GR DÜZEYNDEK SINIF ÖRETMEN ADAYLARININ ÖRETMEN KAVRAMINA LKN LER SÜRDÜKLER METAFORLAR Ahmet SABAN * Özet Bu aratrmann temel amac, giri düzeyindeki snf öretmeni adaylarnn öretmen kavramna ilikin sahip olduklar alglar, metaforlar araclyla ortaya çkarmaktr. Aratrmann çalma grubunu, Selçuk Üniversitesi Eitim Fakültesi (lköretim Bölümü Snf Öretmenlii Ana Bilim Dal nda 2003-2004 eitim ve öretim yl güz döneminde Öretmenlik Mesleine Giri dersini alan 74 ü normal öretim ve 77 si de ikinci öretim olmak üzere toplam 151 örenci oluturmaktadr. Aratrmann verileri, her örencinin Öretmen... gibidir; çünkü,... veya Öretmen... benzer; çünkü,... cümlesini tamamlamasyla elde edildi. Verilerin analiz edilmesi ve yorumlanmasnda, içerik analizi teknii kullanld. Aratrmann sonuçlarna göre, öretmen adaylarnn yaklak üçte ikiye yakn bir ksmnn, (%64) öretmeni bilginin kayna ve aktarcs, örencileri ekillendirici ve biçimlendirici ve örencileri tedavi edici olarak alglad görülmektedir. Geriye kalan üçte birlik bir ksm (%36) da öretmenlerin öretirken elendirmesi, örencilerin bireysel geliimlerini desteklemesi ve örencilere örenme sürecinde rehber olmas gerektiini savunmaktadr. Anahtar kavramlar: Snf öretmeni adaylar, öretmen kavramna ilikin metaforlar, öretmenlik mesleine kar tutumlar. Abstract The main purpose of this study is to explore entry level prospective classroom teachers perceptions about the concept of teacher through the use of metaphors. The participants for this study included 151 (74 from the regular program and 77 from the evening program) students enrolled in the Department of Elementary Teaching at the Faculty of Education of Selcuk University during the 2003-2004 school year. At the time of the study, the students were taking their very first course, Introduction to the Teaching Profession. To collect the study data, each participant was asked to complete the prompt A teacher is like... because... or A teacher is analogous to... because... The content analysis technique was used to analyze and interpret the study data. According to the results, about two-third of the participants (64%) conceieve teacher as the one who provides and transmits knowledge to his or her students, the one who shapes and molds his or her students minds and behaviors and the one who cures his or her students illnesses and deficiencies. The rest of them (36%), on the other hand, emphasize that teachers should entertain their students while teaching them, meet their students individual needs and interests as well as nurture their individual potentials and guide their students in the learning process. Key words: Prospective classroom teachers; metaphors about the concept of teacher ; attitudes towards teaching as a profession Metaforlar (benzetmeler, eretilemeler, istiareler, mecazlar) olaylarn oluumu ve ileyii hakknda düüncelerimizi yaplandran, yönlendiren ve kontrol eden en güçlü zihinsel araçlardan biridir. Metaforlar, bireylerin kiisel tecrübelerine anlam vermeleri bakmndan, ayn zamanda, tecrübelerin dili olarak da tanmlanmaktadr (Miller, 1987). Bu yönüyle metaforlar, uygulamalarmza yön verir, k tutar ve rehberlik eder. Nitekim, Eer bir resim 1000 kelimeye bedelse, bir metafor da 1000 resme bedeldir;çünkü, bir resim sadece statik bir imge sunarken, bir metafor bir olgu hakknda düünmek için zihinsel bir çerçeve sunmaktadr. (Shuell, 1990:102) sözü, metaforlarn genel olarak insan hayatndaki önemini ve özellikle de eitimcilerin kendi uygulamalarn anlama ve açklamadaki gücünü etkili bir ekilde ortaya koymaktadr. Metaforlarn genellikle günlük hayatta kullandmz dili sadece süslemeye yönelik bir söz sanatndan ibaret olduklar düünülür, ancak onlarn insan hayatndaki önemi bundan çok daha fazlasn kapsar. Morgan a Yazma Adresi: * Doç. Dr. Ahmet Saban, Selçuk Üniversitesi Eitim Fakültesi 8lköretim Bölümü, Meram, 42090 Konya.
(1998:14) göre, örnein, Metafor kullanm, genel olarak dünyay kavraymza sinen bir düünce biçimi ve birgörme biçimi anlamna gelir.. Morgan, örgütlerin doasn anlamada ve açklamada sekiz farkl metafordan yararlanmaktadr: (1) makine olarak örgütler (örnein, bu tarz düünce biçiminin bürokratik örgütlerin geliimini nasl besledii), (2) organizma veya canl sistemler olarak örgütler (örnein, belli örgüt türlerinin belli çevre koullarna nasl daha iyi uyum salad), (3) beyin olarak örgütler (örnein, örenen bir örgütün nasl gerçekleebilecei), (4) kültür olarak örgütler (örnein, örgütlerdeki deerlerin, fikirlerin veya normlarn örgüt sel yaam yönlendiren ortak anlam modelleri olarak nasl olutuu), (5) politik sistem olarak örgütler (örnein, örgütsel faaliyetleri ekillendiren farkl çkarlar, çatmalar ya da iktidar oyunlarnn bir örgütü nasl etkiledii), (6) ruhlarn hapishanesi olarak örgütler (örnein, insanlarn kendi bilinçalt yaamlarnn kapanna nasl kstrldklar), (7) ak ve dönüüm olarak örgütler (örnein, diyalektik mantn modern bir örgüt oluturmada nasl etkili olduu) ve (8) tahakküm araçlar olarak örgütler (örnein, örgütlerin kendi amaçlarna ulamak için insanlar nasl kulland). Burada dikkat edilmesi gereken en önemli nokta, bütün bu örgüt metaforlarndan her birinin örgütlere ilikin belli bir bak açsn öne çkarrken, dierlerini de arka plâna itmesidir. Tpk yukardaki örgüt metaforlarnda olduu gibi, metafor kavram ile kastedilen, bir kavram, olgu veya olayn baka bir kavram, olgu veya olaya benzetilerek açklanmasdr (Oxford ve arkadalar, 1998). Böylece metafor, X in Y gibi olduunun açk veya örtük bir biçimde belirtilmesiyle oluur. Bu balamda metaforlar, eitimcilere iki ey arasnda karlatrma yapmak, iki ey arasndaki benzerliklere dikkat çekmek veya bir eyi baka bir eyin yerine koyarak açklamak için frsat tanrlar. Örnein, Öretmen bahçvan gibidir. veya Öretmen bahçvana benzer. dediimizde, öretmenin bahçvana benzeyen yönlerine dikkat çekmek için bahçvan imgesini kullanrz. Buna göre, herhangi bir metafor ilikisinde, en az üç temel ögenin varlndan söz edilmesi gerekmektedir (Forceville, 2002): (1) metaforun konusu (örnein, Öretmen bahçvan gibidir. cümlesindeki öretmen sözcüü), (2) metaforun kayna (örnein, Öretmen bahçvana benzer. cümlesindeki bahçvan kavram) ve (3) metaforun kaynandan (yani bahçvan olgusundan) metaforun konusuna (yani öretmen olgusuna) atfedilmesi düünülen özellikler (örnein, Nasl ki bir bahçvan yetitirdii fidanlarla ayr ayr ilgilenirse, öretmen de snfndaki örencilerin bireysel farkllklarn dikkate almaldr. ). Dolaysyla, herhangi bir metafor ilikisinde, metaforun kayna, metaforun konusunu farkl bir bak açsyla anlamada ve açklamada bir filtre veya süzgeç ilevi görür. Boostrom a (1998:397) göre, öretim hakknda bir metafor kullanmak, mutlaka öretimi o metaforun öngördüü ekilde gerçekletirmek olarak deil, fakat öretim hakknda tartmak olarak düünülmelidir. Bu balamda, öretmenlik mesleini baka mesleklerle karlatrmak veya öretmenlerin rollerini dier profesyonellerin rolleriyle kyaslamak, öretmenlik mesleini daha iyi anlamak için faydal bir yol olabilir. Örnein, Hagstrom ve arkadalarnn (2000) gerçekletirdii bir çalmada, aratrmaya katlan öretmenlerden biri öretmenlii jeoloji ile kyaslayarak öretmenliin jeolojisi metaforunu özetle u ekilde açklamaktadr: Jeoloji, yeryüzünün katmanlarn aratrmak ve ta, kaya gibi sradan objelerde gizli olan güzellikleri yakalamaktr. Ayn ekilde, öretmenliin güzellii de, her örencinin gizil güçlerini (iç güzelliklerini) ortaya çkarmak ve gelitirmektir. Son yllarda metafor, bir bireyin yüksek düzeyde soyut, karmak veya kuramsal bir olguyu anlamada ve açklamada ie koabilecei güçlü bir zihinsel araç olarak deerlendirilmektedir (Yob, 2003). Bu perspektiften bakldnda, öretmen adaylarnn öretmen olgusuna ilikin alglarn metaforlar araclyla incelemek, anlamak ve açklamak, metaforlarn sadece öretimin nasl olmas gerektiini kavramada birer tartma arac olarak deil, ayn zamanda, onlarn birer aratrma arac olarak da kullanlabileceine dair önemli bir ipucu salamaktadr. Nitekim, son zamanlarda, öretmen adaylarnn örenme ve öretme olgularna ilikin tutumlarn metaforlar araclyla irdeleyen aratrmalar literatürde oldukça yaygndr (örnein, Inbar, 1996; Carlson, 2001; Guerrero ve Villamil, 2002). Amaç Bu aratrmann genel amac, giri düzeyindeki snf öretmeni adaylarnn öretmen kavramna ilikin sahip olduklar alglar metaforlar araclyla ortaya çkarmaktr. Bu genel amaç çerçevesinde, aadaki sorulara cevap aranmtr: 1. Snf öretmeni adaylar öretmen kavramna ilikin sahip olduklar alglarn hangi metaforlar araclyla açklamaktadrlar? 2. Öretmen kavramna ilikin olarak örenciler tarafndan ileri sürülen metaforlar, ortak özellikleri bakmndan, hangi kategoriler altnda toplanabilir?
