ÖRNEKLEME 4. Bölüm
Şu ana kadar 1- Araştırma sorusu belirleme 2-Bilimsel Araştırmalarda Etik 3- Kavram -> kavramsallaştırma -> Operasyonalizasyon 4- Bağımlı/Bağımsız ve Kontrol Değişkenleri 5. Geçerlilik ve Güvenilirlilik İşlemleri üzerinde konuştuk.
Örnekleme Uygulamamızı yapacağımız kitle. Askerler, Polisler, Gümrükçüler, Doktorlar, Taksi şoförleri, Örneklem neden önemlidir? Neden ihtiyaç duyarız?
ÖRNEKLEM BÜYÜKLÜĞÜNÜN BELİERLENMESİ *Büyük örneklem hacmi alınırsa....olur *Küçük örneklem hacmi alınırsa.sağlanamaz YÖNETİMDE SAYISAL TEKNİKLER 4
ÖRNEKLEM BÜYÜKLÜĞÜNÜN BELİERLENMESİ *Büyük örneklem hacmi alınırsa kaynak israfı olur *Küçük örneklem hacmi alınırsa sağlanamaz Beklenen yarar YÖNETİMDE SAYISAL TEKNİKLER 5
Temel Terimler Öğe(birim, ünite) Bilimsel çalışmada bilginin toplandığı ünitedir. Örn: kapkaç konusunda kimler? Öğrenci,polis, mağdurlar, düşüncesi sorulan yoldan geçen vatandaş
Temel Terimler Evren: Çalışma için verilerin toplanacağı öğe/birimlerin yer aldığı, örnek grubun temsil etmeye çalıştığı büyük gruptur. Örn:Turgut Özal Üniversitesindeki öğrencilerin disiplin suçu almaları konusundaki düşünceleri araştırıldığında kayıtlı olan tüm öğrenciler evreni kapsar
Temel Terimler Örnek: Evrenin içinden çeşitli yöntemlerle seçilmiş, evreni temsil edeceği varsayılan ve elde edilen sonuçların evrene genelleyebileceği, öğelerin oluşturduğu alt guruptur. Örn: Bir önceki örnekte çalışma için Üniversiteden 100 öğrenci seçilmesi Örnek Listesi/Çerçevesi: Çalışma için belirlenmiş evrenden örnek grubu seçmek için gerekli olan kayıtların bulunduğu listedir. Tam, eksiksiz ve güncel olmalıdır. Örn: Bir önceki örnekte öğrenci listesinin tamamı
Temel Terimler Örnekleme: Çalışma evreninden örneklem seçme veya belirleme sürecidir. Örnekleme Birimi: Evrenden örnek grup içerisine seçilen her bir öğeye denir.
ÖRNEKLEM NEDİR Üzerinde araştırma yapılan evrenden, o evreni temsil edecek ve o evren hakkında güvenilir çıkarımlarda bulunulmasını sağlayacak belli bir bölümünün seçilmesi işlemidir (karakteristik ve nitelikler önemlidir).
ÖRNEKLEM NEDİR Örneklemenin 2 temel amacı, Evreni temsil etmeli Örneklem üzerinden evren için genelleme yapılabilmelidir.
Örneklemin Temsil Yeteneği Örneklem seçilirken, örneklemin temsil yeteneği taşımasına ve yeterli büyüklükte olmasına dikkat etmek gerekir. Örneklem seçilerek yapılan araştırmalar zaman ve maliyet yönünden ekonomik olduğu gibi, çoğu zaman da bütün evrenin incelenmesiyle elde edilen sonuçlar kadar geçerli, sağlıklı ve güvenilir olabilir.
Örneklemede dikkat edilecek hususlar 1- Evren ve hedef kitlenin tanımlanması 2- Örneklemin hedef kitleyi ve evreni temsili 3- Rastlantısal/tesadüfü yöntemlerle seçilmeleri 4- Örnekleme hatasının boyutları
Örnek Genellenebilirliği Örneklemin evreni yansıtma kapasitesidir. Örneklemden elde edilen sonuçların evren çalışıldığında karşılaşılacak sonuçlarla benzerlik göstermesidir. Örneklem Evren Konya daki 1,000 Ev Hanımı Konya daki Tüm Ev Hanımları
Evrenlerarası Genellenebilirlik Bir evrenden elde edilen örneklem üzerinden yapılan çalışmadan elde edilen sonuçların başka bir evrene genellenebilirliği. DIŞ GEÇERLİLİK TE DENİLEBİLİR. Konya daki 1,000 Ev Hanımı Manisa daki Ev Hanımları
Örnekleme Çeşitleri Olasılık faktörü olup olmamasına göre ikiye ayrılır. 1. Olasılık Örnekleme (Tesadüfi) Deneğin çalışma evreninden seçilebilme olasılığının bilindiği, her öğenin eşit şansının bulunduğu ve bu olasılık oranının sıfır olmadığı örnekleme metotlarını içerir.
