, hâlihazırda faaliyette olan Güney Kafkas Boru Hattı (SCP) ve SD2 ile Türkiye-Gürcistan sınırı arasında tasarımı devam eden Güney Kafkas Boru Hattı Genişletme Projesi (SCPX) ile taşınacaktır. TANAP Projesi yle Azerbaycan doğal gazının Türkiye de kullanılmak ve Avrupa ya iletilmek üzere taşınması sağlanacaktır. Doğal gazın Avrupa ya taşınması, Türkiye-Yunanistan sınırı ile Güney İtalya arasında halen tasarımı devam etmekte olan Trans Adriyatik Boru Hattı Projesi (TAP) ile gerçekleştirilecektir. Şekil 2.1-1 de yer alan harita, TANAP boru hattı sistem giriş ve çıkış bağlantılarının olası gelişimini göstermektedir. Şekil 2.1-1. SCP, TANAP ve TAP Olası Güzergâhları 2-1
TRANS ANADOLU DOĞAL GAZ BORU HATTI (TANAP) PROJESİ ÇED RAPORU Aşağıda kısaca açıklanmakta olan SCPX ve TAP boru hatları ÇED süreçleri halen devam etmektedir. Güney Kafkas Boru Hattı Genişletme Projesi (SCPX) SCP, Hazar Denizi ndeki Şah Deniz üretim sahasının 1. aşamasında yılda yedi milyar m 3 gazın Azerbaycan ve Gürcistan üzerinden Türkiye ye taşınması amacıyla inşa edilmiştir. Şah Deniz in 2. üretim aşamasında, Türkiye ve Avrupa ya dağıtılacak olan gazın miktarı, SCP nin kapasitesinin üzerine çıkacaktır. SCP nin sahibi olan ve işleten SCP Firması uluslararası bir konsorsiyum olup, gaz taşıma kapasitesini yılda 16 milyar m 3 e çıkarmak amacıyla boru hattını geliştirmeyi tasarlamaktadır. Konsorsiyum BP, Statoil, Azerbaycan Devleti Petrol Şirketi (State Oil Company of Azerbaijan - SOCAR), LUKOIL, Total SA, Naftiran Intertrade Co. ve Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı ndan (TPAO) oluşmaktadır. SCP yi geliştirecek olan proje, Güney Kafkas Boru Hattı Genişletme Projesi (SCPX) olarak anılmaktadır. Planlanan SCPX in Azerbaycan bölümü aşağıdakileri içerecektir: Mugan yakınlarında başlayan ve Gürcistan sınırına uzanan yeni, 48 inç lik ikili boru hattının inşaatı gerçekleştirilecektir. Planlanan boru hattı güzergâhı yaklaşık 385 km uzunluğunda olacak ve Azerbaycan daki hat boyunca mevcut SCP ve Bakü-Tiflis-Ceyhan (BTC) boru hatlarına paralel olarak devam edecektir, Önerilen güzergâhın başlangıç noktasında yeni bir pig istasyonu inşa edilecektir, Mevcut blok vana istasyonlarının bulunduğu yerlerde, beş adet yeni blok vana istasyonu inşa edilecektir. Planlanan SCPX in Gürcistan bölümü, Türkiye sınırı yakınlarında 55 km lik yeni bir boru hattı, yeni bir pig istasyonu, iki yeni kompresör istasyonu, bir basınç düşürme istasyonu ve bir ölçüm istasyonunu içerecektir. Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı Projesi (TANAP) Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı (TANAP) Projesi, Güney Gaz Koridoru nun bir parçası olacak ve Azerbaycan doğalgazını Şah Deniz 2 Gaz Sahası ve Hazar Denizi nin güneyindeki diğer sahalardan Türkiye ye ve TAP Projesi ile Avrupa ya taşımayı amaçlamaktadır. Söz konusu ÇED Raporu kapsamında, TANAP Projesi nin içeriği aşağıda verilmektedir: 1. Karasal boru hattı: Türkiye-Gürcistan sınırından Türkiye-Yunanistan sınırına kadar ana doğalgaz boru hattı, Çap: Eskişehir Kompresör İstasyonu na kadar 56 inç, Eskişehir Kompresör İstasyonu ndan Türkiye-Yunanistan sınırına kadar 48 inç ve Eskişehir Kompresör İstasyonu ndan BOTAŞ sistemi bağlantı noktasına kadar 30 inç, Toplam boru uzunluğu: 1.805 km, Karasal uzunluk: 1.787 km, Eskişehir Kompresör İstasyonu ndan BOTAŞ sistemi bağlantı hattı: 30 km, Nominal kapasite: Yüksek akış durumunda 31 bcma, 2-2
TRANS ANADOLU DOĞAL GAZ BORU HATTI (TANAP) PROJESİ ÇED RAPORU Tasarım Basıncı: 95,5 barg, ASME B31.8, 2012 ye uygun ana tasarım. 2. Denizel boru hattı: Marmara Denizi geçişinde ikili geçiş, Çap: 2 x 36 inç, Uzunluk: yaklaşık 18 km. 3. Kompresör İstasyonları: Basınç şartlarının sağlanması için ara noktalarda 7 adet kompresör istasyonu (Birinci aşamada 2 (CST-1A ve CST-5A), ikinci aşamada 4 adet (CST-1A, CST-3A, CST-5A ve CST-7A) ve üçüncü aşamada 7 1 adet (CST- 1A, CST-2A, CST-3A, CST-4A, CST-5A, CST-6A ve CST-7A). Eskişehir Bağlantı Hattı, doğal gazı Eskişehir Kompresör İstasyonu ndan (CST-5A) Eskişehir deki mevcut BOTAŞ İstasyonu na yakın bir noktadaki BOTAŞ sistemi bağlantı noktasına taşıması planlanmaktadır. CST-5A içerisinde yer alacak CST-5AL ünitesi yan bağlantı hattını destekleyerek, BOTAŞ a taşınacak doğalgazın basıncı ayarlayacaktır. 4. Ölçüm İstasyonları: Giriş noktasında 1 adet gümrük kontrollü kabul için sınır ölçüm istasyonu, Çıkış noktasında 1 adet teslim için sınır ölçüm istasyonu, Eskişehir Bağlantı Hattı için 1 adet ölçüm istasyonu, Trakya Çıkış İstasyonu nda 1 adet ölçüm istasyonu. 5. Pig Atma ve Alma Tesisleri: 2 Her kompresör istasyonunda, Giriş noktasında gümrük kontrollü kabul için sınır ölçüm istasyonunda, Çıkış noktasında gümrük kontrollü teslim için sınır ölçüm istasyonunda, Eskişehir bağlantı hattı için ölçüm istasyonunda, Çanakkale Boğazı geçişinde deniz geçişinin her iki tarafında, Güzergâh boyunca münferit 3 adet. 6. Blok Vana İstasyonları: ASME B31.8, 2012 şartlarına uygun 49 adet, 7. Çıkış İstasyonu Yapısı: Ölçüm istasyonlarıyla birlikte Türkiye de 2 adet, 8. İzleme, Kontrol ve Veri Toplama Sistemi (SCADA) otomasyonu, kontrol ve telekomünikasyon ekipmanı: 1 Bu ÇED Raporu, birinci ve ikinci aşama kompresör istasyonlarını içermektedir. Üçüncü aşama kompresör istasyonları, söz konusu istasyonların yapım kararının verilmesini takiben, ayrı bir ÇED süreci ve raporuna tabi olacaktır. 2 Pig atma/alma tesisleri etkin pig atma/alma mesafelerini sağlamak amacıyla boru hattı güzergâhı boyunca kompresör istasyonları arasında yer alacaktır. 2-3