3. Öretmen kavramna ilikin olarak örenciler tarafndan gelitirilen metaforlar daha çok öretmenin hangi rolü üzerinde younlamaktadr? Çal&'ma Grubu Yöntem Bu çalma, nitel aratrma paradigmas içinde deerlendirilen içerik analizi modeli çerçevesinde yürütülmütür. Aratrmann çalma grubunu, Selçuk Üniversitesi Eitim Fakültesi 8lköretim Bölümü Snf Öretmenlii Ana Bilim Dal nda 2003-2004 eitim ve öretim yl güz döneminde Öretmenlik Mesleine Giri dersini alan 74 ü (%49) normal öretim ve 77 si (%51) de ikinci öretim örencisi olmak üzere toplam 151 örenci oluturmaktadr. Aratrmaya katlan snf öretmeni adaylarnn 87 si (%57,6) kz ve 64 ü (%42,4) de erkek örencilerden olumaktadr. Verilerin Toplanmas& Aratrmaya katlan snf öretmeni adaylarnn öretmen kavramna ilikin sahip olduklar alglarn ortaya çkarmak için onlardan her birinin Öretmen... gibidir; çünkü,... veya Öretmen... benzer; çünkü,... cümlesini tamamlamalar istendi. Bu çalma, 2003-2004 eitim ve öretim yl güz döneminin ikinci haftasnda bir ev ödevi projesi niteliinde gerçekletirildi. Bu proje için örencilere bir hafta süre tannd ve örencilerden bu süre içerisinde düüncelerini sadece tek bir metafor üzerinde younlatrarak bir kâda yazmalar istendi. Bu projenin bir ev ödevi olarak verildii ayn haftada, örencilerin bu projeye ilikin düüncelerini harekete geçirmek amacyla, onlara metafor olgusunun ne olduu, hangi amaçlarla kullanlabilecei ve öretmen kavramna ilikin literatürde tartlan metaforlardan birkaç hakknda bilgi verildi. Buna ek olarak, örencilere, isterlerse metaforlarn canl veya cansz varlklardan seçebileceklerine ilikin önerilerde bulunuldu. Örenciler, bu proje için kendi el yazlaryla kaleme aldklar 1 ile 2 sayfa uzunluktaki raporlarn dönemin üçüncü haftasnda dersin öretim üyesine (bu aratrmacya) teslim ettiler. Söz konusu bu örenci raporlar, bu aratrmann temel veri kaynan oluturmutur. Verilerin Analiz Edilmesi ve Yorumlanmas& Balangçta, 85 i normal öretim ve 85 i de ikinci öretim örencilerinden olmak üzere toplam 170 örenciden metafor yazmalar istendi. Ancak sadece 151 (74 normal öretim ve 77 ikinci öretim) örencinin gelitirdii metaforlar bu aratrma için bir deerlendirmeye tâbi tutuldu. Geriye kalan 19 (11 normal öretim ve 8 ikinci öretim) örencinin ileri sürdüü metaforlarda genellikle birden çok fikir ele alndndan veya birden çok benzetme yapldndan, bu metaforlar aratrmann kapsam dnda brakld. Bundan sonra, aratrma kapsamna dahil edilen metaforlarn alfabetik sraya göre bir listesi yapld ve her bir metaforu temsil eden örenci says (f) ve yüzdesi (%) hesapland. Örencilerin gelitirdikleri metaforlarn analiz edilmesi ve yorumlanmas süreci, aadaki aamalarda gerçekletirildi: 8lk olarak, örencilerin yazlarnda belli bir metaforun belirgin bir ekilde dile getirilip getirilmediine bakld. Örnein, aratrma kapsam dnda tutulan Bilindii gibi su, bulunduu kabn eklini alr. Bir kavanoza koyarsanz kavanozun, bir ieye koyarsanz ienin eklini alr. Bu kaplara bir örnek de öretmendir... eklindeki bir metaforu ileri süren örencinin aslnda örenci kavramna m yoksa öretmen olgusuna m daha çok odakland çok fazla net deildir. Dikkat edilirse, su metaforu hem öretmen hem de örenci kavramlar için kullanlabilir; ancak, söz konusu metaforu açklamada örencinin ie kotuu mantksal dayanak (örnein, Öretmen örencisinin hep bir adm önünde olmal, onu arkasna alp doru yolu göstermeli. veya Öretmen örenciden örenciye ekil ve boyut deitiren elâstikî bir kap olabilmeli. gibi ifadeler) onun gerçekte neyi ifade etmek istediini net bir ekilde ortaya koymamaktadr. 8kinci olarak, örenciler tarafndan gelitirilen her bir metaforun öretmen olgusunu daha iyi anlamaya yardmc olup olmadna bakld ve bu amaca hizmet ettii düünülen metaforlar veri analizi için aratrma kapsamna dahil edildi. Örnein, aratrma kapsam dnda tutulan Öretmen bir denizerkei gibidir. eklindeki bir metaforun gerekçesi, söz konusu metaforu ileri süren örenci tarafndan u ekilde dile getirilmektedir: Çünkü, hayatta hiçbir insann kafasnda denizerkei objesi yoktur. (nsanolunun aklnda hep denizkz objesi vardr. Bunun da çok basit bir gerekçesi vardr; bu gerekçe balkçlarn hep erkek olmasndandr. Eer balkçlar kadn olsayd insanlarn kafasnda da bir denizerkei objesi olurdu. Dikkat edilirse, denizerkei metaforu öretmen olgusunu daha iyi kavramamza herhangi bir katk salamamaktadr.
Üçüncü olarak, örenciler tarafndan üretilen her bir metafordaki mantksal dayanak ya da niçin öyle olduuna ilikin ileri sürülen sebepler analiz edildi. Örnein, aratrma kapsam dnda tutulan Bence öretmen bir ayakkabya benzer. eklindeki bir metaforun mantksal dayana, onu gelitiren örenci tarafndan u ekilde açklanmaktadr: Çünkü ayakkab insanlarn hayatnda vazgeçilmezlerdendir. Her insann hayatnda mutlaka en azndan bir ayakkabs gibi bir öretmeni de olmutur. Günümüzde ayakkablar nasl çeitliyse öretmenler de hem görünü hem de karakter olarak farkldrlar... Dikkat edilirse, her ne kadar bu örencinin ileri sürdüü metafor ilikisinde, metaforun konusu ( öretmen ) ve metaforun kayna ( ayakkab ) belirgin olmasna karn, söz konusu metaforun öretmen kavramn açklamada hiçbir faydasnn olmad (yani, metaforun kaynandan metaforun konusuna atfedilebilecek herhangi bir önemli özellii içermedii) görülmektedir. Dördüncü olarak, ayn metafor içinde birden çok benzetmeyi yapan veya birden çok fikri ele alan örencilerin ileri sürdükleri mantksal dayanaklar ne kadar güçlü olursa olsun, bu tür metaforlar aratrma kapsam dnda brakld. Örnein, Öretmen gökyüzüne benzer; çünkü gökyüzündeki her cismin, her olayn bir vasf mevcuttur öretmende... metaforunu gelitiren örenci, ayn metafor içinde öretmenin bazen bir güne, bazen bir yldz, bazen bir ozon tabakas, bazen bir yamur ve bazen bir oksijen gibi olduunu ileri sürmektedir. Dikkat edilirse, bütün bu metaforlarn her biri öretmen olgusuna ilikin önemli açklamalar getirebilir; ancak, hepsi de temelde gökyüzü metaforu kapsamnda deerlendirildiinden, söz konusu gökyüzü metaforunun belli bir kategoriye dahil edilmesini güçletirmektedir. Son olarak, belli ortak özelliklere sahip olan metaforlar belli bir kategori altnda topland. Örnein, ekillendirici ve biçimlendirici olarak öretmen kategorisi altnda yer alan metaforlarn hepsi de temelde örenciyi bir ham madde olarak deerlendirmektedir (örnein, bir açnn elinde bulunan malzemeler, bir çocuun hayaline göre ekilden ekle giren bir sürü lego, bir çömlekçinin önünde ekil almay bekleyen çamur, bir demircinin elindeki demir, bir frncnn elindeki un veya hamur, bir heykeltran atölyesindeki çamur, ta, kaya parças veya alç, bir inaattaki tula veya çimento, bir kuyumcunun elindeki en deersiz, en ham veya en mat bir madde, bir ressamn önündeki bo bir tuval veya bir terzinin tezgâhndaki biçimsiz bir kuma). Bulgular ve Yorum Bu bölümde, aratrmaya katlan giri düzeyindeki snf öretmeni adaylarnn öretmen olgusu hakknda gelitirdikleri metaforlara ilikin olarak elde edilen bulgular tablolar hâlinde sunularak ve aratrma sorularna göre alt balklar hâlinde analiz edilerek yorumlanmaktadr. 1. S&n&f ö6retmeni adaylar& ö6retmen kavram&na ili'kin sahip olduklar& alg&lar&n& hangi metaforlar arac&l&6&yla aç&klamaktad&rlar? Tablo 1, örenciler tarafndan gelitirilen metaforlar alfabetik sraya göre listeleyerek, her bir metaforu temsil eden örenci saysn ve yüzdesini sunmaktadr. Tablo 1 deki verileri aadaki noktalarda özetlemek mümkündür: 1. Snf öretmeni adaylar öretmen kavramna ilikin toplam 54 adet metafor üretmitir. 2. Söz konusu 54 adet metaforun yaklak olarak yarya yakn (26 tanesi) sadece bir örenci tarafndan temsil edilmektedir. Geriye kalan 28 metaforu temsil eden örenci says da 2 ile 12 arasnda deimektedir. Metafor bana düen ortalama örenci says ise yaklak olarak 2,8 dir. 3. 8lk be srada yer alan metaforlar srasyla unlardr: (1) Bahçvan (12 örenci, %7,9), (2) Su (11 örenci, %7,3), (3) Güne (9 örenci, %6), (4) Heykeltra (9 örenci, %6) ve (5) Çiftçi (8 örenci, %5,3). 4. Örenciler, metaforlarn 27 tanesini canl varlklar ve 27 tanesini de cansz varlklarla ilikilendirmilerdir. Canl varlklarla ilikilendirilen 27 adet metafordan 23 tanesi insan (örnein, bahçvan, çiftçi, heykeltra vb.), 2 tanesi bitki (örnein, aaç ve çiçek), 1 tanesi hayvan (örnein, ar) ve 1 tanesi de bakteri (örnein, yourt bakterisi) hakkndadr. 5. 8nsanla ilikilendirilen 23 metafordan 21 tanesi öretmenlik mesleini baka bir meslekle kyaslamaktadr (örnein, frnc, dokumac, marangoz vb.). Geriye kalan 2 metafor da bir ebeveyn (anne, baba veya her ikisi) ve (legolaryla oynayan bir) çocuk hakkndadr.
