GİRİŞİMCİLİK VE TESİS PLANLAMASI

2 Ders Kitabı GİRİŞİMCİLİK VE TESİS PLANLAMASI Öğretim Görevlisi Tuna Uslu MSc ODABAŞI, Yavuz (2004), Girişimcilik, Anadolu Üniversitesi Yayını No:1567 MEGEP (2006) Girişimcilik, Milli Eğitim Bakanlığı, İÇMEP, Ankara http://www.havzaeml-icmep.com/evraklar/kitap/girisimcilik.pdf tuna.uslu@gedik.edu.tr 3 4 Ek Ders Materyali Dersin Proje Çalışması ARIKAN, Semra (2002) Girişimcilik: Temel Kavramlar ve Bazı Güncel Konular, Siyasal Kitabevi İRAZ, Rıfat (2005) Yaratıcılık ve Yenilik Bağlamında Girişimcilik ve KOBİ ler, Çizgi Kitabevi, Konya MÜFTÜOĞLU, Tamer ve Tülin DURUKAN (2004) Girişimcilik ve KOBİ ler, Gazi Kitapevi KURATKO S. Donald ve M. Richard HODGETTS (2009) Entrepreneurship; Theory, Process and Practice, 8e, South Western Cengage Learning USLU, Tuna (2011) Küçük İşletmelerde Kurumsallaşmanın Etkileri Üzerine Görgül Bir Çalışma: Bilgi Altyapısı, Örgütsel İletişim ve Kalite Süreci Açısından Küçük ve Büyük İşletmelerin Kıyaslanması, 7. KOBİ ler ve Verimlilik Kongresi Bildiri Kitabı, ed. Müge İşeri, Gülsüm Savcı Gökgöz, İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi Yayın No: 155, ISBN: 978-605-87976-8-0, ss. 379-387 USLU, Tuna (2011) Sanayi Sektöründe KOBİ ve Büyük İşletme Çalışanlarının Yatırım Yapma Tercihleri ve İşlerini Sahiplenme Biçimleri, 7. KOBİ ler ve Verimlilik Kongresi Bildiri Kitabı, ed. Müge İşeri, Gülsüm Savcı Gökgöz, İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi Yayın No: 155, ISBN: 978-605-87976-8-0, ss. 263-270 USLU, Tuna (2011) Küçük ve Mikro İşletmelerin Bilgi Yönetimi Düzeyi, Uygulamaları, Aralarındaki Farklar ve Örgütsel Çıktılar, 7. KOBİ ler ve Verimlilik Kongresi Bildiri Kitabı, ed. Müge İşeri, Gülsüm Savcı Gökgöz, İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi Yayın No: 155, ISBN: 978-605-87976-8-0, ss. 30-40 Projenin amacı, programda ve derste kuramsal olarak elde edilen bilgilerin yeni bir iş fikri bularak değerlendirilmesi ve benzerlik/farkların belirlenmesi, bireysel olarak fizibilite raporu hazırlanması, İş planı ve önerilerin (iş fikri yaratılması, yeni bir işletmenin kurulup kurulmaması, faaliyet konusu, ürün ve hizmetler) sunulmasıdır. 1

5 Dersin Proje Çalışması A) Proje/İş Fikri 1. İş Fikri Bulma 2. Teknik Çizim ve Dokümantasyon 3. Patent Çalışması B) Fizibilite Çalışması 1. Ekonomik Etüt 2. Teknik Etüt 3. Finansal Etüt 4. Yasal Etüt 5. Örgütsel Etüt C) İş Planı 1. İş Planı Özeti 2. Girişimci Tanıtımı 3. Kurulacak İşin Temel Nitelikleri ve Kuruluş Dönemi Planı 4. İş Fikrinin Piyasa ve Talep Özellikleri Araştırması Sonuçları 5. İşletmenin Uygulayacağı Pazarlama Planı 6. Ürün/Hizmet Üretiminde Kullanılacak Temel Süreçler ve Üretim Planı 7. Örgütlenme ve Yönetim Planı 8. İşletme Finansman Planı GİRİŞİMCİLİK Girişimcilik (Entrepreneurship) İlk kez ortaçağda kullanılan bu kelimenin entreprendere kökünden geldiği yani iş yapan anlamına geldiği görülür. Bu tanım zaman içinde değişmiş, gelişmiş ve özellikle 20. yüzyılda daha çok risk alma, yenilikleri yakalama, yaratıcı olma, fırsatları değerlendirme ve tüm bunların hayata geçirilme süreci olarak anlamlandırılmaya başlanmıştır. Bu tanımdan da anlaşılacağı gibi girişimcilik sadece kişinin kendi işini kurması değil, mevcut işini revize etmesi veya yeni bir sektöre açılması olabilir. 7 Yaratıcılık (Creativity) ve Yenilik (Innovation) Yaratıcılık, yeni fikirler geliştirme, problemler ve fırsatlara yeni bakış açıları getirebilmektir. Yenilik ise, bu problem ve fırsatlara insanların yaşam kalitesini geliştirecek ya da iyileştirecek yönde yaratıcı çözüm yollarını uygulama becerisidir. 8 2

Yaratıcılık (Creativity) ve Yenilik (Innovation) Yaratıcılık ve yenilik yapma işletmede devamlı bir süreç olmalıdır. Bu yeniliklerden bir çoğu başarısızlıkla sonuçlanabilmekte, ancak bir tane elde edilen başarılı sonuç işletmeyi arzu ettiği noktalara taşıyabilmektedir. 9 Yaratıcılık (Creativity) ve Yenilik (Innovation) Girişimcileri yenilikçi olmaya sevk eden bir anlamda zorlayan nedenleri 4 başlık altında özetlemek mümkündür: Pazarla ilgili nedenler: İşletmeler artan rekabet ortamı içerisinde rakipler karşısında teknik üstünlüğünü korumak ya da pazara hakim olmak amacını taşımaktadır. Örgütsel nedenler: Örgütsel verimliliği tesis etmek, karı artırmak, yenilik yapmaya elverişli yaratıcı bir örgütsel ortam geliştirmek istenmesidir. Örgütsel ortam yaratıcılığa elverişli değilse, bireylerin yaratıcılıklarını kullanmaları ya da geliştirmeleri mümkün değildir. Sosyal nedenler: Kamuoyu nezdinde işletmenin imajını kuvvetlendirme, tüketicilerin değişen taleplerini karşılayabilme, işletmeye ve ürünlerine güven duyulması gibi. İş görenlerle ilgili nedenler: Nitelikli personeli işletmeye çekebilmek ve bunların işletmede kalmasını sağlamak, motivasyonlarını ve üretkenliklerini artırmak gibi nedenleri içermektedir. 10 Yaratıcılığın Önündeki Engeller 11 Yaratıcılığı Artırma Yolları 12 1. Tek doğru bir cevap bulmaya çalışma 2. Mantıklı olmaya odaklanma 3. Kuralları sık sıkıya izleme 4. Devamlı pratik olma 5. Oyunu saçma ve anlamsız görme 6. Aşırı derecede uzmanlaşma 7. Belirsizlikten kaçınma 8. Aptal gibi görünmekten korkma 9. Hata ve başarısızlıklardan korkma 10. Yaratıcı olmadığına inanma Organizasyon içinde yaratıcı ortamı geliştirme yolları şunlardır: Yaratıcılığı çalışanlardan bekleme ve talep etme Başarısızlığı tolere ve kabul etme Merak ve ilgiyi teşvik etme Problemleri mücadele unsuru olarak görme Yaratıcılık konusunda eğitimler verilmesi İşletme içinde yaratıcılığa destek verme Yaratıcılığı ödüllendirme Yaratıcı davranışı model yapma 3

13 14 Girişimci Kimdir? Toplumun gereksinim duyduğu ürünleri üreterek, hizmetleri sunarak, ya da ticaret yaparak, maddi-manevi kazanç sağlamayı hedefleyen, Girişimci Kimdir? Üretim faktörlerini bir araya getiren kişidir. Girişimcinin üretim sürecinde elde ettiği gelire kar denir. Girişimci kar elde etmek amacıyla girişimde bulunurken üretim sürecinin risklerini üzerine alır. Girişimciyi girişimci yapan en önemli özellik risk almasıdır. Dönem sonunda kar elde etmeyi amaçlarken zarar da edebilir. 15 16 Girişimci Kimdir? Bu amaçla kendi işini kurmak için harekete geçen, ve iş fikrini gerçekleştirmek için araştırma, planlama, örgütlenme, ve koordinasyon çalışmaları yapan, Girişimci Kimdir? Sonuçta gerekli bilgi-beceri, işyeri, eleman, makine-ekipman vb. işletme giderleri ile finansman kaynaklarını bir araya getirerek, kendi işini kuran kişidir... 4

