Türkiye de Eğitim Teknolojileri Araştırmalarındaki Eğilimler: 2000-2009 Dönemi Makalelerinin İçerik Analizi *

Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Educational Sciences: Theory & Practice - 12(1) Kış/Winter 177-199 2012 Eğitim Danışmanlığı ve Araştırmaları İletişim Hizmetleri Tic. Ltd. Şti. www.edam.com.tr/kuyeb Türkiye de Eğitim Teknolojileri Araştırmalarındaki Eğilimler: 2000-2009 Dönemi Makalelerinin İçerik Analizi * Yüksel GÖKTAŞ a Atatürk Üniversitesi Ömer ARPACIK Atatürk Üniversitesi Sevda KÜÇÜK İstanbul Üniversitesi Gürkan YILDIRIM Atatürk Üniversitesi Melike AYDEMİR Atatürk Üniversitesi Esra TELLİ Hacettepe Üniversitesi İlknur REİSOĞLU Karadeniz Teknik Üniversitesi Öz Bu çalışmanın amacı; SSCI kapsamındaki dergilerde yayınlanan Türkiye adresli eğitim teknolojileri araştırmalarının; yöntemsel boyutlarını incelemek ve genel eğilimlerini ortaya çıkarmaktır. Bu amaçla, 2010 yılı SSCI kapsamındaki 32 uluslararası dergide 2000-2009 yılları arasında eğitim teknolojileri alanında yayınlanmış Türkiye adresli 460 makale, içerik analizi yöntemiyle incelenmiştir. Eğitim teknolojileri yayın sınıflama formu kullanılarak toplanan veriler, betimsel istatistikî yöntemlerle analiz edilmiştir. Sonuçlara göre makalelerde en çok öğretim ortamları ve teknoloji konusu araştırılmıştır. Araştırmalarda nicel yöntemlere, araştırma deseni olarak da taramalara daha çok yer verilmiştir. Veri toplama aracı olarak anket, örneklem seçiminde amaca uygun örneklem seçim şekli, veri analiz yöntemi olarak da betimsel analizler daha çok tercih edilmiştir. Elde edilen sonuçların gelecek çalışmalara ışık tutacağı düşünülmektedir. Anahtar Kelimeler Eğitim Teknolojileri, Öğretim Teknolojileri, Araştırma Eğilimleri, Yayın Sınıflama. İnsanoğlunun nasıl öğrenirim sorusuna alternatif çözümler üretmeye başlamasıyla varlığını gösteren eğitim teknolojileri her geçen gün etkisi altında olduğu dış faktörlerle önemli değişimler geçirerek farklı boyutlar kazanmaktadır. Araştırmacılar da meydana * Bu çalışma Doç. Dr. Yüksel Göktaş ın lisansüstü düzeydeki Öğretim Teknolojilerinde Araştırma Yöntemleri ve Öğretim Teknolojilerinde Akademik Yazım dersleri kapsamında hazırlanmış ve ilk taslağı, 26-28 Nisan 2010 tarihlerinde düzenlenen X. Uluslararası Eğitim Teknolojileri Sempozyumu nda sözlü bildiri olarak sunulmuştur. a Dr. Yüksel Göktaş Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri alanında Doçenttir. Çalışma alanları arasında; Web 2.0, eğitimde teknoloji kullanımı ve entegrasyonu, öğretim tasarımı, problem tabanlı öğrenme ve araştırma yöntemleri yer almaktadır. İletişim: Atatürk Üniversitesi, Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü, 25240 Erzurum. Elektronik posta: yukselgoktas@ atauni.edu.tr & yuksel.goktas@hotmail.com Tel: +90 442 231 4047 Fax: +90 442 236 0955. gelen bu değişimlerin öğrencilere, öğretmenlere, öğrenme ortamlarına ve öğrenme süreçlerine etkisini belirlemeye yönelik birçok çalışma yürütmektedirler. Oluşan bu durum; eğitim teknolojileri alanında farklı niteliklerde çalışmaların ortaya çıkmasına neden olmakta ve alanda ne tür araştırmalara ihtiyaç duyulduğunu belirleyerek gelecek çalışmalara yön verecek araştırmaların önemini arttırmaktadır. Bu nedenle eğitim teknolojisi alanında yapılan çalışmaların ve bu çalışmalardan elde edilen sonuçların yakından takip edilmesi gerekmektedir. Eğitim Teknolojileri Araştırmalarının Dünyadaki Durumu Eğitim teknolojileri araştırmalarındaki eğilimler dünyada birçok araştırmacının ilgisini çekmiş ve çalışmalarına konu olmuştur (Caffarella, 1999; Costa, 2007; Hew, Kale ve Kim, 2004; Hranstinski ve Keller, 2007; Klein, 1997; Latchem, 2006; Ma, 2000; Masood, 2004; Mihalca ve Miclea, 2007; Ross,

KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ Morrison ve Lowther, 2010). Araştırmacılar, genel olarak eğitim teknolojisi alanında hangi konularda araştırmaların yoğun olduğunu, hangi araştırma yöntemlerinin sıklıkla seçildiğini, verilerin hangi yollarla toplandığını, örneklemlerin nasıl seçildiğini, analizlerin nasıl yapıldığını belirlemiş ve bunun sonucunda da güncel eğilimlerin neler olduğunu ortaya koymayı amaçlamışlardır. Eğitim teknolojileri araştırmalarının incelendiği çalışmalar arasında özellikle Caffarella nın (1999) çalışması dikkat çekmektedir. Caffarella, 1977 yılından itibaren Amerika Birleşik Devletleri nde bu alanda tamamlanan doktora tezlerindeki eğilimleri incelemiştir. Araştırmasında, eğitim teknolojileri ile ilgili yayınlanan tezlerde en çok bilgisayara dayalı ve bilgisayar destekli öğretim konularının ele alındığını, nicel araştırma yöntemlerinin sıklıkla kullanıldığını, fakat nitel araştırmaların da gittikçe ağırlık kazandığını vurgulamıştır. Ma (2000) da Caffarella (1999) gibi eğitim teknolojileri alanında yapılan tezlere yönelmiştir. Bu amaçla Wisconson Üniversitesi Eğitim Teknolojileri Bölümü nde 1977-1999 yılları arasında yönetilen tezleri içerik analizi ve atıf analizi yaparak incelemiştir. Çalışmanın sonuçlarına göre bilgisayarların öğretimde kullanımı ve interaktif video konularının yoğun olarak çalışıldığı, daha çok deneysel ve örnek olay çalışmalarının yapıldığı, veri toplama aracı olarak da görüşmenin kullanıldığı ortaya çıkmıştır. Costa (2007) ise ele aldığı yüksek lisans tezlerini; yürütüldükleri üniversiteler, amaçları, konuları, teorik kaynakları, yöntemleri, analiz teknikleri ve örneklemleri açısından incelemiştir. Yapılan içerik analizleri sonucunda tezlerde en çok bilişim teknolojilerinin ele alındığı, araştırmaların temelinin gerçek problemlere dayandırıldığı, araştırmaların analiz ve anlama amaçlı gerçekleştirildiği, genellikle materyallere odaklanıldığı, deneysel olmayan araştırma desenlerinden ve nitel analiz yöntemlerinden sıklıkla yararlanıldığı ortaya çıkmıştır. Eğitim teknolojileri alanında eğilimleri belirlemeye yönelik yürütülen araştırmaların bir bölümünde ise alandaki çalışmaların önemli bir kısmını yansıttığı düşünülen dergilerdeki makaleler incelenmiştir. Bu kapsamda; Klein (1997), Masood (2004), Hew ve arkadaşları (2007), Ross ve arkadaşları (2010) Educational Technology Research and Development (ETR&D); Hranstinski ve Keller (2007) Computers and Education, Educational Media International, Journal of Educational Computing Research ve Journal of Educational Media; Latchem (2006) British Journal of Educational Technology (BJET) dergilerindeki makaleleri incelemişlerdir. Yapılan analizler