TRANS ANADOLU DOĞAL GAZ BORU HATTI (TANAP) PROJESİ ÇED RAPORU Ana Kontrol Merkezi, Ankara-Türkiye, Türkiye, Eskişehir deki Kompresör İstasyonu CST-5A ile birlikte yer alan Destek Kontrol Merkezi. Trans Adriyatik Boru Hattı Projesi (TAP) TAP, mevcut gaz şebekelerine bağlanarak Yunanistan-Türkiye sınırından başlayacak, Yunanistan ve muhtemelen Arnavutluk ve Adriyatik Denizi ni geçerek İtalya nın güneyinden karaya çıkacaktır. TAP ın olası güzergâhı, yaklaşık 860 km uzunluğunda (Yunanistan da 546 km, Arnavutluk ta 204 km, Adriyatik Denizi nde 105 km ve İtalya da 5 km) olacaktır. Boru hattının karasal bölümü 48 inç ve deniz bölümü 36 inç çapında olacaktır. TAP nin başlangıçtaki kapasitesinin yıllık 10 milyar m 3 olması planlanmaktadır. Daha fazla gaz girişi söz konusu olduğunda TAP, yıllık fazladan 10 milyar m 3 gaz taşımak üzere kapasitesini arttırabilecek ve yılda toplam 20 milyar m 3 ü karşılayabilecektir. 2.2 Öngörülen Boru Hattı Güzergâhı TANAP boru hattı güzergâhı, Türkiye nin kuzeydoğusunda, Posof un kuzeyindeki Gürcistan sınırından başlamaktadır. Bu nokta, kilometre noktası (KP) 0 olarak belirlenmiş olup, boru hattı sistemi mesafeleri bu nokta referans alınarak ölçülecektir. Boru hattı güzergâhı, Ardahan, Kars, Erzurum, Erzincan, Bayburt, Gümüşhane, Giresun, Sivas, Yozgat, Kırşehir, Kırıkkale, Ankara, Eskişehir, Bilecik, Kütahya, Bursa, Balıkesir, Çanakkale, Tekirdağ ve Edirne illerinden geçecek ve İpsala/Edirne deki Yunanistan sınırında sona erecektir (Şekil 2.2-1). Şekil 2.2-1. TANAP Boru Hattı Güzergâhı En elverişli özelliklere sahip Tercih Edilen Güzergâhın belirlenmesi amacıyla yapılan çalışmalarda farklı güzergâh koridor alternatifleri dikkate alınmış, güzergâh belirleme teknik kriterleri kullanılmış ve güzergâh alternatiflerinin çevresel / sosyal etki potansiyelleri için bir ön-değerlendirme yapılmıştır (Boru hattı güzergâhının belirlenmesi amacıyla uygulanan sürecin ayrıntıları için Bkz. ÇED Raporu Bölüm 5). Boru hattı güzergâhı, dört sabit noktaya bağlanmaktadır: Türkiye nin kuzeydoğusundaki Gürcistan sınırında yer alan KP 0, Batı Anadolu Bölgesi nde Eskişehir de bir ve Trakya Bölgesi nde Şarköy de bir adet olmak üzere iki adet planlanan çıkış istasyonu ve Yunanistan sınırında hattın bitiş noktası. Güzergâh, aşağıda belirtilen kısıtların bulunduğu alanlardan kaçınılarak, boru hattı merkez ekseninin inşa edilebileceği 500 m genişliğindeki bir güzergâh koridoru olarak belirlenmiştir (boru hattı inşaatı 500 m den daha dar bir alanda gerçekleşecektir). 2-4
TRANS ANADOLU DOĞAL GAZ BORU HATTI (TANAP) PROJESİ ÇED RAPORU Proje güzergâhı belirlenirken dikkate alınan kısıtlar: - Topoğrafya - Arazi kullanımı - Çevre - Jeoloji - Altyapı Tarım alanları Ormanlık alanlar Su kaynakları Yerleşim yerleri Ekolojik hassas bölgeler Çevresel olarak korunan alanlar Sulak alanlar Önemli bitki ve kuş/yaban hayatı alanları Önemli biyoçeşitlilik alanları Tabiat parkları Milli parklar Kayalık alanlar