17 18 Girişimci Kimdir? Fırsatları gören, fizibilite hesabı yapabilen, Cesaretle risk alıp yenilik yapan, rekabete ayak uyduran, Katma değer yaratan, İstihdam yaratan ve bunun sorumluluğunu yüklenen, Değişime uyum sağlayan ve değişimi yönlendiren, Araştırma-geliştirme ve ürün geliştirme işlevini yüklenen, Yenilikleri topluma yansıtan, Özetle, ulusal refahın itici gücü olan kişi veya kurumlardır. Girişimci Kimdir? Girişimci, kişilerin gereksinme ve isteklerini karşılayacak mal ve hizmet üretiminde bulunmak üzere, üretim araçlarını sağlayarak bir araya getirilmesi olanağı yaratan, kâr elde etme amacı güden ve tüm riskleri yüklenen kişidir. Girişimcinin temel özellikleri: 1. Üretim araçlarını sağlayıp üretime yöneltme 2. Ortaya çıkabilecek riskleri üstlenme 19 20 Girişimcilik Özellikleri Girişimcilik Özellikleri İş ve görevlere bağlanma Belirsizlikle yaşama becerisi ve orta düzeyde risk alma Fırsatları yakalama Objektif olma İyimserlik Paraya olan tutum Geri bildirim ihtiyacı Pro-aktif yönetim Bağımsız olma Başarma ihtiyacı İçsel kontrol odağı Yönetim becerisi, hedef belirleme yeteneği, harekete geçme isteği (motivasyon), planlama yeteneği, yeni fikirler bulma yeteneği, yaratıcılık, risk alma isteği, öğrenmeye açık olma, sosyallik, kararlılık, hırs, kendine güven, iyimserlik, önsezi yeteneği, fırsatları değerlendirme yeteneği, enerjik olma, esneklik, problem çözme yeteneği, güç koşullara dayanma yeteneği, hataları kabul edebilme yeteneği, bağımsızlık isteği, odaklanma yeteneği 5

21 22 Girişimcinin İşlevleri Yeni ürün ve hizmetler meydana getirmek ya da bilinen ürünlerin niteliklerini değiştirmek Yeni üretim yöntemleri geliştirip uygulamak Endüstride yeni ve gelişmiş örgütlenmelere gitmek Pazarlara açılmak Yeni girdi kaynakları bulmak Yönetim ve çalışanlar arasındaki ilişkileri kurmak İşletme ile kamu ve devlet arasındaki ilişkileri geliştirmek Girişimci, Yönetici ve Lider Yönetici, lider ve girişimci birbirine karıştırılabilir. Oysa bu üç kavram farklı fonksiyonlara işaret eder. Bir kişi işletmenin girişimcisi, yöneticisi ve lideri olabileceği gibi bu fonksiyonları farklı kişiler de yerine getirebilir. Yönetici: İşletmeyi girişimci adına yöneten kişidir. Girişimcinin kendisine verdiği yetkiyi kullanarak işletmeyi yönetir. Yönetici risk üstlenmez. Dönem sonunda ortaya çıkan kar veya zarardan sorumlu değildir. Tek sorumluluğu yetkilerini kullanarak işletmeyi iyi yönetmektir. Lider: Çevresini etkileyebilen ve enerjilerini yapıcı bir biçimde yönlendirebilen kişidir. Girişimci işletmenin hem yöneticisi hem de lideri olabilir veya bu görevleri başkalarına bırakabilir. 23 24 Girişimciliğin Önemi Ekonomik büyüme ve işsizlik sorunu Rekabet ortamı Toplum menfaatleri Bireysel menfaatler Girişimciliğin Önemi Girişimciler yeni iş kolları ve işyerleri açarak toplumların ekonomik ve sosyal yönden gelişmesine, refah düzeyinin yükselmesine katkıda bulunurlar. Girişimcilerin yatırımları ülke gelirinin artmasını sağlar, büyüme ve kalkınmaya yardımcı olur. Girişimciler yeni iş olanakları sağlayarak istihdamın artmasını (işsizliğin azalmasını) sağlarlar. Girişimciler ekonomik ve sosyal yaşama yenilik ve dinamizm katarlar. 6

Girişimciliğin Avantajları Bağımsızlık Başarma Duygusu Saygınlık elde etme Kar elde etme Kişisel gelişime olan katkısı 25 Girişimciliğin Dezavantajları 1-Girişimciler kendi işinin patronu gibi gözükmekle birlikte, gerçek anlamda tam serbesti sahibi değildirler. 2-Girişimciler çoğu zaman beklentilerini, yapmak istedikleri ve hayalini kurdukları büyük projelere imza atmaktan vazgeçmek durumunda kalırlar. 3-Bir iş açma ve işletmenin riski ile girişimci çalışmaktadır. Faaliyetlerini sürdürecek ve hayatta kalabilecek kadar para kazanabilme garantisi de yoktur. Bu anlamda yüksek düzeyde iş stresi vardır. 26 Girişimciliğin Dezavantajları 4-Girişimcinin mesai saati yoktur. 5-Girişimci başarı elde etmeden önce başarısızlıkları yaşar. 6-Zorlu çalışma temposu bazı fiziksel problemleri de beraberinde getirmektedir. 7-Bozulan aile ilişkileri, genellikle de ailenin onaylamadığı yeni bir işe başlamanın stresi ile birlikte ortaya çıkmaktadır. 27 Karar Verme Süreci ve Girişimciliği Etkileyen Faktörler Yeni iş kurma isteğinde bireyin kültürü, alt kültür, altyapı, sosyal faktörler, ekonomik faktörler, bilgi alt yapısı, finansman olanakları, teknoloji kapasitesi, piyasa yapısı, bireysel özellikler, yasalar ve düzenlemeler gibi çeşitli unsurlar, aile, öğretmenler, meslektaşlar, arkadaş çevresi etkili olmaktadır. Ancak yeni bir işyeri kurmayı mümkün kılan ve bu anlamda etkileyici temel unsurlar şunlardır: 1-Devlet 2-Alt yapı 3-Pazarlama yöntemleri 4-Rol modeller 5-Finansal kaynaklar 28 7

Girişimcinin İzlemesi Gereken Yol Haritası Bir Fikre İhtiyacım Var (Gözlem, Kopya, Franchise) Bir Fikrim Var (Uygulanabilir mi, Satar mı?) Fikrimi Koruyabilir miyim (Patent, Telif Hakları) Yeni İşe Doğru (Hazırlıklar) İş Planı İş Bölümü Pazarlama Operasyon ve Finansman Temini 29 İŞ KURMA SÜRECİ Türkiye de Girişimcilik Yapılabilecek İş Alanları Türkiye de girişimcilik yapılabilecek iş alanları konuları itibarıyla iki ana grupta toplanmaktadır. Hizmet üretimi yapabilecek pazarlama ve ticaret turizm, serbest meslek iş fikirleri Mal üretimi yapılabilecek iş fikirleri 31 Hizmet Üretimi İş Fikirleri Eğitim ile ilgili iş fikirleri Serbest meslek iş fikirleri Genel hizmet ile ilgili iş fikirleri Turizm iş fikirleri Pazarlama ve ticaret ile ilgili iş fikirleri Bunlarda kendi içinde pek çok gruba ayrılır. Örnek: seyahat acenteciliği, çiçek satıcılığı, beyaz eşya ticareti, bilgisayar pazarlama, kırtasiye pazarlama, reklamcılık-grafik tasarımı, emlak büroları vb. 32 8