sonucunda, araştırmalarda medya araştırmaları, bilgisayara dayalı ve bilgisayar destekli öğretim, öğrenme psikolojisi, öğretimsel gelişim, öğretim yöntemleri ve öğretim tasarımı konularına ağırlık verildiği, deneysel yöntemlerin sıklıkla kullanıldığı, makalelerde ETR&D dergisi yazarlarına sıklıkla atıfta bulunulduğu ortaya çıkarılmıştır. Ayrıca nitel yöntemlere verilen ağırlığın giderek arttığı tespit edilmiştir. Eğitim Teknolojileri Araştırmalarının Türkiye deki Durumu Eğitim teknolojileri alanında Türkiye de yapılan çalışmaları inceleyen araştırmalar sınırlı da olsa mevcuttur. Şimşek ve arkadaşlarının (2008) son on yıl içerisinde ülkemizde eğitim teknolojileri alanında yayınlanmış olan doktora tezlerinin genel bir değerlendirmesini yaptıkları çalışmalarında 64 doktora tezini incelemişlerdir. Araştırmacılara göre eğitim teknolojileri alanında yapılan doktora tezleri konu olarak öğrenme-öğretme yaklaşımları, çevrimiçi öğrenme ve çoklu ortam üzerinde yoğunlaşmıştır. Aynı zamanda Türkiye de nicel paradigmanın nitel paradigmaya oranla daha çok tercih edildiğini ve sık kullanılan veri toplama araçları arasında başarı testleri, tutum ölçekleri, anketler ve görüşme formlarının dikkat çektiğini de vurgulamışlardır. Elde ettikleri diğer önemli sonuçlar neticesinde nicel yöntemle yapılan tezlerin örneklem seçim şekillerinin daha çok kolay ulaşılabilir ve amaca uygun örneklem olduğunu, verilerin en çok betimsel istatistikî yöntemlerle analiz edildiğini belirtmişlerdir. Şimşek ve arkadaşları (2009), bir başka çalışmalarında ülkemizde 2000-2007 yılları arasında eğitim teknolojisi alanında tamamlanmış olan 259 yüksek lisans tezini incelemişlerdir. Tezlerin büyük çoğunluğunun nicel araştırmalardan oluştuğunu, veri toplama araçlarından anketler, testler ve ölçeklerin sıklıkla kullanıldığını, veri analizlerinde betimsel istatistik, t-testi ve varyans analizinin kullanıldığı belirtmişlerdir. En çok araştırılan konuların ise bilgisayar destekli öğretim, alternatif öğretme-öğrenme yaklaşımları, web destekli öğrenme, eğitsel teknoloji kullanımında yaşanan sorunlar, internet tabanlı öğrenme ve uzaktan eğitim olduğunu belirtmişlerdir. Alper ve Gülbahar (2009), the Turkish Online Journal of Educational Technology (TOJET) dergisinde 2003-2007 yılları arasında yayınlanmış makaleleri inceledikleri araştırmalarında Şimşek ve arkadaşlarının (2008) ortaya koyduğu duruma yakın bir sonuç bulmuşlardır. Farklı olarak, online eğitimin de sıklıkla çalışılan bir konu olduğunu tespit etmişlerdir. Onlar da nicel ve nitel yöntemlerin farklı 178

GÖKTAŞ, KÜÇÜK, AYDEMİR, TELLİ, ARPACIK, YILDIRIM, REİSOĞLU / Türkiye de Eğitim Teknolojileri Araştırmalarındaki Eğilimler... ağırlıkları olduğu ve son dönemlerde nitel yöntemin eskiye nazaran daha fazla tercih edildiği sonucunu ortaya koymuşlardır. Aynı zamanda en yaygın olarak kullanılan desenlerin deneysel ve örnek olay çalışma desenleri, örneklem seçim şekillerinin kolay ulaşılabilir, amaca uygun ve rastgele olduğunu belirtmişlerdir. Gülbahar ve Alper (2009) eğitim teknolojilerindeki eğilimler ile ilgili yaptıkları diğer bir çalışmalarında Türkiye de bu alanda son üç yılda yayınlanan makaleleri incelemiş ve bunun sonucunda daha önceki çalışmalarına paralel olarak daha çok e-öğrenme ve uzaktan eğitim konularının araştırıldığını, farklı olarak betimsel ve literatür taraması desenlerinin göze çarptığını vurgulamışlardır. Ülkemizde yapılan ve eğitim teknolojilerindeki eğilimleri belirleyen önemli çalışmalardan biri de Erdoğmuş ve Çağıltay ın (2009) Türkiye de bilgisayar ve öğretim teknolojileri alanında yüksek lisans ve doktora programları olan üniversitelerin yayınladığı tezleri inceledikleri çalışmalarıdır. Yaptıkları çalışmada tezlerde ele alınan en yaygın üç konunun medya, medya karşılaştırmaları ve öğrenci değişkenleri olduğu sonucunu bulmuşlardır. Yöntemsel eğilimlerle ilgili buldukları sonuçlar diğer araştırmacıların buldukları sonuçlar ile büyük ölçüde örtüşmektedir. Akça-Üstündağ (2009) yüksek lisans tezi olarak ortaya koyduğu araştırmasında alanda yapılan yüksek lisans tezlerini incelemiş ve Gülbahar ve Alper (2009) ile uyumlu olarak uzaktan eğitime olan ilginin arttığını, bilgisayar destekli öğretime olan eğilimin giderek azaldığını vurgulamıştır. Diğer araştırmalarla benzer şekilde nicel yöntemlerin yaygın olarak kullanıldığını ifade ederken, deneysel desenin de ön plana çıktığını belirtmiştir. Çalışmanın sonuçlarına göre veri toplama araçlarından ölçek, başarı testi, anket ve görüşmenin yaygın olarak kullanıldığı belirlenmiştir. Sert (2010), yüksek lisans tezi olan araştırmasında Social Science Citation Index te (SSCI) dizinlenmiş, 1989-2009 tarihleri arasında yayınlanan, Türkiye adresli ve hedef kitlesi Türkiye den seçilen 173 makaleyi içerik analizi yaparak incelemiştir. Çalışma sonucunda öğrenen çıktılarının en çok çalışılan konu olduğu tespit edilmiştir. Gülbahar ve Alper in (2009) çalışmalarına paralel olarak makalelerin çoğunun alan araştırması niteliğinde geliştirildiği ve hedef kitle olarak en fazla, üniversite öğrencilerinin tercih edildiği anlaşılmıştır. Şimşek ve arkadaşlarının (2008) çalışmalarına benzer şekilde çalışılan hedef kitlelerin çoğunluğunun kolay ulaşılabilir örneklem seçim tekniği ile belirlendiği görülmüştür. Yapılan bütün bu çalışmalara rağmen eğitim teknolojileri araştırmalarındaki eğilimleri inceleyen ve uluslararası platformda sunulan Türkiye adresli yayınlar üzerine yapılan kapsamlı çalışmaların sınırlı sayıda olduğu dikkat çekmektedir. Mevcut çalışmaların ise az sayıda dergi ve tezin incelenmesiyle ortaya çıkarıldığı anlaşılmaktadır. Bu bağlamda eğitim teknolojileri araştırmalarında ülkemizdeki güncel eğilimlerin belirlenmesinde SSCI kapsamındaki dergilerde yayınlanmış makalelerin şekil ve içerik yönünden çözümlemelerinin yapılmasının alana önemli bir katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Öte yandan mevcut çalışmalarda eğilimlerin sadece tek boyutuyla ortaya koyulmaya çalışıldığı göze çarpmaktadır. Eğilimleri belirleyen boyutlar arasında ilişkilendirme yapılması eğitim teknolojileri alanındaki araştırmacılara alanı farklı bakış açılarıyla değerlendirme imkânı sunabilir. Eğitim teknolojileri alanında uluslararası platformda yapılmış çalışmaların bir araya getirilip sentezlenmesiyle oluşmuş büyük bir resmi gösteren ve bilimsel genellemeler yapılabilmesini sağlayan bir çalışmanın alanda bulunulan yerin, alandaki araştırma eğilimlerinin