ISSN: 2198 4999, Mannheim GERMANY p. 2038-2056 EVALUATION OF THE CARTOON NAMED KELOĞLAN IN TERMS OF FORMULAIC LANGUAGE UNITS KELOĞLAN ÇİZGİ FİLMİNİN KALIPLAŞMIŞ DİL BİRİMLERİ YÖNÜNDEN DEĞERLENDİRİLMESİ 1 Neslihan KARAKUŞ 2, Yasemin BAKİ 3 ABSTRACT Keloğlan, one of the most widely known fairy tale characters of Turkish literature, have been published several times by different publishers. Keloğlan tales which were inserted into a different format by each publisher, have been broadcasted as a cartoon on a thematic children s channel since 2009. Among television programs, children prefer especially cartoons and they can watch the most appealing programs again and again. In terms of their perceptions and interests, the programs the children watch have positive or negative contributions to the child development. The study aims to analyze the cartoon named Keloğlan which is believed to appeal to boys and girls together and have a wide audience from the point of Turkish vocabulary. The goal to be reached with this determination is to evaluate the contribution of the cartoon of Keloğlan that is watched by a wide age range on the language development of children. With the cartoon of Keloğlan which shapes the subject of the study, Keloğlan tales that are an important part of Turkish culture have been updated and transferred to the cartoon. The adventures of Keloğlan, his conversations with his friends, his hospitality, his being friendly, tales intriguing subjects and the cartoon s successful visual quality are the factors that play a role on the appreciation of the cartoon by children. In accordance with the study, proverbs, idioms, reduplications and phrases used by the cartoon characters in the cartoon will be determined. Of qualitative research methods, content analysis was used in this research and the data were determined by categorical content analysis. The findings obtained in the study support that the cartoon of Keloğlan is rich in terms of proverbs, idioms, reduplications and phrases. In total, 508 idioms, 7 proverbs, 146 reduplications and 342 phrases have been detected. Keywords: Keloğlan, fairy tale, cartoon, proverb, idiom, phrase, reduplication. ÖZET Türk edebiyatının en çok bilinen masal tiplerinden biri olan Kelog lan, farklı yayınevleri tarafından defalarca basılmıştır. Her yayınevi tarafından farklı bir biçime sokulan Keloğlan masalları, 2009 yılından itibaren tematik bir çocuk kanalında çizgi film olarak yayınlanmaktadır. Televizyon programları içerisinde özellikle çizgi filmleri tercih eden çocuklar, onlara en çok hitap eden programları tekrar tekrar izleyebilmektedir. Algı ve ilgileri yönünden izledikleri programların çocuk gelişimine olumlu-olumsuz katkıları vardır. Çalışma, kız ve erkek çocuklarına birlikte hitap ettiği ve geniş bir izleyici kitlesine sahip olduğu düşünülen Keloğlan isimli çizgi filmin Türkçenin söz varlığı yönünden incelenmesini amaçlamaktadır. Bu tespit ile varılmak istenilen amaç, geniş bir yaş aralığınca izlenilen Keloğlan çizgi filminin çocuk izleyicilerin dil gelişimi üzerindeki katkısını değerlendirmektir. Çalışmanın konusunu şekillendiren Keloğlan çizgi filmiyle Türk kültürünün önemli bir parçası olan Keloğlan masalları güncellenerek çizgi filme aktarılmaktadır. Keloğlan ın maceraları, arkadaşları ile arasında geçen konuşmalar, yardım severliği, arkadaş canlısı oluşu, konularının ilgi çekiciliği ve görselinin başarılı bir şekilde hazırlanmış olması çocuklar tarafından beğenilmesinde rol oynayan etmenler arasında gösterilebilir. Araştırma gereği, Keloğlan çizgi filminin içinde çizgi film kahramanları tarafından kullanılan atasözü, deyim, ikileme ve kalıp sözlerin varlığı tespit edilecektir. Araştırmada, nitel araştırma yöntemlerinden doküman incelemesi kullanılmış, veriler kategorisel içerik analizi ile değerlendirilmiştir. Araştırmada elde edilen bulgulara göre 508 adet deyim, 7 adet atasözü, 146 adet ikileme ve 342 adet kalıp söz tespit edilmiştir. Bu dil birimleri açsından yapılan değerlendirme sonucunda Keloğlan isimli çizgi filmin deyim, atasözü, ikileme ve kalıp sözler yönünden oldukça zengin olduğunu ortaya koymaktadır. Anahtar Kelimeler: Keloğlan, masal, çizgi film, atasözü, deyim, kalıp söz, ikileme. 1 Bu çalışma Nevşehir Hacı Bektaşi Veli Üniversitesi tarafından düzenlenen 1. Uluslararası Dil Eğitimi ve Öğretimi Sempozyumu nda sözlü bildiri olarak sunulmuştur. 2 Yrd. Doç. Dr. Yıldız Teknik Üniversitesi, Türkçe Eğitimi Bölümü, neslihanoksuz61@gmail.com 3 Dr. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Türkçe Eğitimi Bölümü, ysmnbaki@gmail.com
2039 Neslihan KARAKUŞ, Yasemin BAKİ 1. GİRİŞ Anlatmaya dayalı türler içerisinde kıymetli birer hazine değeri taşıyan destan, masal, efsane, masal ve halk hikâyeleri Türk kültür geleneğinin birer taşıyıcısı konumundadır. Masal, kahramanlarından bazıları hayvanlar ve tabiatüstü varlıklar olan, olayları masal ülkesinde cereyan eden, hayal mahsulü olduğu hâlde, dinleyicileri inandırabilen, bir sözlü anlatım türüdür. (Sakaoğlu, 2001: 2). Derleme metoduyla yeni masallar bulma imkânı, artan teknolojik imkânlara rağmen masal analarının artık yaşamıyor olması ve sözlü geleneğin yerini televizyon kültürüne bırakması gibi sebeplerle günden güne azalmaktadır. Günümüzde masal türünün çocuk edebiyatında kullanımı eski ve yeni masallarla devam etmektedir. Masal türünün çocuk gelişimine katkıları tespit edilmiş; çocuğun dil, kişilik, toplumsal ve bilişsel gelişimine sağladığı katkıların önemi fark edilmiştir. Bu da masalı sözlü geleneğin bir parçası olmaktan çıkarmış ve bir edebi tür olarak çocuk edebiyatının içine dâhil etmiştir. Çocukların medyayı aktif bir şekilde kullanıyor olması pek çok edebi türün medyaya taşınmasını zorunlu kılmaktadır. Masal da bu türlerden biridir. Doğru zamanda, doğru miktarda, doğru şekilde kullanıldığında çizgi filmler çocuk gelişimi için uygun görsel malzemelerdir. Masalların çizgi film olarak uyarlanması bazı hususlara dikkat edildiği takdirde çocuklar için faydalı olabilmektedir. Televizyon, çocuklar üzerinde etkili olan bir kitle iletişim aracıdır. Özellikle çocuklar için hazırlanan eğlence programları, canlandırmalar, müzikler, çizgi filmler ilgi ile izlenen çocuk yayınlarıdır (Tezcan: 1980: 181). 