ÖZELL?KLER? Sosyal etkile?imde yetersizlik. Göz konta??nda s?n?rl?l?k. Ortak ilgide s?n?rl?l?k. Ba?kalar?n?n yapt???na ilgisizlik

Transkript

1 Otistik birey sosyal etkile?im, sözel ve sözel olmayan ileti?im, ilgi ve etkinliklerdeki s?n?rl?l??? erken çocukluk döneminde ortaya ç?kan ve bu özellikleri nedeniyle özel e?itim ile destek e?itim hizmetine ihtiyac? olan bireyi ifade eder. (MEB, 2006) ÖZELL?KLER? Sosyal etkile?imde yetersizlik. Göz konta??nda s?n?rl?l?k. Ortak ilgide s?n?rl?l?k. Ba?kalar?n?n yapt???na ilgisizlik Di?er çocuklarla etkile?imde isteksizlik Yaln?zl??a yönelme Ba?kalar?n?n duygular?n? anlamada yetersizlik. 1 / 10

2 BE? ALT GRUBA AYRILIR 1. Otizm Otizm; bireyin d?? dünyadaki uyar?c?lar? alg?lamas?n?, ald??? uyar?c?lar? düzenleyip anlamland?rmas?n? etkileyen, ya?am boyu süren geli?imsel bir bozukluktur. Yunanca`da `autos` kelimesinden gelip `kendi` anlam?na gelmektedir. Günümüzde dünya ile ili?kiyi kesmek anlam?nda kullan?lmaktad?r. Üç ya?tan önce ba?lad??? kabul edilmektedir. Sosyal etkile?imde önemli yetersizlik?leti?im ve oyunda önemli yetersizlik Çe?itli tak?nt?larla kendini gösterir. 2.Asperger Sendromu Sosyal etkile?imde yetersizlik ve çe?itli tak?nt?lar ancak otizmden farkl? olarak; Dil ve zihin geli?iminde gerilik yoktur. 2 / 10

3 Sözcük da?arc??? ve dilbilgisi iyidir. Görsel-alg?sal ve görsel-devinsel i?levlerde yetersizlik. 3.Çocukluk Disintegratif Bozuklu?u Sosyal rastlanan bir otistik spektrum bozuklu?udur. Ya?amlar?n?n en az ilk iki y?l?nda normal geli?im gösterilir. Bozuklu?un ba?lamas?yla daha önce kazan?lan beceriler yitirilir. Ço?unun zihinsel becerileri ileri derecede zihin özürlü düzeyine geriler. 4. Rett Sendromu En az be? ay normal geli?im gösteren çocuklarda görülür. Ve yaln?zca k?zlarda ortaya ç?kan genetik bir otistik spektrum bozuklu?udur. Sendromun ba?lamas?yla ba? büyümesi yava?lar el becerileri yitirilir, tak?nt?l? el hareketleri ba?lar. Genetik temel belirlenmi? tek otistik spektrum bozuklu?udur. 5. Atipik Otizm Genellikle otizm için belirlenen üç alandan yaln?zca birinde yetersizlik olma durumu.hafif otistik belirtiler ku?kulu otizm durumudur. 3 / 10

4 ÖZELL?KLER? Otistik bireyleri tan?mlayan pek çok davran?? özellikleri vard?r. Ancak genellikle hiçbir otistikte bu özelliklerin tümü bir arada bulunmaz ve ço?u zaman hepsi ayn? anda görülmez. Her ki?i içinde 4-5 ki?i tipik otistiktir. Tüm otistiklerin 1/1000`i üstün zekâl?d?r. Otizmin görülme s?kl??? erkek çocuklarda k?z çocuklar?na oranla 2-4 kat daha fazlad?r. Otistikler di?er çocuklarla birlikte oyun oynamada, payla?mada zorluk çekebilirler. Görme ve i?itme konusunda sorun ya??yorlarm?? gibi davranabilirler. Farkl??eyleri ö?renmeye kar?? direnç gösterebilirler. Gerçek korku ve tehlikeler kar??s?nda duyars?z davranabilirler. Beden dilini, jest ve mimikleri, amalar? kullanamazlar ayn? zamanda kullan?lan vücut dilini anlayamazlar. Ses tonunu, h?z?n? ve vurgusunu ayarlamakta sorun ya?ayabilirler. Ya?amlar?ndaki rutinlerin de?i?mesine veya de?i?tirilmesine a??r? tepki gösterebilirler. Zamans?z ve anlams?z gülmeleri ve a?lamalar? olabilir. Dokunmaya kar?? a??r? hassas olabilirler, kucakland?klar?nda bile sar?lmayabilirler. Göz konta?? kurup, devam ettiremezler. Bo?lu?a bak?yorlarm?? gibi görünebilirler. Objelere kar?? a??r? ba??ml?l?k geli?tirebilirler. Nesneleri çevirmekten ve döndürmekten zevk alabilirler. 4 / 10