Sismojenik faylar Sismojenik olmayan faylar Heyelan ve potansiyel heyelan alanları Karstik alanlar Suya doygun alanlar/yeraltı suyu seviyesi yüksek alanlar Sıvılaşma Hidroelektrik projeleri Karayolları ve demiryolları Mevcut boru hatları Havai enerji hatları Diğer mevcut ve planlanan altyapılar - Kültürel miras ve arkeolojik alanlar Proje alanı, Türkiye nin doğusundan batısına doğru 5 coğrafi bölgeyi kapsayacaktır: Doğu Anadolu, Karadeniz, İç Anadolu, Marmara ve Ege Bölgesi. Alanın genişliğinden dolayı çok çeşitli iklim bölgeleri ve peyzajlardan geçilecektir. Başlıca iklim bölgeleri, yüksek yağışlı ılıman ve deniz iklimi, yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk kara iklimi ve yüksek rakımlarda dağ iklimleridir. Proje güzergâhında karşılaşılacak farklı peyzajlar, Ege ve Marmara Denizleri nin kıyı alanları ve Orta Anadolu nun bozkır 2-5
TRANS ANADOLU DOĞAL GAZ BORU HATTI (TANAP) PROJESİ ÇED RAPORU arazileri olacaktır. Ayrıca, Doğu Anadolu ve diğer coğrafi bölgelerde de belli bir ölçüde geniş dağlık alanlarla karşılaşılacaktır. TANAP boru hattı güzergâhı, bir tanesi Türkiye nin kuzeydoğusunda yer alan Gürcistan sınırındaki başlangıç noktası, biri Batı Anadolu Bölgesi nde Eskişehir de ve diğeri Trakya Bölgesi ndeki Şarköy de bulunan iki adet planlanan çıkış istasyonu, birisi de Yunanistan sınırındaki bitiş noktası olmak üzere dört adet sabit noktaya bağlanmaktadır. TANAP, Posof un kuzeyinde başlamakta ve yayla alanına tırmanmadan önce zorlu bir araziden geçerek güneye doğru uzanmaktadır. Arazi kısıtları, ilk 250 km lik bölümün çoğunda, mevcut Şah Deniz Gaz Boru Hattı na paralel şekilde ilerlemeyi gerektirmektedir. Güzergâh, ağırlıklı olarak Şah Deniz koridoru çevresinde ve Ardahan ile Kars ı geçtikten sonraki hafif engebeli yayla boyunca, 8 inç lik başka bir gaz hattına yakın devam etmektedir. Hat, Pasinler Ovası na girmeden önce, Sarıkamış Dağları nı geçmektedir. TANAP, Horasan ve Erzurum u geçtikten sonra Pasinler ve Erzurum Ovası nın kuzey kesimleri boyunca batıya doğru uzanmaktadır. Daha sonra, mevcut Doğu Anadolu Gazı (EANG) ve BTC Ham Petrol Boru Hatları yakınlarındaki, Erzurum sismik faylarından geçmektedir. Güzergâh Aşkale de, Tercan, Erzincan ve Refahiye nin kuzeyindeki, Otlukbeli Dağları bölgesine girmektedir. 560 km sonra Kuzey Anadolu Fay Hattı ndan geçen güzergâh, 600. km den sonra 2.750 m rakımlı Kızıldağ a yükselmektedir. TANAP daha sonra İmranlı ya inmekte ve Sivas ın jipsli karst bölgesine girmektedir. Batı yönünde devam ederek, Sivas ve kuzeydeki Akdağmadeni Ormanı nın yanından geçmekte ve 870 km sonra Saraykent e ulaşmaktadır. Güzergâh, Sorgun ve Yozgat ın güneyinden geçerek ağırlıklı olarak ovalık ve kırsal alanlarda ilerlemektedir. Daha sonra, kuzeyde Yerköy den geçmekte ve orta düzeyde arazi düzensizlikleri içeren kırsal araziye tekrar