belirlenmesinde önemli katkılar sağlayacağı ve ne tür yeni araştırmalara gereksinim duyulduğunu belirlemede (Ross ve ark., 2010) yol gösterici olacağı düşünülmektedir. İlgili çalışmaların değişik boyutlarıyla ortaya konulması, konuyla ilgilenen araştırmacıların alanda sıklıkla çalışılan konuları takip etmeleri açısından da önemlidir. Ülkemizde eğitim teknolojileri araştırmalarının eğilimlerinin daha fazla dergi incelenerek belirlenmesinin gelecek çalışmalar için daha nitelikli ve kapsamlı sonuçların elde edilmesine katkıda bulunacağı düşünülmektedir. Ayrıca bu araştırmanın sonuçlarının eğitim teknolojileri alanındaki araştırmacılara, dergi editörlerine ve hakemlerine de yardımcı olması beklenmektedir. Bütün bunlar dikkate alınarak bu çalışma; 2010 yılı SSCI kapsamındaki uluslararası dergilerde 2000-2009 yılları arasında yayınlanmış Türkiye adresli eğitim teknolojileri araştırmalarının tanımlayıcı özelliklerini, yöntemsel boyutlarını ve genel eğilimlerini ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır. Çalışma kapsamında aşağıdaki araştırma sorularına cevap aranmıştır: 1) Eğitim teknolojileri araştırmaları yaygın olarak hangi dergilerde yayınlanmıştır? 2) Eğitim teknolojileri araştırmalarında hangi araştırma konuları yaygın olarak tercih edilmiştir ve bunların yıllara göre dağılımı nasıldır? 3) Eğitim teknolojileri araştırmalarında hangi yöntemler yaygın olarak kullanılmıştır? a. Kullanılan yöntemlerin yıllara göre dağılımı nasıldır? 179

KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ b. Araştırma konularına göre yaygın olarak kullanılan yöntemler hangileridir? 4) Eğitim teknolojileri araştırmaları konularına göre hangi araştırma desenlerinde yaygın olarak toplanmıştır? a. Nicel yöntemlerin kullanıldığı konularda hangi desenler yaygın olarak tercih edilmiştir? b. Nitel yöntemlerin kullanıldığı konularda hangi desenler yaygın olarak tercih edilmiştir? c. Karma yöntemlerin kullanıldığı konularda hangi desenler yaygın olarak tercih edilmiştir? d. Alan yazın derleme yöntemlerinin kullanıldığı konularda hangi desenler yaygın olarak tercih edilmiştir? 5) Eğitim teknolojileri araştırmalarında hangi veri toplama araçları yaygın olarak kullanılmıştır? 6) Eğitim teknolojileri araştırmalarının yöntemlerine göre yaygın olarak kullanılan veri toplama araçları hangileridir? 7) Eğitim teknolojileri araştırmalarının örneklem özellikleri yaygın olarak nasıl değişmektedir? a. Hangi örneklem seçim yöntemleri yaygın olarak kullanılmıştır? b. Hangi örneklem düzeyleri yaygın olarak tercih edilmiştir? c. Örneklem büyüklükleri yaygın olarak hangi aralıklardadır? 8) Eğitim teknolojileri araştırmalarında yaygın olarak kullanılan veri analiz yöntemleri hangileridir? Yöntem SSCI kapsamındaki 32 uluslararası dergide yayınlanmış Türkiye adresli eğitim teknolojileri çalışmalarının incelendiği bu araştırma içerik analizi temel alınarak gerçekleştirilmiştir. Cohen, Manion ve Morrison (2007) içerik analizinin; metinlerin düzenlenmesi, sınıflandırılması, karşılaştırılması ve metinlerden teorik sonuçlar çıkarılmasından oluşan bir araştırma tekniği olduğunu vurgulamışlardır. Bu çalışmada içerik analizi, bu yönlerinin yanı sıra birbirlerine benzeyen verileri belirli kavramlar ve temalar çerçevesinde bir araya getirerek okuyucunun anlayacağı biçime dönüştürmesi nedeniyle tercih edilmiştir (Bauer, 2003; Fraenkel ve Wallen, 2000; Yıldırım ve Şimşek, 2005). Evren/Örneklem Araştırmanın evrenini, SSCI kapsamındaki dergilerde yayınlanan eğitim teknolojileri alanındaki Türkiye adresli makaleler oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemi ise, 2010 yılı SSCI kapsamındaki 32 uluslararası dergide 2000-2009 yılları arasında eğitim teknolojileri alanında yayınlanmış Türkiye adresli 460 makaleden meydana gelmektedir. Öncelikle araştırmacılar tarafından SSCI de eğitim teknolojileri alanında yayınlanan makalelere yer veren dergiler tespit edilmiş ve bu dergilerde son on yıl içerisinde yayınlanan Türkiye adresli makaleler araştırılmıştır. Dergiler tespit edilirken öncelikle eğitim teknolojileri alanında SSCI kapsamında yer alan temel dergilerin listesi çıkarılmış ve daha sonra bu dergilere ilaveten adlarında education, instruction, learning, teaching, teacher, learner, internet, computer, technology, research kelimelerini içeren dergiler de tespit edilmiştir. Araştırma sonucunda eğitim teknolojileri alanında yapılan çalışmalara yer veren 68 dergi belirlenmiş ve bu dergilerin 2000-2009 yılları arasında yayınlanan cilt ve sayıları titizlikle taranarak 32 dergide Türkiye adresli 460 makaleye ulaşılmıştır. Bu çalışmaların bulunduğu dergiler ve bu dergilerde yayınlanan makalelerin sayısının yıllara göre dağılımı Ek-1 de sunulmuştur. Veri Toplama Araçları Çalışmada veri toplama aracı olarak kullanılan Eğitim Teknolojileri Yayın Sınıflama Formu (ETYSF); araştırma soruları, Sözbilir ve Kutu (2008) ile diğer ilgili çalışmalardan (Hew ve ark., 2007; Masood, 2004; Reeves, 1995) yararlanılarak araştırmacılar tarafından geliştirilmiştir (bkz. Ek-2). Geliştirme sürecinde öncelikle taslak form oluşturulmuş, ardından bu form hakkında araştırmacılar ve akranlar arasında görüş alış verişinde bulunularak gerekli düzenlemeler yapılmıştır. Eğitim teknolojileri alanında doktora derecesine sahip üç alan uzmanı ve bir Türkçe dil uzmanı tarafından kontrol edilen form, pilot uygulamayla son haline getirilmiştir. Pilot uygulama Öğretim Teknolojilerinde Araştırma Yöntemleri dersini alan lisansüstü 20 öğrencinin hazırlanan formu kullanarak 100 civarı makaleyi incelemesi ve bu inceleme sonucunda forma yönelik görüşlerini bildirmeleriyle gerçekleştirilmiştir. Bu görüşler çerçevesinde son kez düzeltilen ve veri toplama aracı olarak kullanılan form, yedi bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm, incelenmiş olan makalenin adı, yazarları, yayınladığı dergi gibi tanımlayıcı özelliklerinin belirtildiği makalenin künyesi bölümüdür. Diğer bölümlerde sırasıyla makalenin türü, makalenin konusu, makalenin yöntemi, veri toplama araçları, örneklem ve veri analiz yöntemleri yer almıştır. 180