5 Bütünden çok parçalara, ayr?nt?lara tak?l?rlar. Örne?in; bir araban?n bütünüyle de?il sadece tekerle?iyle ilgilenebilirler. Dikkatlerini en iyi görme ile kullan?rlar. Parçalar? birle?tirmeleri, genelleme yapmalar?, bilgiyi transfer etmeleri çok zordur. Somut dü?ünürler. Sahip olma duygusuna yeterince sahip olamad?klar?ndan cömerttirler. Beklenmeyecek kadar becerileri ve yetersizlikleri olabilir. Belli bir ortamda ö?rendiklerini ba?ka bir ortamda gerçekle?tiremeyebilirler. Elleri ç?rpma, kafas?n? sa?a sola sallama gibi Stero tip ( tekrarl?) hareketler görülebilir. Otizmli ki?ilerin yapt?klar? tekrarl? hareketlerin, onlar?n di?er insanlar?n varl???n? fark etmedikleri anlam?na geldi?i san?lmaktad?r. Ayn? zamanda stero tip hareketler s?kl?kla zeka düzeyi dü?ük otistiklerde görülebilir.?lgi duyup, tak?ld?klar? bir?eyi sürekli tekrar etmek isterler. Hep ayn? yeme?i yemek isterler veya hep ayn? oyuncakla oynamak isterler. Resimlerinde bile hep ayn? figürleri kulland?klar? görülmektedir. Otistik çocuklar?n ilgileri s?n?rl?d?r. Var olan ilgi ve zevklerini de ba?kalar?yla payla?mazlar. Örne?in; sevdi?i bir oyunca?? anne ya da babas?na göstermezler. Otistik ki?iler etraf?ndaki ki?ilerin dillerini, davran??lar?n? de?erlendiremedikleri ve olaylara nas?l tepki vereceklerini bilemedikleri zaman pani?e kap?l?p, h?rç?n davran??lar gösterebilirler. Baz? otistik çocuklarda bazen geçici bir süreli?ine bazen ise sürekli olabilecek?ekilde parmak ucunda yürüme davran??? görülür. Baz? otistiklerde di? g?c?rdatma (Bruksizm) görülebilir. Kendilerinden 3. ki?i olarak söz ederler, ba?kalar?ndan bahsediyorlarm?? gibi isimlerini söyleyerek veya `sen` diye bahsederler. Örne?in; Ali uyuyacak der. 5 / 10