1976 yılında çocuk programlarının televizyon yayını içindeki oranı %8,6 iken (Güler, 1991: 167) bugün sürekli yayın yapan tematik çocuk kanalları (İlhan ve Çetinkaya, 2013: 317) ile bu oran %100 e yükselmiştir. Çocukların televizyon izleme süresinin artışı da bu durumla orantılı olarak değişmektedir. Çocuklar eskisine oranla televizyon karşısında daha çok zaman geçirmektedir. Özellikle imkânların yetersiz oluşu şehir hayatında park ve bahçelerde oyun oynayarak vakit geçiren çocuk sayısını günden güne azaltmaktadır. Bilgisayar, tablet, cep telefonu gibi çocukların rahatlıkla ulaşabildiği diğer teknolojik unsurlar, evinin önünde oyun oynayarak akşamı eden çocuk profilini değiştirmektedir. Kalıplaşmış Dil Birimleri Gökdayı nın (2008: 89) genel olarak kalıplaşmış dil birimleri olarak ifade ettiği atasözü, deyim, ikileme ve kalıp sözler dilin söz varlığını oluşturan öğeler arasındadır. Kalıplaşmış dil birimleri o dili konuşan toplumun kültürüne ışık tutmakta, onun inançlarını, insan ilişkilerindeki hassasiyetini, iletişimdeki yerini, gelenek ve göreneklerini yansıtmaktadır (Aksan, 2015: 201). Türk dilinde, diğer dillerde olduğu gibi, iletişim süreci yüzyıllarca sürmüş, dil zenginleşip güçlü bir anlatım yeteneğine ve kıvraklığına kavuşmuştur. Bu anlatım zenginliğinin oluşmasında dildeki en küçük alt ses biriminden en büyük birliklere kadar her türlü dil birliğinin katkısı vardır (Akyalçın, 2007: 1). Bu araştırmada Türkçenin söz varlığı açısından deyim, atasözü, ikileme ve kalıp sözler üzerinde durulacaktır. Bir dilin gerçek zenginliği ve yaşı sahip olduğu söz varlığı ile kendini ortaya koyar. Kalıplaşmış dil birimleri bu zenginliğin en önemli öğelerindendir. Bir atasözü ile bir ciltlik kitap yazmak mümkündür. Türk dilinde bir cümle ile bir ömrü özetleyen sözler vardır. Bu zenginlik dilin yaşının da çok eski tarihlere dayandığının ispatıdır. Nitekim yapılan bir araştırmaya göre Türk dilinin yaşı 8500 dür (Tuna, 1990: 48). Tarih boyunca geçirdiği evreleri, yayıldığı coğrafyaları, buralarda bıraktığı eserleri, bütün lehçe ve ağızları göz önünde bulundurulduğunda kurallı ve güçlü bir dil olan Türkçenin zengin bir söz
2040 Neslihan KARAKUŞ, Yasemin BAKİ varlığı olduğu da ortaya çıkar (Aksan, 2015: 157; 2006: 191; Toklu, 2003: 110; Gökdayı, 2008: 89). Kalıplaşmış dil birimlerini oluşturan kelime sayısı oldukça azdır. Bunun nedeni az sözcükle çok şey anlatmaktır. Çünkü az sayıda sözcükten oluşan birimleri hafızada saklayıp kullanmak, çok sözcüklü yapılardan daha kolaydır (Alıntılayan Gökdayı, 2008: 95). Gerek atasözleri, gerek deyimler, gerekse ikilemeler ve kalıp sözler bu özelliktedir. Atasözü, deyim, ikileme ve kalıp sözler gibi gerçek anlamının dışında başka anlamlar kazanmış ifadeler, dil öğretiminde önemle üzerinde durulması gereken ifadelerdir. Bu ifadelerin dil öğretiminde kullanımına ilişkin çeşitli çalışmalar mevcuttur (Baş, 2002; Tepeli ve Arıcı, 2012; Bağcı, 2010; Esin, 2015; Mürsel, 2009; Akpınar ve Açık, 2011; Şahbaz, 567; İşcan, 2011; Tüm, 2010). Bağcı (2010: 105), ilköğretim 5. sınıf öğrencileri üzerine yaptığı çalışmada, Türkçe dersi başarı notu yüksek olan öğrencilerin deyimleri ve atasözlerini doğru algılama ve anlamlandırma seviyelerinin yüksek olduğu belirlenmiştir. Tepeli ve Arıcı (2012: 106) ise benzer bir çalışmayı lise öğrencileri üzerinde yapmış ve öğrencilerin atasözlerinin anlamlarında karışıklık yaşadıklarını ve bazılarını yanlış bildiklerini tespit etmişlerdir. Atasözü ve deyimlerin Türkçe öğretiminde kullanılmasına yönelik yaptığı çalışmasında Baş ın (2002: 62) dört temel dil becerisinin geliştirilmesinde atasözü ve deyimlerin önemini şu ifadelerle dile getirir: Atasözleri, kendi başlarına bir edebî tür olmasalar bile özellikle söyleyişi kuvvetlendirme, fikirlerimize kuvvetli birer kanıt oluşturma ve az sayıda cümle ile öz ifadeler kurabilme açısından konuşma ve yazma eğitiminde; ilgi ve merak uyandırma açısından dinleme eğitiminde; metinlerdeki söyleyişleri daha anlamlı hâle getirip, vurgu ve tonlamayı kolaylaştırma açısından okuma eğitiminde kullanılabilecek ürünlerdir. Türkçenin zenginliğini, yetkinliğini, köklü ve eski bir geçmişe sahip olduğunun kanıtı olan deyimler, atasözleri, ikilemeler ve kalıp sözlerin öğretimi sadece Türkçe derslerine mahsus değildir. Diğer derslerde de bu ifadelerin zenginliğinden yararlanılabileceği gibi öğrencinin yaşam alanı içerisinde de her türlü ortamda Türkçenin söz varlığından yararlanmak gerekir. Çizgi filmler, öğrencilere ulaşılabilecek en eğlenceli ortamlardan biridir. Dil öğretiminde çizgi filmlerden ve benzeri yapımlardan yararlanılmalıdır. Büyük Türkçe Sözlükte deyim, genellikle gerçek anlamından az çok ayrı, ilgi çekici bir anlam taşıyan kalıplaşmış söz öbeği, tabir olarak geçer (2005: 517). Aksan ın tanımı ise şöyledir: Genellikle bir durumu karşılayan olayların özelliklerini, insan davranış ve karakterlerini, insanların çeşitli fiziksel ve ruhsal niteliklerini betimlemek üzere, birden çok sözcükle oluşturulur. Atasözlerinde görülen yargıları içermez. Buna karşılık çeşitli benzetmelerden, aktarma adını verdiğimiz anlam olaylarından yararlanır (2006: 95). Dili konuşan toplumun anlatımdaki gücünü ve başarısını, benzetmeye, nükteye olan eğilimini ortaya koyan önemli yapılardır (Aksan, 2015: 39). Elçin (1998: 642) in asıl anlamından uzaklaşarak yeni kavramlar meydana getiren kalıplaşmış söz olarak tarif ettiği deyimler, toplumun ortak malıdır, ortak değeridir. Her dil bir durumu, bir kavramı, bir olayı, bir duyguyu ifade etmek için bu tür kalıplaşmış dil birimlerinden yararlanır (Özbay ve Melanlıoğlu, 2009: 9). Deyimlerin öğrenilmesi bir dilin mekanik olmayan, kültürel kısmını oluşturur. Kültür aktarımında deyimler önemli bir yere sahiptir. Dil öğretilirken deyimlerin de doğru öğretilmesi çok önemlidir (Bağcı, 2010: 93). Dil öğretiminde dilin söz varlığı en güzel ve en doğru örneklerle öğrencilere sunulmalıdır. Atasözü, uzun deneme ve gözlemlere dayanılarak söylenmiş ve halka mal olmuş öğüt verici nitelikte söz, darbımesel şeklinde tanımlanır (2005: 140). Aksan ın (2015: 41) tanımı da benzer