Tablo 1. Ö6retmen kavram&na ili'kin geli'tirilen metaforlar ve onlar& temsil eden ö6renci say&s& ve yüzdesi (alfabetik s&raya göre) Metafor Kodu Metafor ad& Metaforu temsil eden ö6renci f % Metafor Kodu Metafor ad& Metaforu temsil eden ö6renci f % 1 Aaç 7 4.6 28 Kalem 2 1,3 2 Alveri merkezi 1 0.7 29 Kitap 4 2,6 3 Anahtar 1 0.7 30 Köprü 1 0,7 4 Ansiklopedi 1 0.7 31 Kutup yldz 1 0,7 5 Ar 1 0.7 32 Kuyumcu 1 0,7 6 Aç 3 2.0 33 Kütüphane 2 1,3 7 Bahçvan 12 7.9 34 Liman 1 0,7 8 Bakteri 2 1.3 35 Marangoz 1 0,7 9 Banka 1 0.7 36 Mimar 4 2,6 10 Bilgisayar 1 0.7 37 Müteahhit 2 1,3 11 Çerçeve 1 0.7 38 Mum 3 2,0 12 Çiçek 4 2.6 39 Otobüs 1 0,7 13 Çiftçi 8 5.3 40 Psikolog 1 0,7 14 Çocuk 1 0.7 41 Pusula 4 2,6 15 Çömlek ustas 1 0.7 42 Ressam 5 3,3 16 Demirci 1 0.7 43 Rüya 1 0,7 17 Deniz feneri 3 2.0 44 Su 11 7,3 18 Doktor 1 0.7 45 Sürahi 1 0,7 19 Dokumac 2 1.3 46 Teknik direktör 2 1,3 20 Ebeveyn 5 3.3 47 Terzi 2 1,3 21 Ebru sanatçs 2 1.3 48 Tiyatro oyuncusu 2 1,3 22 Frnc 3 2.0 49 Tohum 1 0,7 23 Gözlük 1 0.7 50 Toplumun tezgâh 1 0,7 24 Güne 9 6.0 51 Toprak 5 3,3 25 Hazine sand 1 0.7 52 Turist rehberi 3 2,0 26 Heykeltra 9 6.0 53 Umut 1 0,7 27 8naat ustas 5 3.3 54 Yol 1 0,7 Toplam 151 100 6. Cansz varlklarla ilikilendirilen 27 adet metafordan 25 tanesi somut bir nesne hakknda iken (örnein, alveri merkezi, anahtar, kalem vb.) iki tanesi de soyut bir imgeyi çartrmaktadr (örnein, rüya ve umut metaforlar). 2. Ö6retmen kavram&na ili'kin olarak ö6renciler taraf&ndan ileri sürülen metaforlar, ortak özellikleri bak&m&ndan, hangi kategoriler alt&nda toplanabilir? Bu bölümde, aratrmada elde edilen metaforlar balca alt kategori altnda toplanarak ve tablolar hâlinde sunularak yorumlanmaktadr. Bu amaç için, ilk önce, her metafora ilikin örenciler tarafndan öne sürülen mantksal dayanaklar (gerekçeler ya da niçin öyle olduuna ilikin ileri sürülen sebepler) dikkatli bir ekilde analiz edildi. 8lk bakta, baz metaforlar (örnein, bilgisayar, kitap, kütüphane, kalem vb. ya da aç, çömlek ustas, heykeltra, marangoz vb.) kolaylkla belli bir kategori altnda toplanabilmesine karn, dier bazlar (örnein, ar, çocuk, çerçeve, otobüs, umut vb.) daha dikkatli bir analiz gerektirdi. Örnein, otobüs metaforu, ilk bakta, (otobüsün oförü olarak) öretmenin örencilerin örenmesini kontrol etmesi bakmndan öretmen-merkezli bir eitim anlayn çartrmaktadr. Ancak, bu metaforu gelitiren örencinin mantksal dayana dikkatlice analiz edildiinde (örnein, Öretmen, hayat yolculuu esnasnda bindiimiz otobüslerden biri gibidir. Bir otobüs olarak öretmen bizim umutlarmz, hayallerimizi ve amaçlarmz tar.(...) (te öretmen de örencilerini tpk bir otobüs gibi gidecekleri yere kadar güvenli bir ekilde götürerek, her örencinin kendi amacna ulamas için yardmc olur. ), otobüs metaforunun, öretmenin (oförün) kontrolünde olan bir araç olmaktan çok, örencilerin kendi kiisel amaçlarna ulamada bavurduklar bir kiisel geliim arac olarak karmza çkmaktadr. Bu yönüyle de bu metaforun bireysel geliimi destekleyici olarak öretmen kategorisi altnda deerlendirilmesi daha uygundur.
Kategori 1: Bilgi Sa6lay&c& Olarak Ö6retmen Tablo 2, bilgi salayc olarak öretmen kategorisini oluturan metaforlar ve her bir metaforu gelitiren örenci saysn ve yüzdesini sunmaktadr. Tablo 2 incelendiinde, bilgi salayc olarak öretmen kategorisinin toplam 15 adet metafor ve 49 örenci (%32,3) ile temsil edildii görülmektedir. Bu kategoriyi oluturan metaforlarn en önemlileri arasnda srasyla Su (11 örenci, %7,3), Güne (9 örenci, %6) ve Aaç (7 örenci, %4,6) yer almaktadr. Bilgi salayc olarak öretmen kategorisinde yer alan metaforlar öretmen ve örenci rolleri bakmndan analiz edildiinde, onlarn ortak özelliklerini (varsaymlarn) aadaki noktalarda özetlemek mümkündür. 1. Öretmen, bilginin kaynadr (Örnein: Su, canllar için hayat kayna, öretmen de örenciler için bilgi kaynadr. veya Canllarn yaamas için gerekli olan oksijeni aaçlar salar. Öretmenin kaynaklk yapt oksijen ise bilgidir. ). 2. Örenci, bir süpermarketten alveri yapan bir müteri, bir bankadan para (bilgi) çeken bir kii, bir bilgisayardan bilgi alan bir kii, çiçek çiçek dolap bal alan bir ar, kalemle dolan beyaz bir sayfa veya su ile doldurulmay bekleyen bombo bir bardak olarak alglanmaktadr. 3. Bilgi, öretmenin kaynaklk yapt oksijen, bir alveri merkezindeki ürünler, bir bankadaki para, bir bilgisayarda depolanm bilgi, çiçekteki bal, günein yayd k, sandkta sakl hazine veya bir sürahideki su olarak alglanmaktadr. 4. Örenci, bilginin pasif alcsdr (Örnein: Öretmen bankaya benzer. (...) Örenci de bu bankadan bilgi çekmeye her an hazr olan bir kiidir. ). 5. Öretmenin en önemli görevi, örencilere bilgi aktarmaktr (Örnein: Öretmen bir sürahi gibidir. (çinde su bulunmayan bardaa kendi içini döker. ). 6. Örenme, öretmen tarafndan sunulan bilgilerin örenciler tarafndan bir sünger gibi emilmesi ile gerçekleir (Örnein: Öretmen bir kalem, örenci ise beyaz bir sayfadr. (...) Beyaz sayfalar onun kalemiyle dolar ve kalem ne yazarsa kât onu yanstr. ). Tablo 2. Bilgi sa6lay&c& olarak ö6retmen kategorisini olu'turan metaforlar ve onlar& temsil eden ö6renci say&s& ve yüzdesi Metafor Metafor ad& Metaforu temsil eden ö6renci Kodu f % 1 Aaç 7 4,6 2 Alveri merkezi 1 0,7 4 Ansiklopedi 1 0,7 9 Banka 1 0,7 10 Bilgisayar 1 0,7 12 Çiçek 4 2,6 24 Güne 9 6,0 25 Hazine sand 1 0,7 28 Kalem 2 1,3 29 Kitap 4 2,6 33 Kütüphane 2 1,3 38 Mum 3 2,0 44 Su 11 7,3 45 Sürahi 1 0,7 49 Tohum 1 0,7 Toplam 49 32,3 Aada, bilgi salayc olarak öretmen kategorisini temsil eden metaforlarn örenciler tarafndan tanmlanmalarna ilikin örnekler yer almaktadr. Metaforlar, alfabetik sraya göre verilmektedir. Buna ek olarak, verilen örneklerde, örencilerin kendi cümleleri ve ifadeleri deitirilmeden aktarlmaktadr.
A6aç Öretmen aaca benzer; çünkü aaç doann nasl bir çöl hâline gelmesini engelliyorsa, öretmen de insanlara datt ilim atei ile cehaletin karanln önler. Öretmeni aaca benzetmemin en büyük nedeni, aaçlarn dünyann akcieri saylmasdr; çünkü canllarn yaamas için gerekli olan oksijeni aaçlar salar. Öretmenin kaynaklk yapt oksijen ise bilgidir (Normal Öretim, Erkek, 12). Al&'veri' merkezi Öretmen, koskocaman bir alveri merkezi gibidir; çünkü nasl bir alveri merkezinin ürünleri çeitliyse, bir öretmen de kendinde bin bir çeit bilgiyi saklar ve bu bilgileri örencilerine aktardkça yeni gelecekler ekillenir.(...) Öretmen alveri merkezine benzedii kadar, örenciler de alveri yapan müterilere benzer. Büyük bir alveri merkezi gibi öretmen de günün her dakikas örencilere açktr. (steyen sepetini iyice doldurur ((kinci Öretim, Kz, 11). Ansiklopedi Öretmen bir ansiklopedi gibidir; çünkü örencinin istedii ve örenciye lâzm olabilecek her türlü bilgi onda mevcuttur (Normal Öretim, Kz, 50). Banka Öretmen bankaya benzer. Bilgi bankasdr ad;çünkü bilginin temsilcisidir. Örenci de bu bankadan bilgi çekmeye her an hazr olan bir kiidir.(...) Ve bu banka öyle bir bankadr ki, parann (bilginin) bitmesi söz konusu deil hiçbir durumda. Yeter ki isteyelim, yeter ki örenmeye hevesli olalm. Çünkü o her zaman hazrdr vermeye (Normal Öretim, Kz, 3). Bilgisayar Öretmen bilgisayara benzer; çünkü her ikisi de insanlara bilgi verir. Öretmen de bilgisayar da içlerinde geni ölçüde bilgi barndrrlar ve o bilgileri isteyen kiilere sunarlar.(...) Bilgisayara veya öretmene bilgi talebi için bavurduumuzda bizlere hayr yantn vermezler, her ikisi de her ekilde bilgi vermeye hazrdr ((kinci Öretim, Kz, 70). Çiçek Öretmen çiçee benzer, örenciler de arya. Arlar nasl çiçek çiçek dolap bal alrlarsa (toplarlarsa) örenciler de öretmenlerden bilgi alrlar. Arlar topladklar ballarla petek olutururlar. Örenciler de öretmenden aldklar bilgilerle kendi geleceklerini olutururlar (Normal Öretim, Kz, 62). Güne' Öretmen güne gibidir; çünkü güne dünyamz hem aydnlatr hem de str. Nasl ki, güne çevresini str ve k saçarsa, öretmen de çevresine bilgi saçar. Öretmen, k olan bilgisiyle, dünya olan örencisini karanlktan aydnla ulatrr, onu cahillikten kurtarr. Günein karanl aydnlatt gibi, öretmen de cahillii yok eder. Nasl ki günei görmediimiz zaman dünyamz karanlk ve souk olursa, öretmensiz bir insan da cahillik dediimiz karanlk içinde büyür.(...) Meselâ kapkara bir maaradayz. Korkuyla, endieyle ilerlerken ufak bir delikten szan kla karlayoruz. Bizde bir mutluluk, sevinç oluur. (çimize kurtulma umudu girer. Bu k bizim için kurtuluu, mutluluu ifade eder. Öretmenin de örencisine gösterdii k, yani bilgisi bir kurtulu yolu gibidir.(...) Ksaca öretmen örencilerinin bilgi kaynadr (Normal Öretim, Erkek, 6). Hazine sand&6& Öretmen bir hazine sand gibidir. (çinde dünyann en deerli hazinesinin, yani bilginin sakland bir hazine sand. Lifresi ise örenme isteidir. Bu istei hissettiinde kendiliinden açlr, hem de sonuna kadar. Bitmek tükenmek bilmez içindeki hazine (Normal Öretim, Kz, 63).
