. Kültürpark İçi Arkeoloji Müzesi Yanı BURSA Tel: 0 224 233 50 18 (pbx) Fax: 0 224 235 23 50 Web: www.busiad.org.tr e-mail: busiad@busiad.org.tr BUSİAD Bursa Sanayicileri ve İşadamları Derneği.......... Yüksek Danışma Kurulu Bildirisi 04 Mart 2013
. 04 Mart 2013 Yüksek Danışma Kurulu Bildirisi Sözlerimize 2013 yılının ilk iki ayını geride bırakırken, öngörülerimizin bizi yanıltmadığını vurgulayarak başlamak isteriz. Tüm dünyayı etkisi altına alan krizin yarattığı durgunluk henüz aşılmış değil. Yakın dönemde açıklanan enflasyon rakamları da maalesef hedeflere çok yaklaşılamayacağını gösteriyor. Tüm bunlar yaşanırken ihracatının büyük çoğunluğunu AB ülkelerine gerçekleşen Bursa da bu durumdan en çok etkilenen kent olarak toparlanma sürecine devam ediyor. Dünyadaki Gelişmelerin Türkiye ye Yansıması AB deki borç sorunu, ABD deki mali uçurum, Çin de başlayan yavaşlama, küresel ekonomiyi tehdit etmektedir. En büyük pazarımız olan AB pazarındaki daralma kısa sürede düzeleceğe benzemiyor. Dünyada ve AB deki siyasal ve ekonomik belirsizlik, sürmekte olan finansal istikrarsızlık, komşularımızda devam eden negatif gelişmeler, Ortadoğu pazarındaki dalgalanmalar endişelerimizi arttırıyor. Bunlardan etkilenmememizin kaçınılmaz olduğunu daha önce de vurgulamıştık. 2012 yılı, 2011 den sonra daralmanın yaşandığı, aynı zamanda ekonominin soğutulduğu ve cari açığın kapatılmaya çalışıldığı bir yıl oldu. Bu konuda kısmen başarı sağlanmasına rağmen, üretimde hedeflerin çok gerisinde kalındığını ve reel rakamlara halen ulaşılamadığını söyleyebiliriz. İhracat İthalat ve Cari Açık Ocak 2013 rakamlarıyla artan enflasyon ve neredeyse on yıl önceki değerlerinde seyreden döviz kurları daha önce vurguladığımız ekonomideki sıkıntıları açıkça ortaya koymaktadır. Gelişmiş ülkelerin sanayilerini güçlendirmek ve ihracatlarını artırmak için paralarının değerlerini aşağı çekerek yaptıkları kur savaşları, bizim gibi döviz girdisine gereksinim duyan gelişmekte olan ülkelerin ihracatçılarını zorlamaktadır. Maalesef kur savaşlarının kaybedeni biz oluyoruz. İhracatçımız rekabet gücünü yitirmekte, çok kırılgan ve minimal karlarla çalışmakta, sürdürülebilir gelişimi için sermaye birikimi yapamamaktadır. Bursa, 2012 yılında 11,916 milyar Dolar ihracatla, Türkiye nin en çok ihracat yapan kentleri arasında üçüncü sıraya gerilemiştir. Bunun sebebi, Bursa nın, 2
Türkiye nin AB deki krizden en çok etkilenen kenti olmasıdır. İhracatının dörtte üçünü AB pazarına yapan Bursa, bu pazardaki daralmadan, diğer kentlere oranla daha çok etkilendi. Bunun doğal sonucu olarak da Türkiye nin iller bazında ihracat rakamlarına göre değerlendirmesinde ikinci sıradan üçüncülüğe geriledi. TCMB verilerine göre 2002-2011 yılları arasında ülkemize giren döviz 91 milyar Dolardır. Maalesef giren dövizin % 19 u imalat sanayi sektörüne, % 67 si de hizmet sektöründe faaliyet gösteren firmalara gitmiştir. Türkiye nin sanayiden çok hizmet sektöründe büyümeye başlaması, bizlere Yunanistan ve İspanya yı hatırlatarak gelecekte olabilecek tehlikenin sinyalini vermektedir. Piyasalarda yaşanan daralmaların özellikle Mart ayında daha da büyük sıkıntılara sebep olabileceği öngörüsü, reel sektör için tehlikeli senaryoları beraberinde getirmektedir. İhracatın 90 milyar Dolar ının Türkiye de üretilmeyen mallardan oluşması da Türkiye ekonomisinin önündeki en büyük çıkmaz olan cari açığı arttırmaktadır. Ülkemizden yapılan 100 dolarlık ihracatın 41.5 dolarlık kısmı yerli katma değerden oluşuyor. 