2041 Neslihan KARAKUŞ, Yasemin BAKİ niteliktedir: Bir toplumun bilgeliğini, deneyimlerini, dünya görüşünü ve anlatım gücünü yansıtan, yüzyıllarca yaşayabilen sözlerdir. Hiç değişmeden asırlarca yaşayan atasözleri olduğu gibi zamanla değişip, unutulmuş olanlar da mevcuttur. Deyimlerde olduğu gibi atasözlerinde de Türkçe, konuları canlandırılarak, somutlaştırılarak güçlü bir biçimde ortaya koymaktadır (Aksan, 2015: 193). Bir bütün olarak ele alındığında atasözleri, ideal insan tipinin profilini çizer. Bu insan tüm insanları sever ve sayar, onların kişiliğine saygı duyar. Yardımlaşmadan yanadır, yoksulları korur. Haksızlıklara göz yummaz, bencil ve çıkarcılara ödün vermez, eşit ve hakça düzenin kurulması için çabalar (Tepeli ve Arıcı, 2012: 225). Atasözlerin doğru bir şekilde öğretimi de deyimlerin öğretimi kadar önemlidir. Büyük Türkçe Sözlükte ikileme ise, anlamı güçlendirmek için aynı kelimenin tekrarlanması, anlamları birbirine yakın olan, karşıt olan veya sesleri birbirini andıran kelimelerin yan yana kullanılması şeklinde tanımlanmaktadır. Bu tanım, Hatipoğlu nun (1971: 9) tanımı ile benzerlik içermektedir. Aksan ın ifadesiyle: Türkçeye olağanüstü bir anlatım gücü ve zenginliği katan, anadilimizin biçim, sözdizimi, sözcükbilim ve anlambilim bakımından önemli bir özelliğini oluşturan öğeler ikilemelerdir (2006: 81). Türkçenin en eski ürünlerinden itibaren anlatımda ikilemelere başvurma söz konusudur. Türkiye Türkçesindeki çok zengin ikilemelerin değişik türleriyle ilgili örnekleri mevcuttur. Türkçedeki zengin ikileme kullanımının başka dillerde çok seyrek olduğu görülmüştür (Aksan, 2013: 65). İkileme biçimindeki söz öbekleri dilin anlatım olanaklarının genişlemesi, güçlü, akıcı, şiirsel ve kıvrak bir anlatımın sağlanabilmesi bakımından çok önemli bir yere sahiptir (Akyalçın, 2007: 1). Kalıp sözler, Aksan (2015: 43) ın tanımıyla her dilde karşılaşılan ünlü kişilerin, hükümdarların, düşünürlerin, sanatçıların belli bir durumda söyledikleri evrenselleşmiş sözlerdir. Bazı kalıp sözler evrenselleşmiş olmakla birlikte kalıp sözlerin büyük bir kısmı oluştuğu toplumun gelenek ve göreneğini, inancını, olaylara bakış açısını yansıttığı için millidir. Dili konuşan toplumun kültürüne ışık tutmakta, onun inançlarını, insan ilişkilerindeki ayrıntıları yansıtmaktadır (Aksan, 2015: 201). Özellikle konuşma eylemi yapılırken daha önceden bir bütün haline getirilip hafızada saklanan kalıplaşmış birimler, konuşan kişiler tarafından rahatlıkla hatırlanıp kullanılabildiği gibi dinleyen kişiler tarafından da çabucak algılanır (Gökdayı, 2008: 44). Bir toplumun bireyleri arasındaki ilişkilerde sıklıkla kullanılan bu sözler, ağırlıklı olarak belli durumlarda söylenmesi gelenekselleşmiş ifadeleri içermektedir. Çotuksöken (1994: 8), kalıp sözleri: En az iki sözcükten oluşan, içindeki sözcükleri temel anlamlarını yitirmeden yeni bir kavramı, durumu, eylemi karşılayan söz öbekleri. olarak tanımlar. Bununla birlikte tek bir kelimeden oluşan kalıp sözler de vardır: şerefe, bravo, günaydın, aferin, estağfurullah gibi (Gökdayı, 2008: 94). Araştırmanın Problemi Bu araştırmada Keloğlan çizgi filminde kullanılan dil birimleri nelerdir? sorusuna cevap aranmaktadır. Araştırmanın Alt Problemleri: 1. Keloğlan çizgi filminde kullanılan ikilemeler nelerdir ve bu ikilemelerin dağılımı nasıldır? 2. Keloğlan çizgi filminde kullanılan deyimler nelerdir ve bu deyimlerin dağılımı nasıldır? 3. Keloğlan çizgi filminde kullanılan atasözleri nelerdir ve bu atasözlerinin dağılımı nasıldır?
2042 Neslihan KARAKUŞ, Yasemin BAKİ 4. Keloğlan çizgi filminde kullanılan kalıp sözler nelerdir ve bu kalıp sözlerin dağılımı nasıldır? Araştırmanın Amaç ve Önemi: Televizyon programları içerisinde özellikle çizgi filmleri tercih eden çocuklar, onlara en çok hitap eden programları tekrar tekrar izleyebilmektedir. Algı ve ilgileri yönünden izledikleri programların çocuk gelişimine olumlu-olumsuz katkıları vardır. Çalışma, kız ve erkek çocuklarına birlikte hitap ettiği ve geniş bir izleyici kitlesine sahip olduğu düşünülen Keloğlan isimli çizgi filmin, Türkçenin söz varlığı yönünden incelenmesini amaçlamaktadır. Bu tespit ile varılmak istenilen amaç, geniş bir yaş aralığınca izlenilen Keloğlan çizgi filminin çocuk izleyicilerin dil gelişimi üzerindeki katkısının değerlendirilmesidir. Araştırmanın Yöntemi: Bu araştırmada nitel araştırma metodolojisinden doküman incelemesi kullanılmıştır. Doküman incelemesi araştırılması amaçlanan olgu ya da olaylar hakkında bilgilerin yer aldığı yazılı materyallerin analizini kapsayan bir veri toplama yöntemidir (Yıldırım ve Şimşek, 2013: 217). Araştırmada bu yöntemle Keloğlan çizgi filminin 2. sezonunun 26 bölümlük senaryosuna ilişkin doküman incelenmiştir. Araştırmanın Sınırlılıkları: Bu araştırma; 1. Keloğlan çizgi filminin 2. sezonunda yer alan 26 bölümle, 2. Keloğlan çizgi filminde yer alan atasözü, deyim, kalıp söz ve ikilemelerle ilişkin dil birimleriyle, 3. İkilemelerin belirlenmesinde Akyalçın ın Türkçe İkilemeler Sözlüğü (2007), atasözleri ve deyimlerin belirlenmesinde TDK nın Online Deyimler ve Atasözleri Sözlüğü, kalıp sözlerin belirlenmesinde ise Gökdayı (2008) nın tasnifi ile sınırlı tutulmuştur. Araştırma Verilerinin Toplanması ve Analizi: Araştırmada Keloğlan çizgi filminin 2. sezonunun 26 bölümlük senaryosuna ilişkin elde edilen dokümanlar içerik analiziyle incelenmiştir. İçerik analizi sözel, yazılı veya diğer materyallerin içerdiği mesajı, anlam ve/veya dilbilgisi açısından nesnel ve sistematik olarak sınıflandırma, sayılara dönüştürme ve çıkarımda bulunma yoluyla sosyal gerçeği araştıran bilimsel bir yaklaşımdır (Tavşancıl ve Aslan, 2001: 22). Araştırma verilerinin analizinde kategorisel içerik analizi yöntemi kullanılmıştır. Bu yöntemde 26 bölümün tamamı içerik analiz türlerinden kategorisel içerik analizi yöntemi kullanılmıştır. Bu analizde temel amaç, toplanan verileri açıklayabilecek kavramlara ve ilişkilere ulaşmaktır (Yıldırım ve Şimşek, 2013: 259). İçerik analizinin bir alt başlığı olan kategorisel analiz genel olarak belirli bir mesajın önce birimlere bölünmesi ve ardından bu birimlerin önceden saptanmış ölçütlere göre kategoriler halinde gruplandırılmasıdır (Tavşancıl ve Aslan, 2001: 90; Bilgin, 2006: 19). Kategorisel analizde de frekans saptaması yapılır. Böylelikle kategorilerin kendi aralarındaki yoğunluk ve önemi tespit edilmiş olur (Bilgin, 2006: 20). Ayrıca içerik analizi yalnızca metinler üzerinde kullanılan bir teknik değildir. Öğrenci resimleri gibi görsellerin, televizyon programlarının, çekimlerin incelenmesinde de kullanılır (Büyüköztürk vd., 2014: 246).
