Sigarayı Bırakma Poliklinikleri Yapılandırılması Doç Dr Zeynep Ayfer Aytemur İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı
Sigara bırakma poliklinikleri, rutin poliklinik hizmetlerinden farklıdır Hastaların özellikleri itibariyle daha yoğun ilgi bekleyen ve yakın takip edilmesi gereken gruplardır
MUTLAKA HER HASTANIN SİGARA DOSYASI OLMALIDIR Fiore MC, Bailey WC, Cohen SJ, et al. Treating Tobacco Use and Dependence. 2000
DOSYA İÇERİĞİ Kayıt Bağımlılık düzeyi Sigara ve medikal özgeçmiş Tedavi öncesi değerlendirme Tedavi seçimi Özel gruplarda tedavi seçimi
Hastanın Kimlik Bilgileri Tarih Protokol No Adı Soyadı Doğum Yeri veyılı Cinsiyeti Medeni Durumu Eğitim 1.Okur- yazar değil 4. Ortaokul 2.Okur- yazar 5. Lise 3. İlkokul 6. Üniversite Meslek Yaptığı İş Adres E-posta Telefon
Bağımlılık Düzeyi Hastanın bağımlılık düzeyini saptamada Anket formları -Fagerstrom Testi -ICD-10 anket formu -Kantitatif testler Biyokimyasal parametreler -Nikotin -Kotinin World Health Organization. International Classification of Diseases, 10th Edn. Geneva, World Health Organization, 1992. Etter JF, LeHouezec J, Perneger TV. Neuropsychopharmacology 2003; 28: 359 370.
1. Günde kaç sigara içiyorsunuz? Fagerstrom Testi 10 taneden az 0 puan 11-20 1 puan 21-30 2 puan 31 ve daha fazla 3 puan 2. İlk sigaranızı sabah kalktıktan ne kadar sonra içersiniz? İlk 5 dakika içerisinde 3 puan 31 60 dakika içinde 1 puan 6-30 dakika içerisinde 2 puan 1 saatten sonra 0 puan 3. Sigara içilmesi yasak olan sinema, kitaplık gibi yerlerde bu yasağa uymakta zorlanıyor musunuz? Evet 1 puan Hayır 0 puan 4. En fazla vazgeçmek istemediğiniz sigara hangisidir? Sabah içilen ilk sigara 1 puan Diğerleri 0 puan 5. Sigarayı günün ilk saatlerinde, daha sonraki saatlere kıyasla daha sık içiyor musunuz? Evet 1 puan Hayır 0 puan 6. Günün büyük bir bölümünü yatakta geçirmenize neden olacak kadar ağır hasta olsanız, yine de sigara içer misiniz? Evet 1 puan Hayır 0 puan Toplam bağımlılık puanı:...değerlendirme 0-2 çok düşük 3-4 düşük 5 orta düzeyde 6-7 yüksek 8-10 çok yüksek
TÜTÜN ÖZGEÇMİŞİ Tütüne başlama yaşı Başlama ve devam etme nedeni Kullandığı tütün tipi Sigara tüketimi (paket yılı) Sigarayı bırakmayı isteme nedenleri Bırakma denemeleri Başka bağımlılık yapıcı madde hikayesi Sigara içme isteğini artıran nedenler
MEDİKAL SORGULAMA Baş ve Boyun : Baş ağrısı- dönmesi: Paslı dil: Gözlerde kızarıklık - kanlanma: Kötü tat: Dişlerde sararma: Burun tıkanıklığı Solunum sistemi yakınmaları Öksürük: Kan tükürme: Balgam: Göğüs ağrısı: Nefes darlığı Kardiyovasküler sistem yakınmaları Angina: Ortopne: PND: Çarpıntı: Gastrointestinal sistem yakınmaları Bulantı- kusma: Kabızlık:İ ishal: Midede ekşime yanma: Ürogenital sistem yakınmaları Noktüri Libido kaybı: Dizüri: Nörolojik sistem yakınmaları Konvüzyon: Serebrovasküler Cerrahi: Epilepsi Kafa travması: Psikiyatrik problemler: Daha önce psikiyatrik