Kalem Öretmen bir kalem, örenci ise beyaz bir sayfa gibidir; çünkü, sayfalar doldurup ortaya ie yarar bir eyler çkarmak için güçlü bir kaleme ihtiyaç vardr. Öretmen bu gücü, bildiklerini genç beyinlere aktarrken kullanr. Beyaz sayfalar onun kalemiyle dolar ve kalem ne yazarsa kât onu yanstr (Normal Öretim, Kz, 44). Kitap Öretmen bir kitap gibidir; çünkü, sosyal hayattaki birçok konuda bilgi sahibi olan insandr. Nasl ki, kitaplar geçmiteki bilgileri bizlere kadar aktaryorsa, öretmenler de bu bilgileri bizlere aktararak gelecee kalmas, gelecek kuaklara aktarlmas bakmndan kitapla ayn görevi üstlenir (Normal Öretim, Erkek, 26). Kütüphane Öretmen kütüphaneye benzer. Nasl ki kütüphanede her konuda kitap bulabiliyor, bilgi ediniyorsak, öretmen de sahip olduu bilgiler sayesinde canl bir kütüphane gibidir. Ancak onun kütüphaneden farkl yönü bilgiyi kendi beyninde öütüp belli bir kalpta çevreye yaymasdr ((kinci Öretim, Kz, 7). Mum Öretmen mum gibidir. Mum etrafn aydnlatma yönüyle gerçekten öretmenle birebir örtüür.(...) Bir mum etrafna nasl k saçarsa, öretmen de etrafna bilgi saçar.(...) Öretmen örencileri karanlktan kurtarr (Normal Öretim, Kz, 59). Su Öretmen su gibidir; çünkü su nasl yaam besleyen ana damarsa, öretmen de insanl besleyip gelitiren en güçlü kaynaktr.(...) Su canllar için hayat kayna, öretmen de örenciler için bilgi kaynadr.(...) Öretmen, suyun aaca can verdii gibi örencisine bilgileri alayarak onun meyve veren bir aaç olmasn salar (Normal Öretim, Kz, 47). Sürahi Öretmen bir sürahi gibidir. (çinde su bulunmayan bardaa kendi içini döker. Öyle bir sürahi ki kapana kadar su ile dolu. Öyle bir bardak var ki bombo.(...) Susuz yaayamayz. Alrz barda elimize. Hele bir de çok susadysak kana kana içeriz o suyu. Ya bardaktaki su bizi kandrmazsa? Tad damamzda kalr ve tekrar sürahiye uzatrz elimizi. Peki sürahi bizi geri çevirir mi? Kesinlikle hayr. Her zaman hazrdr içini bardaa dökmeye. Lrl rl akar, akar, akar.(...) Bardan her zaman sürahiye ihtiyac vardr. Sürahi olmazsa kim boaltacak içini ona. O olmazsa bardak susuzluktan çatlar bir çöl gibi (Normal Öretim, Kz, 36). Tohum Öretmen tohuma benzer; çünkü tohum bütün meyvelerin meydana gelmesini salayan ana faktördür. Öretmen de örencilerine bilgi salayan en önemli kiidir ((kinci Öretim, Kz, 10). Kategori 2: ekillendirici ve Biçimlendirici Olarak Ö6retmen Tablo 3, ekillendirici ve biçimlendirici olarak öretmen kategorisini oluturan metaforlar ve her bir metaforu gelitiren örenci saysn ve yüzdesini sunmaktadr. Tablo 3 incelendiinde, ekillendirici ve biçimlendirici olarak öretmen kategorisinin toplam 18 adet metafor ve 46 örenci (%30,3) ile temsil edildii görülmektedir. Bu kategoriyi oluturan metaforlarn en önemlileri arasnda srasyla Heykeltra (9 örenci, %6), (naat ustas (5 örenci, %3,3) ve Ressam (5 örenci, %3,3) yer almaktadr. Sekillendirici ve biçimlendirici olarak öretmen kategorisinde yer alan metaforlar öretmen ve örenci rolleri bakmndan analiz edildiinde, onlarn ortak özelliklerini (varsaymlarn) aadaki noktalarda özetlemek mümkündür. 1. Öretmen, örenciyi youran ve ona ekil veren bir ustadr (Örnein: Öretmen frncya benzer. Örenci de hamura. Ve frnc bu hamuru kendi bildii her eyi uygulayarak yourur ve onu piirmeye balar. Sonunda ortaya çok güzel bir ekmek çkar. veya Öretmen ressam gibidir;çünkü önünde bo bir tuval gibi duran minik beyinleri ekillendirir, renklendirir. ).
2. Örenci, öretmenin elleriyle yourduu, ekil ve biçim verdii bir ham madde gibidir (Örnein: Öretmen nasl bir çömlek ustas ise örenciyi de çömlekçinin önünde ekil almay bekleyen bir çamur olarak niteleyebiliriz. veya Her sanatkâr bir ham maddeye ihtiyaç duyar. Öretmenin ihtiyaç duyduu ham madde ise varlklarn en üstünü olan insandr. ). 3. Örenci, bir açnn elinde bulunan malzemeler, bir çocuun hayaline göre ekilden ekle giren bir sürü lego, bir çömlekçinin önünde ekil almay bekleyen çamur, bir demircinin elindeki demir, bir dokumacnn ilmek ilmek dokuduu bir kilim, bir frncnn elindeki un veya hamur, bir heykeltran atölyesindeki çamur, ta, kaya parças veya alç, bir marangozun mobilya yapmada kulland aaç ve odun parçalar, bir inaattaki tula veya çimento, bir kuyumcunun elindeki en deersiz, en ham veya en mat bir madde, bir ressamn önündeki bo bir tuval veya bir terzinin tezgâhndaki biçimsiz bir kuma olarak alglanmaktadr. 4. Öretmenin en önemli görevi, örencileri toplumsal açdan faydal birer ürün olarak yetitirmektir (Örnein: Örenci öretmene un olarak gelir, ekmek olarak çkar. ). 5. Öretmek, bin bir türlü çiçekten bal yapmak, kendi fikirlerini tazecik beyinlere alamak, örenciyi bir çamur gibi ekillendirmek, bir demiri atele belli bir kalba sokmak, hamuru frnda piirmek, çamuru bir sanat eserine dönütürmek, bo bir tuval gibi duran minik beyinleri ekillendirmek veya renklendirmek ya da biçimsiz bir kuma insanlarn ihtiyac olan pantolon, etek, gömlek gibi bir kullanm aracna dönütürmek olarak alglanmaktadr. Aada, ekillendirici ve biçimlendirici olarak öretmen kategorisini temsil eden metaforlarn örenciler tarafndan tanmlanmalarna ilikin örnekler yer almaktadr. Metaforlar, alfabetik sraya göre verilmektedir. Buna ek olarak, verilen örneklerde, örencilerin kendi cümleleri ve ifadeleri deitirilmeden aktarlmaktadr. Ar& Öretmen arya benzer; çünkü her ikisi de çalkanlklar ve faydalar itibariyle benzer özellik gösterirler.(...) Ar sürekli üretken hâldedir. Durmadan çalarak bin bir türlü çiçekten bal yapar. Ar, yapt balla insanlara besin salar. Öretmen de yetitirdii örencilerle topluma katk salar ((kinci Öretim, Kz, 15). A'ç& Öretmen bir aç gibidir; çünkü aç elinde bulunan malzemelerle müterilerine en güzel yemekleri yapmaya çalr. Öretmen de tpk böyledir. Örenciyi, açnn yapm olduu yemek, o yemei yiyecek olan kiileri de toplum olarak düünürsek, öretmen de örencilerini en güzel ekilde eiterek onlarn topluma yararl birer fert olarak yetimesini salar.(...) Açnn elinde çok güzel malzemeler olabilir. Ama bunlar yerinde kullanmyorsa ya da malzemenin birini unutuyorsa ortaya güzel bir yemek çkarmas düünülemez. Bu yemek de yiyecek olan kiiler için yararl deil hatta zararl olur. Öretmen de örencilerini güzel bir ekilde eitmezse o örenciler de yemek misali topluma zararl hâle gelebilirler (Normal Öretim, Kz, 10). Bakteri Öretmen bir bakteri gibidir; çünkü, kendisine ham olarak gelen örencilere yeni ekiller verir. Tpk bir yourt bakterisinin sütü yourda dönütürmesi gibi, öretmen de fikirlerini tazecik beyinlere alayarak faydal nesiller yetitirir (Normal Öretim, Kz, 1).
Tablo 3. ekillendirici ve biçimlendirici olarak ö6retmen kategorisini olu'turan metaforlar ve onlar& temsil eden ö6renci say&s& ve yüzdesi Metafor Kodu Metafor ad& Metaforu temsil eden ö6renci f % 5 Ar 1 0,7 6 Aç 3 2,0 8 Bakteri 2 1,3 14 Çocuk 1 0,7 15 Çömlek ustas 1 0,7 16 Demirci 1 0,7 19 Dokumac 2 1,3 21 Ebru sanatçs 2 1,3 22 Frnc 3 2,0 26 Heykeltra 9 6,0 27 8naat ustas 5 3,3 32 Kuyumcu 1 0,7 35 Marangoz 1 0,7 36 Mimar 4 2,6 37 Müteahhit 2 1,3 42 Ressam 5 3,3 47 Terzi 2 1,3 50 Toplumun tezgâh 1 0,7 Toplam 46 30,3 Çocuk Öretmen çocua benzer. Bizler ise onun legolaryz. Parça parça, renk renk, küçüklü büyüklü bir sürü lego. Her ekle girer, her hayal gücüne hitap ederiz. Birletiren çocuun hayali neyse, ona göre hareket ederiz. Bir gün bakmz ki legolardan dev bir ato olmu, bir gün bakmz ki parçalardan biri eksik olduu için hiçbir ie yaramam o bir sürü lego (Normal Öretim, Erkek, 7). Çömlek ustas& Öretmen tpk bir çömlek ustas gibidir.(...) Öretmen nasl bir çömlek ustas ise örenciyi de çömlekçinin önünde ekil almay bekleyen bir çamur olarak niteleyebiliriz.(...) Örenci, tpk her ekli almaya hazr bir çamur gibidir. Öretmen de çömlekçi gibi örenciyi ekillendirir ((kinci Öretim, Erkek, 25). Demirci Öretmen demirciye benzer; çünkü öretmenler örencilerini ham iken alrlar ve eitirler. Bir demirci ise demiri ham olarak alr ve atele belli kalplar hâline getirerek kazma, kürek gibi ie yarar malzemeler yapar (Normal Öretim, Erkek, 58). Dokumac& Öretmen bir dokumac gibidir; çünkü nasl bir dokumac haly tek tek dokuyorsa, öretmen de örencisini tpk bir kilim gibi ilmek ilmek dokur. Ona istedii ekli ve rengi verir (Normal Öretim, Kz, 23). Ebru sanatç&s& Öretmen bir sanatkâr gibidir; çünkü her sanatkâr bir ham maddeye ihtiyaç duyar. Öretmenin ihtiyaç duyduu ham madde ise varlklarn en üstünü olan insandr.(...) Tpk bir ebru sanatçsnn frçasndan damlayan boyann su ile bulumasna benzer öretmenin örenciyi ekillendirmesi de. (lk bata su üzerinde, anlamsz dalgalar eklindeki görüntü sanatkârn elindeki frça darbeleri ile anlam kazanr. (te örenci de bo bir su iken her bir bilgi damlas ile farkllar, renkler ile mana bulur. Bir de buna sanatkârn frças ile yapt o