Dil birimleri 2043 Neslihan KARAKUŞ, Yasemin BAKİ Bu analiz türü ile gerçekleştirilen araştırmada 26 bölümden oluşan Keloğlan çizgi filminde senaryoları ikileme, deyim, atasözü ve kalıp sözlere ilişkin dil birimleri kategorileri açısından sınıflandırılmış. Çalışmada ayrıca çizgi filmin senaryoları görsel malzeme ile birlikte değerlendirilmiştir. Bu sınıflandırma sonrasında bu dil birimlerine ilişkin kategorilerin yoğunluğunu belirlemek amacıyla her kategoriye ilişkin frekans ve yüzde değerleri hesaplanarak tablolaştırılmıştır. Araştırmanın güvenirliğini sağlamak için elde edilen veriler birbirinden bağımsız iki uzmanın görüşüne sunulmuştur. Uzmanların ve araştırmacının, kod ve tema listelerine ilişkin yaptıkları değerlendirmelerde görüş ayrılığına düşülen durumlarda diğer uzmanla yeniden kodlama yapılmış, görüş birliği ve görüş ayrılığı olan kodlamalar tespit edilmiştir. Uzmanların ve araştırmacının yaptıkları değerlendirmeler sonucunda yapılan karşılaştırmalarda, görüş birliği ve ayrılığı olan kodlamalar tespit edilmiştir. Araştırmacı ve uzmanlar arasındaki görüş birliği ve ayrılıklarının araştırmanın güvenirliği üzerindeki etkisi ise Miles ve Huberman ın (1994) formülünden [Görüş birliği/(görüş birliği+görüş ayrılığı)x100] yararlanılarak incelenmiştir. Yapılan inceleme sonucunda, araştırmacı ve iki uzmanın görüşleri arasındaki uzlaşma (güvenirlik) sırasıyla %93 ve %90 olarak bulunmuştur. 4. BULGULAR ve YORUMLAR Keloğlan, tematik bir çocuk kanalında yayınlanmakta olan, 3-13 yaş grubu çocuklara hitap ettiği düşünülen ve 2 sezon olarak hazırlanmış Türk yapımı bir çizgi filmdir. Çizgi filmde Türkçenin sadeliği ve zenginliği dikkat çekicidir. Araştırmanın bu bölümünde Keloğlan çizgi filminde yer alan ikileme, deyim, atasözü ve kalıplaşmış sözlerden oluşturulan kategorilere ilişkin bulgulara yer verilmiştir. Bu kategorilerin Keloğlan çizgi filminde kullanımı oranı ve çeşitlerine ilişkin frekans (f) ve yüzde (%) değerleri Tablo 1 de sunulmuştur. Tablo 1: Keloğlan Çizgi Filminde Kullanılan Dil Birimleri Kategoriler Çeşit f % Deyim f 508 % 50,850 198 66 Kalıp söz f 342 % 34,23 İkileme f 142 % 14,21 17 5,66 78 26
2044 Neslihan KARAKUŞ, Yasemin BAKİ Atasözü f 7 % 0,700 Toplam f 999 % 100 7 2,33 300 100 Tablo 1 e göre Keloğlan çizgi filminde kullanılan dil birimleri içerisinde en fazla deyim en az ise atasözlerine yer verilmiştir. Bununla birlikte he bir kategori kendi içerisinde değişik çeşitlerde kullanılan dil birimleri ile temsil edilmiş olup en fazla çeşidin yer aldığı dil birimi atasözleri iken en az dil birimi çeşidinin yer aldığı kategori ise atasözleridir. İkilemeler Keloğlan çizgi filminde yer alan ikilemelerin belirlenmesinde Akyalçın ın Türkçe İkilemeler Sözlüğü (2007) dikkate alınmıştır. Yapılan içerik analizi sonucunda bu çizgi filmde toplamda 142 ikileme tespit edilmiştir. Bunlar içerisinde birbirinden farklı 78 adet ikileme bulunmaktadır. Tespit edilen ikilemelere ilişkin frekans (f) ve yüzde (%) değerleri Tablo 2 de sunulmuştur. Tablo 2: Keloğlan Çizgi Filminde Yer Alan İkilemeler İkilemeler f % İkilemeler f % yavaş yavaş 12 8,45 kıs kıs 1 0,70 nefes nefese 7 4,92 kütür kütür 1 0,70 alt tarafı 6 4,22 mal mülk 1 0,70 geri geri 6 4,22 olsa olsa 1 0,70 ağır ağır 5 3,52 oluk oluk 1 0,70 az daha 5 3,52 olur olmaz 1 0,70 ışıl ışıl 4 2,81 paldır küldür 1 0,70 pırıl pırıl 4 2,81 pis pis 1 0,70 bili bili 3 2,11 sağ salim 1 0,70 bir iki 3 2,11 sık sık 1 0,70 bol bol 3 2,11 soluk soluğa 1 0,70 kolay kolay 3 2,11 tatlı tatlı 1 0,70 teker teker 3 2,11 tek tük 1 0,70