tedavi (ilaç, grup terapi... vb) gördü mü? Son 2 haftadır kendini nasıl hissediyor? Geçirdiği ve şimdiki Hastalıklar: Kaza-Operasyon Hikayesi: İlaç Öyküsü: Kafa travması: Epilepsi hikayesi: SOY GEÇMİŞİ: Diabet: Akciğer kanseri: Angina- İnfarktüs: Diğer kanserler: Kronik bronşit: Hipertansiyon: Peptik ulcus: Hiperlipidemi: Damar tıkanıklığı (Periferik, serebrovasküler): FİZİK MUAYENE: Kilo: Boy: Nabız: Tansiyon Arteriyel: Solunum Sayısı: Cilt- mukoza Baş- boyun Solunum sistemi Kardiyovasküler Sistem Gastrointestinal Sistem Genitoüriner Sistem
MEDİKAL HİKAYEDE Sigara bırakma döneminde kişi depresyon belirtileri gösterebilir Zemindeki psikiyatrik hastalığı kötüleşebilir Ağır sigara içicilerinde, klinik veya subklinik olarak şizofreni, dikkat eksikliği, hiperaktivite, diğer madde bağımlılığı gibi eşlik eden hastalıklar olabilir. Özellikle KOAH hastalarında depresyon ve anksiyete sıktır Glassman AH, Covey LS, Stetner F, Rivelli S. Lancet 2001; 357: 1929 1932. Wagena E, Kant I, Huibers MJ, et al.. Eur J Epidemiol 2004; 19: 147 153.
İSTENECEK TETKİKLER Hemogram EKG Soluk havasında CO düzeyi Karaciğer fonksiyon testleri Solunum fonksiyon testi (SFT) Kolesterol paneli
CO analizatörü Yarılanma ömrü 4 saattir CO seviyesi öğleden sonra ölçülmeli Hiç sigara içmeyenlerde soluk havasında CO değeri 1-3ppm Çevresel tütün dumanına maruz kalanlarda 4ppm Sigara içen kişilerde bu değerler 10-20ppm (%2-5 COHb)
SFT Sigara, FEV1 değerlerinde azalmaya sebep olur Sigara bırakıldığında, FEV1 deki düşüş azalır Ayırıcı tanı için SFT önemli Hasta motivasyonunda kullanılır Fletcher C, Peto R. BMJ 1977; 1: 1645 1648. Kerstjens HAM, Rijcken B, Schouten JP, Postma DS. Thorax 1997; 52: 820 827ü Gorecka D, Bednarek M, Nowinski A, et al. Chest 2003; 123: 1916 1923.
Tedavi öncesi değerlendirme Sigara bırakma isteği Hangi evrede olduğunun doğru değerlendirilmesi
Tedavi seçimi Klavuzların hepsi, sigara bırakmada farmakoterapi ve davranışsal-bilişsel tedavinin mutlaka kombine edilmesini önermektedir Tonnesen P, Carrozzi L, Fagerström KO, et al. Eur Respir J 2007; 29: 390 417. West R, McNeill A, Raw M. Thorax 2000; 55: 987 999. World Health Organisation. Geneva, WHO, 2001.
DAVRANIŞSAL BİLİŞSEL TEDAVİ Özel hazırlanmış yardımcı materyaller (kitap, buklet, broşür) Kısa öğütler Kişiselleştirilmiş danışmanlık Grup terapisi Telefon görüşmeleri Lancaster T, Stead L. 2004; 4: CD000165. Rice V, Stead LF. 2004; 1: CD001188. Lancaster T, Stead LF. 2005; 2: CD001292. Stead LF, Lancaster T. 2005; 2: CD001007.
ÖZETLE Sigara bırakma hastaları özel olup tedavi planlanırken hastanın ek hastalıklarıyla değerlendirilmesi gerekli Sadece tedavi değil, bırakma sonrası dönemde karşılaşacağı güçlükler yakın takip edilmeli Tavsiye edilen takip şekli bırakma günü ve 1. haftada yüz yüze görüşmektir Görüşmeler mümkünse yüz yüze yapılmalı eğer bu mümkün değilse telefon görüşmesi yapılmalı