GÖKTAŞ, KÜÇÜK, AYDEMİR, TELLİ, ARPACIK, YILDIRIM, REİSOĞLU / Türkiye de Eğitim Teknolojileri Araştırmalarındaki Eğilimler... Verilerin Analizi Araştırma kapsamında içerik analiziyle incelenen makalelerden elde edilen veriler betimsel istatistikî yöntemler (yüzde ve frekans) kullanılarak çözümlenmiştir. Oluşturulan veritabanında kayıtlı bulunan veriler ile ilgili olarak, her bir araştırma sorusunun cevabına karşılık gelecek şekilde verilerin frekansları ve bu frekanslara bağlı olarak yüzde oranları hesaplanmıştır. Sonuçta elde edilen sayısal veriler çizelgeler ve grafikler halinde sunulmuştur. Geçerlik ve Güvenirlik Makalelerin incelenmesi sürecinde, araştırmacılara yardımcı olması amacıyla hazırlanan yönlendirici bir rehber kullanılmıştır. Ayrıca, yayın sınıflama formu web sayfası üzerinden yayınlanarak veri girişinin web ortamında yapılabilmesi ve kontrol edilmesi sağlanmıştır. Araştırmanın güvenirliğinin sağlanması amacıyla araştırma kapsamında incelenen makaleler araştırmacılar tarafından paylaşılmıştır. Sınıflama, araştırmacılar tarafından dört aşamada tamamlanmıştır. İlk aşamada her araştırmacı kendi incelediği makalelerin verilerini web üzerinde yayınlanan forma girmiş, ikinci aşamada girilen verilerin doğruluğu diğer bir araştırmacı tarafından makaleler tekrar incelenerek kontrol edilmiştir. Üçüncü aşamada taramalar ikişerli gruplar halinde tekrar kontrol edilmiştir. Bu kontrollerde ortaya çıkan görüş farklılıkları araştırmanın yürütücüsü olan öğretim üyesine danışılarak giderilmeye çalışılmıştır. Son aşamada ise veriler araştırmanın yürütücüsü olan öğretim üyesi tarafından yeniden kontrol edilerek eksiklikler giderilmiştir. Bu sayede çalışmanın iç geçerliliği ve güvenirliği sağlanmaya çalışılmıştır. Bulgular ETYSF kullanılarak toplanan veriler araştırma soruları temel alınarak analiz edilmiştir. Analizler sonucunda elde edilen bulgular araştırma sorularına paralel olarak aşağıda sunulmuştur. Eğitim Teknolojileri Araştırmalarının Yaygın Olarak Yer Aldığı Dergiler Araştırmada 32 uluslararası dergide yayınlanmış 460 makale incelenmiştir. Grafik 1 araştırma kapsamında incelenen dergilerde 2000-2009 yılları arasında yayınlanmış makale sayısının 10 un üzerinde olduğu belirlenen dergileri göstermektedir. Grafik incelendiğinde 2000-2009 yılları arasında en çok makalenin TOJET dergisinde yayınlandığı, bunu Hacettepe University Journal of Faculty of Education (HUJOE), Eurasian Journal of Educational Research (EJER), Computers & Education (C&E) ve Educational Technology & Society (ET&S) dergilerinin takip ettiği görülmüştür. Araştırma kapsamında incelenen makalelerin 314 ünün Türkiye adresli dergilerde, 146 sının ise yurt dışı adresli dergilerde yayınlandığı görülmektedir. Ayrıca çalışma kapsamında incelenen dergiler ve bu dergilerde yayınlanan makale sayılarının yıllara göre dağılımı Ek-1 de ayrıntılı olarak sunulmuştur. Grafik 1. Eğitim Teknolojileri Araştırmalarının En Çok Yer Aldığı Dergiler 181

KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ Tablo 1. Eğitim Teknolojileri Araştırma Konularının Yıllara Göre Dağılımı Çalışma konusu Yılar Toplam 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 N % Öğretim ortamları ve teknoloji - 5 12 24 31 30 24 22 33 37 218 47,4 Uzaktan eğitim/öğrenme 1 1-12 12 7 4 2 12 8 59 12,9 Çoklu ortam (multimedia) - - 2 3 3 7 4 3 7 7 36 7,8 Öğretmen eğitimi - - 4 2 4 3 6 3 6 7 35 7,6 Tasarım ve geliştirme 1 - - 4 2 5 2 6 4 6 30 6,5 Araştırma ve teori 2-2 5-3 7 3 2 5 29 6,3 Eğitim ve performans - - 1 6 2 4 5 4 4 3 29 6,3 Sistematik değişim - - - 2 2 1 1 - - 1 7 1,5 Yönetim - - - - 1-1 - - 1 3 0,6 Diğer - 1-2 1 3 2 1 1 3 14 3 Toplam 4 7 21 60 58 63 56 44 69 78 460 100 Eğitim Teknolojileri Araştırmalarında Konu Eğilimleri Tablo 1, eğitim teknolojileri araştırma konularının yıllara göre değişimini yansıtmaktadır. Tabloya bakıldığında, eğitim teknolojilerinde yapılan çalışmaların genellikle öğretim ortamları ve teknoloji, uzaktan eğitim/öğrenme, çoklu ortam, öğretmen eğitimi konuları üzerinde yoğunlaştığı görülmektedir. Yönetim ve sistematik değişim konularında çok fazla çalışma yürütülmediği anlaşılmaktadır. Çalışmalarda incelenen araştırma konularının sayısının ise yıllara göre değişim gösterdiği ortaya çıkmaktadır. Yayınlanan çalışma sayısında 2003 yılında ciddi bir artış gözlemlenmektedir. Eğitim Teknolojileri Araştırmalarının Yöntemsel Eğilimleri Grafik 2, eğitim teknolojileri araştırmalarında kullanılan yöntemlerin sayılarının yıllara göre dağılımını yansıtmaktadır. Grafik incelendiğinde 2004, 2006 ve 2007 yıllarında yayınlanan makalelerin sayılarında bir önceki yıla göre düşüş yaşanırken diğer yıllarda artış görülmektedir. 2003 ve 2008 yıllarında makale sayılarında önemli artış yaşanırken nicel yöntemlerin kullanımının da arttığı gözlemlenmektedir. Nitel yöntemlerin en fazla 2005 yılında kullanıldığı görülmektedir. Karma yöntemlerin kullanımının da 2005 yılından itibaren arttığı ortaya çıkmaktadır. Alan yazın derleme yönteminin kullanımının 2000-2004 yılları arasında arttığı, 2004-2008 yılları arasında ise azaldığı açığa çıkmaktadır. 2008 ve 2009 yıllarına bakıldığında ma- Grafik 2. Kullanılan Araştırma Yöntemlerinin Yıllara Göre Dağılımı 182

GÖKTAŞ, KÜÇÜK, AYDEMİR, TELLİ, ARPACIK, YILDIRIM, REİSOĞLU / Türkiye de Eğitim Teknolojileri Araştırmalarındaki Eğilimler... Tablo 2. Eğitim Teknolojileri Araştırmalarının Araştırma Türlerine Göre Yöntem Eğilimleri Araştırma Konusu Araştırma Yöntemi Nicel Nitel Karma Alan Yazın Toplam N % N % N % N % N Öğretim ortamları ve teknoloji 133 61,0 31 14,2 25 11,5 29 13,3 218 Uzaktan eğitim ve öğrenme 17 28,8 12 20,3 4 6,8 26 44,1 59 Çoklu ortam 20 55,6 3 8,3 2 5,6 11 30,6 36 Öğretmen eğitimi 19 54,3 6 17,1 6 17,1 4 11,4 35 Tasarım ve geliştirme 12 40,0 12 40,0 1 3,3 5 16,7 30 Araştırma ve teori 12 41,4 5 17,2 - - 12 41,4 29 Eğitim ve performans 18 62,1 4 13,8 1 3,4 6 20,7 29 Sistematik değişim 2 28,6 1 14,3 1 14,3 3 42,9 7 Yönetim - - 1 33,3 - - 2 66,7 3 Diğer 8 57,1 1 7,1 1 7,1 4 28,6 14 Toplam 241-76 - 41-102 - 460 kale sayısında artış görülürken nicel araştırmalarda düşüş görülmektedir. Grafik genel olarak değerlendirildiğinde, çalışmalarda çoğunlukla nicel yöntemlerin kullanıldığı ve bunu sırasıyla alan yazın derleme, nitel ve karma yöntemlerin takip ettiği ortaya çıkmaktadır. Tablo 2, eğitim teknolojileri araştırmalarının konularına göre yöntemsel eğilimlerini göstermektedir. Tabloda görüldüğü gibi çoklu ortam, öğretim ortamları ve teknoloji, öğretmen eğitimi, eğitim ve performans konularına yönelik sorunlara genellikle nicel yöntemlerle, tasarım ve geliştirme konusuna yönelik sorunlara nitel yöntemlerle cevap aranmaktadır. Uzaktan eğitim ve öğrenme konusuna yönelik çalışmalarda ise daha çok alan yazın derleme yöntemi kullanılmaktadır. Eğitim Teknolojileri