2045 Neslihan KARAKUŞ, Yasemin BAKİ alev alev 2 1,40 tıpış tıpış 1 0,70 arada bir 2 1,40 topu topu 1 0,70 bas bas 2 1,40 uçsuz bucaksız 1 0,70 belli belirsiz 1 0,70 yan yana 1 0,70 burun buruna 1 0,70 yara bere 1 0,70 değiş tokuş 1 0,70 yarım yamalak 1 0,70 derme çatma 1 0,70 zangır zangırdır 1 0,70 göz göze 1 0,70 zar zor 1 0,70 horul horul 1 0,70 hapır hupur 1 0,70 karış karış 1 0,70 harıl harıl 1 0,70 karman çorman 1 0,70 hele hele 1 0,70 kendi kendine 1 0,70 hızlı hızlı 1 0,70 kıpır kıpır 1 0,70 kara kuru 1 0,70 koca koca 1 0,70 karşı karşıyadır 1 0,70 ölüm kalım 1 0,70 kat kat 1 0,70 pat pat 1 0,70 gelip geçici 1 0,70 ufak tefek 1 0,70 güçlü kuvvetli 1 0,70 etli butlu 1 0,70 gece gündüz 1 0,70 Tablo 2 ye göre bu çizgi filmde en fazla kullanılan ikilemeler yavaş yavaş, nefes nefese, ağır ağır, geri geri gibi hareketin ön plana çıkarıldığı zarf yapılı ikilemelerdir. Bu ikilemelerin dışında kalan birçok ikileme ise çizgi filmin senaryosunda birer kez tekrar edilmiş olup ikilemeler bu çizgi filmde kullanılan dil birimleri açısından sayıca üçüncü sırada yer almaktadır. Deyimler Deyimlerin tespiti yapılırken TDK nın online Deyimler ve Atasözleri sözlüğü kullanılmış ve toplam 508 deyim bulunmuştur. Bunlar içerisinde birbirinden farklı 198 adet deyim bulunmaktadır. Tespit edilen deyimlere ilişkin frekans (f) ve yüzde (%) değerleri Tablo 3 te sunulmuştur. Tablo 3: Keloğlan Çizgi Filminde Yer Alan Deyimler
2046 Neslihan KARAKUŞ, Yasemin BAKİ Deyimler f % Deyimler f % fark etmek 25 4,92 paraya para dememek 3 0,59 geri almak 23 4,52 peşine takılmak 3 0,59 haber vermek 21 4,13 sözünü tutmak 3 0,59 geri dönmek 20 3,93 şaka yapmak 3 0,59 ele geçirmek 12 2,36 üstüne gelmek 3 0,59 kendine gelmek 11 2,16 ziyafet çekmek 3 0,59 söz vermek 11 2,16 ağzını kapamak 2 0,39 yerine getirmek 10 1,96 atıp tutmak 2 0,39 gözden kaybolmak 9 1,77 baş edememek 2 0,39 hazır olmak 9 1,77 başa çıkamamak 2 0,39 uykuya dalmak 9 1,77 başını sokmak 2 0,39 hak etmek 8 1,57 bir bu eksik olmak 2 0,39 tuzağa düşmek 8 1,57 birbirine düşmek 2 0,39 alt etmek 7 1,37 burun buruna gelmek 2 0,39 peşine düşmek 7 1,37 canı yanmak 2 0,39 yola çıkmak 7 1,37 dize getirmek 2 0,39 yolunu bulmak 7 1,37 göz kulak olmak 2 0,39 kolaçan etmek 6 1,18 göze gelmek 2 0,39 harekete geçmek 5 0,98 hayra alamet 2 0,39 hava kararmak 5 0,98 idare etmek 2 0,39 hoşuna gitmek 5 0,98 iyi gelmek 2 0,39 volta atmak 5 0,98 kafa tutmak 2 0,39 dalga geçmek 4 0,78 kulak kabartmak 2 0,39 ele geçmek 4 0,78 laf etmek 2 0,39
2047 Neslihan KARAKUŞ, Yasemin BAKİ hayal kırıklığı 4 0,78 oyuna gelmek 2 0,39 iş çıkarmak 4 0,78 ölüm kalım meselesi 2 0,39 karşı koymak 4 0,78 tabana kuvvet 2 0,39 ortaya çıkmak 4 0,78 ters tarafından kalkmak 2 0,39 sahip çıkmak 4 0,78 toz olmak 2 0,39 ses çıkarmamak 4 0,78 tur atmak 2 0,39 üstüne yürümek 4 0,78 ucuz atlatmak 2 0,39 yol almak 4 0,78 üstüne düşmek 2 0,39 yola düşmek 4 0,78 vakit geçirmek 2 0,39 araya girmek 3 0,59 yas tutmak 2 0,39 baş belası olmak 3 0,59 yol bulmak 2 0,39 çok olmak 3 0,59 yol göstermek 2 0,39 elde etmek 3 0,59 yük olmak 2 0,39 eli boş dönmek 3 0,59 yüzü gülmek 2 0,39 eline düşmek 3 0,59 zaman kazanmak 2 0,39 fena olmak 3 0,59 abayı yakmak 1 0,19 göz atmak 3 0,59 ağlamaklı olmak 1 0,19 hapı yutmak 3 0,59 ağzı açık kalmak 1 0,19 meydan okumak 3 0,59 ağzı kulaklarına varmak 1 0,19 ortadan kaybolmak 3 0,59 ağzında gevelemek 1 0,19 özür dilemek 3 0,59 ağzını bıçak açmamak 1 0,19
2048 Neslihan KARAKUŞ, Yasemin BAKİ Tablo 4: Tablo 3 ün devamı Deyimler f % Deyimler f % akıl vermek 1 0,19 göz gezdirmek 1 0,19 akıl etmek 1 0,19 göz kamaştırmak 1 0,19 aklı başına gelmek 1 0,19 gözdağı vermek 1 0,19 aklına gelmek 1 0,19 gözden geçirmek 1 0,19 allak bullak olmak 1 0,19 gözden kaçırmak 1 0,19 aradan çıkarmak 1 0,19 gözden kaybolmak 1 0,19 ateşe atmak 1 0,19 göze almak 1 0,19 ayakta kalmak 1 0,19 gözleri kapanmak 1 0,19 baş yarmak 1 0,19 gözleri parlamak 1 0,19 baş yolmak 1 0,19 gününü görmek 1 0,19 başına çıkarmak 1 0,19 hak vermek 1 0,19 başını alıp gitmek 1 0,19 hava almak 1 0,19 başını derde sokmak 1 0,19 iç geçirmek 1 0,19 başının altından çıkmak 1 0,19 iş açmak 1 0,19 bildiğini okumak 1 0,19 işini görmek 1 0,19 bir şeye benzememek 1 0,19 iyi etmek 1 0,19 birbirine girmek 1 0,19 kafası çalışmak 1 0,19 boşa gitmek 1 0,19 kendini beğenmek 1 0,19 boy atmaya 1 0,19 kulağını çekmek 1 0,19 boy vermiş 1 0,19 kulak vermek 1 0,19 bozuntuya vermemek 1 0,19 lafa tutmak 1 0,19 burnunu sokmak 1 0,19 lafı çevirmek 1 0,19 büyük oynamak 1 0,19 mangalda kül bırakmamak 1 0,19