33 34 Mal Üretimi Yapılabilecek İş Fikirleri Bir İş Kurmanın Mahiyeti Tarım, hayvancılık ve gıda sanayi iş fikirleri Orman malları sanayi iş fikirleri Tekstil, hazır giyim ve deri sanayi iş fikirleri Petro kimya ve kimya sanayi iş fikirleri Plastik ve lastik sanayi iş fikirleri Cam sanayi ve toprak seramik iş fikirleri Madencilik sanayi iş fikirleri Elektrik, elektronik makine ve malzeme yan sanayi iş fikirleri Kâğıt sanayi iş fikirleri Demir - çelik, makine imalat ve madeni eşya iş fikirleri Bunlar da kendi arasında pek çok iş fikrini altında saklar. Bu iş fikri konuları değişen dünya koşullarında çeşitlilik göstermekte ve her geçen gün yeni fikirler ortaya çıkmaktadır. Örneğin; güneş enerji sistemleri üretimi, bisiklet üretimi, kalorifer, kalorifer kazanı üretimi, teneke kutu üretimi, metal oyuncak üretimi vb. İş fikri yaratmak Pazar araştırması Hammadde ve diğer malzeme kaynakları ile, arz ve fiyat durumu kontrolü Üretim için gerekli tesis, makine, işgücü ve bilgi kaynaklarının incelenmesi maliyet hesabı (sabit yatırım ve işletme sermayesi belirlemeleri) finansman ihtiyacı ve kaynaklarının saptanması Satış fiyatı tahmini Satışın gerçekleştirilme şeklinin belirlenmesi İşin yasa çerçevesinin kararlaştırılması İş planı hazırlanması 35 36 İş Kurma Kendi işini kurmak isteyenlerin sağlıklı olarak bir işletme kurabilmesi için ihtiyacı olan 6 temel nokta vardır. İş fikri (idea) Kişisel nitelikler (personel attributes) Müşteriler (customers) Rakipler hakkında bilgi (knowledge of competitors) Strateji başlatmak (launch strategy) Kaynaklar (resources) 1. İş Fikri İyi bir iş fikri ile yola çıkmak başarılı olmada kritik bir önem arz etmektedir. potansiyel olarak iş fikrinin kaynakları şunlardır; Mevcut işletmeler Tüketiciler Dağıtım kanalları Araştırma ve geliştirme Mevcut franchise işletmeler Yenilikler Patentler, lisans anlaşmaları Araştırma kurumları Devlet Sanayi ve ticaret bağlantıları, fuarlar Gazeteler ve ekonomik (ticari) bültenler İş ağları (networking) ve bağlantılar İnternet, televizyon ve radyo 9

37 38 2. Kişisel Nitelikler Dayanıklılık (Stamina) Kararlı olmak ve adanmışlık (commitment and dedication) Fırsatçılık (opportunism) Yaşadığı olumsuzluklar karşısında çabuk toparlanabilme İleride olma, üstün olma motivasyonu Risk müphemiyet ve belirsizliğe ilişkin tolerans 3. Müşteriler Müşteriler işletmenin başarısının en önemli unsurudur. Girişimcinin amacı, en iyi yada en kaliteli ürünü üretmek değildir. Girişimci müşterilerin istediği ürünü, istenilen zamanda, istenilen yerde, istenilen niteliklere sahip bir şekilde ve rakiplerine kıyasla daha avantajla olarak sunabilmesidir. 39 40 4. Rakipler Hakkında Bilgi Bir endüstrideki rekabet düzeyini belirleyici 5 güç; Satın alanların gücü Tedarikçilerin gücü Yeni girişle ilgili tehditler İkame mallarla ilgili tehditler Endüstrideki rekabetçi durum 5. Strateji Başlatmak İşletmeler mal ve hizmetlerini satarken uygulayacakları ürün stratejilerini belirlemek durumundadır. Sürdürülebilir rekabetçi avantajı elde etmenin üç temel yöntemi; düşük fiyatlandırma düşük fiyat müşteri odaklı olmak 10

41 42 5. Strateji Başlatmak Bu üç değişken, dört ayrı pazar pozisyonunda konumlanmak için, işletmeler açısından, genel pazarlama stratejilerini şekillendirir. Genel Pazar Mal tedarikçisi Çarpıcı Başarı Düşük fiyat Yüksek fiyat 6. Kaynaklar Küçük işletme girişimleri sınırlı sermaye ile kurulduklarından, gereken kaynakların finansmanı güç olabilmektedir. Nakit yönetimini kolaylaştırmak açısından kiralama seçeneğine başvurulmaktadır. Küçük işletmelerin en temel finansman kaynağı bankalardır. Düşük farklılaştırma Pazar taciri Yüksek farklılaştırma Niş oyuncu Pazar Odaklı 43 44 6. Kaynaklar Sınırlı sermayeye sahip olan küçük işletme sahipleri, özellikle de geçmişi bulunmayan yeni kurulan işletmelerde kredibilite problemi nedeniyle bu kanallar da sınırlanabilmektedir. Bölgesel nitelikli faaliyet gösteren işletme sahipleri bu sorunu güçlü kişisel ilişkiler kurmak suretiyle çözebilir. 6. Kaynaklar Girişimci olabilmek için izlenebilecek 3 yol vardır. Bunlar: Kendi işini kurmak Mevcut bir işletmeyi satın almak yada İmtiyaz hakkı (franchising) 11

46 İŞ KURMA SÜRECİNDEKİ TEMEL ADIMLAR İş Kurma Sürecindeki Temel Adımlar MOTİVASYON İŞ FİKRİ ÇALIŞMA PROGRAMI ÖN DEĞERLENDİRME FİZİBİLİTE ÇALIŞMASI İŞ PLANI İŞİ KURMAK İŞİ GELİŞTİRMEK 47 48 İş Kurma Sürecindeki Basamaklar 1. Motivasyon 2. Proje/İş Fikri 3. Çalışma Programı 4. Ön Değerlendirme 5. Fizibilite (Yapılabilirlik) Çalışması 6. İş Planı 7. İşi Kurmak 8. Tesis Planlaması 9. İşi Geliştirmek 1. Motivasyona Sahip Olmak Girişimcinin Motivasyon Kaynakları: Kendi kendinin patronu olma, başkalarından emir alarak çalışmama isteği Mevcut iş seçeneklerinin verdiği maddi-manevi kazanımlardan daha fazlasına ulaşma isteği Kendi geleceğini kendi karar ve çabaları ile şekillendirme isteği Kendi işini kurmak dışında hayatını kazanma seçeneklerinin sınırlı olması Emekli vb. gruplarda olduğu gibi iş kurarak daha çok manevi tatmin sağlama çabası Bağımsız ya da esnek bir iş ortamına sahip olmak İş fırsatlarını değerlendirme isteği 12

49 50 2. Başarılı Bir İş Fikri Belirlemek 3. Çalışma Programı Yapmak İş fikirleri 3 temel kaynaktan ortaya çıkar: Geçmiş deneyim Bilgi ve beceriler Piyasadaki fırsatlar İş fikrinin belirlenmesinden, işin kurulması, ürün ve hizmetlerin ilk müşterilere ulaştırılmasına kadar geçen tüm süreçte yer alan araştırmalar, planlamalar ve uygulamalar eksiksiz ve gerektiği kapsamda yapılmalıdır. Girişimcinin bunu başarabilmesi için iş kurma sürecinin tamamını içeren bir çalışma programı yapması ve süreç boyunca bu programı geliştirmesi gereklidir. 4. İş Fikrinin Ön Değerlendirmesini Yapmak İş fikrinin uygulanmasını imkansız kılan makro bir engel var mı? Zaman kaybını önler Birden çok iş fikrini teke indirger 51 5. İş Fikrinin Fizibilite (Yapılabilirlik) Çalışmasını Yapmak Girişimci iş kurma sürecinin başında, öncelikle kurmak istediği işin, Sektör İş fikri Ölçek Doğru Zaman Ortaklar Yer Müşteriler Makineler vb. 52 faktörlerine sahip olduğundan emin olmalıdır. 13

5. İş Fikrinin Fizibilite (Yapılabilirlik) Çalışmasını Yapmak Girişimci gerekli özelliklere sahip mi? Seçeneklerin belirlemesi İş Modeli 53 6. İş Kurma Sürecinin İş Planı nı Hazırlamak Neler, ne zaman yapılacak? Aktiviteler arası ilişkiler ve zamanlama İş kurma sürecinde rehber 54 7. İşi Kurmak 55 8. Tesis Planlaması 56 İş kurma süreci detaylı aktivite planı İşin fiilen kurulması: İşyerini kiralama, Makine-ekipman ve malzeme satın alınması Yasal kuruluş işlemleri, Kredi işlemleri Personel temini, Deneme üretimi, vb. Tesis Yer Seçimi Bölgenin ulaşılabilirliği Bölgedeki rekabet Bölgedeki müşteri potansiyeli Bölgedeki yer için m2 başına alınan bedel Tesis Yerleşimi Ürüne göre yerleşimi Sürece göre yerleşimi Sabit pozisyonlu ürüne göre yerleşim Bunların karışımı 14