ince dokunu eklenince kimi zaman bir lâle, kimi zaman bir renk mozaii olarak çkar karmza. En önemlisi bu güzellii bünyesine kabul eden kâtla bulumas.(...) Sanatkâr bitmi olan eserini duvara asp, yeni bir eser, yeni bir emek için kollar svar; yeni ebrular için niyetlenir ((kinci Öretim, Kz, 56). F&r&nc& Öretmen frncya benzer. Örenci de hamura ve frnc bu hamuru kendi bildii her eyi uygulayarak yourur ve onu piirmeye balar. Sonunda ortaya çok güzel bir ekmek çkar. Öretmen de ayn frnc gibi örenciyi ekillendirir ve piirir. Örenci öretmene un olarak gelir, ekmek olarak çkar. Öretmen örenciyi bilgileri nda eitmeye balar. Zamanla örenci hamurlar ve yllar sonra ekmek olur. Topluma faydal bir genç olur (Normal Öretim, Erkek, 42). Heykelt&ra' Öretmen bir heykeltra gibidir; çünkü nasl bir heykeltra kendi bana hiçbir ey ifade etmeyen çamura veya bir kaya parçasna ekil vererek onu bir sanat eserine dönütürüyorsa, öretmen de bir heykeltra gibi, hiçbir ey bilmeyen gencecik beyinleri eiterek onlara bir ekil verir ve onlarn topluma faydal birer birey olarak yetimesini salar.(...) Heykeltran malzemesi çamur, ta, alç vb. gibi üzerinde kolayca ilemeciliin yaplabilecei malzemelerdir. Öretmenin malzemesi ise hayata henüz yeni balayan, bulunduu konuma dair aklnda biçimlenen bir düüncesi olmayan, kim ona önder olursa ona inanmaya hazr bulunan örencilerden oluur. Onlara gerekli olan sadece alannda uzman olan bir ustadr.(...) Bir heykeltra eserini meydana getirirken ona sadece ekil vermez, kendinden de bir eyler katar. Eserine kendi iç dünyasn, duygularn yanstr. Öretmen de örencilerine kendi dünya görüünden, kendi kültüründen bir eyler verir ((kinci Öretim, Erkek, 26). n'aat ustas& Öretmen inaat ustasna benzer. Örenciler de inaatlardaki tuladr, çimentodur ya da dier malzemelerdir. (te bu malzemeleri bir araya getiren, onlardan nerede, ne ekilde yararlanacan bilerek bir inaat oluturan kii inaat ustasdr.... (naat ustas var olmayan bir binay kendi düünce ve yaratcln kullanarak ortaya koyar. Öretmen örenci ilikisi de böyledir. (naat ustas nasl ki bir inaata ekil veriyorsa öretmen de örenciye öyle ekil verir; çünkü öretmen örenci üzerinde her eyi sfrdan balatr.(...) Öretmen henüz hamurumsu bir yapya sahip olan örenciye ilk ekli verendir ((kinci Öretim, Kz, 8). Kuyumcu Öretmen bir kuyumcuya benzer. Öyle bir usta ki eline ald en deersiz, en ham, en mat maddeleri bile mükemmel bir elmasa, parlak bir yakuta çevirir. O elmas, yakutu iler, onlara elinden geldiince ekiller vermeye çalr. Öretmenin elinde daha anne kucandan yeni çkm, ailesinden baka kimseden yardm almam, dünyann hiçbir kötülüüyle karlamam çocuklar, sonradan prl prl gümüe dönüen madenler gibidir (Normal Öretim, Kz, 53). Marangoz Öretmen marangoza benzer; çünkü o, tpk marangozun aaçlar düzeltip, fazlalklarn alarak mobilya yapt gibi, örencilerin çeitli yönlerden fazlalklarn, eksikliklerini gidererek onlar toplumsal hayata hazrlar. (...) Marangoz nasl ki en iyi ve en kullanl mobilyalar üretmeye çalyorsa, öretmen de topluma en yararl bireyler yetitirmeye çalr ((kinci Öretim, Kz, 69). Mimar Öretmen mimar gibidir; çünkü mimar da öretmen de yapaca ii önceden belirleyip, yapaca ii tüm ayrntlaryla incelemek ve o ie en uygun biçimi vermek zorundadr.(...) Öretmen okula gelen örenciyi eline alp ondaki cevheri arar. Onun özelliklerinden milletine ve kendisine en iyi nasl fayda salayacan aratrr. Onun özelliklerini bulduktan sonra onu bir kalba döker (Normal Öretim, Erkek, 18). Müteahhit Öretmen bir müteahhit gibidir; çünkü öretmenlere emanet edilen çocuklarn fikirleri, kiilikleri onlarn ellerinde ekillenir. Bir müteahhit önemsiz gibi görünen birçok malzemeyi bir arada kullanarak bir apartman
ina eder. Bu malzemelerden ne biri eksik, ne biri fazla olmaldr. Deilse en ufak bir sarsntda hepsi yklr. Öretmen de buna çok benzer. Onun ellerine her yönden tertemiz çocuklar verilir. Öretmen onlar kendi bilgileriyle yourur, kendi karakterini yanstr onlara (Normal Öretim, Erkek, 22). Ressam Öretmen ressam gibidir; çünkü önünde bo bir tuval gibi duran minik beyinleri ekillendirir, renklendirir. Ressam iine balamadan önce önünde sadece bo bir tuval vardr. Bu bo tuvali alr ve yapaca resmin temasn kafasnda oluturur. Temasn belirledikten sonra o temayla ilgili fikirlerini, edinmi olduu birikimleri ve dü gücünü yourarak tuvale aktarr. Her frça darbesi, her renk yeni bir kimlik katar. Frçasn beyin ve hayal gücüyle dans ettirerek yepyeni dünyalar yaratr. Frçasyla tuvalin hemen her noktasnda bir iz brakr.(...) Tüm bu uralar sonunda, yapt eserin sanatseverlerce olumlu tepkilerini görünce artk amacna ulam demektir ve bundan çok büyük haz alr; çünkü onun gayesi,toplumun holanaca eserler vermektir. Bunu yapt ölçüde mutlu olur. Öretmen de daha gencecik prl prl zekâlar tpk ressam gibi iler. Yani onun örencilerinin beyinleri, tertemiz bir kât gibidir ((kinci Öretim, Erkek, 14). Terzi Öretmen bir terzi gibidir; çünkü terzi, biçimsiz bir kuma, makas, ine, iplik gibi malzemelerle ekillendirip, o biçimsiz kuma insanlarn ihtiyac olan pantolon, etek, gömlek gibi kullanm aracna dönütürür. (te öretmen de örenciye belli bilgileri alayarak onu ekillendirip, topluma faydal bir insan hâline getirir ((kinci Öretim, Kz, 4). Toplumun tezgâh& Öretmenler toplumun tezgâh gibidir; çünkü, ellerine ilenmemi olarak gelen örencileri bilgi, görgü tezgâhlarndan geçirirler. Örencilerin ie yarar, kullanlabilir hâle gelmeleri öretmenler sayesinde olur. Topluma yararl olan doktor, mühendis, avukat, yöneticiler vs. hep öretmenin tezgâhndan geçmi, çkm insanlardr.(...) Toplum, öretmenlerin ekillendirdii bireylerden olumaktadr ((kinci Öretim, Kz, 57). Kategori 3: Tedavi Edici Olarak Ö6retmen Tablo 4, tedavi edici olarak öretmen kategorisini oluturan metaforlar ve her bir metaforu gelitiren örenci saysn ve yüzdesini sunmaktadr. Tablo 4 incelendiinde, tedavi edici olarak öretmen kategorisinin sadece 2 adet metafor ve 2 örenci (%1,3) ile temsil edildii görülmektedir. Bu metaforlar unlardr: Doktor (1 örenci, %0,7) ve Psikolog (1 örenci, %0,7). Tedavi edici olarak öretmen kategorisini oluturan metaforlar öretmen ve örenci rolleri bakmndan analiz edildiinde, onlarn ortak özelliklerini (varsaymlarn) aadaki noktalarda özetlemek mümkündür. 1. Öretmen, örencinin hastalklarn, kusurlarn veya eksikliklerini tedavi eden bir doktor gibidir (Örnein: Öretmen doktor gibidir; çünkü doktor, nasl bir hastay iyiletirmeye çalyorsa, öretmen de kendisine emanet edilen örencilerine doru yolu göstermeye çalr. ). 2. Örenci, sosyal, duygusal veya zihinsel yönden aksak, kusurlu veya hasta bir konumdadr (Örnein: Psikolojik sorunu olan bir kii hastadr ve bir doktora yani psikoloa ihtiyac vardr. ). 3. Öretmenin en önemli görevi, örencilerin hastalklarn tehis ve tedavi etmektir (Örnein: Öretmen bir psikolog gibidir; çünkü, psikologlar insanlarn dertlerini bunalmadan dinleyerek onlara çözüm üretirler. ). Tablo 4. Tedavi edici olarak ö6retmen kategorisini olu'turan metaforlar ve onlar& temsil eden ö6renci say&s& ve yüzdesi Metafor Metaforu temsil eden ö6renci Kodu Metafor ad& f % 18 Doktor 1 0,7 40 Psikolog 1 0,7 Toplam 2 1,4 Aada, tedavi edici olarak öretmen kategorisini temsil eden iki adet metaforun örenciler tarafndan tanmlanmalar verilmektedir. Bu tanmlamalarda, örencilerin kendi cümleleri ve ifadeleri, deitirilmeden aktarlmaktadr.