2049 Neslihan KARAKUŞ, Yasemin BAKİ canı çekmek 1 0,19 mumla aramak 1 0,19 canına okumak 1 0,19 elini çabuk tutmak 1 0,19 cirit atmak 1 0,19 emrine girmek 1 0,19 çakı gibi olmak 1 0,19 farkına varmak 1 0,19 çene çalınmak 1 0,19 farkında olmamak 1 0,19 çiğ çiğ yemek 1 0,19 fena yaparım 1 0,19 çok görmek 1 0,19 geri çevirmek 1 0,19 dem vurmak 1 0,19 göz alıcı olmak 1 0,19 dert yanmak 1 0,19 göz dikmek 1 0,19 doyum olmamak 1 0,19 göz gezdirmek 1 0,19 el ense çekmek 1 0,19 göz kamaştırmak 1 0,19 elden gitmek 1 0,19 gözdağı vermek 1 0,19 ele almak 1 0,19 gözden geçirmek 1 0,19 elinden geleni yapmak 1 0,19 gözden kaçırmak 1 0,19 elinden tutmak 1 0,19 gözden kaybolmak 1 0,19 eline sağlık 1 0,19 göze almak 1 0,19 elini çabuk tutmak 1 0,19 gözleri kapanmak 1 0,19 emrine girmek 1 0,19 gözleri parlamak 1 0,19 farkına varmak 1 0,19 gününü görmek 1 0,19 farkında olmamak 1 0,19 hak vermek 1 0,19 fena yaparım 1 0,19 hava almak 1 0,19 geri çevirmek 1 0,19 iç geçirmek 1 0,19 göz alıcı olmak 1 0,19 iş açmak 1 0,19
2050 Neslihan KARAKUŞ, Yasemin BAKİ Tablo 5: Tablo 3 ün devamı Deyimler f % Deyimler f % iyi etmek 1 0,19 soyup soğana çevirmek 1 0,19 kafası çalışmak 1 0,19 sözünü etmek 1 0,19 kendini beğenmek 1 0,19 sözünün eri olmak 1 0,19 kulağını çekmek 1 0,19 tatlıya bağlamak 1 0,19 kulak vermek 1 0,19 tepeden bakmak 1 0,19 lafa tutmak 1 0,19 tepesi atmak 1 0,19 lafı çevirmek 1 0,19 teselli etmek 1 0,19 mangalda kül bırakmamak 1 0,19 tıpış tıpış yürümek 1 0,19 mumla aramak 1 0,19 tuttuğunu koparmak 1 0,19 ne hali varsa görsün 1 0,19 ucuz kurtulmak 1 0,19 ne pahasına olursa olsun 1 0,19 üstüne oturmak 1 0,19 nutku tutulmak 1 0,19 üzerinde durmak 1 0,19 oflayıp puflamak 1 0,19 üzerine düşmek 1 0,19 önüne çıkmak 1 0,19 üzerine gelmek 1 0,19 paniğe kapılmak 1 0,19 üzerine yürümek 1 0,19 parmaklarını yalamak 1 0,19 yakasına yapışmak 1 0,19 peşinde koşmak 1 0,19 yalayıp yutmak 1 0,19 punduna getirmek 1 0,19 yere sermek 1 0,19 pusu kurmak 1 0,19 yerinde duramamak 1 0,19 rekor kırmak 1 0,19 yerini bulmak 1 0,19 selam vermek 1 0,19 yerini tutmak 1 0,19 sırt çevirmek 1 0,19 yol açmak 1 0,19 soluk soluğa kalmak 1 0,19 ziyanı yok 1 0,19
2051 Neslihan KARAKUŞ, Yasemin BAKİ göz dikmek 1 0,19 işini görmek 1 0,19 Tablo 3 e göre fark etmek, geri almak, haber vermek, geri dönmek, ele geçirmek, kendine gelmek, söz vermek, yerine getirmek en fazla kullanılan deyimlerdir. Bununla birlikte çizgi filmin senaryosunda frekans değerleri olarak 1, 2 ve 3 frekansa sahip olan çok sayıda deyim olduğu ve deyimlerde çeşitlilik olduğu da görülmekle birlikte bu kategori çizgi film senaryoları içerisinde en çok kullanılan dil birimidir. Atasözleri Atasözlerinin tespiti yapılırken TDK nın online Deyimler ve Atasözleri sözlüğü kullanılmış ve toplam 7 atasözü bulunmuştur. Tespit edilen atasözlerine ilişkin frekans (f) ve yüzde (%) değerleri Tablo 6 da sunulmuştur. Tablo 6: Keloğlan Çizgi Filminde Yer Alan Atasözleri Atasözleri f % Üzümü ye bağını sorma. 1 14,28 Deveye hendek atlatmaktan zordur. 1 14,28 Huylu huyundan vazgeçmez. 1 14,28 Benden günah gitti. 1 14,28 Kedi olalı bir fare tuttu. 1 14,28 Su şişesi (testisi) su yolunda kırılır. 1 14,28 Aç ayı oynamaz. 1 14,28 Tablo 6 ya göre bu çizgi filmde sınırlı sayıda atasözü kullanılmış olup en az kullanılan dil birimidir. Ayrıca bu atasözleri genellikle çevre ve doğaya ilişkin az sayıda kelimeden oluşan bir yapıdan oluşmaktadır. Kalıp Sözler Kalıp sözler tespit edilirken Gökdayı nın kalıp sözleri anlamlarına göre kavram alanı temelli alt gruplara ayırma denemesindeki tasnifi kullanılmıştır. Anlamlarına göre yapılan bu gruplandırmada 17 adet madde mevcuttur. Bu maddeler şunlardır: Hayırdua ve iyi dilek; küfür, beddua-ilenç; duygusal tepkiler (Korku, sevinç, şaşkınlık, acıma, çağrı, buyruk, yasaklama; selamlaşma; ayrılık; batıl inançlar; bir istek; konuşanı veya dinleyeni yüceltme; bir isteği kabul veya reddetme; dinleyeni eleştirme, uyarma, tehdit etme; genel bir davranış veya düşünce bildirme; töre, gelenek ve kültürel değerleri yansıtma; dini inançlar; soru sorup cevap isteyenler; özür dileme; sembolik olarak ödüllendirme; minnet, teşekkür temaları adı altında toplanmıştır. Tespit edilen kalıp sözlere ilişkin frekans (f) ve yüzde (%) değerleri Tablo 7 de sunulmuştur.