girmeden önce, Yerköy ün batısındaki Delice Nehri Ovası nı kat etmektedir. Güzergâh, Belek Dağı yanından geçerek geçici olarak Doğu Anadolu Gazı Boru Hattı koridoruna katılmakta, Kızılırmak Nehri ni aşmakta ve Bala, Ahiboz, Polatlı, Sivrihisar ve Eskişehir i geçerek daha az engebeli ve dik arazilerden batıya doğru ilerlemektedir. TANAP, Bursa nın güneyindeki dağlık alanın güney sınırlarına girmekte ve Mustafakemalpaşa yakınlarında, Marmara Denizi güney kıyı ovasına inmektedir. Güzergâh, ova boyunca, mevcut Türkiye-Yunanistan Gaz Boru Hattı yakınında devam etmektedir. Güzergâh daha sonra, Biga nın kuzeybatısında Marmara Denizi ni geçerek Avrupa yakasına ulaşmakta ve ağırlıklı olarak Türkiye-Yunanistan Gaz Boru Hattı na paralel uzanarak, kuzeybatıda Yunanistan a geçmektedir. Arazi Koşullarına Odaklı Güzergâh Tarifi TANAP boru hattı güzergâhı, Türkiye nin en kuzeydoğu ucunda, Posof un kuzeyindeki Gürcistan sınırında başlamakta ve 23. km den sonraki 2.500 m rakımlı yayla alanına yükselmeden önce, büyük ölçüde düzensiz bir araziden geçerek güney yönünde ilerlemektedir. Söz konusu arazi, mekânsal kısıtlar ve pek çok sarp yamaçlar içermektedir. Boru hattının, oldukça kısıtlı arazi koşullarında mevcut 42 inç lik Şah Deniz Gaz Boru Hattı ile birleşeceği güzergâh bölümünde inşaat çalışmaları zorlu olacaktır. 2-6
TRANS ANADOLU DOĞAL GAZ BORU HATTI (TANAP) PROJESİ ÇED RAPORU Güzergâh, Ardahan ve Kars ı geçtikten sonra, yüksek rakımlı (yaklaşık 2.000 m) ve hafif engebeli arazi boyunca devam etmektedir. Başlangıç noktasına yaklaşık 150 km uzaklıktaki Sarıkamış civarında TANAP, tekrar ormanlık ve tepelik arazilerden geçmekte ve başlangıç noktasından yaklaşık 225 km uzaktaki Pasinler Ovası na girmektedir. Engebeli Sarıkamış Allahuekber Dağları nda çoğunlukla Şah Deniz Boru Hattı ve 8 inç lik başka bir gaz hattına paralel uzanan güzergâh geçişinde, bölgenin uzak ve inşaat mevsiminin kısa olması, inşaat çalışmalarını güçleştirecektir. TANAP, Horasan ı geçtikten sonra, 1.700 m rakımlı Pasinler Ovası boyunca batı yönünde devam etmekte, Erzurum u ve daha sonra Erzurum Ovası nı (yaklaşık 1.800 m rakım) geçerek 355. km de Aşkale ye ulaşmaktadır. Her iki ovada da, yoğun olarak gerçekleştirilen tarım faaliyetleri nedeniyle birçok sulama kanalı bulunmaktadır. Bu bölgede pek çok yerde yüksek yeraltı suyu koşulları beklenmektedir. Ovalar, güzergâhın geçeceği Erzurum Sismik Fayları nın yarattığı düzensiz araziler ile bölünmüştür. Tercan, Erzincan ve Refahiye nin kuzeyindeki Otlukbeli Dağı ndan geçen bölümde, uzak dağ sırtları boyunca uzanan kısımlardan oluşan, 2.400 m rakımın üzerindeki dağ geçitleri aşılacaktır. Söz konusu dağ sırtları boyunca güzergâh, sıklıkla derin vadi geçişlerine inecek ve tekrar yukarı tırmanacaktır. Bu kısımlarda boru hattının, uzun dik yamaç ve engebeli suyolları boyunca