Örnekleme Çeşitleri Olasılık faktörü olup olmamasına göre ikiye ayrılır. 2. Olasılıklı Olmayan Örnekleme Deneklerin seçilme olasılıkları eşit değildir.
Olasılıklı Örnekleme Yöntemleri Basit Rastgele Örnekleme Sadece şans unsuruna göre seçilme imkanı sağlar (KURA YÖNTEMİ). Önyargı ve peşin hükümlerden uzaktır. (küçük gruplarda işe yarar ancak büyük gruplarda? Ve karakteristikler önemli ise?).
Olasılıklı Örnekleme Yöntemleri Sistemli Rastgele Örnekleme Tüm listeden belli bir sistematik doğrultusunda ancak yine şans unsuruna göre seçilme esasına dayalı örnek seçimi. 1- Liste harf sırası gibi bir yöntem (Fakat rütbe veya yaş gibi bir sıralama yanlış.gurubun tamamını kapsamaz)
Olasılıklı Örnekleme Yöntemleri Sistemli Rastgele Örnekleme Tüm listeden belli bir sistematik doğrultusunda ancak yine şans unsuruna göre seçilme esasına dayalı örnek seçimi. 2- Öncelikle örnekleme aralığı belirlenir (Evren / örneklem sayısı, YANİ n rakamına karar verilir). İlk öğe (n rakamına kadar olan kısımdan) rastgele örnekleme yöntemiyle seçilir, sonra n inci kişiler ayrılarak örneklem oluşturulur. (
Sistematik Örnekleme Bir başlangıç noktası belirlenir(burada 3. şahıs) ve her 3 kişi sonrası eleman seçilir.
Olasılıklı Örnekleme (Tesadüfi) Yöntemleri Katmanlı Rastgele Örnekleme orastgele yönteme birkaç seçenek eklenmiştir. oçalışma evrenini daha etkili kılmaya çalışır. Evren hakkında her şeyi öğreniriz. oörneğin evreni temsil etme kabiliyetini arttırmak için yapılır. orastgele seçimden önce evren belli bir amaçla filtre edilir (yaşa, cinsiyete, öğrenim durumu vb.)
Katmanlı Rastgele Örnekleme Örn: Memurların hiyerarşi konusundaki görüşleri.. Genç ve yaşlı Bayan ve erkek Rütbeli ve rütbesiz Merkezde ve taşrada çalışan
Katmanlı Rastgele Örnekleme Orantılı Katmanlı Örnekleme Evrendeki orana göre örneğin oluşturulmasıdır. Örnek Evren %30 Bayan %70 Bay %30 Bayan %70 Bay
Katmanlı Rastgele Örnekleme Orantısız Katmanlı Örnekleme Evrendeki oran dikkate alınmaksızın kriter değişkenlerin hepsinden eşit oranda denekten oluşturulan örnek grubudur (rastgele seçilir). Örnek Evren %50 Bayan %50 Bay %30 Bayan %70 Bay
Küme Örneklemesi Küme örneklenmesi yöntemi ilk önce kümeler belirlenmekte, sonra bu kümelerden rastgele örnekleme yöntemi ile kişilerin veya öğelerin seçilmesini öngörmektedir.
Küme Örneklemesi Ankara evreninde 6. sınıflardan seçilecek bir örnek için okullar bir küme 6. sınıflar ikinci bir kümeyi oluşturur. Bundan sonra katmanlı veya sadece rastgele yöntemle denekler seçilerek örnek oluşturulur. Tam ve güncel liste bulunmadığı (bütün ulusal listelerde eksiklikler vardır) ya da tüm coğrafi alana dağılmış evrenler söz konusu olduğunda veya alan görüşmesi gibi çalışmalar yapıldığında kullanılması çok yararlı bir yöntemdir.
Yani Küme Örneklemesi İki aşamalıdır. 1- Doğal olarak oluşmuş kümeler arasından rastgele yöntemlerle kümeler seçilir. 2- Tesadüfi olarak seçilen bu kümelerden gene rastgele yöntemlerle öğeler seçilir.