Doktor Öretmen doktor gibidir; çünkü doktor nasl bir hastay iyiletirmeye çalyorsa, öretmen de kendisine emanet edilen örencilerine doru yolu göstermeye çalr. Doktor tedavi edecei hastay önce inceler, hastaln tehis eder ve daha sonra onu ne ekilde iyiletirebileceine karar verir. Bu aamalardan sonra ise sorunu çözebilmek için ona bir reçete yazar. Öretmen de böyledir. Öretmen, önce eitim verecei örencisini tanr. Onda ne gibi eksikliklerin veya kabiliyetlerin var olduunu anlamaya çalr. Bu aamalardan sonra örencisinin yaamnda çok iyi konumlarda olabilmesi için ona eitim verir (Normal Öretim, Kz, 21). Psikolog Öretmen bir psikolog gibidir; çünkü, psikologlar insanlarn dertlerini bunalmadan dinleyerek onlara çözüm üretirler. Psikolojik sorunu olan bir kii hastadr ve bir doktora yani psikoloa ihtiyac vardr.(...) Unutmamalyz ki, ruh hastasnn nasl bir psikoloa ihtiyac varsa örencinin de öretmene ihtiyac vardr ((kinci Öretim, Erkek, 40). Kategori 4: E6lendirici Olarak Ö6retmen Tablo 5, elendirici olarak öretmen kategorisini temsil eden metaforu ve bu metaforu gelitiren örenci saysn ve yüzdesini sunmaktadr. Tablo 5 incelendiinde, elendirici olarak öretmen kategorisinin sadece 1 adet metafor (tiyatro oyuncusu) ve 2 örenci (%1,4) ile temsil edildii görülmektedir. Elendirici olarak öretmen kategorisini temsil eden metafor, öretmen ve örenci rolleri bakmndan analiz edildiinde, bu metaforun özelliklerini (varsaymlarn) aadaki noktalarda özetlemek mümkündür. 1. Öretmenin en önemli görevi, örettii konularn gerçek hayatla ilikisini kurmaktr (Örnein: Öretmen sahnede oyununu sergileyen bir tiyatro oyuncusuna benzer. Görevi de seyircilerine hayattan kesitler sunmaktr. ). 2. Örenme, örenciler için zevkli ve elenceli hâle getirilmelidir (Örnein: Öretmen yeri geldiinde örencilerinin kalbini kazanabilmek için bir komedi oyunu oynuyormu gibi örencilerini güldürmelidir. ). Tablo 5. E6lendirici olarak ö6retmen kategorisini olu'turan metafor ve onu temsil eden ö6renci say&s& ve yüzdesi Metafor Metaforu temsil eden ö6renci Kodu Metafor ad& f % 48 Tiyatro oyuncusu 2 1,3 Toplam 2 1,3 Aada, elendirici olarak öretmen kategorisini temsil eden tiyatro oyuncusu metaforunun tanmlanmasna ilikin bir örnek yer almaktadr. Verilen örnekte, örencinin kendi cümleleri ve ifadeleri, deitirilmeden aktarlmaktadr. Tiyatro oyuncusu Bence öretmen sahnede oyununu sergileyen bir tiyatro oyuncusuna benzer. Görevi de seyircilerine hayattan kesitler sunmaktr. Öretmen her gün bizim, snf dediimiz sahnesinde seyircilerine birçok ey kazandracan düündüü oyununu oynar. Bizi eitir. Bize öretir. (...) Aslnda öretmen ile tiyatro oyuncusu arasndaki tek ortak özellik bu deildir. Öretmen yeri geldiinde örencilerinin kalbini kazanabilmek için bir komedi oyunu oynuyormu gibi örencilerini güldürmelidir. Öretmen sahnede bazen kahkahalarla, bazen ise hçkrklarla örencilere mesaj vermeye çalmaldr (Normal Öretim, Erkek, 13). Kategori 5: Bireysel Geli'imi Destekleyici Olarak Ö6retmen Tablo 6, bireysel geliimi destekleyici olarak öretmen kategorisini oluturan metaforlar ve her bir metaforu gelitiren örenci saysn ve yüzdesini sunmaktadr. Tablo 6 incelendiinde, bireysel geliimi destekleyici olarak öretmen kategorisinin toplam 6 adet metafor ve 32 örenci (%21,2) ile temsil edildii görülmektedir. Bu kategoriyi oluturan metaforlarn en önemlileri arasnda srasyla Bahçvan (12 örenci, %7,9), Çiftçi (8 örenci, %5,3), Ebeveyn (5 örenci, %3,3) ve Toprak (5 örenci, %3,3) yer almaktadr. Bireysel geliimi destekleyici olarak öretmen kategorisinde yer alan metaforlar öretmen ve örenci rolleri
bakmndan analiz edildiinde, onlarn ortak özelliklerini (varsaymlarn) aadaki noktalarda özetlemek mümkündür. 1. Öretmen, snfndaki örencilerin bireysel farkllklarn dikkate almaldr (Örnein: Öretmen bahçvana benzer; çünkü bahçvan yetitirdii fidanlarla ayr ayr ilgilenir.(...) Örenciler de birer fidan gibi ilgiye muhtaçtr.... Bu yüzden öretmen örencilerine ayn gözle bakmamal ve onlarla tek tek ilgilenerek onlara gereken ilgiyi göstermelidir. ). 2. Öretmenin en önemli görevi, örencilerin örenmesine yardm etmek ve onlar bu süreçte desteklemektir (Örnein: Öretmen bir liman gibidir; çünkü nasl ki bir gemi frtna çktnda limana snyorsa, örencinin de zor anlarnda öretmene snabilmesi gerekir. ). 3. Öretmen, örencilerin bireysel ilgi ve ihtiyaçlarn karlamaldr (Örnein: Bahçvan nasl bir çiçei tüm özverileriyle sular, bakarsa, öretmen de örencilerine öyle davranr. Bahçvan her gün çiçei sular, topran havalandrr, zarar görmü yapraklarn ayklar, daha ksa sürede büyümesi ve daha güzel görülmesi için çiçei gübreler. ). 4. Öretmen, örenme-öretme ortamn örencilerin örenmesini kolaylatracak ekilde düzenlemelidir (Örnein: Öretmen çiftçiye benzer; çünkü üretkendir, yetitirme eilimindedir. (...) Evet, çiftçi önce topraa bakar, topran verimli veya verimsiz oluunu kontrol eder. Toprak verimsizse önce topraa gübre verir, topra biraz daha iyiletirir. Çiftçi topran sular, gereksiz ot ve böceklerden korur, bütün alt yapy hazrladktan sonra tohumlar ekmeye koyulur. ). 5. Öretmen, örenciler arasnda ayrm gözetmemelidir (Örnein: Öretmen toprak gibidir. Toprak, iyi kötü hiçbir eyi ayrt etmeden her eyi bünyesinde kabul eden yeryüzünün en mükemmel ve vazgeçilmez parçasdr.(...) (te öretmen de tpk toprak gibidir.(...) O da iyi veya kötü diye ayrt etmeden örencileri yetitirir ve topluma kazandrr. ). Tablo 6. Bireysel geli'imi destekleyici olarak ö6retmen kategorisini olu'turan metaforlar ve onlar& temsil eden ö6renci say&s& ve yüzdesi Metafor Metaforu temsil eden ö6renci Kodu Metafor ad& f % 7 Bahçvan 12 7,9 13 Çiftçi 8 5,3 20 Ebeveyn 5 3,3 34 Liman 1 0,7 39 Otobüs 1 0,7 51 Toprak 5 3,3 Toplam 32 21,2 Aada, bireysel geliimi destekleyici olarak öretmen kategorisini temsil eden metaforlarn örenciler tarafndan tanmlanmalarna ilikin örnekler yer almaktadr. Metaforlar, alfabetik sraya göre verilmektedir. Buna ek olarak, verilen örneklerde, örencilerin kendi cümleleri ve ifadeleri, deitirilmeden aktarlmaktadr. Bahç&van Öretmen bahçvana benzer; çünkü bahçvan yetitirdii fidanlarla ayr ayr ilgilenir. Fidanlarn büyümesi için elverili bütün artlar bilir ve onlara gereken bütün özen ve itinay gösterir. Eer bunun tersine tüm fidanlar ayn görüp hepsini ayn artlarda yetitirmeye çalrsa belli bir fidan türü büyürken dierlerinin kuruyup yok olmasna neden olur. (...) Örenciler de birer fidan gibi ilgiye muhtaçtr. Öretmen bilmelidir her örencinin yaad çevrenin ve yaay eklinin farkl olduunu. Bu yüzden öretmen örencilerine ayn gözle bakmamal ve onlarla tek tek ilgilenmelidir.... Bahçvan nasl bir çiçei tüm özverileriyle sular, bakarsa öretmen de örencilerine öyle davranr. Bahçvan her gün çiçei sular, topran havalandrr, zarar görmü yapraklarn ayklar, daha ksa sürede büyümesi ve daha güzel görülmesi için çiçei gübreler. Her gün çiçei koklar, onunla konuur. Ama hiçbir zaman onu dalndan koparmaz.(...) Aaçlarnn, çiçeklerinin dilinden en iyi bahçvan anlar. Hangisinin ne zaman suya ihtiyac olduunu, hangisinin budanacan veya ilâçlanacan sadece ve en iyi bahçvan bilir. Hiçbir bahçvan yoktur ki aaç meyve vermiyor diye onu kessin. Bilir meyve vermese de onun insanolu için oksijen kayna ve insann ruhunu dinlendiren bir güzellik olduunu ((kinci Öretim, Kz, 48).
Çiftçi Öretmen çiftçi gibidir; çünkü üretkendir, yetitirme eilimindedir.(...) Evet, çiftçi önce topraa bakar, topran verimli veya verimsiz oluunu kontrol eder. Toprak verimsizse önce topraa gübre verir, topra biraz daha iyiletirir. Çiftçi topran sular, gereksiz ot ve böceklerden korur, bütün alt yapy hazrladktan sonra tohumlar ekmeye koyulur. Tohumlar gelimeye baladkça, bakm da artmaktadr. Tohumun her gün sulanmas, gereksiz otlardan ayklanmas ve tohumun yetimesi için her ne gerekli ise salanmas gerekir. Eer bitki eilmeye baladysa onun bir denekle desteklenmesi, sonra tekrar gübrelenmesi gibi ürün elde edilinceye kadar emek verilmesi gerekir.(...) (te öretmen de ayn çiftçi gibidir. Çiftçi mahsul yetitirirken, öretmen de örenciyi yetitirir ((kinci Öretim, Kz, 55). Ebeveyn Öretmen, örencinin annesi ve babas gibidir; çünkü onlar çocuklarn en iyi ekilde hayata hazrlamaya çalrlar ve bu yolda çocuklarndan efkatini, merhametini esirgemezler. Öretmen de efkatli, örencileri kötülüklerden koruyan, onlara bir eyler öretmek isteyen bir yapya sahiptir.(...) Örenci okula gittii zaman gününün büyük bir çounluu okulda geçer ve bu zaman diliminde kendisine en yakn hissettii kiiler öretmenleridir. Evde kii bir derdi, sknts olduunda onu annesine, babasna anlatr ve onlarla paylar. Okulda ise bunu öretmenleriyle yapar. Dertlerini öretmeniyle paylar. Okul çocuun ikinci evidir. Buradaki anne ve babas da öretmenleridir ((kinci Öretim, Erkek, 19). Otobüs Öretmen otobüse benzer; çünkü, dünyaya geldiimiz andan itibaren bizim için hayat yolculuu balyor demektir. (te öretmen de bu yolculuk esnasnda bindiimiz otobüslerden biri gibidir. Bir otobüs olarak öretmen bizim umutlarmz, hayallerimizi ve amaçlarmz tar. Otobüse binen herkesi gidecei yere kadar götürür, sonra geri dönüp baka yolcular tar. Burada bizim için hayatî önemi olan ey yanl otobüse binmemektir, nereye gitmek istediimizi çok iyi bilmektir.(...) Bir yolculua çkmadan önce otobüsün yan aynalar ayarlanr, tekerlekler kontrol edilir, emniyet kemeri taklr, yani ön hazrlklar yaplr. Onu güzelletiren ey ise içine ald yolculardr, grup hâlinde farkl yerlere yaplan seyahatlerdir. (te öretmen de örencilerini tpk bir otobüs gibi gidecekleri yere kadar güvenli bir ekilde götürerek, her örencinin kendi amacna ulamas için yardmc olur. (...) Sonuç olarak otobüs, yolcularn alr, güvenilir bir seyahat geçirmelerini salar ve nihayetinde gitmek istedikleri yerlere götürerek onlar zaman gelince hayatn içine brakr (Normal Öretim, Kz, 71). Liman Öretmen bir liman gibidir; çünkü nasl ki bir gemi frtna çktnda limana snyorsa, örencinin de zor anlarnda öretmene snabilmesi gerekir (Normal Öretim, Kz, 51). Toprak Öretmen toprak gibidir. Toprak, iyi kötü hiçbir eyi ayrt etmeden her eyi bünyesinde kabul eden yeryüzünün en mükemmel ve vazgeçilmez parçasdr. Toprak, canlnn yaam kaynandan biridir. Örnein, canllarn yaamas için gerekli olan besin kayna toprak sayesinde elde edilir veya oksijenin kayna olan aaçlarn, ormanlarn yetitii yer yine topraktr.(...) (te öretmen de tpk toprak gibidir. Bireyin yetimesinde çok büyük etkisi vardr. O da iyi veya kötü diye ayrt etmeden örencileri yetitirir ve topluma kazandrr ((kinci Öretim, Kz, 52). Kategori 6: Yol Gösterici ve Yönlendirici Olarak Ö6retmen Tablo 7, yol gösterici ve yönlendirici olarak öretmen kategorisini oluturan metaforlar ve her bir metaforu gelitiren örenci saysn ve yüzdesini sunmaktadr. Tablo 7 incelendiinde, yol gösterici ve yönlendirici olarak öretmen kategorisinin toplam 12 adet metafor ve 20 örenci (%13,5) ile temsil edildii görülmektedir. Bu kategoriyi oluturan metaforlarn en önemlileri arasnda srasyla Pusula (4 örenci, %2,6), Deniz feneri (3 örenci, %2) ve Turist rehberi (3 örenci, %2) yer almaktadr. Yol gösterici ve yönlendirici olarak öretmen kategorisinde yer alan metaforlar öretmen ve örenci rolleri bakmndan analiz edildiinde, onlarn ortak özelliklerini (varsaymlarn) aadaki noktalarda özetlemek mümkündür.