döşenmesi gerekecektir. Güzergâh 600. km'den sonra 2.750 m deki Kızıldağ a tırmanmadan önce, 560. km'de, tüm hat boyunca karışılacağı en önemli sismik fay olan Kuzey Anadolu Fay Hattı ndan geçecektir. TANAP daha sonra, büyük ölçüde düzensiz ve pek çok sarp yamaçlı vadi geçişleri içeren bir arazi boyunca 25 km alçalacak ve İmranlı ya ulaşacaktır. Batı yönünde devam ederek Sivas ın jipsli karstik bölgesi ve kuzeydeki Akdağmadeni Ormanı nın yanından geçerek 870. km den sonra Saraykent e gelecektir. Güzergâh Sivas a kadar daha çok düz olarak ilerleyecek, ancak benzer şekilde planlanan 56 inç lik İran-Türkiye-Avrupa (ITA) Gaz Boru Hattı na kısmen paralel karstik yapılarla da sıklıkla karşılaşacaktır. Daha sonra, Sivas Havalimanı nı geçtikten sonra Saraykent e kadar orta ölçekli bir topoğrafya geçilecektir. Güzergâh, 870. km den sonra ağırlıklı olarak Sorgun ve Yozgat ın güneyindeki düzlük ve kırsal arazilerde devam edecek ve rakım yavaş yavaş 1.300 m den 1.100 m ye düşecektir. 960. km'den sonra güzergâh, Yerköy ün kuzeyinden geçecek ve yüksek yeraltı suyu koşulları, çeşitli demiryolu, sulama kanalı, karayolu ve nehir geçişinin yer aldığı 25 km uzunluğundaki bir ovayı kat edecektir. TANAP, 985. km den sonra tekrar daha az düzenli ve kırsal arazilere geçecek, arazi güzergâhın Belek Dağı nın güneyinden geçtiği 1.035. km den sonra düzleşecektir. 1.055. km'den sonra güzergâh, 48 inç lik Doğu Anadolu Gaz Boru Hattı nın koridoruna katılacak, Kızılırmak Nehri ni ve yaklaşık 3 km genişliğindeki ovasını geçmek için yaklaşık 750 m rakıma inecek ve Bala, Ahiboz ve Polatlı nın güneyinden, Sivrihisar ın kuzeyinden ve tekrar Eskişehir in güneyinden geçerek, daha az engebeli ve yakın arazide batı yönünde devam edecektir. Ağırlıklı olarak ova niteliğindeki arazi, 1.085, 1.235 ve 1.340. km lerde 10 km uzunluğundaki daha az düzenli üç bölüm ile kesintiye uğrayacaktır. Benzer şekilde planlanan 56 inç lik ITA Gaz Boru Hattı na yakınlık / paralellik, sürekli olarak korunacaktır. TANAP, 1.390. km den sonra Bursa nın güneyindeki en fazla 1.400 m rakıma ulaşan, kısmen ormanlar içeren dağlık bölgenin güney eteklerine girecek ve 1.425 ve 1.490. km lerde iki adet düzlük alanla karışılacaktır. Bu bölgedeki başlıca zorluk, TANAP ın çok yüksek olmayan ancak dağlık ve oldukça düzensiz olan arazide ITA ya 2-7
TRANS ANADOLU DOĞAL GAZ BORU HATTI (TANAP) PROJESİ ÇED RAPORU paralelliği olacaktır. Dağ sırtlarının bazı bölümlerinde her iki hattın da geçişi söz konusu olacak ve belirlenmiş yakınlık mesafesinde kayma gerekebilecektir. Güzergâh Mustafakemalpaşa nın güneyinde, 1.550. km den sonra, Marmara Denizi güney sahili boyunca uzanan ovaya inecek, Gönen ve Biga nın kuzeyinden geçecek ve 1.686. km den sonra orman ve tepelik bir araziyi aşarak Biga nın kuzeybatısındaki Marmara Denizi geçişine ulaşacaktır. Güzergâh