6 Otistik çocuklar?n yakla??k yar?s?nda, konu?ma anlaml? bir ileti?im arac? olarak geli?mez, bu yüzden anlamalar? konu?malar?na göre daha iyidir. Baz? otistik çocuklarda ise konu?ma hiç olmayabilir. Buna Mutizm denir. Bazen ö?rendikleri bir sözcü?ü bir daha hiç söylemeyebilirler veya hiç konu?mazken bir gün aniden çok karma??k bir cümle söyleyebilirler. Baz? otistikler a?r?ya, ac?ya,?s?ya, so?u?a kar?? daha dayan?kl?d?rlar. Bunun nedeni; otistiklerde `oproit sistem` denilen vücudun kendi morfin sisteminde görülen bir bozukluktan kaynakland??? dü?ünülmektedir. Otistiklerde okudu?unu anlamadan okuma yetisi (Hiperleksi) görülebilir Ekolali, söylenilenlerin tekrar edilmesi, görülebilir. Ayr?ca baz? otistiklerde gecikmi? ekolali de görülmektedir. Böyle durumlarda otistik ki?i aylar önce duydu?u bir cümleyi aynen tekrar edebilir. Bir yeti?kinin eli yard?m?yla ihtiyaçlar?n? anlat?r. Parmakla de?il el ile gösterirler. Otistiklerin ço?unda, beslenme, uyku gibi temel gereksinimler için gerekli olan davran??lar?n yap?lmas?nda sorun ya?an?l?r. NEDENLER? Bu bozuklu?un nedeni tam olarak bilinmemektedir. Do?um öncesi, do?um s?ras?nda ve sonras?nda olu?an t?bbi sorunlar önemli olabilmektedir. Ba?l?ca nedeni genetik olmakla birlikte kimi ara?t?rmac?lara göre son dönemlerde otizmin görülme s?kl???ndaki art??, radyasyon, virüsler, çevre kirlenmesi, g?da al??kanl?klar? ve h?zl? teknolojik geli?im gibi çevresel faktörlere de ba?l? olabilece?ini dü?ünülmektedir. Beyindeki baz? bölgelerin geli?imini tamamlayamamas?, beyincikteki bir tak?m hücrelerin geli?memesi veya görevlerini yerine getirmemesi gibi nedenlerin otizme sebep olabilece?i 6 / 10

7 dü?ünülmektedir. Beyindeki serotonin, dopamin ve endorfinler gibi baz? kimyasal maddelerin miktarlar?ndaki de?i?imler de sebep olabilir. Otistik özellikleri olan çocuklarda, sinir hücreleri aras?nda kurulan ba?lant?lar, di?er çocuklara göre nicelik olarak daha az ve niteliksel olarak da ince, k?r?lgan ve sa?l?ks?z özelliktedirler. Baz? uzmanlar, otizmde hastal?k yapan genin anne taraf?ndan ta??nd???n?, k?z çocuklar?n da bu geni ta??d???n? ancak hastal??a yakalananlar?n erkek çocuklar oldu?unu dü?ünmektedirler. Genlerdeki yap?sal bozukluk ku?aklar öncesinden geliyor olabildi?i gibi gebelik s?ras?nda kullan?lan ilaçlar?n, virüs ve radyasyon gibi etkenlerinde genlerin i?leyi?lerini bozduklar? dü?ünülmektedir. Karde?i otistik olan bir çocu?un otistik olma olas?l??? ortalama %5`tir. Tek yumurta ikizlerinden biri otistikse di?erinin otistik olma olas?l??? ortalama %35-70 aras?ndad?r. Çift yumurta ikizlerinde ise bu oran dü?mekte ve %0-23 aras?nda görülmektedir. Otizmin tek yumurta ikizlerinde, çift yumurta ikizlerine k?yasla daha s?k görülmesi otizmin genetik bir hastal?k oldu?u tezini desteklemektedir. Ancak, otizm yaln?z genetik faktörlerden kaynaklanan bir hastal?k olsayd?, tek yumurta ikizlerinden biri otistikse di?erinin de daima otistik olmas? gerekirdi. Sonuç olarak sadece genetik de?il bilinmeyen baz? faktörlerinde otizme neden oldu?u ara?t?r?lmaktad?r. ÖNER?LER Otizm dendi?inde ileti?imin olmamas?ndan de?il farkl? bir ileti?im tarz?n?n olmas?ndan bahsedilmelidir. Erken te?hisin otistik çocuklar?n e?itiminde çok önemli bir yeri oldu?undan aileler tan? ve tedavi için olabildi?ince en erken zamanda bir uzmana ba?vurmal?d?rlar. 7 / 10