57 58 9. İşletmeyi Geliştirmek Ürün Ömrü Aynen insanlar gibi, her fikrin bir «ömür çevrimi» (life cycle) vardır. Buradaki ince nokta, geliştirme veya büyüme aşamasında olan bir ürün bulmaktır. İşletme kendi ayakları üzerinde durur hale gelir Gelişme başlar ve kullanılan kapasite yükselir İşletmeye yeni kapasiteler eklenir 60 İş Fikri İŞ FİKRİ İş fikri işe başlarken ortaya atılan fikirdir. İş fikrinin bir gereksinimi karşılamaya yönelik olması gerekir. Gereksinimler, karşılandığında olumlu duygular, karşılanmadığında olumsuz duygular yaratır. Bir gereksinimi karşılamak üzere ortaya atılacak bir iş fikri bulabilmek için yaratıcı olmak ve çevreyi iyi gözlemlemek gerekir. Girişimci adayının kendi ve yakın çevresinin deneyimlerinden yola çıkması da olasıdır. Girişimcinin unutmamak için gözlemlerini not etmesi son derece önemlidir. 15

61 62 İş Fikri İş fikri uygulanabilir olmalıdır. Başka bir deyişle iş fikri bir düş ya da hayal değildir. Girişimcinin hayal gücünün geniş olması olumlu bir özelliktir ama yine de girişimci belirli bir zaman dilimi içinde uygun ölçüde bir çabayla gerçekleştirilebilir fikirlere yoğunlaşmalıdır. Ayrıca girişimcinin kişisel bilgi, beceri ve deneyimleriyle gerçekleştiremeyeceği iş fikirlerini uygularken uzmanların desteğine gereksinim duyacağını, bunun da işinin üzerindeki kontrol gücünü azaltabileceğini unutulmamalıdır. İş Fikri Sosyal girişimcilerin dışındaki tüm girişimciler maddi kazanç, yani kar peşinde koşar. İş fikrinin de ticari olması, başka bir deyişle kar getirmesi gerekir. Girişimcinin üretim sürecinin risklerini üstlendiği ve kar etmeyi beklerken zarar da edebileceği göz önünde bulundurulduğunda iş fikrinin kar getirmesi iş fikrinin kar getirmesinin beklenmesi anlamına gelir. Girişimci işin belirli bir zamanda belirli koşullar altında ne kadar gelir getireceğini ve ne kadar masrafa (maliyete) yol açacağını tahmin etmeye çalışarak iş fikrinin kar getirmesi olasılığının bulunup bulunmadığını belirlemeye çalışır. Görüşü olumluysa iş fikrini uygulamak üzere çalışmalara başlar. İş Fikri 63 İş Fikri 64 16

65 66 İş Fikri Yaratmak Nereden Başlamalı? Lokasyon Sektör Talep Servis / Ürün Bilgi Birikimi / Tecrübe / Eğitim Karakter Özellikleriniz İş Fikriniz için geçerli bir nedeniniz olmalı... Örnek Hizmet vereceğiniz halihazırda tanıdıklarınızın olması Eksikliği hissedilen bir konuda; ihtiyaca cevap verecek olmanız Ortaklarınızın tecrübelerinin iş fikrinize yön vermesi İş Fikri Yaratmak % 1 Fikir - % 99 Çaba Bu aksiyona hemen geçmeniz anlamına gelmemeli... Araştırma Süreci Yeni bir iş fikriniz olduğunu düşünüyorsanız, bu fikrin daha önce uygulanıp uygulanmadığı mutlaka araştırın... Aklınızda olsun... Farklılık son yılların kilit ifadesi Girdiğiniz işlerde farklılık yaratarak, rekabet edin İş fikrinizi oluştururken, ne şekilde farklılık yapabileceğiniz ve benzer girişimcilerden sıyrılabileceğiniz hep beyninizi yormalı... 67 68 İş Fikri Üretme Yöntemleri 1. Beyin Fırtınası Dört ila sekiz kişi arasında bir grup insan bir araya getirilmeli, Beyin Fırtınası seansı için yaklaşık bir zaman tayin edilmeli, Ne kadar çılgın ya da acayip görünürse görünsün her fikir önerilmeli ve not edilmeli. İş Fikri Üretme Yöntemleri 1. Tersine Beyin Fırtınası Beyin Fırtınası sonucu ortaya çıkan notlara karşı argümanlar geliştirerek hata yapılabilecek noktaları tespit etmek üzerine kuruludur. 17

69 70 İş Fikri Üretme Yöntemleri 3. Fikirler Haritası Bir Fikirler Haritası üretmek için önce büyük bir kutu (veya daire) içine bir konu yazılır. Bu konu ile ilgili bir fikir aklınıza gelince, bunu o büyük kutuya bağlantılı başka bir kutu içine yazarsınız. Bağlantılı kutuların her serisi olabildiğince araştırılarak uzatılır. İstediğiniz kadar bağlantılı kutu ile süreci başlatabilirsiniz. 71 72 İş Fikri Üretme Yöntemleri İş Fikri Üretme Yöntemleri 4. Sorun Çözümü Yaklaşımı Olguları/gerçekleri belirleyiniz: Sorunun nedenini öğreniniz: Çözümler hakkında düşününüz: Mümkün olan çözümleri bir elemeden geçiriniz: En iyi çözümü seçiniz: Seçtiğiniz çözümü uygulayınız: Başarı veya başarısızlığı değerlendiriniz: Mümkün olan en iyi şekilde sorunun tam olarak ne olduğunu öğreniniz. Birkaç nedenden herhangi biri veya bunların herhangi bir kombinasyonu olabilir. Buna başkaları ile tartışma ve deneyler/denemeler dahildir. Mümkün olan çözümlerin olabilirliğini sınayınız. Bir tercih yapınız, karar veriniz. Deneyiniz, çalışıp çalışmadığını görünüz. Sorun çözülmüş müdür? 5. İhtiyaçları Karşılamak İnsanların ihtiyaçlarını veya isteklerini karşılamak, sorun çözümüne çok benzer. Binlerce ihtiyacımız ve isteğimiz vardır. Dışarıda Yemek Fast food Restoran Kafe Bar Otel Kumpir Pizza Köfteci Sandviç Pasta Hint restoranı Çin restoranı 18

73 74 İş Fikri Üretme Yöntemleri 6. Yatay Düşünmek Otuz yıl önce benzin istasyonlarında yakıt ve yağdan başka pek bir şey satılmazdı. Bugün benzin istasyonlarında kömürden sandviçe her şey satılmakta. Değişikliği getiren ne oldu? Eski günlerde istasyon sahipleri otomobilin ihtiyaçlarına hizmet etmekte idi. Bugün ise benzin istasyonu otomobil sürücüsünün ihtiyaçlarına hizmet etmekte. Kabuklu patates cips): Yıllar boyu cips üreticileri patatesin kabuğunu soymakta idiler, ta ki bir gün birisi "neden kabuğu yerinde bırakmıyoruz?" diye sorana kadar. Böylece bugün ceketli cipsimiz var. Louvre blinds (dikey jaluzi): Venedik usulü yatay jaluzi yıllar boyu gelenek gibi kaldı; Louvre usulü jaluzi aynı metodun dikey uygulaması olarak ortaya çıktı. İş Fikri Üretme Yöntemleri 7. Becerileri Kullanmak Bir çok insan içgüdüsel bir şekilde sahip oldukları iş becerilerine dayalı bir iş kurmayı düşünürler, İş dışındaki faaliyetlerle de bazı yararlı beceriler kazanıldığı unutulmamalıdır (fotoğrafçılık, ağaç boyama, vb.), Ayrıca, organizasyon, planlama, iletişim becerileri gibi kişisel becerilerle, güvenilirlik, heveslilik ve yaratıcılık gibi kişisel niteliklerimiz de vardır. İş Fikri Üretme Yöntemleri 8. Konu ile İlgili Çeşitli Yayınları Takip Etmek Temel kaynaklar İş Fikirleri Dergisi Beyaz Nokta Vakfı Kütüphanesi KOSGEB-Girişimciliği Geliştirme Enstitüsü Franchising Derneği Dünya Bankası internet sayfası... Mesleki dergiler ve iş fikirleriyle ilgili ihtisas dergileri. Ayrıca çeşitli gazeteler ve ekleri, kitaplar, franchising rehberleri ve dergileri, resmi yayınlar, lisans anlaşmaları dergileri,... 75 İş Fikri Üretme Yöntemleri 9. Türkiyede Yenilik (İnovasyon) Desteği Veren Kurumlar 1-TÜBİTAK-teknoloji izleme ve değerlendirme başkanlığı (TİDEB) 2- Türkiye teknoloji geliştirme vakfı (TTGV) 3-Küçük ve orta ölçekli sanayi geliştirme ve destekleme idaresi başkanlığı (KOSGEB) Aşağıda kısaca özetlenen hususlarda küçük işletmelere hizmet vermektedir. -bilgi temini -eğitim -girişimciliğin geliştirilmesi -danışmanlık -sanayi alanlara projelendirme -uluslar arası tanıtım -ar-ge destekleri -ihracatı geliştirme ve pazarlama -kalite geliştirme -finansman araçlarına erişim -modernizasyon -laboratuvar test ve analizleri -bölgesel kalkınma -elektronik ticaret 76 19