ovalardaki yoğun nüfus sebebiyle, birçok altyapı geçişi ve yerleşim yerlerinin yakınlarından geçiş, planlanan 56 inç lik ITA Boru Hattı ve mevcut 36 inç lik Türkiye-Yunanistan Gaz Boru Hattı nın yakınlarından sıklıkla geçilmesi ile karşı karşıya kalacaktır. TANAP daha sonra Gelibolu nun kuzeybatısında yer alan yaklaşık 18 km uzunluğundaki deniz kısmı ile kuzeybatı yönünde Marmara ile Ege Denizi arasını geçecektir. TANAP buradan, Yunanistan a doğru kuzeybatı yönünde devam edecektir. 1.713,5. km den hemen önce, düz tarım arazisindeki Kuzey Anadolu Fay Hattı nı geçecektir. TANAP boru hattı, 100 m yüksekliğin altındaki düzlük araziye yeniden girmeden önce 10 km uzunluğundaki orman ve tepelik kesimi geçerek kuzeybatı yönünde ilerleyecektir. Güzergâh, güneyde Keşan dan geçerek Yunanistan sınırına ulaşacaktır. Ormanlık kesimden sonra bütün hat düz iken, ITA ve Türkiye-Yunanistan hattı ile sürekli paralellik, bazı yerlerde bu hatlarla ve yollarla kesişim söz konusu olacaktır. Alçak düzlük bölge ise, birçok küçük nehir geçişi ve yüksek yeraltı suyu koşullarına sahiptir. ÇED sürecinin başlangıcında, boru hattının Marmara Denizi ni geçtikten sonra iki kola ayrılması, ilk kolun, yukarıda tarif edilen hattı takip etmesi, ikinci kolun ise Tekirdağ üzerinden geçerek Kırklareli den Bulgaristan a geçmesi planlanmıştır. Ancak, hattın Bulgaristan kesimi daha sonra iptal edilmiştir. İptal edilen kesim, Şekil 2.2-2 de sarı çizgiyle gösterilmektedir. Türkiye de kullanılmak üzere doğalgaz temini için, TANAP ın mevcut BOTAŞ Boru Hattı na, Eskişehir deki çıkış istasyonu ile bağlanması planlanmaktadır. Eskişehir bağlantı hattı (yan hat) ileride BOTAŞ tarafından inşa edilecektir. Yan hattın BOTAŞ uhdesinde planlanan bir proje olması ve TANAP hattına bağlantısı olması nedeniyle kümülatif etki değerlendirmesi yapılması için genel çevresel etki değerlendirmesi bu rapor kapsamında gerçekleştirilmiştir. 30 km civarında olması planlanan bu yan hat, Şekil 2.2-2 de yeşil çizgiyle gösterilmektedir. 2-8
TRANS ANADOLU DOĞAL GAZ BORU HATTI (TANAP) PROJESİ ÇED RAPORU Şekil 2.2-2. TANAP Projesi Boru Hattı Güzergâh ve Bağlantıları TANAP boru hattı koordinatları ve bu koordinatların harita üzerindeki izdüşümleri Ek 1.2 ve Ek 1.3 te yer almaktadır. Boru hattı güzergâhı boyunca yer alan il, ilçe ve en yakın yerleşimler, KP bilgileri ile birlikte, aşağıda yer alan Tablo 2.2-1 de sunulmaktadır. Tablo 2.2-1. Boru Hattı Güzergâhı Türkiye Bölümü -Yerleşimlere Yakınlık KP İl İlçe 1+200 En yakın yerleşim Yön En yakın binadan boru hattı eksenine olan mesafe (m) Türkgözü Köyü Doğu 70 5+400 Sarıdarı Köyü Güney 300 6+900 8+400 11+550 Ardahan Posof Binbaşıeminbey Köyü Derinsu Mahallesi (Binbaşıeminbey Köyü) Gümüşkavak Köyü Güneybatı 618 Kuzeybatı 20 Batı 720 12+900 Yurtbekler Köyü Doğu 103 17+000 Çambeli Köyü Batı 500 41+250 Damal Damal İlçesi Güneybatı 200 49+450 Yünbüken Köyü Güneybatı 460 2-9