1. Öretmen, örenme-öretme sürecinde bir rehber veya klavuzdur (Örnein: Öretmen deniz fenerine benzer; yol gösterir, k tutar karanla. Gemideki gizli dümendir. ya da Bana göre örenmek bir futbol maç oynamak gibidir. Öretmen de, o maçta örencilerini yönlendirir, zor anlarda teknik destek salar. ). 2. Örenci, örenme-öretme sürecinde aktif bir konumdadr (Örnein: Öretmen bir anahtar gibidir; çünkü, yaammzda ardn görmemiz gereken o kadar çok kilitli kap vardr ki, bunlardan birçounu yalnzca öretmenlerle birlikte açabiliriz. ). 3. Öretmenin en önemli görevi, örencilere yol göstermek ve rehberlik etmektir (Örnein: Öretmen de bir nev i pusula gibi örenciyi yönlendirir. Onun yaam denen zorlu yolda engelleri amasna yardm eder. ). Tablo 7. Yol gösterici ve yönlendirici olarak ö6retmen kategorisini olu'turan metaforlar ve onlar& temsil eden ö6renci say&s& ve yüzdesi Metafor Metaforu temsil eden ö6renci Kodu Metafor ad& f % 3 Anahtar 1 0,7 11 Çerçeve 1 0,7 17 Deniz feneri 3 2,0 23 Gözlük 1 0,7 30 Köprü 1 0,7 31 Kutup yldz 1 0,7 41 Pusula 4 2,6 43 Rüya 1 0,7 46 Teknik direktör 2 1,3 52 Turist rehberi 3 2,0 53 Umut 1 0,7 54 Yol 1 0,7 Toplam 20 13,5 Aada, yol gösterici ve yönlendirici olarak öretmen kategorisini temsil eden metaforlarn örenciler tarafndan tanmlanmalarna ilikin örnekler yer almaktadr. Metaforlar, alfabetik sraya göre verilmektedir. Buna ek olarak, verilen örneklerde, örencilerin kendi cümleleri ve ifadeleri, deitirilmeden aktarlmaktadr. Anahtar Öretmen bir anahtar gibidir; çünkü, yaammzda ardn görmemiz gereken o kadar çok kilitli kap vardr ki, bunlardan birçounu yalnzca öretmenlerle birlikte açabiliriz. Bu kaplardan ilki, örenmenin verdii mutluluu tattmzda açlr.(...) (lk olarak, nasl konuacamz, nasl davranacamz, nasl düüneceimizi ve ardndan o küçük dünyamz yazya nasl dökeceimizi ve yazlanlar küçük dünyamza nasl sdracamz örenmek isteriz.(...) Zamanla yaammz daha da belirginlemeye balar. Küçük sorumluluklardan büyük sorumluluklara, bildiimiz eylerden bilmemiz gerekenlere doru yol alrz. Ac-tatl, gerçek-yalan, kolay-zor ve tabii ki kilitli kaplar.(..) O kadar çok ey bekler ki bizi bu yolda. (te, öretmenlerimizin beyin gücü ve duygular bizim çaba ve duygularmzla bütünletiinde, bu yollar tatl birer mücadele alan olur çkar. Ve kaplar teker teker ardna kadar açlr. Ve bir gün, belki de hayatmzn en zor açlan kaplarndan biri olan meslek kapsnn önünde buluruz kendimizi. (...) Bu kilitler açlmadan ne hayattan bir ey alabiliriz, ne de hayata bir ey verebiliriz (Normal Öretim, Kz, 19). Çerçeve Çerçeveye benzer öretmen. (çine ne koyarsanz çerçevenin, onu gösterir, nasl bir ayna koyarsanz öyle yanstr. Bazen sonu görünmeyen bir deniz resmi koyarsnz. Masmavi dalgalara dalar gidersiniz. Bir ada çkar karnza, o adadaki gizemli yerleri kefetmek istersiniz. Yabanî meyveler vardr aç kalnca karnnz doyurmaya yarayan. Ac, eki, tuzlu, tatl. Nasl olursa olsun yersiniz. Bazen kupkuru bir dan ardndan batan güne resmi olur çerçevenizin içinde. Öyle klar vardr ki, aydnlktan karanla m, karanlktan aydnla m götürür sizi anlayamazsnz. (stersiniz ki, sabah olsun, umuda götürsün sizi. Yeni ufuklar olsun o dan ardnda. Bazen de kupkuru bir ova resmi durur çerçevenizde. Souk, puslu bir k gününü andrr, snacak bir yuva ararsnz. Gün olur annenizin resmini koyarsnz çerçevenin içine. Scack bir bak bulur gözleriniz, özlem dolu bir kucak arar kollarnz. Keke hep yanmda olsa, keke hep sarsa içimdeki sevgi yuman dersiniz içinizden. Gün olur da babanzn resmini buluverirsiniz o çerçevede. Öylesine güven dolu, öylesine sert ve yumuak bir duru var m baka, ararsnz. Çou zamansa ayna vardr çerçevenin içinde. Ya düz aynadr, olduu gibi yanstr ; ya
çukur aynadr, ters gösterir olan biteni; ya da tümsek aynadr, gerçek görüntüyü kendine saklar. Bakarsnz bir gün çerçevenin içini boaltmsnz. Bir resim arac olmadan görmek istersiniz dünyay. Kendi gözlerinizle görerek örenmek istersiniz her eyi.(...) Bir çerçevedir öretmen. (çine hangi resim koyulmusa, onu gösterir; umudu gösterir insana (Normal Öretim, Kz, 2). Deniz feneri Öretmen deniz fenerine benzer; yol gösterir, k tutar karanla. Gemideki gizli dümendir. Nerede demirleyip, nerede demir alacan gösterir. Her rotada ve noktada onun fikirleri ve gösterdii yol vardr.(...) Öretmen, almaz dalgalarn, geçilmez boazlarn ve ssz kayalarn esrarengiz rotasdr. Hiçbir zaman sönmez, usanmaz yol göstermekten ((kinci Öretim, Erkek, 39). Gözlük Öretmen gözlüe benzer, çünkü gözlük dünyaya bak açmz geniletir. Gözlükle hayat daha net, daha canl, daha hareketli görürüz. Gözü, gözlüksüz göremeyen ya da uza veya yakn net göremeyen bir insann nasl ki gözlüe ihtiyac varsa, örencilerin de kendilerini gelitirmek ve geleceklerini aydnlatmak için öretmenlere ihtiyaçlar vardr.(...) Gözlük sadece var olan somut cisimleri görmemize yarar. (te fark burada! Öretmenlerimiz bize ekilce alglayamadmz ama var olan bir çok manevi deerleri de kazandrr.(...) Bu durumda gözü net göremeyen, gözlüe ihtiyac olan biz örencilerin geleceimizi aydnlatmak, netletirmek için bir gözlüe, yani öretmene ihtiyacmz vardr (Normal Öretim, Kz, 67). Köprü Öretmen köprü gibidir. Cehalet selinin üzerine kurulmu bir köprü; çünkü köprü olmazsa sele düer, sürüklenir gideriz. Nasl ki bir köprü herhangi bir yerden baka bir yere geçii salyorsa, öretmen de bize k vererek karanlktan aydnla geçmemizi salar (Normal Öretim, Kz, 14). Kutup y&ld&z& Öretmen kutup yldzna benzer; çünkü kutup yldz da öretmen de doru yolu gösteren en güvenilir ve en doal araçtr. Kutup yldz yolunu kaybetmi, yannda ve yaknnda yol gösterecek kimse ve teknik arac olmayan bir kiiye doru yolu gösterecek ve gitmek istedii yere ulatracak en güvenilir araçtr ((kinci Öretim, Erkek, 21). Pusula Öretmen bir pusula gibidir. Pusulann görevi zor artlarla karlaldnda veya bilinmeyen ortamlarda bulunulduunda insanlara yönünü bulmasnda yardmc olmaktr. Pusula insanlar hangi yönün doru olduu konusunda bilgilendirir ve onlarn gidecekleri yere ulamalarn salar. Örnein, okyanusta yolunu kaybetmi bir gemi düünelim. Bu gemi okyanusun ortasnda yalnz kalmtr ve gitmesi, ulamas gereken yere ulaamyor. Onu amacna ulatracak araç pusuladr. (te örenci de topluma ilk kartnda yolunu kaybetmi bir gemi gibidir. Ona doru yolu gösterecek, ona yön verip onu topluma hazrlayacak araç öretmendir.(...) Ksacas öretmen de bir nevi pusula gibi örenciyi yönlendirir. Onun yaam denen zorlu yolda engelleri amasna yardm eder ((kinci Öretim, Erkek, 27). Rüya Öretmen rüya gibidir; çünkü gördüümüz rüyalarn kimi üzüntülüdür alayarak uyanrz, kimi de sevinçlidir o günümüz güzel geçer. Bazen de görmek istediklerimizi görürüz. Ama sadece üç saniye sürer. Bu üç saniyede gördüümüz rüyalarn çou bizi çok etkiler ve ömür boyu unutamayz. Öretmen de rüya gibidir (Normal Öretim, Kz, 8). Teknik direktör Öretmen bir takmn teknik direktörüne benzer; çünkü bir teknik direktör futbolu çok iyi bilen biridir. Âdeta futbolun öretmenidir.(...) Teknik direktör takmn maça hazrlar.(...) Bana göre örenmek bir futbol maç oynamak gibidir. Öretmen de, o maçta örencilerini yönlendirir, zor anlarda teknik destek salar (Normal Öretim, Erkek, 46).