58.5 dolarlık kısmını ise ithal katma değer girdisi oluşturmaktadır. Buna göre; 100 dolarlık ihracat geliri için 141 Dolar ithalat yapmak zorundayız. Sonuç olarak, ihracatımızı artırdıkça ithalatımızın daha hızla artması kaçınılmaz. Döviz açığımızı (cari açığı) kapatmak için üretimi yavaşlatmanın, talebi frenlemenin işe yaramayacağı aşikardır. Özellikle enerji sektöründe 2012 ithalat kalemlerine baktığımızda 60 milyar Dolarlık enerji ithalatı olduğunu görüyoruz. Ülkemizin gelecek 10 yıl içerisinde enerji sorunu muhakkak çözülmelidir. Mevcut enerji yatırımları ile sanayinin ve ülkenin enerji ihtiyacı karşılanamaz. Bunun yanında acilen üretimde yapısal değişime gidilmeli, üretimin her dalında ithal girdi kullanımının azaltılması sağlanmalıdır. Bunun için de yapısal reformlar yapıp, gerçekçi hedefler saptayıp, ciddi stratejiler uygulanmalıdır. İstihdam Politikaları TÜİK verilerine göre Kasım 2012 döneminde işsizlik oranı % 9,4 çıkmıştır. "Genç işsizlik oranı ise % 18,8 olmuştur. Yine bu dönemde %50,7 olan işgücüne katılma oranı çalışma yaşındaki 2 kişiden birinin çalışmadığını göstermektedir. OECD ülkelerinde kadınların işgücüne katılım oranı ortalama % 68 iken ülkemizde bu oran % 30,2 dir. Çalışan kadın sayımız sadece 8,2 milyondur. Kadınların işgücüne katılımının artmasının ekonomik büyüme üzerindeki etkisi kadar, toplum üzerinde yaratacağı pozitif değerler açısından da önemi büyüktür. Bu büyük potansiyeli de değerlendirmek için istihdam yaratma kapasitemizi artırmalıyız. Kalıcı dış yatırımları çekmeye çalışırken, girişimciliği özendiren yaratıcı alanlar bulmalıyız. Bunun için de ülkenin yatırım iklimini iyileştirme çalışmaları, özellikle de yargı reformları hızlanmalıdır. Türkiye nin bu durgunlukların ve olası risklerin üstesinden gelebilmesinin yolu katma değere, teknolojiye, kaliteye ve ölçek ekonomisine verdiği desteklerle mümkün olacaktır. Ar-Ge ve Yenileşim Son yıllarda hem kamu hem de özel sektörde Ar-Ge ve yenileşim konusundaki farkındalığın arttığını görmekteyiz. Türkiye nin sürdürülebilir 3
rekabet avantajını yakalamasının yolunun, teknoloji üretmekten ve yenilikler yoluyla katma değeri artırmaktan geçtiği herkes tarafından kabul. edilmektedir. Desteklerin yaratılması ile ortamın hazırlanması konularında hükümet ve ilgili devlet kurumları önemli adımlar atmıştır. Öncelikli alanların belirlenmesi ve bu alanlara yönelik çağrılı projeler açılması gibi önemli gelişmeler 2012 yılında gerçekleşmiştir. Buna rağmen ekonomi yönetimi, çalışma hayatı, eğitimin şekillendirilmesi ile test ve araştırma alt yapısının tamamlanması konuları iyileşmeye açık hususları barındırmaktadır. Örneğin Otomotiv test pisti konusunda uluslararası ölçütlere uygun adımların atılması önemlidir. Bu alanda yasal mevzuatta ve kamu politikalarındaki gelişmeler, hala önemli iyileşmelere ihtiyaç duysa da