2052 Neslihan KARAKUŞ, Yasemin BAKİ Tablo 7: Keloğlan Çizgi Filminde Yer Alan Kalıp Sözler Temalar Kalıp Sözler f % Hayırdua, iyi dilek ve tavsiye Küfür, beddua-ilenç Duygusal tepkiler (Korku, sevinç, şaşkınlık, acıma, çağrı, buyruk, yasaklama): Selamlaşma Ayrılık tebrik ederim(1), kolay gelsin(2), şansın bol olsun(1), üzme kendini(1), boş ver(2), yaşa(13), kutlarım(1), eline sağlık(1), geçmiş olsun(1), yaşa be(1), afiyet olsun(1). bal gibi(2), ama haksızlık bu (1), aşk olsun(1), yaşasın(11), vay canına (2), imdat (3), düş önüme, anam(9), senin yüzünden, hay aksi (3), aşk olsun (1), yandım anam(1), şimdi yandık(4), ha gayret(1), aman da aman(1), eyvah(5), yaşadık(2), amanın(1), vah zavallı(1). günaydın(2), merhaba(2), hoş geldin(iz) (5), iyi günler(1), nasılsınız (1). hoşça kal (2), sonra görüşürüz(1), görüşürüz(2), yolunuz açık olsun(1), bana müsade(1), müsaadenizle(1). 25 7,30 - - 49 14,32 11 3,21 8 2,33 Batıl inanç Lanetlendim(1). 1 0,29 İstek gözünü seveyim(2), canını seven kaçsın(1), umarım(1), dikkatli ol(3), merak etme(30), sakin ol(8), dikkat et(7), sabırlı ol(3), rica ederim(1), kıyma bana(2). 58 16,95 Konuşanı veya dinleyeni yüceltme ve yerme Bir isteği kabul veya reddetme Dinleyeni eleştirme, uyarma, tehdit etme sana kıyamam(1), sana kıyar mıyım(1), sana kıyamaz(1), harikasın(1), seni küçük şeytan(1), efendim(6), helal sana(2), elinin körü(1), bacaksız(4), aferin(15), sana güveniyorum(1), çok naziksiniz(1), saçmalama(2), yarım akıllı(9), seni yaramaz(1), seni işe yaramaz(2), akılsız(1), seni gidi seni(1), iyi akıl ettin(1). ne münasebet(1), emrin olur(1), emredersin(iz)(3), hiç önemli değil(1), hadi oradan(1), söz veriyorum(1), sözüm söz(2), peki efendim(1), tabii ki(1), haklısın(5), elbette(1), nasıl emrederseniz(1). yeter artık(4), kapa çeneni(2), biraz fazla olmuyor musunuz(1), yedin bitirdin beni (1), akıllı ol(1), delirtme beni(3), ne haliniz varsa görün(1), ben demiştim(1), git başımdan(1), kes sesini(2), gününü görecek(1), kafamı şişirdiniz(1), yaktım seni(1), yedim seni (1). 51 14,91 19 5,55 21 6,14
2053 Neslihan KARAKUŞ, Yasemin BAKİ Tablo 8: Tablo 7 nin devamı Temalar Kalıp Sözler f % Genel bir davranış/düşünce bela geliyorum demez(1), bana ne(1), top yuvarlaktır derler(1), sana yalan borcum yok(1), beklediğine değecek(1), ummadık taş baş yarar(1), dişimin kovuğuna gitmez(1), hiç adil değil(1), elimiz kolumuz bağlı(1), hayra alamet değil(1), işte böyle(2), bir bu eksikti(1), şu işe bak(1), eyvahlar olsun(1), ucuz atlattık(1), canım sıkılıyor(1), sen öyle san(1), kaderine razı olmak(1), işinin başına dönmek(1), aç ayı oynamaz(1), yerim yurdum belli(1), büyük oynamak(1). 23 6,72 Töre, gelenek ve kültürel değerler ölsem de (vermem) (1), anca beraber kanca beraber(1). 2 0,58 Dini inanç günah (benden) gitti(2), (çok) ayıp(2). 4 1,16 Soru sorup cevap aman da aman kimleri görüyorum(1), var mı ötesi(1), neymiş efendim(1), neyin nesi(1), sen miydin(1), emin misin (3), sen de nereden çıktın(1), hayırdır(1), bu da nereden çıktı(1), in misin cin misin(1), olur mu hiç öyle şey(1), şurdan şuraya gitme(m) (1), alay mı ediyorsun(1), kendini ne sanıyorsun(1). 16 4,67 Özür dileme özür diliyorum(1), özür dilerim(12), sözünüzü balla kesiyorum ama(1), kusura bakma(3), affet(2), bağışla(3), affedin(2), af edersiniz(1), yanlış yaptım(1). 26 7,60 Sembolik olarak ödüllendirme (size) teşekkür borçluyum(1). 1 0,29 Minnet, teşekkür teşekkür ederim(8), sağ ol(un)(13), lafı bile olmaz(1), teşekkürler(1), sağ olasın(1), minnettar kalacağım(1), zahmet oldu(1), şükürler olsun(1), minnettarız(1). 28 8,18 Tablo 8 e göre en fazla istek, yüceltme ve yerme en az ise batıl inanç ve sembolik ödüllendirmeye ilişkin kalıp sözler kullanılmıştır. Ayrıca küfür, beddua-ilenç bildiren bir kalıp söze çizgi film senaryoları içerisinde rastlanmamıştır. Kalıp sözler kategorisi bu çizgi filmde kullanılan dil birimleri açısından sayıca ikinci sırada yer almaktadır. Keloğlan çizgi filminde bu gruplandırma içerisinde yer alan bazı maddelerle ilgili kalıp söz tespit edilememiştir. 5. SONUÇ ve ÖNERİLER Araştırmada elde edilen bulgular Keloğlan çizgi filminin deyim, atasözü, ikileme ve kalıp sözler adı altında dört çeşit dil birimine ilişkin kategori yer almıştır. Bu kategoriler kendi içerisinde sınıflandırıldığında en fazla deyimler yer almakla birlikte deyimleri kalıp sözler, ikilemeler ve atasözleri takip etmektedir.
2054 Neslihan KARAKUŞ, Yasemin BAKİ Deyimler kategorisi adı altında toplam 508 deyim ve bunlar içerisinde birbirinden farklı 198 adet deyim yer almaktadır. Dil birimleri içerisinde en fazla deyimlerin yer alması kısa yapısının yanı sıra olay esaslı bir metin olan masalların nitelikleriyle de örtüşmektedir. Bunun yanı sıra dilin önemli kalıplaşmış ifadelerinden biri olan deyimlerin bu çizgi filmde çok büyük bir oranda kullanılması da dilin yan anlamları ve mecaz anlamlarının kazandırılmasında bu çizgi filmin sahip olduğu dil nitelikleri açısından da oldukça dikkat çekicidir. Kalıp sözler kategorisi altında ise Keloğlan çizgi filminde 342 adet kalıp söz tespit edilmiştir. Bu kalıp sözlerin anlamlarına göre yapılan bu gruplandırmada 17 adet farklı temaya yer verilmiş olup bu temalar içerisinde küfür, beddua-ilenç bildiren bir kalıp söze hiç rastlanmaması da çizgi filmin sahip olduğu önemli bir nitelik olarak da dikkat çekmektedir. Bununla birlikte en çok kullanılan kalıp sözler incelendiğinde istek teması adı altında merak etme(30), sakin ol(8), dikkat et(7), sabırlı ol(3), rica ederim(1) gibi kişisel iletişimde belli kuralların yerleşmesini sağlamak adına önemli kalıp ifadeler olarak dikkat çekmektedir. Ayrıca Keloğlan masal türü olmasına karşın en az ise batıl inanç ve sembolik ödüllendirmeye ilişkin kalıp sözler kullanılması da metni oluşturan dilsel özellikler açısından oldukça önemli bir sonuç olarak değerlendirilebilir. İkilemeler kategorisi adı altında 142 adet ikileme tespit edilmiş olup bu ikilemeler kendi içerisinde 78 farklı ikileme kullanılmıştır. Bu ikilemelerin genel niteliklerine bakıldığında hareket bildiren dil birlikleri oldukları görülmektedir. Bu durumda olay esaslı bir metin olan masalların yapısı ile örtüşmektedir. Atasözleri kategorisi altında ise toplam 7 tane farklı atasözü kullanılmış olup bu çizgi filmde sınırlı sayıda atasözü kullanıldığı tespit edilmiştir. Keloğlan, tematik bir çocuk kanalında yayınlanmakta olan, 3-13 yaş grubu çocuklara hitap ettiği düşünülen ve 2 sezon olarak hazırlanmış