8 2,5 ya? döneminin, otistik özelliklerin en belirginle?ti?i tan? için oldukça önemli bir dönem oldu?u unutulmamal?d?r. Otistik bireyin en çok ihtiyaç duydu?u?ey aile deste?i oldu?undan, aile otizm hakk?nda bilgilenmeli, neler yapaca?? konusunda uzmanlardan yard?m almal?d?r. Otistik çocu?un e?itimindeki amaç; onlara ileti?im becerilerini ve öz bak?m becerilerini kazand?rmakt?r. Verilen e?itimde bunlar göz önünde bulundurulmal? ve aile ona göre davranmal?d?r. Otizmli çocuklar?n e?itimi evde de devam etmelidir. E?itimin ba?ar?l? olmas? için ailenin e?itim sürecine kat?l?m? çok etkin, sürekli ve bilinçli olmal?d?r. Ayn? zamanda yak?n çevre de bu konu hakk?nda bilgilendirilmeli, nas?l davranmalar? gerekti?i konusunda bilgi verilmelidir. Anne ile çocuk aras?nda kurulan duygusal ba??n kuvvetlili?i, çocu?a verilen e?itimden sonuç al?nmas?n? kolayla?t?racakt?r. Aileler çocu?un içine kapanmas?na izin vermemeleri ve uyaranlar? çocu?a düzenli ve?srarl? bir?ekilde sunmaya özen göstermelidirler. E?yalar? tan?tmak, onunla konu?mak ve güçlü bir duygusal ba? kurmak önemlidir. Otistik bireye kar?? güven vermek, her zaman dürüst ve tutarl? olmak gerekir. 8 / 10

9 Yava? yava? tane tane konu?ulmas? söylenilenleri anlamas? ad?na daha uygundur. Konu?urken olumlu cümleler kurulmal?, çift anlaml?, soyut kelimelerden kaç?n?lmal?d?r. Fikirler tam olarak ifade edilmeli ne yapmamas? gerekti?inden ziyade ne yapmas? gerekti?i söylenmelidir. Otistik çocuklar?n dikkatleri kolay bir?ekilde da??ld???ndan, dikkati da??tan unsurlar? belirleyip, gerekli çevre ko?ullar?n?n düzenlenmesi sa?lanmal?d?r. Dikkat kontrolünün geli?tirilmesinin konu?ma dilinin kazan?lmas?nda çok önemli rol oynad??? da unutulmamal?d?r. Yapt?klar? iyi?eyleri fark edip ödüllendirmek gerekir. hay?r` `yapma` ya da `yanl??` gibi sözcüklerden kaç?n?lmal?d?r. Çünkü; bunlar aç?klay?c? ve bilgi verici kelimeler de?ildirler. Kendilerine zarar verebilecekleri dü?ünülerek etrafta sivri uçlu, keskin ve sert nesnelerin bulunmamas?na dikkat edilmelidir. Ya?? büyüyen otistik ki?ilerde depresyon riski yetersizliklerinin fark?na vard?klar?ndan dolay? yüksektir. Bu dönemlerde ki?iyi iyi hissettirecek davran??lar sergilemesine olanak sa?lanmal?d?r. Spor veya resim gibi farkl? faaliyetler yapmas? için te?vik edilmelidir. Otistik bir çocuk için en uygun ortam sakin, tela?s?z, kalabal?ktan uzak, do?ayla içi içe 9 / 10

10 Powered by TCPDF ( Özel E?itim Bölümü bir aile hayat?d?r. Ailenin içinde bulunduklar? zor dönemden daha kolay ç?kmalar? için aile terapisi almalar? ruh sa?l?klar? aç?s?ndan uygun görülmektedir. Otizmin pek çok belirtisinin zamanla hafifleyebilmesi, otistik çocuklar?n, hele bir de uygun e?itim alabilirlerse, toplumsal uyum yetilerinin artmas?yla otistik çocuk, giderek ailenin daha uyumlu bir parças? haline gelir ve zaman zaman ortaya ç?kan depresyon, sald?rgan ve huzursuz davran??lar d???nda ya?am?n genel ak???nda ciddi bir sorun olu?turmaz. Her?eyden önce otistik bir çocu?un da bir birey oldu?unu ve kendine özgü bir ki?ilik yap?s?na sahip oldu?unu unutmamal?y?z. 10 / 10