bir ilerleme ortamı yaratmıştır. İyileştirmeler konusundaki somut taleplerimizi ilgililere iletiyor, zaman içinde bunların düzeleceğine inanıyoruz. Gayri Safi Yurtiçi Ar-Ge harcamalarının yaklaşık %40 ı özel sektör tarafından yapılmaktadır. Önümüzdeki dönemde gelişmiş ülkelerde olduğu gibi bu oranın %60 lar seviyesine ulaşmasını bekliyoruz. Araştırmaya ve yeniliklere yapılan yatırımın geleceğin tek garantisi olduğuna dair farkındalık artışının; iş yapış tarzı, araştırmaya ayrılan kaynakların amaca uygun boyuta gelmesi ve işbirliği kültürü konusuna daha çok yansımasını bekliyoruz. Üniversiteler, sanayi ile işbirliği konusunda iyi niyetli çabaların ötesine geçerek, teknoloji transferi konusunda kurumsal yaklaşımlarını ve iç işleyişteki sorunlarını çözmelidirler. Ar-Ge ve yenilikler alanındaki gelişmeler beklenen düzeyin oldukça altında kalmıştır. Bu alanda en önemli aşamanın yenilik ve araştırma kültürünü içselleştirmek olduğuna inanıyoruz. Yani eleştiriye olumlu bakmanın ötesinde arayan, merak eden, yeni deneyimlere açık olan, gözlemleme, sorgulama, ilişkilendirme becerilerine sahip ve ağlar içerisinde çalışabilen insanlar toplumu olmayı öğrenmemiz gerekiyor. Bu konuda hepimize görevler düşüyor. SEKTÖRLER: Otomotiv Sektörü Ana sektörde, 2012 ile 2011 i karşılaştırdığımızda toplam araç üretimi bir milyon adedi geçmiş (1.115.233) ancak bir önceki yılın %10 altında kalmıştır. İç pazar satışlarında da %10 azalma olmuştur (817.620). 2013 üretim ve iç pazar gelişmelerinin 2012 den çok farklı olmayacağını öngörüyoruz. Eğer otomobil ve yakıt üzerindeki vergi oranları mevcuttaki gibi yüksek seviyede kalırsa, otomobil satışlarında iç pazarda artış olması çok zordur. Nitekim Maliye Bakanımız 2013 yılında otomobil üzerindeki vergilerde bir azalma olmayacaktır beyanında bulunmuştur. Otomotiv ihracatı 2012 de 19 milyar Dolar ın biraz üzerinde gerçekleşmiştir. AB pazarının daralması ihracatı bir önceki yıla göre % 6 geriletmiştir. Yeni pazarlar bulunması ve özellikle ABD ye yapılan satışlar ihracatın daha fazla azalmasını önlemiştir. Otomotiv sektörü içinde yan sanayi ihracatının az da olsa artış göstermesi ve toplam sektör ihracatı içinde %43 oranını yakalaması sevindiricidir. Otomotiv sektörü ihracattaki liderliğini korumuştur. 2013 yılında da sektörün buna benzer bir seyir izleyeceğini düşünmekteyiz. 4
Tekstil Sektörü Bursa sektörel ihracat performansına göre, 2012 yılında, 2011 yılına göre; hazır giyim ve konfeksiyonda %5 düşüş, tekstil ve hammaddelerinde % 8 oranında artış yaşanmıştı. İki sektörün toplamda yaklaşık 1 milyon 696 bin Dolarlık ihracatı, geçen yıla göre %3 oranında artış göstermiştir. Kentimiz bu rakam ile sektörel ihracat rakamlarına göre İstanbul dan sonra 2. sırada olan yerini korumaktadır. Bursa için yaklaşık 12 milyar olarak gerçekleşecek toplam ihracat rakamı içinde tekstilin payı %13 dür. Sektör, sanayide çalışanların %25 için istihdam sağlamaktadır. Mevcut veriler dikkate alındığında tekstil sektörü; ulaştığı ihracat rakamı, istihdam kapasitesi ile Bursa nın sanayileşmesine ve küresel pazarlarda var oluşuna destek vermektedir. Tekstil sektörüne gönül veren üretici ve ihracatçılar ürettikleri ürünlerle dünya pazarlarında Türk Malı markasının oluşumuna katkıda bulunmaktadır. Komşu ülkelerde yaşanan olumsuzluklar ve dünya ekonomisindeki gelişmeler sektörün rakamsal artışına engel olsa da, gerek kalite, gerekse tasarım ile üreticilerimiz ve ihracatçılarımız 2012 yılında başarılı olmuşlardır. 