Çok aşamalı örnekleme Birden fazla rastgele örnekleme tekniğinin kullanıldığı yöntemdir. Bazen kümelere ayırdığımızda da masraf ve zaman kaybı halen yüksektir. Aşamaları: 1- Öncelikli örnekleme birimleri veya kümeler listelenir. 2- Buradan rastgele yöntemlerden birisiyle örnek grup seçilir. 3- Sonra bu ikincil örnekleme grupları tekrar listelenir. Ve gene örnek listelenir.
Çok aşamalı örnekleme Birden fazla rastgele örnekleme tekniğinin kullanıldığı yöntemdir. Örneğin :Turizm Bakanlığı personeli ile bir çalışma yaptığımızı düşünelim. Önce bölgeler, sonra büyükşehir-orta şehir, sonra illeri ilçeleri rastgele seçeriz. Sonra ikincil örnekleme sistemimizi oluştururuz (Bakanlık memurlarının, yaşı cinsiyeti vs )
Olasılık Olmayan Örnekleme Yöntemi 1. Deneklerin seçilme olasılıkları eşit değildir. 2. Daha çok keşfedici (Nitel) çalışma türü için kullanılır. 3. Çalışma evrenini temsil konusunda sınırlıdır.
Peki neden olasılıksız örneklem seçme Çünkü her zaman listenin bulunması imkan dahilinde değildir (ya da çok geniştir, güncel değildir v.s).. Daha ucuz, az zaman harcatır. Daha fazla detay bilgi üretir (öğe kıstas ve karakteristikleri araştırmacı belirler (araştırmacı bunları bilgi, tecrübe ve amaca göre belirler, dolayısıyla sübjektif bir örneklem seçme süreci vardır).
Elverişlilik örneklemesi Öğeler elverişli oldukları için seçilirler (basın sıklıkla kullanır, temsil ve genelleme amaçları başat değildir). Ama bazen mecbur kalırsınız.(örneğin otobüs terminallerindeki artan suç oranları ile ilgili yolculuk istikametinde anketleri dağıtıp toplamak)
Elverişlilik örneklemesi Öğeler kolay ulaşılabilir. Fazla kaynak gerektirmez (zaman, para vb) Evreni temsil etmede son derece sınırlıdır Önyargı ve hata payı yüksektir Örn: Kızılay da önünüze çıkanlara son siyasi olaylarla ilgili sorular soruyorsunuz.
Belli bir amaç doğrultusunda rastgele olmayan her deneğin seçilme olasılığını kapsamayan örnekleme yöntemidir. Belli bir özelliğinden dolayı öğeler seçilir, dolayısıyla evren hakkında oldukça detay bilgi gerekmektedir. Evreni temsil etmede ve genellenebilmede son derece sınırlıdır (ayrıca araştırmacı hatası da her zaman gündemdedir).. Amaçlı veya yargıya dayanan Örneklem
KISACA: Rastgele yöntem kullanılamadığında ve evren hakkında detay bilgi var ise en uygun yöntemdir de denilebilir. Amaçlı veya yargıya dayanan Örneklem 18 yaşında, Kürt kökenli, bayan olup daha önce aile içi şiddete maruz kalıp mor çatı sığınma evinde (Vakıf) kalıyor olmak. Örn: kapkaç çalışıyorsunuz Ankara, İstanbul ve İzmir i seçtiniz (rast gele değil, neye göre o zaman?)
Olasılık Olmayan Örnekleme Yöntemi Kota Örnekleme Katmanlı Rastgele Örnekleme ile karıştırılır ancak burada Rastgele örneklem seçme yoktur. Belli bir kotanın belirlenerek bu kotaların doldurana kadar örnek denek bulunup bu deneklere çalışmanın uygulanması. Elverişlilikten farkı: %55 erkek %45 kadın dan oluşan bir evren için yapılacak anketin %55 erkek %45 kadın oluncaya kadar belli bir listeden seçilmemiş, herhangi bir olasılık olmaksızın seçilen örnek. (biraz daha bilimsel çünkü evrenin genel karakteristikleri yansıtılır, AMA hepsi değil)
Olasılık Olmayan Örnekleme Yöntemi Alışveriş merkezinde yapılan anketler cinsiyet ve yaşa göre sınırlama koyduğunda kota örneklem metodu kullanarak önüne gelenlerle araştırmayı rastgele seçim metoduna dayanmaksızın yapabilir. Kolaydır çünkü 1) Örnek listesi gerektirmez 2) Anketlerde olduğu gibi yanıt oranını tutturmak için aynı kişilerle sürekli irtibat kurmak zorunda değilsiniz (yanıt oranı düşüklüğü sorun değildir).