77 78 79 İŞLETMELERİN KURULUŞ AŞAMALARI 20

81 82 İşletme Kuruluşu Yatırım Düşüncesi Her işletmenin kurulmasından önce bir düşünce aşaması bulunur. Girişimcilerin gerçekleştirmek istedikleri bir takım amaçlar, yatırım yapma fikrinin kaynağını oluşturur. Bu amaçlara örnek olarak; kar elde etmek, bölgesel kalkınmaya katkı sağlamak, yatırım teşviklerinden faydalanmak, sosyal saygınlık kazanmak, büyük işletme imajı oluşturmak, bağımsız çalışma isteği, başka fırsatların yokluğu vb. söylenebilir. İşletme Kuruluşu Yatırım Düşüncesi Bir yatırım kararı hangi amaçla verilirse verilsin akılcı ve rasyonel olabilmesi için işletmeciliğin temel ilkelerine uygun olmalıdır. Bu uygunluk, yatırımın fiilen gerçekleştirilmesini beklemeden araştırılmalıdır. Bu araştırmayı kapsayan çalışmaya Fizibilite (Olabilirlik) Çalışması denir. Düşünce düzeyindeki bir proje, üzerinde durulmaya değer görülürse asıl fizibilite çalışması başlar. 83 84 İşletmenin Kuruluş Aşamaları Yatırım öncesi planlama süreci Yatırım çalışmaları İşletme aşaması İşletmelerin Kuruluş Çalışmaları Yatırım Nakdi sermayenin aynı sermayeye veya iktisadi üretim birimine dönüşmesi sürecidir. Burada esas olan unsur yeni iktisadi üretim birimleri oluşturulması yada yenilenmesidir. Proje Bir konunun çözüme kavuşması için hazırlanan tasarı yada plandır. 21

85 86 İşletmelerin Kuruluş Çalışmaları Yatırım Projesi Belli bir süre içinde mal ve hizmet üretimi için alan yaratma, genişletme veya geliştirmeye yönelik önerilerdir. Fizibilite Kesin yatırım kararı alınmadan önce yapılması düşünülen yatırımla ilgili ekonomik, teknik, finansal, yasal ve örgütsel sorunlara ilişkin bilgilerin sistemli bir analize uygun biçimde toplanmasıdır. Fizibilite Çalışması Girişimci herhangi bir yatırım kararı vermeden önce bu yatırımın ekonomik, teknik, finansal, hukuksal ve örgütsel açıdan uygunluğunu araştırmalıdır. Fizibilite, yatırımın akılcı ve rasyonel olup olmaması konusunda girişimciye fikir verir. Söz konusu çalışmaların tümünü kapsayan ve bir ön proje niteliğini taşıyan araştırmaya fizibilite raporu denir. 87 88 Fizibilite Çalışmasının Yararları Proje/ İş Fikri Yönetimi ve Basamakları Bir ön proje niteliğinde olduğundan yatırım maliyetlerini azaltır. En uygun kuruluş ve konumlanma yeri seçimine katkı sağlar. Yatırımın finansman ihtiyacı ve bunun karşılanması hakkında en uygun alternatifin seçilmesine katkı sağlar. İşletmenin en uygun hukuksal yapıda kurulmasına imkan verir. Yatırım teşvikleri, gümrük muafiyeti vergi indirimi, ithalatihracat kolaylığı vb. gibi önemli konularda bilgi verir. Kurulması düşünülen işletmenin örgüt yapısı ve buna uygun personel istihdamının sağlanmasına katkı sağlar. 22

89 90 İşletmenin Kuruluş Aşamaları 1) Proje fikrinin oluşturulması 2) Proje hazırlama (Fizibilite Çalışmaları) - İç ve Dış Çevre İncelemesi (Ön Fizibilite) - Ekonomik, Teknik, Finansal İncelemeler 3) Fizibilite raporu (Ayrıntılı Fizibilite Etüdü) 4) Değerlendirme ve yatırım kararının alınması 5) Yatırımın projelendirilmesi 6) Yatırım projesinin uygulanması 7) İşletme (üretime geçiş) süreci 1) Proje Fikri Yapılmak istenen yatırımla ilgili üretim isteğinin müteşebbisin zihninde canlanması sürecidir. 91 92 2) Fizibilite Çalışmasının Bölümleri 1) Ekonomik Araştırma: Üretilecek mamullerin muhtemel fiyatları, pazarları maliyetleri, hammadde ve kuruluş yeri hakkında ayrıntılı inceleme yapılır. Kısaca; neyi, nerde, kaça üretip, kime, kaça satacağız sorularına cevap arar. Ekonomik etüt dört kısımdan oluşur. A) Pazar araştırması ve talep tahmini B) İşletme büyüklüğünün saptanması (karşılaşılacak olan talebin ne kadar karşılanabileceği önemlidir.) C) İşletme kapasitesinin saptanması (teorik, pratik, fiili, optimum) D) İşletme kuruluş yeri seçimi, maliyetin artırılmasında, ikinci planda da satış karının yükseltilmesinde rol oynar. (tekstilde teşvik nedeniyle Uşak ve Doğu Anadolu kuruluş yeri olarak avantajlıdır.) 2) Fizibilite Çalışmasının Bölümleri 2) Teknik Araştırma: Ekonomik araştırmada üretilmesine karar verilen mamullerin hangi teknoloji kullanılarak üretileceği ile ilgili ayrıntılı bilgi verir. Teknoloji seçiminde ileri ve ilkel ayrımı önemli olmakla birlikte yerli ve yabancı ayrımı da önemlidir. Özellikle yatırımcının amacı ile ilgilidir. İstihdam önemli ise emek yoğun teknoloji daha önemlidir. Teknik etüt, kurulacak işletmenin arazi etüdü, hammadde, yardımcı madde etüdü, laboratuvar testleri, tesisin yerleşme planı, en önemlisi üretim teknolojisi ve makine seçiminden oluşur. 23

93 94 2) Fizibilite Çalışmasının Bölümleri 3) Finansal Araştırma: Yatırımla ilgili para hareketlerinin çeşitli alternatifler içerecek biçimde ayrıntılı şekilde belirlenmesidir. Finansal etüt; yatırım tutarının sabit kıymet ve döner sermaye ile hesaplanması, gelir-gider tahminlerinin yapılması, uygun finansman ve kredi olanaklarının belirlenmesi, karlılık analizleri ve muhtemel finansal organizasyonun belirlenmesi. 2) Fizibilite Çalışmasının Bölümleri 4) Yasal Araştırma: Kurulacak işletmenin hukuki yapısının alternatif yönleri ile ayrıntılı biçimde belirlenmesidir. Örnek: Kişi işletmesi mi? şirket mi? kurulacağına, şirket kurulacaksa ne tür bir şirket kurulacağına bu aşamada karar verilir. 95 96 2) Fizibilite Çalışmasının Bölümleri 3) Fizibilite Raporu 5) Örgütsel Araştırma: Bir işletmenin en değerli varlığı insan varlığıdır. Bu nedenle gerçekleştirilecek yatırımın başarıya ulaşmasında kimin hangi işi, hangi yetki ve sorumluluk çerçevesinde yapacağı belirlenmelidir. Uygun personelin bulunup bulunamayacağı yatırım kararında önemli etkendir. 24

97 98 4) Değerlendirme ve Yatırım Kararı Fizibilite raporunda sunulan bilgiler ışığında, ticari karlılık başta olmak üzere çeşitli kriterler göz önünde tutularak yapılan değerlendirme olumlu sonuçlanırsa yatırım kararı alınır. 5) Kesin Proje Alınan finansman ve yatırım gereği, son hesaplamalar yapılarak işletmenin hukuki şekli de göz önünde tutularak projeye son şekli verilir. 99 100 6) Projenin Uygulanması (Yatırım) Kesin projeye bağlı olarak yatırım, Hedeflenen zamana ve maliyete göre gerçekleştirilmeye çalışır. 7) İşletmeye (Üretime) Geçiş Fiilen gerçekleşmiş olan yatırımın Deneme üretimlerinin yapılması Miktar ve kalite bakımından ürünün test edilerek nihai (son) faaliyet öncesi eksiklerinin giderilmesi çalışmasıdır. 25