Araştırmalarının Konularına Göre Araştırma Deseni Eğilimleri Tablo 3, eğitim teknolojileri araştırmalarında ele alınan konularda kullanılan araştırma desenlerini yansıtmaktadır. Tablo incelendiğinde tasarım ve geliştirme konusuna yönelik araştırmalarda genellikle örnek olay, tarama ve alan yazın derleme araştırma desenlerinin kullanıldığı anlaşılmaktadır. Uzaktan eğitim ve öğrenme konusunda örnek olay, alan yazın derleme; çoklu ortam konusunda tarama, alan yazın derleme; araştırma ve teori konusunda alan yazın derleme; öğretim ortamları ve teknoloji konusunda tarama, tam deneysel, yarı deneysel, betimsel, örnek olay araştırma desenlerinden yararlanıldığı görülmektedir. Öğretmen eğitimi konusunda betimsel, örnek olay; eğitim ve performans konusunda betimsel araştırma desenlerinden sıklıkla yararlanıldığı ortaya çıkmaktadır. Tablo en çok kullanılan araştırma desenleri açısından incelendiğinde; nicel yöntemlerde tam deneysel, yarı deneysel, betimsel ve tarama araştırma desenlerinin sıklıkla kullanıldığı görülmektedir. Nitel yöntemlerde örnek olay, karma yaklaşımda açıklayıcı ve çeşitleme desenlerinden yararlanıldığı ortaya çıkmaktadır. Tek denekli, ex post facto, ikincil veri analizi ve tarihsel analiz araştırma desenlerine ise çalışmalarda yer verilmediği anlaşılmaktadır. Eğitim Teknolojileri Araştırmalarında Veri Toplama Aracı Eğilimleri Grafik 3, eğitim teknolojileri araştırmalarında yaygın olarak kullanılan veri toplama araçlarını yansıtmaktadır. Grafik incelendiğinde veri toplama aracı olarak en çok anketlerin kullanıldığı, bunu doküman incelemeleri, başarı, tutum, algı ve kişilik testlerinin izlediği görülmektedir. Veri toplama sürecinde gözleme daha az başvurulduğu anlaşılmaktadır. Tablo 4, eğitim teknolojileri araştırmalarının yöntemlerine göre veri toplama aracı eğilimlerini yansıtmaktadır. Tablo göz önünde bulundurulduğunda nicel yöntemlerin kullanıldığı araştırmalarda sıklıkla başarı, tutum, algı ve kişilik testleri ile anketlerden yararlanıldığı görülmektedir. Nitel yöntemlerin kullanıldığı araştırmalarda genellikle görüşme, doküman analizi ve gözlemlere; karma yöntemlerde anket, görüşme ve gözlemlere başvurulduğu gözlemlenmektedir. Alan yazın derlemede ise genellikle dokümanlardan yararlanıldığı ortaya çıkmaktadır. Tablo, kullanılan veri toplama araçlarının türleri açısından incelendiğinde, nicel yöntemlerde genellikle çoktan seçmeli başarı testlerine ve Likert tipi anketlere; nitel ve karma yöntemlerde yapılandırılmış ve yarı yapılandırılmış görüşmelere, Likert tipi anketlere başvurulduğu görülmektedir. 183

KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ Tablo 3. Eğitim Teknolojileri Araştırmalarının Konularına Göre Araştırma Deseni Eğilimleri Araştırma Deseni Tasarım ve Geliştirme Uzaktan Eğitim ve Öğrenme Yönetim Çoklu Ortam Araştırma Konusu Araştırma ve Teori Öğretim Ortamları ve Teknoloji Sistematik Değişim N % N % N % N % N % N % N % N % N % N % N % Deneysel 2 2,2 3 3,3 - - 11 12,1 3 3,3 63 69,2 1 1,1 2 2,2 3 3,3 2 2,2 90 19,6 Yarı Deneysel 1 1,1 2 2,2 - - 5 5,5 1 1,1 31 34,1 1 1,1 2 2,2 2 2,2 1 1,1 46 10 Tam Deneysel 1 1,1 1 1,1 - - 4 4,4 1 1,1 26 28,6 - - - - 1 1,1 1 1,1 35 7,6 Zayıf Deneysel - - - - - - 2 2,2 1 1,1 5 5,5 - - - - - - - - 8 1,7 Tek Denekli - - - - - - - - - 1 1,1 - - - - - - - - 1 0,2 Deneysel Olmayan 10 6,6 14 9,3 - - 9 6,0 9 6,0 70 46,4 1 0,7 17 11,3 15 9,9 6 4,0 151 32,8 Betimsel 4 2,6 8 5,3 - - 1 0,7 4 2,6 26 17,2 - - 10 6,6 6 4,0 1 0,7 60 13,0 Tarama 5 3,3 4 2,6 - - 7 4,6 2 1,3 31 20,5 - - 7 4,6 5 3,3 5 3,3 66 14,3 Karşılaştırmalı 1 0,7 2 1,3 - - 1 0,7 1 0,7 8 5,3 1 0,7 - - 1 0,7 - - 15 3,3 Korelasyonel - - - - - - - - 2 1,3 5 3,3 - - - - 3 2,0 - - 10 2,2 Nitel 12 15,8 12 15,8 1 1,3 3 3,9 5 6,6 31 40,8 1 1,3 6 7,9 4 5,3 1 1,3 76 16,5 Örnek Olay 10 13,2 9 11,8 - - 2 2,6 - - 21 27,6 1 1,3 5 6,6 2 2,6 1 1,3 51 11,1 Olgu Bilimi - - 2 2,6 1 1,3 - - 3 3,9 6 7,9 - - 1 1,3 - - - - 13 2,8 Kültür Analizi - - - - - - - - - - 2 2,6 - - - - 1 1,3 - - 3 0,7 Kuram Oluşturma Öğretmen Eğitimi Eğitim ve Performans 2 2,6 - - - - - - 1 1,3 - - - - - - 1 1,3 - - 4 0,9 Kavram Analizi - - 1 1,3 - - - - 1 1,3 2 2,6 - - - - - - - - 4 0,9 Eleştirel Çalışma - - - - - - 1 1,3 - - - - - - - - - - - - 1 0,2 Karma 1 2,4 4 9,8 - - 2 4,9 - - 25 61,0 1 2,4 6 14,6 1 2,4 1 2,4 41 8,9 Açıklayıcı - - 3 7,3 - - 2 4,9 - - 8 19,5 - - 4 9,8 - - 1 2,4 18 3,9 Çeşitleme 1 2,4 1 2,4 - - - - - - 11 26,8 - - 1 2,4 1 2,4 - - 15 3,3 Keşfedici - - - - - - - - - - 6 14,6 1 2,4 1 2,4 - - - - 8 1,7 Alan Yazın Derleme 5 4,9 26 25,5 2 2,0 11 10,8 12 11,8 29 28,4 3 2,9 4 3,9 6 5,9 4 3,9 102 22,2 Alan Yazın Derl. 4 3,9 21 20,6 2 2,0 9 8,8 10 9,8 26 25,5 3 2,9 4 3,9 4 3,9 3 2,9 86 18,7 Meta Analiz 1 1,0 5 4,9 - - 2 2,0 2 2,0 3 2,9 - - - - 2 2,0 1 1,0 16 3,5 Diğer Toplam 184

GÖKTAŞ, KÜÇÜK, AYDEMİR, TELLİ, ARPACIK, YILDIRIM, REİSOĞLU / Türkiye de Eğitim Teknolojileri Araştırmalarındaki Eğilimler... Grafik 3. Yaygın Olarak Kullanılan Veri Toplama Araçları Tablo 4. Eğitim Teknolojileri Araştırmalarının Yöntemlerine Göre Veri Toplama Aracı Eğilimleri Veri Toplama Aracı Araştırma Yöntemi Nicel Nitel Karma Alan Yazın Derleme Gözlem - 17 6 - Katılımcı gözlem - 13 4 - Katılımcı olmayan gözlem - 4 2 - Görüşme 7 49 30 - Yapılandırılmış 2 21 11 - Yarı-yapılandırılmış 4 20 17 - Yapılandırılmamış - 5 2 - Online görüşme 1 3 - - Başarı testleri 89 2 16 - Açık uçlu 19 1 3 - Çoktan seçmeli 59 1 11 - Diğer 11-2 - Tutum, algı, kişilik, yetenek testleri 74 2 7 - Açık uçlu 6 1 1 - Çoktan seçmeli 24-1 - Likert 43 1 5 - Diğer 1 - - - Anket 158 14 35 - Açık uçlu 31 7 11 - Çoktan seçmeli 40 2 5 - Likert 83 5 16 - Diğer 4-3 - Döküman 7 20 3 95 Alternatif araçlar 30 6 4 - Diğer 29 11 5 4 185

KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ Eğitim Teknolojileri Araştırmalarının Örneklem Eğilimleri Eğitim teknolojileri araştırmaları, örneklem özellikleri bakımından üç farklı açıdan incelenmiştir. Tablo 5 te örneklem seçim şekillerinin kullanım sıklıkları yer almaktadır. Tabloya göre örneklemler en fazla amaca uygun ve kolay ulaşılabilir olma özellikleri göz önünde bulundurularak tercih edilmektedir. Örneklemlerin belirli bir kısmı rastgele olarak seçilmekte, evrenin tamamıyla yürütülen çalışmaların sayısının ise az olduğu görülmektedir. Tablo 5. Örneklem Seçim Şekillerinin Kullanım Sıklıkları Örneklem Seçim Şekli N % Amaca uygun 133 36,2 Kolay ulaşılabilir 129 35,1 Rastgele 88 24,1 Evrenin tamamı 15 4,1 Diğer 2 0,5 Toplam 367 100 Tablo 6 da çalışmalarda yer verilen örneklem düzeyleri görülmektedir. Tabloya göre çalışmalarda en fazla eğitim fakültesi öğrencileri örneklem düzeyi olarak seçilmektedir. Bunun yanında öğretmenler ve diğer lisans öğrencileriyle yürütülen çalışmaların sayısının da yadsınamayacak düzeyde olduğu görülmektedir. Okul öncesi ve velilerin en az verinin toplandığı örneklem düzeyleri olduğu anlaşılmaktadır. Bazı çalışmalarda ise birden fazla örneklem düzeyi kullanıldığı ortaya çıkmaktadır. Tablo 6. Örneklem Düzeylerinin Seçilme Sıklıkları Örneklem Düzeyi N % Lisans (Eğitim Fak.) 120 27,8 Öğretmenler 65 15,1 Lisans (Diğer) 52 12,1 Ortaöğretim (9-12) 39 9,1 İlköğretim (6-8) 38 8,8 Öğretim elemanları 24 5,6 İlköğretim (1-5) 18 4,2 Lisansüstü 17 3,9 Yöneticiler 14 3,3 Okul öncesi 5 1,2 Veliler 5 1,2 Diğer 34 7,9 Toplam 431 100 Eğitim teknolojileri araştırmalarının ele aldığı örneklemlerle ilgili diğer önemli bir unsur da örneklem sayılarıdır. Grafik 4 de örneklem sayılarının dağılım sıklıkları görülmektedir. Grafiğe göre örneklem sayısı olarak en fazla 31-100 aralığı seçilmektedir. Bunu 101-300 ve 301-1000 aralıkları takip etmektedir. En az tercih edilen örneklem sayısının ise 1-10 aralığı olduğu görülmektedir. Grafik 4. Yaygın Olarak Seçilen Örneklem Sayılarının Dağılımı Tablo 7, eğitim teknolojileri araştırmalarının yöntemlerine göre örneklem sayılarını yansıtmaktadır. Tablo göz önünde bulundurulduğunda nicel yöntemlerin kullanıldığı araştırmalarda en fazla 31-100 aralığının seçildiği görülmektedir. Bunu 101-300 ve 301-1000 aralıkları takip etmektedir. Nitel yöntemlerin kullanıldığı araştırmalarda en fazla 11-30 aralığının seçildiği, bunu 31-100 ve 1-10 aralıklarının takip ettiği görülmektedir. Karma yöntemlerin kullanıldığı araştırmalarda en fazla 31-100 aralığının, alan yazın derleme araştırmalarında ise en fazla 101-300 aralığının seçildiği görülmektedir. Tablo 7. Eğitim Teknolojileri Araştırmalarının Yöntemlerine Göre Örneklem Sayıları Araştırma Yöntemi Örneklem Sayıları Nicel Nitel Karma Alan Yazın Derleme 1-10 arası - 14-1 11-30 arası 14 22 7-31-100 arası 91 21 17 2 101-300 arası 71 1 6 4 301-1000 arası 43 1 4 3 1000 den fazla 14-6 3 Eğitim Teknolojileri Araştırmalarında Veri Analiz Yöntemleri Eğilimleri Grafik 5, eğitim teknolojileri araştırmalarında yaygın olarak kullanılan veri analiz yöntemlerini yansıtmaktadır. Grafik incelendiğinde nicel veri analiz yöntemlerinin sıklıkla kullanıldığı, nicel veri analiz yöntemlerinden de betimsel analiz yöntemlerinin daha çok tercih edildiği anlaşılmaktadır. Nitel veri analiz yöntemlerinden ise içerik analiz yönteminin daha çok kullanıldığı görülmektedir. 186

GÖKTAŞ, KÜÇÜK, AYDEMİR, TELLİ, ARPACIK, YILDIRIM, REİSOĞLU / Türkiye de Eğitim Teknolojileri Araştırmalarındaki Eğilimler... yararlanıldığı görülmektedir. Nitel yöntemlerin kullanıldığı araştırmalarda hem betimsel hem de içerik analizlerine başvurulduğu anlaşılmaktadır. Karma yöntemde nicel veri analiz yöntemlerinden frekans, yüzde, çizelge, ortalama ve standart sapmadan, nitel veri analiz yöntemlerinden betimsel ve içerik analizlerinden yararlanıldığı ortaya çıkmaktadır. Alan yazın derlemede nitel veri analizlerinden içerik analizine sıklıkla başvurulduğu görülmektedir. Grafik 5. Yaygın Olarak Kullanılan Veri Analiz Yöntemlerinin Dağılımı Tablo 8, eğitim teknolojileri araştırmalarının yöntemlerine göre veri analiz yöntemlerini sunmaktadır. Tabloya bakıldığında nicel yöntemlerin kullanıldığı araştırmalarda genellikle betimsel ve kestirimsel istatistiklerden, nitel yöntemlerin kullanıldığı araştırmalarda betimsel ve içerik analizlerinden yararlanıldığı görülmektedir. Karma yöntemin kullanıldığı araştırmalarda hem nitel hem nicel veri analizlerine başvurulduğu anlaşılmaktadır. Alan yazın derlemede ise nitel veri analizlerinden yararlanıldığı ortaya çıkmaktadır. Bunun yanında kullanılan yöntemle uyumluluk göstermeyen veri analiz yöntemlerinin kullanımı da dikkat çekmektedir. Tablo 8, kullanılan veri analiz yöntemlerinin türlerine göre incelendiğinde nicel yöntemlerde en fazla frekans, yüzde, çizelge, ortalama ve standart sapma, t-testi, ANOVA/ANCOVA analiz yöntemlerinden Tartışma ve Sonuçlar Bu çalışmada, SSCI tarafından dizinlenen 32 uluslararası dergide yayınlanan Türkiye adresli eğitim teknolojileri araştırmaları; makale sayıları, araştırma konuları, araştırma yöntemleri, araştırma desenleri, örneklem düzeyleri, örneklem seçim yöntemleri, örneklem sayıları ve veri analiz yöntemleri açısından incelenmiştir. Çalışmada, 2000-2009 yılları arasında en çok makalenin TOJET te yayınlandığı, bunu HUJOE, EJER, C&E ve ET&S dergilerinin takip ettiği belirlenmiştir. TOJET te yayınlanan makale sayısının fazla olması, bu derginin eğitim teknolojileri alanında yayın yapan SSCI kapsamındaki ilk ve tek Türkçe dergi olmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. İncelenen makalelerin 314 ünün Türkiye adresli dergilerde, 146 sının ise yabancı dergilerde yayınlandığı görülmüştür. Bu durum Türkiye deki Tablo 8. Eğitim Teknolojileri Araştırmalarının Yöntemlerine Göre Veri Analiz Yöntemi Eğilimleri Veri Analiz Yöntemi Araştırma Yöntemi Nicel Nitel Karma Alan Yazın Derleme Nicel Veri Analizi 620 40 101 17 Betimsel 325 34 58 16 Frekans/Yüzde/Çizelge 158 20 26 12 Ortalama/Standart sapma 149 8 28 1 Grafikle gösterim 18 6 4 3 Kestirimsel 295 6 43 1 t-testi 110 3 15 - ANOVA/ANCOVA 88 1 7 - Korelasyonel 27 1 15 - Nonparametrik testler 25 1 3 1 Faktör analizi 16-1 - MANOVA/MANCOVA 13 - - - Regresyon 6-1 - Diğer 10-1 - Nitel Veri Analizi 25 69 36 95 Betimsel Analiz 12 35 24 68 İçerik Analizi 11 30 12 9 Diğer 2 4-18 187

KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ araştırmacıların Türkiye adresli dergilere daha fazla rağbet ettiklerinin bir göstergesidir (Sert, 2010). Bu durumun nedeni Türkiye deki eğitim teknolojileri araştırmacılarının yabancı dilde yayın yapma konusundaki yaşadıkları sınırlılıklardan ve çalışmaların yabancı dergilerde yayınlanacak kadar yüksek nitelikte olmamasından kaynaklandığı söylenebilir. Çalışmada, eğitim teknolojileri araştırmalarında en çok ele alınan konunun öğretim ortamları ve teknoloji olduğu belirlenmiştir. Bunu uzaktan eğitim, çoklu ortam ve öğretmen eğitimi konuları izlemiştir. Nitekim literatürde de eğitim teknolojilerinde en çok bilgisayarların öğretim ortamlarında kullanımı konusunun işlendiği (Alper ve Gülbahar, 2009; Caffarella 1997; Erdoğmuş ve Çağıltay, 2009; Hew ve ark., 2007; Ma, 2000; Masood, 1997; Ross ve ark., 2010; Şimşek ve ark., 2008) ve uzaktan eğitimin alanı önemli derecede etkilediği belirtilmektedir (Reiser ve Ely, 1997). Öğretim ortamları ve teknoloji konusunun çoğunlukla ele alınması ise Sert in (2010) de ifade ettiği gibi eğitim teknolojilerinin öğrenenler üzerindeki olumlu ya da olumsuz etkilerinin araştırılmasından kaynaklanabilir. Çalışmada, sistematik değişim ve yönetim konularında az sayıda araştırmanın yapıldığı ortaya çıkmıştır. Gelecek çalışmalarda bu durumun göz önünde bulundurulmasının alandaki çalışmaları zenginleştirmek açısından faydalı olacağı düşünülmektedir. Yapılan araştırmaların sayısının 2002 yılından sonra önemli ölçüde arttığı belirlenmiştir. Karşılaşılan bu sonucun Türkiye de Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümlerinin açılması ve bu bölümlerin 2002 yılından itibaren mezun vermeye başlamasıyla alandaki çalışmaların yoğunlaşmasından kaynaklandığı söylenebilir. 2003 yılından itibaren TOJET in yayın hayatına başlamış olması bu artışın başka bir nedeni olarak düşünülebilir. Son yıllarda makale sayısındaki önemli artışın bir nedeni ise eğitim teknolojilerinin diğer alanlardaki birçok araştırmacının ilgisini çekmesinden ve disiplinler arası çalışma sayısında artış yaşanmasından kaynaklanabileceği düşünülmektedir. Ayrıca Türkiye de yayınlanan HUJOE, EJER, ESTP ve E&S dergilerinin 2007, TOJET in de 2008 yılından itibaren SSCI de yer alıyor olmalarının da oluşan durumda etkili olduğu ifade edilebilir (Sert, 2010). Bulgularda eğitim teknolojileri araştırmalarında nicel yöntemlerin ön planda olduğu görülmüştür. Nicel yöntemi alan yazın, nitel ve karma yöntemlerin takip ettiği belirlenmiştir. Çoklu ortam, öğretim ortamları ve teknoloji, öğretmen eğitimi, eğitim ve performans konularında genellikle nicel yöntemler kullanılmıştır. Yurt içinde yapılan çalışmalarda (Alper ve Gülbahar, 2009; Gülbahar ve Alper, 2009; Şimşek ve ark., 2008; Şimşek ve ark., 2009) eğitim teknolojileri araştırmalarında nicel yöntemlerin sıklıkla tercih edildiği ifade edilmiştir. Yurt dışında yapılan çalışmalar ise eğitim teknolojileriyle ilgili önceki araştırmalarda nicel yöntemlerin ağırlıklı olarak kullanıldığını (Hannafin ve Young, 2008; Ross ve Morrison, 2008; Ross, Morrison ve Lowther, 2005) belirtmekle birlikte son yıllarda nitel yöntemlere olan eğilimlerin arttığını vurgulamaktadır (Kelly ve Lesh, 2000; Masood, 1997). Türkiye de nicel yöntemlerin sıklıkla kullanılması; nicel yöntemlerin çalışma sonuçlarını genelleme, geniş örneklemlere ulaşma, zaman ve maliyet bakımından sağladığı avantajlardan kaynaklanabilir. Ancak çalışmada, nitel ve karma araştırma sayılarının 2009 yılında arttığı, nicel yöntemlerin ve alan yazın derlemenin ise gücünü kaybetmeye başladığı görülmektedir. Fakat uzaktan eğitim ve öğrenme konusuna yönelik çalışmalarda ise daha çok alan yazın derleme yöntemi kullanılmıştır. Türkiye de uzaktan eğitim uygulamalarının az olması, alandaki kişilerin pratik bilgiler sunabileceği çalışmalar yapmasında bir sınırlılık olarak ortaya çıkmış olabilir. Bundan dolayı araştırmacıların daha çok teorik bilgileri aktarılabileceği alan yazın derleme yöntemini tercih ettiği söylenebilir. Karma çalışmaların ise 2000 yılından itibaren sürekli artış eğiliminde olduğu belirlenmiştir. Driscoll un (1995) ifade ettiği gibi öğretimsel sistemlerin gelişen doğası nedeniyle eğitim araştırmaları farklı araştırma yöntemlerine açık olmalı, araştırmalar sadece bir araştırma yönteminin egemenliğinde sürdürülmemelidir. Bu doğrultuda, Türkiye adresli eğitim teknolojileri araştırmalarının son yıllarda yöntem bakımından yurt dışındaki eğilimlerle paralellik göstermeye başladığı ve farklı araştırma paradigmalarına yer verdikleri belirtilebilir. Çalışmada, nicel, nitel, karma ve alan yazın derleme yöntemleriyle ele alınan araştırma konularının genellikle tam deneysel, yarı deneysel, tarama, örnek olay, açıklayıcı, çeşitleme ve alan yazın derleme araştırma desenleriyle irdelendiği belirlenmiştir. Literatürde de benzer çalışma sonuçlarını görmek mümkündür (Gülbahar ve Alper, 2009; Hew ve ark., 2007; Hranstinski ve Keller, 2007; Ross ve ark., 2010). Oluşan durum, çalışmalarda iç geçerliliği arttırmak için tam ve yarı deneysel araştırma desenlerine öncelik verilmesinden kaynaklanabilir (Slavin, 2008). Bunun yanında araştırma konularının irdelenmesinde örnek olay, açıklayıcı, çeşitleme ve alan yazın derleme araştırma desenlerinin etkili olmasından oluşabilir. 188

GÖKTAŞ, KÜÇÜK, AYDEMİR, TELLİ, ARPACIK, YILDIRIM, REİSOĞLU / Türkiye de Eğitim Teknolojileri Araştırmalarındaki Eğilimler... Çalışmalarda nicel yöntemlerde Likert tipi anketlerden ve başarı testlerinden, kişilik ve tutum ölçeklerinden; nitel ve karma yöntemlerde görüşmelerden veri toplama aracı olarak sıklıkla yararlanıldığı belirlenmiştir. Alan yazın yönteminde dokümanlardan faydalanıldığı tespit edilmiştir. Akça-Üstündağ (2009), Alper ve Gülbahar (2009), Hew ve arkadaşları (2007), Şimşek ve arkadaşları (2009) da yürüttükleri çalışmalarda, yöntemle veri toplama araçlarını karşılaştırmamakla birlikte eğitim teknolojileri araştırmalarında en çok anketlerin ve görüşmelerin kullanıldığına dikkat çekmişlerdir. Çalışmalarda anketlerin yoğunlukla kullanılması ise kısa zamanda geniş örneklemlerden veriler elde etme ihtiyacından (Büyüköztürk, Kılıç Çakmak, Akgün, Karadeniz ve Demirel, 2009; Hew ve ark., 2007) ve maliyeti aza indirgemesinden (De Leeuw ve Hox, 1996) kaynaklandığı söylenebilir. Örneklem seçerken en fazla amaca uygun ve kolay ulaşılabilir örneklem seçim tekniklerinin kullanıldığı belirlenmiştir. Şimşek ve arkadaşları (2008), Akça-Üstündağ (2009) ile Alper ve Gülbahar (2009) da çalışmalarında en fazla tercih edilen örneklem seçim tekniklerinin kolay ulaşılabilir ve amaca uygun olduğunu belirtmişlerdir. Ortaya çıkan sonucun araştırmacıların kendi çevrelerindeki sorunları fark edip çözüm bulma ihtiyacından, örnekleme ulaşma kolaylığından ya da bu örneklem seçim yöntemlerinin daha ekonomik olmasından kaynaklandığı söylenebilir. Bir kısım çalışmalarda ise belirlenen yönteme uygun olmayan örneklem seçim şekillerinin kullanıldığı görülmektedir. Bu durum araştırmaların güvenilirliğini azalttığından gelecek çalışmalarda dikkat edilmesi gereken unsurlar arasında yer almaktadır. Aynı zamanda, bu durum araştırmacıların yöntemsel bilgilerinin sınırlı olmasından da kaynaklanabilir. Örneklem