TRANS ANADOLU DOĞAL GAZ BORU HATTI (TANAP) PROJESİ ÇED RAPORU KP İl İlçe 53+750 En yakın yerleşim Tesis (Hanak yakınında) Yön En yakın binadan boru hattı eksenine olan mesafe (m) Kuzeybatı 500 53+750 Hanak İlçesi Kuzeybatı 1240 70+100 Hanak Kartalpınar Köyü Güneydoğu 680 72+600 Ortageçit Köyü Güneybatı 170 97+200 Çobanlı Köyü Güneybatı 1000 143+600 Eskigazi Köyü Güneydoğu 450 134+500 Yaylacık Köyü Güneybatı 930 135+000 Çığırgan Köyü Güneydoğu 1030 Selim 146+000 Yassıca Köyü Kuzeydoğu 130 150+500 Kars Koşapınar Köyü Batı 880 154+700 Kekeç Köyü Güneydoğu 820 164+500 Yenigazi Köyü Güneydoğu 1120 165+500 Sarıkamış Yayıklı Köyü Kuzeybatı 1080 166+500 Çatak Köyü Güneydoğu 430 233+600 Değirmenler Köyü Kuzeybatı 460 237+000 Horasan Azap Köyü Güneydoğu 290 244+250 Kırkdikme Köyü Güneydoğu 500 249+500 Yapağılı Köyü Güneydoğu 500 251+000 252+500 Aşağıçakmak Köyü Yukarısöğütlü Köyü Kuzeybatı 930 Kuzeybatı 950 268+500 Ardıçlı Köyü Kuzeydoğu 650 269+500 Üğümü Köyü Güneybatı 700 271+300 Erzurum Demirdöven Köyü Kuzeydoğu 70 280+200 Kurbançayırı Köyü Pasinler Güneydoğu 620 281+000 Büyükdere Köyü Kuzeybatı 850 282+000 Yiğitpınarı Köyü Kuzeybatı 1020 284+000 Taşkaynak Köyü Güneydoğu 340 287+000 Övenler Köyü Güneydoğu 580 289+200 Çöğender Köyü Kuzeybatı 180 290+600 Yiğittaşı Köyü Kuzeybatı 70 298+300 Küçüktüy Köyü Kuzeybatı 590 2-10
TRANS ANADOLU DOĞAL GAZ BORU HATTI (TANAP) PROJESİ ÇED RAPORU KP İl İlçe En yakın yerleşim Yön En yakın binadan boru hattı eksenine olan mesafe (m) 298+300 Büyüktüy Köyü Güney 850 320+600 Mülk Köyü Kuzeydoğu 330 322+000 Yakutiye Altınbudak Mahallesi Kuzeydoğu 630 322+000 Çayırca Mahallesi Güneybatı 860 352+700 Gökçebük Köyü Kuzeybatı 930 Aşkale 381+600 Güneyçam Köyü Kuzeybatı 720 395+000 Karacakışlak Köyü Tercan Güneydoğu 390 396+200 Beykonak Köyü Güneybatı 1140 429+250 Erzincan Ortaçat Köyü Kuzeydoğu 550 Çayırlı 434+500 Bölükova Köyü Güneybatı 950 454+000 Otlukbeli Avcıçayırı Köyü Güneybatı 940 464+300 Bayburt Demirözü Kalecik Köyü Kuzeybatı 790 486+000 Eskiyol Köyü Güneybatı 430 489+700 Karacaören Köyü Kuzeybatı 411 492+700 Gümüşhane Kelkit Belenli Köyü Güney 410 502+500 Örenbel Köyü Güneydoğu 115 511+600 Çimenli Köyü Güneybatı 280 548+000 Karayaprak Köyü Güney 970 561+600 Perçem Köyü Güneydoğu 670 568+300 Erzincan Refahiye Üçören Köyü Kuzeybatı 720 588+000 Kayı Köyü Kuzeybatı 420 588+000 Ortagöze Köyü Güneydoğu 1080 629+000 633+000 Yukarıboğaz Köyü Merkezkılıçlar Köyü Güneybatı 760 Kuzeybatı 1030 642+200 Aşağıçulha Köyü Kuzey 260 644+200 İmranlı İmranlı İlçesi Güneydoğu 480 648+000 Sivas Doğançal Köyü Güneybatı 230 651+100 Beğendik Köyü Kuzeybatı 140 651+100 Tesis (Beğendik yakını) Kuzeybatı 150 576+100 Karayakup Köyü Kuzeydoğu 300 Gölova 580+700 Demirkonak Köyü Kuzeybatı 450 2-11