İş Kurma Sürecindeki Temel Adımları Motivasyon Proje/İş Fikri Çalışma Programı Ön Değerlendirme Fizibilite (Yapılabilirlik) Çalışması İş Planı İşi Kurmak İşi Geliştirmek 101 İş Kurma Sürecinin İş Planını Hazırlamak Neler, ne zaman yapılacak? Aktiviteler arası ilişkiler ve zamanlama İş kurma sürecinde rehber 102 104 FİZİBİLİTE ÇALIŞMASI (YAPILABİLİRLİK) VE İŞ PLANI İLİŞKİSİ Fizibilite Çalışması Fizibilite çalışması iş fikrinin, piyasa ve talep yapısının, ürün ya da hizmetin üretim süreçlerinin, iş fikrinin gerektirdiği makine-ekipman, işletme girdileri, işgücü vb. faktörlerin, iş fikrinin gerektirdiği başlangıç finansmanının, iş fikrinin sahip olduğu potansiyel kazanç düzeyinin belirlenmesi için yapılan bir araştırma çalışmasıdır. 26

İş Planı İş kurma yolunda bir rehber İşin kurulması öncesinde gerekli araştırma ve planlama çalışmaların yapılmasını sağlayan bir araç İşletme için etkili bir tanıtım aracı Kuruluş sonrasında, işletmede yönetim aktivitelerini yönlendiren ve gerçekleşmelerin izlenmesini sağlayan bir kontrol mekanizması 105 Fizibilite (Yapılabilirlik) Araştırması ile İş Planının İlişkisi Fizibilite çalışması ile girişimci iş fikri ile ilgili tüm soruları sormaya, tüm alternatif yanıtları bulmaya, işletmesinin başarısını etkileyecek tüm faktörleri anlamaya ve incelemeye çalışır. Bu nedenle fizibilite çalışması detaylı bir araştırmadır. 106 Fizibilite (Yapılabilirlik) Araştırması ile İş Planının İlişkisi Girişimci, Fizibilite çalışmasında her yönüyle incelediği faktörlerin en uygunlarını bir araya getirerek işletmesinin kendisi için en uygulanabilir modeline ulaşacaktır. İş Planı nın görevi uygulanabilir iş modelini tarif etmektir. 107 Fizibilite (Yapılabilirlik)Araştırması ile İş Planının İlişkisi Fizibilite çalışmasında farklı makine türlerini, farklı girdi kaynaklarını, farklı ödeme planlarını, farklı yatırım büyüklüklerini, farklı müşteri gruplarını, farklı satış fiyatlarını,... ayrı ayrı inceleyen ve iş fikri üzerindeki etkilerini anlamaya çalışan girişimci 108 27

Fizibilite (Yapılabilirlik)Araştırması ile İş Planının İlişkisi iş planında, bu bilgilerin değerlendirilmesi, karşılaştırılması sonucunda seçtiği işletme modelini (belirli bir kapasite, belirli müşteriler, belirli girdi tedarikçileri, belirli satış fiyatları,...) nasıl kuracağını ve yürüteceğini tarif etmeye çalışır. 109 Fizibilite (Yapılabilirlik)Araştırması ile İş Planının İlişkisi İş planı, girişimcinin işi ile ilgili düşüncelerinin, hedeflerinin, planlarının yer aldığı bir dosyadır bu dosya girişimcinin iş kurma ve işletme döneminde yol gösterici rehberidir. 110 Fizibilite (Yapılabilirlik)Araştırması ile İş Planının İlişkisi farklı makine türleri, farklı girdi kaynakları, farklı ödeme planları, farklı yatırım büyüklüklerini, farklı müşteri gruplarını, farklı satış fiyatlarını, vb. belirli kapasite, belirli müşteriler, belirli girdi tedarikçileri, belirli satış fiyatları, vb. ne zaman? nasıl kurulacak? nasıl işletilecek? 111 İş Planının Çerçevesi 1. İş Planı Özeti Girişimcinin Kısa Tanıtımı İş Fikrinin Kısa Tarifi Genel Olarak İş Kurma Süreci Planı 2. Girişimci Girişimcinin Kişisel Özellikleri Girişimcinin İş Fikrini Seçme Nedenleri Girişimcinin Hedefleri 3. Kurulacak İşin Temel Nitelikleri ve Kuruluş Dönemi Planı İşin Sahip Olacağı Yasal Statü İşin Kuruluşunda Ortaklık Yapısı ve Özellikleri İşin Kurulması İçin Gerekli İzinler, Ruhsatlar ve Diğer Resmi Belgeler 112 28

113 114 İş Planının Çerçevesi 4. İş Fikrinin Piyasa ve Talep Özellikleri Araştırması Sonuçları İş Fikrinin İçinde Bulunduğu Sektör/Alt Sektörün Özellikleri İşletmenin Müşteri, Girdi ve İşgücü Piyasalarının Temel Özellikleri Müşteri Kitlesinin Talep Özellikleri Rakiplerin Özellikleri Ürün/Hizmetin Müşterilere Tanıtımında Temel Alınacak Faktörler İş Planının Çerçevesi 5. İşletmenin Uygulayacağı Pazarlama Planı Satış ve Pazarlama Çalışmalarında Hedefler İşletmenin Tahmini Satış Planı Ürün/Hizmetlerin Satış Bedelleri Ürün/Hizmetleri Hedef Kitleye Ulaştırma Metotları Ürün/Hizmetleri Hedef Kitleye Tanıtma Metotları Pazarlama Çalışmalarının Aktivite Planı 115 116 İş Planının Çerçevesi 6. Ürün/Hizmet Üretiminde Kullanılacak Temel Süreçler ve Üretim Planı Ürün/Hizmet Üretimi İş Akışı ve Üretim Planı Makine, Ekipman Gereksinimi Hammadde ve Diğer Girdiler İşgücü Kuruluş Yeri ve İşyeri Özellikleri İş Planının Çerçevesi 7. Örgütlenme ve Yönetim Planı Üretim Dışındaki Temel Süreçler Destek Süreçler Üretim Dışı Aktivitelerin İşgücü Özellikleri Örgütlenme/Organizasyon Şeması Yönetim Kadroları ve Görevler 29

117 118 İş Planının Çerçevesi İş Planının İşletmeye Katkıları 8. İşletme Finansman Planı İşletmenin Kurulması İçin Gerekli Yatırım ve İşletme Sermayesi İhtiyacı Yatırım İhtiyacı ve Potansiyel Kaynaklar İşletmenin Kredi İhtiyacı İşletme Tahmini Nakit Akışı ve Karlılık Göstergeleri Her iş en az bir kişinin görev, yetki ya da sorumluluğu içindedir, İşletme hedefleri belirlenmiş ve yazılı hale getirilmiştir, Müşteri kitlesi, talebi ve özellikleri belirlenmiştir, İşletmenin bir pazarlama politikası ve buna bağlı pazarlama planı vardır, İşletmenin satış planlaması yapılmıştır. Üretim ve tedarik planlaması ile koordinasyon sağlanmıştır, İşletmede atölye çalışmaları verimlidir, maliyetler, sipariş zamanları, işgücü kullanımı izlenmektedir. İşletmenin Büyüme/Gelişme sürecinde verimli olma ve hedeflere uyum göz önünde bulundurulur, İş sahibi işletmenin teknik faaliyetlerinin dışındaki sorumluluklarını da önemsemektedir, Ortaklar ve çalışanların işletmedeki varlık nedenleri belirlenmiştir, İşletme gerçekçi bir bütçe sistemine sahiptir, İşletmede finansal yönetim altyapısı kurulmuş ve uygulanmaktadır, İşletmenin karlılığı izlenmektedir, İşletme hedeflerle yönetim ilkesini uygulamaktadır. 119 İşi Kurmak İş kurma süreci detaylı aktivite planı İşin fiilen kurulması: İşyerini kiralama, Makine-ekipman ve malzeme satın alınması Yasal kuruluş işlemleri, Kredi işlemleri Personel temini, Deneme üretimi, vb. İŞLETMELERİN KURULUŞ SORUNLARI 30