2013 yılı beklentilerimiz; 2012 yılında yakaladığımız rakamsal hedeflere paraleldir. Sektörde, ülke ekonomisinde koyulan hedeflerin gerçekleşmesinde arzu edilen katma değeri yüksek ürünler için teknik ve endüstriyel tekstilin de şehrimizde gelişerek büyümesi şarttır. Üniversite ve sanayinin yapacağı bilgi transferi işbirliğinin yanında; teknik tekstile olan ilgi ve farkındalığın arttırılabilmesi için, kullanım alanlarının da arttırılması gerekmektedir. Kamu alımlarında, bu ürünlerin yer bulması ve şartnamelerle kullanım alanlarının genişletilebilmesi için devletimizden özellikle destek bekliyoruz. Gıda Sektörü Sektörün durumuna baktığımızda, 2011 yılında Türkiye nin tarımsal ihracatı 15,3 milyar Dolar olarak gerçekleşmiştir. Türkiye, tarımsal üretim alanında yedinci sırada ve küresel en büyük 20 işlenmiş gıda üreticisi ülke arasında yer almaktadır. Sektör 2011 yılında 15,3 milyar Dolar ihracata ulaştı. 2012 yılında tarım ve tarım ürünleri ihracatı %9 civarında artmış, toplam ihracattan %12,5 pay almış ve 19,8 milyar Dolar a ulaşmıştır. Bölgemize baktığımızda aynı oranda artışı maalesef sağlayamadık. 2011 yılında 186,5 milyon Dolar olan Uludağ Meyve Sebze Mamulleri İhracatçıları Birliği ihracat rakamımız, 2012 yılında %1,66 lık artışla 189,6 milyon Dolara ulaştı. 2011 yılında 106,9 milyon Dolar olan Uludağ Yaş Meyve Sebze İhracatçıları Birliği ihracat rakamımız ise 2012 yılında % 12,09 luk düşüşle 94 milyon Dolar olarak gerçekleşti. Dünya genelinde yaşanan ekonomik ve siyasi krizlerden en az etkilenen tarım ürünleri ihracatı olmuştur. Destek mekanizmalarının rekabet ettiğimiz ülkelerdeki gibi işletilmesi halinde ihracatımız çok daha fazla artacaktır. Tarımsal girdilerde yüksek maliyet ve dışa bağımlılık azaltılmalı, doğal kaynakların ve tarımsal girdilerin bilinçsiz kullanılması engellenmeli, tarım sektöründe nitelikli iş gücü artırılmalı, tarım işletmelerinin üretim planlamasından satışa kadar olan süreçte yetersizlikleri giderilmeli, tarım sektörünün temsili konusundaki yetersizlikler aşılmalıdır. 5
. 2013 yılında dünya finansal krizinin etkilerinin azalması durumunda, AB de yaşanan kamu borcu dengesizliği krizinin daha kontrol edilebilir hale geleceği düşünüldüğünden; 2013 senesinin ihracat açısından daha iyi bir sene olacağını ummaktayız. Ayrıca Afrika ülkelerine ihracatımızın düşük oranda başlamasına rağmen %80 lik bir artış göstermesi, önümüzdeki senelerde ihracat hızının artarak devam edeceği görüşümüzü destekler niteliktedir. İnşaat Sektörü Bursa, ulaşım açısından ciddi sıkıntılar yaşamakta, bunların aşılması için de çeşitli çalışmalar ve yatırımlar sürdürülmektedir. Ancak, projeler uygulamaya geçtiğinde detaylarda önemli uyumsuzluklar nedeniyle tartışmalar ve belirsizlikler yaşanmaktadır. Bu olumsuzlukların oluşmaması için de projenin hazırlanması aşamasında ilgili tüm