Turist rehberi Öretmen rehber gibidir; çünkü bir grup insan hiç bilmedii bir yere geldiinde, o yeri gezip görmek ve o yöre hakknda bilgi edinmek istediinde nasl bir rehbere ihtiyaç duyuyorsa, örenciler de hayatlarnda baarl ve huzurlu olabilmek için onlara yol gösterebilecek kiiye yani öretmene ihtiyaç duyarlar ((kinci Öretim, Erkek, 18). Umut Öretmen, en mutsuz anlarnda insann içine doan bir umut gibidir; çünkü öretmenler, gelecek demektir. Hepimiz daha çok küçük birer çocukken tutarz okulun yollarn, daha bilincimizi kazanmamzdr. (te öretmendir bize bu bilinci kazandran, neyin ne olduunu fark etmemizi salayan.(...) (te bu yüzden öretmen umuttur. Gelecee parlayan gözlerle bakmamz salar. Gerektiinde anne, baba olur; gerektiinde sorunu vardr, belli etmemek için tiyatrocu olur; gerektiinde tahtann bana geçer ve kendisine bakan yüzlerce çift gözün hayatna bir daha çkmamak üzere girer ((kinci Öretim, Kz, 30). Yol Öretmen yollara benzer. Nasl ki yollar insanlarn istedii belirli noktalara ulamalarn salyorsa, öretmenler de örencilerin isteklerine cevap vererek amaçlarna ulamalarnda yardmc olurlar. Yollarda nasl birçok seçenek (yönler) varsa, öretmende de çok fazla seçenek vardr. Ve örencilerin her birini belirli bir ekilde yönlendirmeye çalr.(...) Meselâ yollardaki trafik iaretleri nasl insanlara uyarlarda bulunuyorsa, öretmen de örencilerini çkmaz yollara girmemeleri için uyarr ((kinci Öretim, Kz, 12). 3. Ö6retmen kavram&na ili'kin olarak ö6renciler taraf&ndan geli'tirilen metaforlar daha çok ö6retmenin hangi rolü üzerinde yo6unla'maktad&r? Tablo 8, öretmen kavramna ilikin aratrmaya katlan snf öretmeni adaylar tarafndan gelitirilen metaforlarn kategorilere göre dalmn özetlemektedir. Tablo 8. Ö6retmen kavram&na ili'kin geli'tirilen metaforlar&n kategorilere göre da6&l&m& ve onlar& temsil eden ö6renci say&s& ve yüzdesi Kategoriyi temsil eden Kategori No Kategori ad& Metafor say&s& Ö6renci say&s& Ö6renci yüzdesi 1 Bilgi salayc 15 49 32,3 2 Sekillendirici ve biçimlendirici 18 46 30,3 3 Tedavi edici 2 2 1,4 4 Elendirici 1 2 1,3 5 Bireysel geliimi destekleyici 6 32 21,2 6 Yol gösterici ve yönlendirici 12 20 13,5 Toplam 54 151 100 Tablo 8 incelendiinde, aratrmaya katlan örencilerin %64 ünün öretmeni bilginin kayna ve aktarcs (49 örenci, %32,3), örencileri ekillendirici ve biçimlendirici (46 örenci, %30,3) ve örencileri tedavi edici (2 örenci, %1,4) olarak alglad görülmektedir. Dier bir deyile, öretmen adaylarnn yaklak üçte ikiye yakn bir ksm (97 örenci, %64) öretmeni geleneksel rolleriyle (örnein, örencilere bilgi sunma, örencilere ekil verme ve örencileri tedavi etme ) tanmlamaktadr. Söz konusu bu geleneksel rollerden en önemlisini ise, öretmenlerin örencilere bilgi sunma rolü oluturmaktadr. Aratrmaya katlan örencilerin geriye kalan üçte birlik bir ksm da (54 örenci, %36) öretmenlerin öretirken elendirmesi (2 örenci, %1,3), örencilerin bireysel ilgi ve ihtiyaçlarn karlamas (32 örenci, %21,2) ve örencilere örenmeöretme sürecinde rehber olmas (20 örenci, %13,5) gerektiini savunmaktadr. Tart&'ma ve Sonuç Öretmen olmak için eitim fakültelerine gelen bireyler, ayn zamanda, örencilik yllar süresince gerçekletirdikleri informal gözlemleri ve farkl yapdaki öretmenleriyle olan iletiim ve etkileimleri sonucunda edindikleri tecrübelerine bal olarak örenme, öretme ve okul gibi olgular hakknda gelitirdikleri çeitli kiisel tutumlar da beraberlerinde getirirler. Bu açdan bakldnda, snf öretmeni adaylarnn öretmen olgusuna ilikin gelitirdikleri alglar ortaya çkarmak ve irdelemek biz öretmen eitimcileri
açsndan büyük önem arz etmektedir. Bu aratrma, giri düzeyindeki snf öretmeni adaylarnn öretmen kavramna ilikin sahip olduklar alglar metaforlar araclyla ortaya çkarma amacna yönelik olarak gerçekletirilmitir. Literatürde, öretmen adaylarnn örenme, öretme ve okul gibi olgular hakknda sahip olduklar alglar ortaya çkarma amacna yönelik olarak gerçekletirilen dier baz çalmalar (örnein, Bramald, Hardman ve Leat, 1995) temelde ayn ortak görüü paylarlar: Öretmen adaylarnn genel olarak eitime ilikin gelitirdikleri kiisel tutumlar, onlarn geçmite örenim gördükleri okullarda edindikleri tecrübelerine bal olarak ekillenmektedir. Etkili öretimin nasl olmas gerektii hakknda yaantlara dayal olarak gelitirilen bu kiisel tutumlarn genellikle de çada eitim yaklamlarna kyasla daha çok geleneksel eitim teorileri etrafnda younlat görülmektedir. Calderhead ve Robson a (1991) göre, örnein, öretmen adaylar etkili öretimi anlatma ve etkili örenmeyi de ezberleme ile e deer tutmaktadrlar. Bu çerçeveden ele alndnda, bu aratrmann bulgular genel olarak literatürdeki tartmalar destekler niteliktedir. Bu aratrmaya katlan öretmen adaylarnn yaklak üçte ikiye yakn bir ksm (97 örenci, %64), örnein, öretmeni geleneksel rolleriyle ( örencilere bilgi sunma, örencilere ekil verme ve örencileri tedavi etme ) tanmlamaktadr. Geriye kalan sadece üçte birlik bir ksm (54 örenci, %36) ise, öretmenlerin öretirken elendirmesi, örencilerin bireysel geliimlerini desteklemesi ve örencilere örenme sürecinde rehber olmas gerektiini vurgulamaktadr. Cook-Sather (2003) geleneksel eitim sistemlerinin yapsn ekillendiren düünce kalplarnn genellikle iki temel metafor etrafnda younlatn ileri sürmektedir. Bunlar (1) bir üretim arac olarak eitim ve (2) bir tedavi etme arac olarak eitim düünce biçimlerini yanstan metaforlardr. Eitimin bir üretim arac olarak algland eitim sistemlerinde, örnein, okullar birer fabrika, öretmenler birer teknisyen veya imalâtç ve örenciler de birer ham madde olarak alglanmaktadr. Dier bir ifadeyle, örenciler birer ham madde olarak geldikleri fabrikada genellikle ayn programdan geçirilerek topluma faydal birer ürün olarak kazandrlmaktadr. Dikkat edilirse, böyle bir düünü tarznda, örencilerin kendi geleceklerini oluturma, kendi bilgilerini ina etme veya onlarn bireysel ilgi ve ihtiyaçlarn karlama gibi bak açlarna asla yer yoktur. Benzer ekilde, eitimin bir tedavi etme arac olarak algland eitim sistemlerinde, okullar birer hastahane, örenciler birer hasta, öretmenler birer doktor ve öretim program da bir reçete olarak alglanmaktadr. Bir tedavi etme arac olarak eitim anlay, bu aratrmaya katlan snf öretmeni adaylarnn doktor ve psikolog metaforlarnda da belirgin bir ekilde vurgulanmaktadr. Her ne kadar bu iki metafor da örencileri iyiletirme veya örencilerin davranlarn ve zihinlerini düzeltme eilimleriyle eitime olumlu bir bak açs sunmaya çalsa da, temelde örencileri birer potansiyelli bireyler olarak deil, hasarl, kusurlu veya duygusal ve zihinsel yönlerden hastalkl varlklar olarak alglamalar bakmndan geleneksel eitim anlaynn düünce biçimini daha çok yanstmaktadrlar. Bu tarz düünce biçimi, özetle, örencileri birer problemli varlklar olarak nitelendirmektedir. Sonuç olarak, bu aratrmann bulgular, metaforlarn öretmen adaylarnn örenme, öretme ve okul gibi olgulara ilikin sahip olduklar kiisel alglar ortaya çkarmada güçlü birer araç olarak kullanlabileceine dair önemli bilgiler sunmaktadr. Bu çerçeveden ele alndnda, öretmen adaylarnn geçmite sahip olduklar öretmenlere ilikin tutumlarnn neler olduunu ve onlarn ideallerindeki öretmen hakkndaki düüncelerinin daha çok hangi öretmen rolleri üzerinde younlatn metaforlar araclyla analiz eden daha çok sayda nitel ve nicel aratrmalara ihtiyaç vardr. Ayrca, öretmen adaylaryla uygulamadaki öretmenlerin öretmen olgusuna ilikin alglarnn metaforlar yoluyla karlatrlmasn ele alacak çalmalar da bu konuda biz eitimcilere önemli bilgiler ve perspektifler sunabilir. Buna ek olarak, bu tür çalmalarn sonuçlarnn pedagojik formasyonla ilgili derslerde ele alnp irdelenmesi, öretmen adaylarnn gelecekteki öretmen rollerine ilikin perspektiflerini gelitirme, deitirme veya sorgulamada ve onlarn kendi öretmen kimliini oluturmalarnda büyük yarar salayacaktr. Bu balamda, hizmet öncesi öretmen eitimi program çerçevesinde sunulan teorik derslerde öretmenlerin gerçek hayat uygulamalarn yanstan örnek olay incelemelerine mümkün olduunca çok miktarda yer verilmesi bir öneri olarak getirilebilir.
Kaynaklar Boostrom, R. (1998). Safe spaces : Reflections on an educational metaphor. Journal of Curriculum Studies, 30, 397-408. Bramald, R.; Hardman, F. ve Leat, D. (1995). Initial teacher trainees and their views of teaching and learning. Teaching and Teacher Education, 11, 23-31. Calderhead, J. ve Robson, M. (1991). Images of teaching: Student teachers early conceptions of classroom practice. Teaching and Teacher Education, 7, 1-8. Carlson, T. B. (2001). Using metaphors to enhance reflectiveness among preservice teachers. Journal of Physical Education, Recreation ve Dance, 72, 49-53. Cook-Sather, A. (2003). Movements of mind: The Matrix, metaphors, and re-imagining education. Teachers College Record, 105, 946-977. Forceville, C. (2002). The identification of target and source in pictorial metaphors. Journal of Pragmatics, 34, 1-14. Guerrero, M. C. M. vevillamil, O. S. (2002). Metaphorical conceptualizations of ESL teaching and learning. Language Teaching Research, 6, 95-120. Hagstrom, D.; Hubbard, R.; Hurtig, C.; Mortola, P.; Ostrow, J. ve White, V. (2000). Teaching is like...? Educational Leadership, 57(8), 24-27. Inbar, D. E. (1996). The free educational prison: Metaphors and images. Educational Research, 38, 77-92. Miller, S. (1987). Some comments on the utility of metaphors for educational theory and practice. Educational Theory, 37, 219-227. Morgan, G. (1998). Yönetim ve Örgüt Teorilerinde Metafor (Çev. Gündüz Bulut). 8stanbul: BZD Yaynclk. Oxford, R. L.; Tomlinson, S.; Barcelos, A.; Harrington, C.; Lavine, R. Z.; Saleh, A. ve Longhini, A. (1998). Clashing metaphors about classroom teachers: Toward a systematic typology for the language teaching field. System, 26, 3-50. Shuell, T. J. (1990). Teaching and learning as problem solving. Theory into Practice, 29, 102-108. Yob, I. M. (2003). Thinking constructively with metaphors. Studies in Philosophy and Education, 22, 127-138.