İşletmelerin Kuruluş Sorunları 1) İşletmenin üretim konusunun belirlenmesi 2) İşletmenin bütününe ilişkin amaçların belirlenmesi 3) İşletme büyüklüğünün belirlenmesi 4) İşletmelerde büyüme 5) Kuruluş yeri seçimi 6) İşletmenin hukukî şeklinin belirlenmesi (Ortaklık) 7) İşletmelerin diğer işletmelerle ilişkileri açısından değerlendirilmesi (Birleşme) 8) İşletmelerin uluslararası ilişkileri açısından değerlendirilmesi 121 1) İşletmenin Üretim Konusunun Belirlenmesi Ne Üretelim? Ürün veya Hizmet? Muhtemel Müşterilerimiz Kimlerdir? Ürün ya da hizmetin a) Talep durumu? (Yüksek veya Zayıf) b) Talep yaratılabilir mi? c) Talebi devamlı ve istikrarlı bir ürün ya da hizmet olması 122 2) İşletmenin Bütününe İlişkin Amaçların Belirlenmesi İşletmenin tümünü ilgilendiren genel amaçların belirlenmesi İşletmenin her bir fonksiyonunu yerine getiren birimlerin amaçlarının tek tek belirlenmesi Bu amaçların birbirleriyle uyumunun sağlanması 123 3) İşletmenin Büyüklüğünün Belirlenmesi Sayısal Büyüklük Ölçüleri: Satışlar Çalışan Sayısı Öz Sermaye Miktarı Yatırım Tutarı Harcanan Enerji Miktarı Üretilen Mal veya Hizmetin Miktarı Kullanılan Hammadde ve Malzeme Miktarı Kullanılan Makine ve Donanım Sayısı ve Gücü İşlenilen ya da Yararlanılan Toprağın Genişliği 124 31

3) İşletmenin Büyüklüğünün Belirlenmesi Nitel Büyüklük Ölçüleri: Talep miktarı ve biçimi Yönetim yeteneği ve işletme sahiplerinin finansman sağlama olanağı Hukuki düzenlemeler İşletmenin amacı 125 4) İşletmelerde Büyüme Yatay Büyüme Dikey Büyüme İleriye doğru Dikey Büyüme Geriye doğru Dikey Büyüme 126 5) Kuruluş Yeri Seçimi Optimal (en uygun ve verimli) kuruluş yeri, toplam üretim masraflarının en düşük olduğu ve toplam karlılığın en yüksek olduğu yerdir. 1. Aşama İşletmenin kurulacağı genel bir bölgenin seçilmesi 2. Aşama Bölge içerisinde bir yörenin seçilmesi 3. Aşama Yöre içerisinde işletme konumunun seçilmesi 127 5) Kuruluş Yeri Seçimi: Bölge Seçimini Etkileyen Faktörler Talep ve dağıtım olanakları açısından pazarın elverişliliği ve yakınlığı Hammadde ve yardımcı madde kaynaklarının şimdiki ve gelecekteki durumu Yan sanayi kuruluşlarının durumu Enerji ve yakıt kaynaklarının yoğunluk ve maliyetleri açısından ulaşım imkanları Miktar, kalite, ücret açısından işgücü kaynakları Fabrikanın faaliyetlerini ve çalışanların yaşantısını etkileyecek çevre koşulları Devletin yasalarla belirlediği kısıtlayıcı ve teşvik edici faktörler Su ve atıkları giderme olanakları 128 32

5) Kuruluş Yeri Seçimi: Yöre ve Konum Yeri Seçimini Etkileyen Faktörler 129 5) Kuruluş Yeri Seçimi: Yöre ve Konum Yeri Seçimini Etkileyen Faktörler 130 Pazara yakınlık Tedarikçilere yakınlık Taşıma ve ulaşım olanakları İşgücü tedarik imkanları Ücret düzeyleri Atıkları yönetme olanakları Şehrin gelişme yapısı Belediye hizmetleri Arazinin fiziksel yapısı Hammadde, iklim, enerji ve su kaynakları İşçi-işveren ilişkileri Eğitim ve araştırma kuruluşları Toplumsal yapı Yaşam koşulları Nüfus yapısı (Eğitim düzeyi, çalışma oranı vs) Devlet teşvik ve sınırlamaları Kamu tesisleri (Yol, havaalanı, liman vs) Diğer faktörler (kültürel, sosyal vs) 131 132 6) İşletmenin Hukukî Şeklinin Belirlenmesi 7) İşletmelerin Diğer İşletmelerle İlişkileri Açısından Değerlendirilmesi Şahıs İşletmeleri Şirketler (Ortaklıklar) Adi Şirketler Ticarî Şirketler Şahıs Şirketleri Kollektif şirketler ve Komandit şirketler Sermaye şirketleri Anonim Şirketler Limited Şirketler Kooperatif Şirketler Centilmenlik anlaşmaları Konsorsiyumlar Karteller Tröstler Holdingler Birleşmeler 33

8) İşletmelerin Uluslararası İlişkileri Açısından Değerlendirilmesi Ulusal işletmeler Uluslararası işletmeler Çok uluslu işletmeler 133 GİRİŞİMCİLİK TÜRLERİ VE KÜÇÜK İŞLETMELER 135 136 Girişimci Türleri Büyük Girişimciler: Büyük ölçekli (çok miktarda sermayesi olan ve çok miktarda çıktı üreten) işletmeler kuran girişimcilerdir. Genellikle sermayeleri ya da ödünç bulma olanakları ve deneyimleri çok olan kişilerdir. Küçük (ve Orta) Girişimciler: Küçük ve orta ölçekli işletmeler kuran girişimlerdir. Genellikle sermayeleri ya da ödünç bulma olanakları ve deneyimleri az olan kişilerdir. Kamu Girişimleri ve Devlet: Sermayesinin en az yarısı devlete ait olan ve ekonomik görevlerle birlikte sosyal görevler de üstlenen girişimlerdir. Bu girişimlerin girişimcisi devlettir. Yenilikçi Girişimciler: Yeni bir mal, yeni bir hizmet, yeni bir hammadde, yeni bir üretim yöntemi, yeni bir pazar bulan girişimcilerdir. Kadın Girişimciler: Kadınların iş yaşamına daha çok katılmasıyla birlikte ortaya çıkmış bir girişimci sınıfı olup, toplum ve kamu tarafından özellikle desteklenmektedirler. Genç Girişimciler: Yaşları 18-25 arasında değişen bireylerin eğitim olanakları ve parasal desteklerin artmasına bağlı olarak girişimciliğe daha çok ilgi gösterdikleri görülmektedir. Deneyimleri az olmasına karşın girişimcilik eğitimi almış olmaları başarılı olmalarını kolaylaştırmaktadır. Sosyal Girişimciler: Kar elde etme amacı gütmeksizin topluma fayda sağlamak amacıyla çeşitli amaçlar doğrultusunda organizasyonlar yapan girişimcilerdir. Girişimcilik Biçimleri Yeni Bir İşletme Açma: Bir iş fikri bulup iş planı yaptıktan sonra yeni bir işletme kurmaktır. Var Olan Bir İşletmeyi Satın Alma: Var olan işletmeyle ilgili satışları, karlılığı, varlıkları, borçları, rakipleri gibi konularda çalışmalar (due dilligence) yapıldıktan sonra işletmeyi devralmaktır. Franchising (İmtiyaz Hakkı): Ana işletmenin ürün ve hizmetlerini ana işletmenin markası altında belirli süre için ve belirli koşullar altında sunabilmek için sözleşme yaparak ayrıcalık (imtiyaz hakkı) elde etmektir. Bu ayrıcalığı elde edebilmek için franchising bedeli adı verilen bir bedel ödenir. 34