kuruluşların, sivil toplum örgütlerinin görüşlerinin alınmasının gerektiği görüşündeyiz. Benzeri belirsizlik Kentsel Dönüşüm konusunda da yaşanmaktadır. Bursa mız için hayati önem taşıyan bu konunun netleştirilmesi bir zorunluluktur. Lojistik Köy girişiminin derneğimiz tarafından yaptırılan fizibilite raporuyla sağlam bir ön hazırlık ile yürütülecek olması olumlu bir gelişmedir. Otomotiv Test Merkezi nin Bursa da olması halinde hangi ilçede yapılmasının daha uygun olacağıyla ilgili belirsizlik sürmektedir. Bursa için büyük önem taşıyan bu merkezin kentimizde oluşturulması için OSD başta olmak üzere, ilgili tüm taraflardan görüş alınmalı ve sonradan pişmanlık duyulmayacak bir yatırım yapılması hususunda büyük gayret gösterilmelidir. Makine Sektörü Bursa da makina sektöründe faaliyet gösteren yaklaşık 800 firma bulunmaktadır. Bölünmelerle yaşanan firma sayısındaki artış sektörde olumsuz etkiler yaratmaktadır. Bu sorunun çözümü sektör olarak birleşilmesi gerekliliğini ortaya koymaktadır. Üretici firmalar arasında 1 milyon Dolar üzerinde ihracat yapan firma sayısı 63 tür. Bursa da makine ihracatı yapan ilk 5 firma, ihracatın yüzde 77 sini gerçekleştirmektedir. Sektörün diğer önemli sorunlarını, ara eleman sıkıntısı ve etik olmayan eleman transferleri ile markalaşma gerekliliği konuları oluşturmaktadır. Kredi kullanımına bakıldığında, Bursa da makine sektörünün çok az kredi kullandığı bilinmektedir. Türk makine sektörünün dünya pazarlarında rekabet etmesi özgün ürünler üreterek ihraç etmesine bağlıdır. Bunun için de Ar-Ge, inovasyon ve patent çalışmalarına ağırlık verilmesi, gerekmektedir. 6
Sağlık Turizmi Bursa açısından bakıldığında ilk akla gelen konu, termal varlıkların yeni anlayışla değerlendirilmesidir. Yıllarca çok kıymetli termal sularımız gözümüzün önünde aktı durdu. Sağlık turizmi, teknik bir turizm branşıdır ve diğer tüm branşlardan bir şeyler almak ister. Sağlık turizmi yapacak olan dünya vatandaşlarının büyük bir çoğunluğunun ülkemize sedye ya da ambulansla gelmeyeceği gerçeğinden yola çıkarak onların sağlık dışındaki tüm taleplerine de karşılık verecek bir anlayış ve yönetim geliştirmemiz gerekmektedir. Konu sağlık turizmi olunca konumu ve özelliği gereği diğer branşlara da liderlik etmesi, ilgili süreçlerin buna göre yönetilmesi esastır. Kamu ve özel sağlık yatırımları, biten ve devam eden konaklama yatırımları, kara, hava ve demir yolu projeleri, inanç ve tarih gibi branşlardaki turizm birikimi, ekonomisi, üretim ve ihracat gücü ile Bursa, sağlık turizmine göreceli olarak hazırdır. Görülebildiği kadarı ile en temel eksik hizmet sektöründeki yetersizlik ve bu konudaki potansiyel değerlerini bir amaca yönelik harekete geçirememiş olmasıdır. Bursa'nın bu konularda atacağı güçlü adımlar, diğer konularda olduğu gibi sağlık turizmi alanında da kendisini ülkemizin öncü şehri yapacaktır. Bu sürece herkesin, her kurumun katkı vermesini bekliyoruz. Yıllardan beri on binlerce insanımızın ölümüne ve yaralanmasına neden olan, gerek ekonomik, gerek sosyal ve gerekse psikolojik travmaların sebebi Terör ve Kürt sorununu bitirmek gerekmektedir. Bu soruna çözüm ve barışı getirecek adımları destekliyoruz. 7