Olasılık Olmayan Örnekleme Yöntemi Kartopu Örneklem: Ulaşılması çalışılması zor evrenler için kullanılır. ve Aranılan karakteristiklerin bulunduğu bir denek bulunur (kapıcı) bu denekten başka bir deneği önermesi istenir. (güven tesisi, teşvik unsurları).
Olasılık Olmayan Örnekleme Yöntemi Kartopu Örneklem Genelleme tüm olasılıklı olmayan yöntemler gibi çok sınırlıdır. Hatta kartopu yöntemi genelleme yapmak için en zor yöntemdir denebilir. Örn: PKK nın şehir yapılanmasında bulunanların artan fiyatlar ve düşen gelir seviyeleri hakkındaki görüşlerini almak istiyorsunuz.
Olasılık Olmayan Örnekleme Yöntemi Kartopunun aşamaları 1- Hedefin tanımlanması aşaması 2- Kartopu örneklemenin başlatılması 3- Referans zincirlerinin başlatılması 4- Verilerin kalitesinin kontrol edilmesi aşaması
Örnekleme dağılımı Çalışma evrenine ait ortalamalar ve standart sapmalar gibi parametrelerle ölçülür. Çoğunlukla evrenin ölçmek mümkün değil dolayısıyla seçilen örnekleminkiler ölçüler. Örneklem sayısı fazla olursa iyidir. Örn: 230.000 kişilik EGM nin kilo ortalaması için rastgele yöntemlerle seçilmiş 50 şerli örneklem gruplarının kilo ortalamalarını almak.
Örnekleme dağılımı Sayı arttıkça dağılım normalleşecektir (çan eğrisi dağılımına dönüşecektir). Merkezi Sınır Teoremi (Central Limit Theorem). Örneklem ortalamaları ortada (ortalama etrafında) toplanır. Standart Sapma: Örneklem dağılımındaki ortalama skorlardan ne kadar farklı olduğu (yüksekse heterojen bir grup). SS varyansın kareköküdür.
Örnekleme dağılımı Güven aralığı: Tahminimizde kabul ettiğimiz yanılma oranıdır (% 95). 1SS: %68 2SS: %95 3SS: %99,7
Örnekleme Hatası Örneğin evrenden farklı olması durumudur. Kaçınılmazdır. Ancak en aza indirmek için yapılabilecekler vardır. Evrenin seçiminde yanlış örneklem seçmek Örnekleme yöntemi Örneğin temsil kabiliyeti kontrol edilmeli (evrene ait bilgi varsa karşılaştırma yapılabilir) Örneğin büyük olmasına çalışılmalıdır. Birden çok örneklem seçilebiliyorsa seçmek lazımdır.
Örnekleme Yanılgısı Olasılıklı olmayan örneklemelerde daha çok hata olma ihtimali vardır. Araştırmacının örnek seçimindeki hatası buna sebep olmaktadır. Şans unsuru bulunmadığından sübjektif ve sistematik hatalar yapılabilir
Örnekleme Yanılgısı Nedenleri: Kapsama Yanılgıları Örneklem Çerçevesinde problem olabilir. Örneklem listeleri kapsayıcı olmayabilir. (telefon, internet aboneleriyle yetinmek) Yanıtsızlık Yanılgıları Bazı denekler eksik yada hiç cevap vermeyebilir. (Yanıt oranında düşüklük). Örn: Literary Digest yaklaşık 2,4 Milyon (araba ve telefon sahipleri, cevap oranı % 24) kişi üzerinden bir sonraki başkanı yanlış tahmin ederken, Gallup ise 3000 kişi üzerinden (tesadüfi seçilmiş) doğru tahmin etmiş (1936, ABD, Roosevelt vs. Landon) Syf. 141.
Örneklem büyüklüğü 1- Evrenin heterojenik durumu: karakteristik benzerlikler ya da farklılıklar heterojenik durumu belirler. Heterojense daha büyük örneklem gerekir. 2- Arzulanan doğruluk: EGM yaş ortalaması 25-45 ne kadar tatmin edicidir, 33-35 e kıyasla. Büyüklük arttıkça standart hata da azalacaktır. Ancak denek sayısında 2000 ile 3000 arasında pek fark yoktur.