137 138 İşletme Türleri Esnaf İşletmesi: Sermayeden çok emeğe dayalı ve olan ve geçimlik düzeyde gelir getirmesi amaçlanan işletmelerdir. Ticari İşletme: Emekten çok sermayeye dayanan ve geçimlik düzeyin üstünde gelir getirmesi amaçlanan işletmelerdir. Ticari işletmeler kişi ve sermaye işletmeleri olarak ikiye ayrılır. Kişi işletmeleri tek kişi işletmeleri, en az iki ortaklı adi şirketler ve kollektif şirketlerdir. Sermaye işletmeleri limited ve anonim şirketlerdir. Sermaye işletmeleri kişi işletmelerine göre büyük işletmelerdir ve daha çok miktarda sermayeyle kurulurlar. Küçük İşletmelerde Yenilik Küçük işletmelerden çok azı mamul hattına yeni bir mamul ekleme potansiyeline sahiptir. Yeni mamul geliştirme, sahip oldukları geniş kaynak imkanlarından dolayı büyük işletmelerle özdeşleştirilmektedir. Kaynakların önemli olduğu noktada büyük firmalar küçük işletmeleri geride bırakmaktadır. Büyük işletmelerin yenilikler yapmada ölçeğe dayalı (tanıtım harcamaları, sermaye yoğunluğu,büyük reklam harcama imkanları, finansal kaynaklar, teknoloji imkanları vs.) bir takım avantajları vardır. Bununla birlikte yenilik yapabilme olgusu sadece ölçekle sınırlı değildir. Bunun yanında; işletme faaliyetleri, endüstri kolu, yeniliğin niteliği ve şirketin türü ile ilgilidir. Küçük İşletmelerde Yenilik Bazı yazarlara göre; Yenilik yapma avantajı ne büyük ne de küçük firmalara özgüdür. Büyük firmaların yenilikçi gücü; göreli olarak büyük finansal ve teknolojik kaynaklarına yani maddi üstünlükleriyle ilişkilidir. Küçük firmaların bu konudaki avantajı ise; girişimsel dinamizmi, firma içi esnekliği ve değişen durumlara cevap verebilme yeteneği, yani davranışsal avantajlara sahip olmasıdır. 139 Küçük İşletmelerde Yenilik Büyümek ve başarılı olmak isteyen bir işletme için yenilik yapmak ve işletmede bu süreci sistematik hale getirmek önem arz etmektedir. Küçük işletmeler sahip oldukları üstünlüklerini kullanarak yenilik yapma becerilerinden yararlanabilirler. Bunun yanında, yenilik desteği veren kurumlar (KOSGEB,TÜBİTAK,TTGV gibi) ya da mekanizmaların (teknoparklar, spin-off lar, risk sermayesi, teknoloji vadisi, inkübatörler, risk sermayesi şirketleri vs.) işbirliği olanaklarından yararlanmak suretiyle de gerçekleştirilebilir. 140 35

141 142 Küçük İşletme Tanımı ve Çeşitleri Küçük İşletme Tanımı ve Çeşitleri Küçük işletmeler, Türkiye gibi gelişmekte olan ekonomilerin bel kemiğini oluşturmaktadır. Emek yoğun çalışan işletmelerden, teknoloji yoğun çalışan işletmelere kadar bir çok sektörde küçük işletmelerin varlığını görmek mümkündür. Büyük kurumsal işletme (modern işletme) tanımına bakıldığı zaman iyi tanımlanmış özellikler gösterirken, aynı kolaylığı küçük işletmeler açısından söylemek güçtür. Ölçek büyüklüğü olarak gerek ülkemizde gerek diğer ülkelerde ikili ya da üçlü sınıflandırma veya çalışan sayısı benimsenmiştir. İkili sınıflandırma şöyledir: Küçük ve orta ölçekli işletme Büyük işletme Üçlü sınıflandırmada ise şu şekilde ele alınmaktadır: Küçük ölçekli işletme Orta ölçekli işletme Büyük işletme Çalışan sayısı bakımından: Mikro (1-9) Küçük (10-49) Orta (50-250) Büyük (250+) Dev (Uluslararası, Çok uluslu) 143 144 Küçük İşletme Tanımı ve Çeşitleri Küçük işletme tanımında bir takım nitel ve nicel kriterler esas alınmaktadır. İşletme büyüklüğünü belirlemede kullanılan nicel ölçütler şunlardır; yıllık satışlar yıllık karlar bilanço büyüklüğü öz kaynak miktarı yatırım miktarı çalışan personel sayısı Küçük İşletme Tanımı ve Çeşitleri İşletme büyüklüğünü belirlemede kullanılan nitel ölçütler ise şunlardır; yönetim şekli hissedarların sayısı sektördeki göreli durumu hukuki şekli bölgeye yönelik olup olmama Genellikle büyüklük saptamada, ölçme kolaylığı açısından nicel ölçütler daha çok kullanılmaktadır. 36

Türkiye de Küçük ve Orta Büyüklükte İşletme Tanımı Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından AB mevzuatına uyumlu KOBİ tanımına ilişkin, küçük ve orta büyüklükte işletmelerin tanımı nitelikleri ve sınıflandırılması hakkında bir yönetmelik tasarısı hazırlanmıştır. 145 Türkiye de Küçük ve Orta Büyüklükte İşletme Tanımı Yönetmelik taslağının 5. maddesinde AB esasları ile uyumlu olarak yapılan KOBİ tanımı ve sınıflandırılması şöyledir: 1-Mikro işletme: On iki kişiden az çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hasılatı ve/veya mali bilançosu bir milyon Türk Lirasını aşmayan işletmeler 2-Küçük işletme: Elli kişiden az çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hasılatı ve/veya yıllık mali bilançosu beş milyon Türk Lirasını aşmayan işletmeler 3-Orta büyüklükteki işletme: İki yüz elli kişiden az çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hasılatı ve/veya yıllık mali bilançosu yirmi beş milyon Türk Lirasını aşmayan işletmeler 146 KOBİ ler Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı nın ve KOSGEB in ilgili yönetmeliklerine göre, 1 ila 9 personel çalıştıran işletmeler mikro işletmeler, 10 ila 49 personel çalıştıran işletmeler küçük işletmeler, 50 ila 249 personel çalıştıran işletmeler orta büyüklükte işletmeler ve bu işletmelerin tümüne KOBİ (Küçük ve Orta Büyüklükte İşletmeler) denir. KOBİ olmanın bir diğer şartı, yıllık net satış hasılatının ve/veya bilançolarının aktif/pasif toplamının 25 milyon TL nin altında olması gerekir. 147 KOBİ lerin Özellikleri Bireysel veya şahıs ortaklı İşletmeyi kuran yönetici veya girişimci yapmaktadır Stratejik değil, günlük ve taktik kararlardır Çalışanlar ve müşterilerle yakın bir bağı vardır Sermaye yapıları sınırlıdır Yeniliğe açıktırlar esnektirler Tedarik, pazarlama, modern üretim teknolojileri geliştirme ve aktarmada yetersiz kalabilirler 148 37

KOBİ lerin Özellikleri Avantajları Kurulumu kolaydır. Maliyetleri düşüktür. Göz ardı edilmiş nişleri kapsayabilir. Patron ile çalışan ilişkileri yakındır. Müşteri hizmetlerinde etkilidir. Yenilikçi ve yaratıcıdır. Esnektir. Dezavantajları Finansmanı kısıtlıdır. Büyük şirketlerle rekabet etmekte zayıftır. Büyümesi zor ve kısıtlı olabilir. Yönetim becerileri zayıf olabilir. 149 Büyük işletmelerin üstün ve zayıf yönleri Uzmanlaşmıştır verimlidir yüksek yatırım gerektirir Çok üretim birim maliyeti düşürür sabit maliyet artar Pazarın ihtiyacını ucuza karşılayabilir Bağımlı bir çok faaliyetini gerçekleştirebilir yönetim yapıları karmaşıktır bürokrasi artar yakınlık azalır Tüm ekonomik ajan ve imkanlardan faydalanabilirler Pazar araştırması yapabilir Daha ekonomik verimli karlı işletmecilik sistemi uygulayabilirler Sermaye bulma olanakları daha geniştir Riskleri dağıtabilirler Niş ürün üretemezler 150 Küçük işletmelerin üstün ve zayıf yönleri Taleplere daha hızlı uyum sağlayabilirler Daha dinamiktir Müşteriye daha yakındır Emek yoğun, işlerde daha başarılı olurlar İnsan ve işçi-işveren ilişkileri daha güçlüdür Müşteriye özel üründe değişiklik yapabilirler Büyük işletmelere cazip gelmeyen pazarlarda yüksek karla çalışma ANCAK Uzmanlaşmış bir faaliyeti yapması oldukça zordur Yüksek maliyetlidirler Gelişmeleri yavaş olmaktadır Pazar araştırması yapamazlar Yönetimde keyfilik ve kişisel egemenlik vardır 151 Büyük İşletmeler Avantajları Teknoloji ve Ar-Ge için yüksek bütçe ayrılabilir. Büyük ölçekli satın almalar nedeniyle maliyetleri avantajlıdır. Uzmanlaşma, iş başı/iş dışı eğitimler daha kolaydır. Kolay ve ucuz kredi ve kaynak bulma imkanı nedeniyle finansal açıdan güçlüdür. Büyük kitlesel ve üretim verimliliği yüksektir. Departmanlaşma ve yönetim açısından etkindir. Dezavantajları Yönetim yanlışları paydaşlarda bunalım yaratabilir. Aşırı politik güç kullanımı ortaya çıkabilir. Esnek olamayabilir. 152 38