sayıları incelendiğinde betimsel ve tarama araştırma desenlerinin sıklıkla kullanılmasına rağmen çalışmaların 31-100 aralığında gerçekleştirildiği ortaya çıkmıştır. Araştırma yöntemlerine göre örneklem sayıları incelendiğinde ise nicel ve karma yöntemlerin kullanıldığı araştırmalarda en fazla 31-100 aralığının, nitel yöntemlerin kullanıldığı araştırmalarda ise en fazla 11-30 aralığının seçildiği görülmüştür. Nicel yöntemlerin kullanıldığı araştırmalarda 1000 den fazla örneklem sayısının fazla tercih edilmediği de dikkat çekmektedir. Sönmez in (2005) de ifade ettiği gibi bu durum alt problemlerin belli olmamasından ya da araştrımacıların istatistik ve yöntem bilgilerinin sınırlılığından kaynaklanabilir. Bunun yanında, Erdoğmuş un (2009) belirttiği gibi zaman kısıtlamasından, resmi ve etik süreçlerden, araştırmacıların daha kısa sürede daha kolay bir şekilde veriye ulaşmayı hedeflemelerinden de kaynaklanabilir. Fakat Alper ve Gülbahar ın (2009) çalışmalarda kullanılan örneklem sayısında sorun olmadığını belirtmesi mevcut çalışma sonuçlarıyla çelişmektedir. Bu durum araştırmacıların çalışmasının yalnızca TOJET dergisindeki çalışmalarla sınırlı olmasından kaynaklanabilir. Seçilen örneklemlerin düzeylerine bakıldığında ise çalışmaların genellikle eğitim fakültesi öğrencileri, lisans öğrencileri ve öğretmenlerle yürütüldüğü belirlenmiştir. Eğitim teknolojileri araştırmalarında en çok ele alınan konunun öğretim ortamları ve teknoloji olması dikkate alındığında çalışmaların yürütüldüğü hedef kitlenin eğitim fakültesi öğrencileri ve öğretmenlerden oluşması beklenen bir sonuçtur. Nitekim daha önce yapılan çalışmalarda da (Akça -Üstündağ, 2009; Alper ve Gülbahar, 2009; Şimşek ve ark., 2009) lisans düzeyinin en çok seçilen örneklem düzeyi olduğu vurgulanmıştır. Çalışmada, nicel yöntemlerde betimsel ve kestirimsel analiz yöntemlerinden, nitel yöntemlerde betimsel ve içerik analizinden, karma yöntemlerde nicel ve nitel veri analizi yöntemlerinden, alan yazında nitel veri analiz yöntemlerinden yararlanıldığı belirlenmiştir. Nicel yöntemlerden en fazla frekans, yüzde, çizelge, ortalama ve standart sapma analiz yöntemlerinden; nitel yöntemlerin kullanıldığı araştırmalarda hem betimsel hem de içerik analizlerinden yararlanıldığı tespit edilmiştir. Karma yöntemlerde ve alan yazın derlemede nitel veri analiz yöntemlerinden içerik analizinin sıklıkla kullanıldığı ortaya çıkmıştır. Nitekim önceki çalışmalar da benzer sonuçları göstermektedir (Hsieh ve Shannon, 2005; Masood, 2004; Şimşek ve ark., 2008; Şimşek ve ark., 2009 ). Buna karşın bazı çalışmalarda kullanılan analiz yöntemlerinin araştırma yöntemiyle paralellik göstermediği de elde edilen bir diğer sonuçtur. Bu durum, verilerin kullanılan analiz yöntemine uygun olup olmadığına bakılmadan analiz edilme ihtimallerinin yüksek olduğunu ve araştırmacıların istatistik ve yöntem bilgilerinin zayıf olduğunu gösterir niteliktedir. Literatür incelendiğinde önceki çalışmaların da benzer sonuçları işaret ettiği görülmektedir (Sönmez, 2005; Şimşek ve ark., 2009). Özet olarak çalışmanın Türkiye de eğitim teknolojileri araştırmalarının eğilimlerini belirlemeye yönelik yürütülen çalışmalarla karşılaştırıldığında incelenen makale sayısı ve araştırma soruları açısından daha kapsamlı olduğu belirtilebilir. Çalışmadan elde edilen sonuçların alanda gerçekleştirilen çalışmaların güçlü ve eksik yönlerini görme açısından yararlı olacağı ve gelecek çalışmalara yön vermede belirleyici 189

KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ bir kaynak olarak kullanılabileceği düşünülmektedir. Ayrıca alandaki editörlere ve hakemlere yardımcı olabileceği varsayılmaktadır. Buna karşın çalışma sonuçlarının 2000-2009 yılları arasındaki 32 uluslararası dergide yayınlanan 460 eğitim teknolojileri araştırmasıyla sınırlı olduğu unutulmamalıdır. Bu doğrultuda gelecek çalışmalarda farklı tarihlerde yayınlanan makalelerin ve indeksli olmayan dergilerin de incelenmesinin Türkiye de yapılan eğitim teknolojileri araştırmalarının gelişimi ve değişimini yansıtmada daha geniş bir tablo çizeceği düşünülebilir. Sonuç olarak, araştırmadan elde edilen bulgular ışığında aşağıdaki öneriler sıralanabilir: Gelecek çalışmalar, daha geniş bir süreci kapsayacak şekilde ve indeksli olmayanlarında dahil olduğu daha fazla sayıda derginin incelenmesiyle Türkiye de yapılan eğitim teknolojileri araştırmalarının gelişimi ve değişimini daha geniş bir tabloyla yansıtacak şekilde yapılabilir. SSCI kapsamındaki dergilerde yayınlanan Türkiye adresli yayınların son yıllarda artış gösterdiği görülmektedir. Bu artışın devam ettirilebilmesi için niteliği yüksek ve disiplinler arası çalışmaların yapılmasına devam edilebilir. Alana farklı bakış açıları kazandırmak amacıyla sistematik değişim ve yönetim konularında da çalışmalar yürütülebilir. Çalışmaların uluslararası eğilime paralel olarak yürütülmesi için nitel ve karma yönteme verilen önemin artırılması, araştırmacıların bu yöntemlerle ilgili daha fazla bilgi sahibi olmaya çalışmaları gerekebilir. Kullanılan standart araştırma desenlerinin dışına çıkılması ve bugüne kadar kullanılmamış olan ya da daha az kullanılan araştırma desenlerinin (tek denekli, ex post facto, tarihsel analiz, kültür analizi, kuramsal analiz, ikincil veri analizi, meta-analiz, korelasyonel vb.) daha çok kullanılmasına özen gösterilmesi alanda bu yöndeki eksiklikleri karşılamada etkili olabilir. Örneklem seçim şekillerine daha fazla dikkat edilerek örneklemlerin tarafsız ve rastgele seçilmesi sağlanabilir. Çalışmaların önemli bir bölümünde örneklem, eğitim fakültesi öğrencileri ya da mezunlarıdır (öğretmenler). Farklı konulardaki araştırma sorularına dahi eğitim fakültesi öğrencisi ya da mezunlarından cevap aranmaktadır. Çalışmaların değişik örneklem düzeyleriyle yürütülmesi sorunlara yönelik farklı çözümlerin üretilmesine kaynaklık edebilir. Örneklem sayıları daha fazla veri, daha doğru sonuç mantığına uyacak şekilde artırılabilir. Verilerin analizi için kullanılan yöntemlerin çeşitlendirilmesi, araştırmacıların veri analiz yöntemlerini iyi bilmesiyle sağlanabilir. Bunun için de lisansüstü düzeyde verilen araştırma yöntemleri ve istatistik dersleri etkinleştirilip, zenginleştirilebilir. Yapılan içerik analizi çalışması uzun ve yorucu bir süreç sonunda şekillenmiştir. Bu zorlukları diğer araştırmacıların yaşamamaları için sürecin en başında sağlıklı bir şekilde planlanması önerilmektedir. 190