Örneklem büyüklüğü 3- Örnekleme Yöntemi: Olasılık ve olasılık tabanlı olmama bakımından. 4- İmkan dahilindeki kaynaklar: para, zaman, iş gücü 5- Veri analizinde planlanan analiz sayısı: Sosyal Bilimlerde en az 100 kişilik bir örneklem şarttır.
Küçük Örnekler Sonuçlar çok küçük olan örneklere dayanmamalıdır. Örneğin, MEB in yayınladığı Türkiye deki Öğrencilerin Sorunları anketine göre ankete katılan öğrencilerden 67% si en az 2 kere okuldan uzaklaştırılmıştır. Ne derisiniz?
Küçük Örnekler Türkiyedeki Öğrencilerin Sorunları anketine göre ankete katılan öğrencilerden 67% si en az 2 kere okuldan uzaklaştırılmıştır. Fakat bu sonuç sadece 3 öğrenciden toplanan anketlere göredir! Bazı medya organları örneklem büyüklüğünden bahsetmezler.
10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 ÖRNEKLEM BÜYÜKLÜĞÜNÜN BELİRLENMESİNDE DİĞER TEKNİKLER KREJCİE VE MORGAN IN BELİRLİ KİTLEDEN ÇEKİLECEK ÖRNEKLEM MİKTARI TABLOSU ( Sekeran, 1999:255) N S N S N S N S 10 14 19 24 28 32 36 40 44 48 52 56 59 75 80 85 90 95 100 110 120 130 140 150 160 170 63 66 70 73 76 80 86 92 97 103 108 113 118 180 190 200 210 220 230 240 250 260 270 280 290 300 123 127 132 136 140 144 148 152 155 159 162 165 169 320 340 360 380 400 420 440 460 480 500 550 600 650 175 181 186 191 196 201 205 210 214 217 226 234 242 N 700 750 800 850 900 950 1000 1100 1200 1300 1400 1500 1600 S 248 254 260 265 269 274 278 285 291 297 302 306 310
ÖRNEKLEM BÜYÜKLÜĞÜNÜN BELİRLENMESİNDE DİĞER TEKNİKLER BÜYÜK KİTLELER İÇİN ÖRNEKLEM GENİŞLİKLERİ (www.worldbank.org, 2002:36.slayt) GÜVEN ARALIĞI HATA PAYI %1 %2 %3 %5 %99 %95 %90 16.576 9.604 6.765 4.144 2.301 1.691 1.848 1.067 752 883 384 271 53
ÖRNEKLEM BÜYÜKLÜĞÜNÜN BELİRLENMESİNDE DİĞER TEKNİKLER (http://www.surveysystem.com/sscalc.htm) www.raosoft.com/samplesize.html www.custominsight.com/articles/random-sample-calculator.asp
Örnek 1997-2000 yılları arasında Polis Akademisinden mezun olan emniyet görevlilerinin suçun önlenmesinde teknoloji kullanımına yönelik görüşleri
1. Aşama Genel Evren: 1997-2000 yılları arasında mezun olan (1997-750, 1998-680, 1999-450, 2000-480) 2360 emniyet görevlisinin tümü. 2. Aşama Çalışma Evreni: Genel evrende belirtilen 2360 mezundan ulaşılabilenlerin tümü. 3. Aşama Örnekleme Yöntemi: Küme Örneklemesi ve Basit Rastgele Örnekleme
Örnek Eskişehir ili İlköğretim ve Ortaöğretim okullarında göreve yeni başlayan ve aday öğretmenlere uygulanan Adaylık Eğitimi Programına katılmış olan öğretmenlerin görüşlerine dayalı olarak Öğretmenlerin Adaylık Eğitimi Programının değerlendirilmesi
Genel Evren: Eskişehir ili İlköğretim ve Ortaöğretim okullarında görev yapan ve Adaylık Eğitimi Programına katılmış öğretmenlerin tümü. Çalışma Evreni: Genel evrende belirtilen öğretmenlerin içinden ulaşılabilen öğretmenlerin tümü Örnekleme Yöntemi: Amaçlı veya yargıya dayanan Örneklem Eğitime katılan öğretmenlerin unutma olasılığını en aza indirmek, yapılan en son uygulamayı betimleyip daha güvenilir ve varolan son durumu yansıtıcı veriler elde etmek amacıyla, programa son katılan grup temel alınarak geriye doğru iki yıl gidilmiştir (2008-2009 ve 2009-2010 öğretim yılları).