Türk yapımı bir çizgi filmdir. İlhan ve Çetinkaya (2013) tarafından yapılan araştırmada TRT Çocuk kanalında yayınlanan çizgi filmler içerisinde en çok izlenen çizgi filmdir. Çocuklar tarafından çokça izlenen bu çizgi filmde kullanılan dil birimlerine ilişkin yapılan inceleme sonucunda çizgi filmde Türkçenin sadeliği ve zenginliği dikkat çekici bir şekilde kullanılmıştır. Araştırma kapsamında; zengin söz varlığı ile Keloğlan çizgi filminin dil öğretiminde faydalı olacağı sonucuna ulaşılmıştır. Öğrenci ilk anda anlamadığını ikinci kez geçtiğinde anlayabilecek yahut ilk geçtiğinde yeni öğrendiği bir sözü ikinci kez geçtiğinde pekiştirebilecektir. Böylelikle bazı deyim, ikileme ve kalıp sözlerin farklı bölümlerde de geçerek tekrar edilmesi, öğrenilenin pekiştirilmesiyle öğrenmenin kalıcı olmasına katkı sağlan bir unsurdur. Bu sebeple Keloğlan çizgi filminde çok sayıda dil birimi kullanılmasının yanı sıra bu dil birimlerinin tekrarlı bir şekilde kullanılması da dil birimlerinin öğrenciler tarafından öğrenilip kullanılması açısından da bu çizgi filmde etkin bir şekilde kullanıldığını göstermektedir. Günümüzde masallar sadece dinleme veya okuma işlevinden sıyrılarak dijital ortamda birden fazla araçla daha zenginleşmiş bir şekilde çizgi film, animasyon, çizgi bant adı altında çeşitli şekillerde varlığını sürdürmektedir. Çocuklar için ortak öğelere sahip olan kültürel ve toplumsal değerler açısından olumlu mesajlar içeren yapım, dil öğretimi açısından da zengin bir malzemeye sahip olan masalların çağın dijital araçlarıyla zenginleştirilmesi kültürel aktarımın çağın şartlarına uyumu açısından oldukça önemli katkılar sağlamakla birlikte dilin aktarımını da daha işlevsel bir şekle dönüştürmüştür. Bu araştırmada yapılan inceleme sonucunda zengin bir
2055 Neslihan KARAKUŞ, Yasemin BAKİ dil birimi yapısına sahip olan Türk yapımı bu çizgi film kendi kültürümüzü ve dilimizi yansıtması açısından oldukça önemli bir çizgi filmdir. Kültürün aktarımında dilin ana işleve sahip taşıyıcı olması gerek kullanılan dil gerekse kendi kültür perspektifimizi yansıtması, kültürün devamlılığı ve aktarımı açısından da eğlendirerek öğretebilecek önemli türlerden biri olan masalların çağın araçlarıyla buluşmasını sağlayan çizgi filmlerin bu işlevlerinden yararlanılmalıdır. Yabancı yapım çizgi filmler yerine kendi dilimizi, kültürümüzü ve yaşayışımızı yansıtan Keloğlan çizgi filmi yapılacak diğer çalışmalar içine örnek teşkil etmektedir Bu bağlamda masalın eğlendiririci, öğretici ve estetik yapısını farklı araçlarla zenginleştirme olanağı sunan çizgi film karakterleri Türk kültürünü temsil eden diğer karakterlerle de zenginleştirilerek çocukların gelişimine katkı sağlanmalıdır. Çocuklar için hazırlanan eğlence programları, canlandırmalar, müzikler, çizgi filmler, animasyonlar eğlenerek öğrenmeleri aşamasında kullanılabilecek malzemeler arasında yer almaktadır. Öğrenmenin kalıcılığı, ilgi çekiciliği açısından önemli olduğu gibi öğrenciyi güdüleme, öğrencideki ön yargıyı en aza indirme, öğrenmeye yönelik isteksizliği azaltma yönünden de bu tür yayınlardan yararlanmanın fayda sağlayıcı olacağı düşünülmektedir. 21. yüzyıl çocuğunu televizyon yayınlarından, çizgi filmlerden ve dijital araçlardan uzak tutmak artık mümkün olmadığına göre mevcut dijital araçları dilimiz ve kültürümüzün aktarımını sağlayacak işlevsel bir şekle dönüştüren işlevler kazandırılmalıdır. KAYNAKÇA Akpınar, M. ve Açık, F. (2011). Avrupa dil gelişim dosyası bağlamında yabancılara Türkçe öğretiminde deyim ve atasözlerinin öğrenme-öğretme sürecine aktarımı. Dokuz Eylül Üniversitesi Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildiri Kitabı içinde (ss. 61-69). Dokuz Eylül Üniversitesi: İzmir. Aksan, D. (2006). Anadilimizin söz denizinde. Bilgi Yayınevi: Ankara. Aksan, D. (2011). Türkçenin zenginlikleri incelikleri. Bilgi Yayınevi: Ankara. Aksan, D. (2013). Türkçenin gücü. Bilgi Yayınevi: Ankara. Aksan, D. (2015). Türkçenin söz varlığı. Bilgi Yayınevi: Ankara. Akyalçın, N. (2007). Türkçe ikilemeler sözlüğü. Anı Yayıncılık: Ankara. Bağcı, H. (2010). İlköğretim 5. sınıf öğrencilerinin atasözleri ve deyimleri algılama düzeyi. Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, (27), 91-110. Baş, B. (2002). Türkçe temel dil becerilerinin öğretiminde atasözlerinin kullanımı. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12, 60-68. Bilgin, N. (2006). Sosyal bilimlerde içerik analizi teknikler ve örnek çalışmalar. Siyasal Kitabevi: Ankara. Büyüköztürk, Ş., Çakmak Kılıç, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2014). Bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem A Yayınları: Ankara. Elçin, Ş. (1998). Halk edebiyatına giriş. Akçağ Yayınevi: Ankara.
2056 Neslihan KARAKUŞ, Yasemin BAKİ Esin, B. (2015). Dil eğitiminde bir araç olarak atasözü. Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Dergisi, [Online]: http://www.ayk.gov.tr/wp-content/uploads/2015/01/es%c4%b0n- Berna-D%C4%B0L-E%C4%9E%C4%B0T%C4%B0M%C4%B0NDE-B%C4%B0R- ARA%C3%87-OLARAK-ATAS%C3%96Z%C3%9C-.pdf Gökdayı, H. (2008). Türkçede kalıp sözler. Bilig, 44, 89-110. Hatipoğlu, V. (1971). Türk dilinde ikileme. TDK Yayınları: Ankara. İlhan, V. ve Çetinkaya, Ç. (2013). İlkokul öğrencilerinin tematik çocuk kanallarındaki çizgi filmleri izleme alışkanlıkları. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 2(1), 317-324. İşcan, A. (2011). Anlam bilgisi konularının öğretimi. Turkish Studies, 6 (2), 503-522. Mürsel, G. C. (2009). Deyim ve atasözlerinin öğretiminde karikatürün etkisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Özbay, M. (2002), Kültür aktarımı açısından Türkçe öğretimi. Türk Dili, (602), 112-120. Özbay, M. ve Melanlıoğlu D. (2009). Türkçe eğitiminde deyimlerin öğretme ve öğrenme süreci bakımından değerlendirilmesi. Millî Eğitim, (181), 8-18. Şahbaz, N. K. (2012). Atasözleriyle okuma-yazma öğretimi üzerine bir çözümleme. Muğla Üniversitesi IV. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildiri Kitabı içinde(ss. 565-574). Muğla Üniversitesi: Muğla. Tavşancıl, E. ve Aslan, E. (2001). Sözel, yazılı ve diğer materyaller için içerik analizi ve uygulama örnekleri. Epsilon Yayınları: İstanbul. Tepeli, Y. ve Arıcı, A. F. (2012). Lise öğrencilerinin atasözlerini kavrama düzeyleri üzerine nitel bir araştırma. Eğitim Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 2 (2), 223-236. Toklu, M. O. (2003). Dilbilime giriş. Akçağ Yayınları: Ankara. Tuna, O. N. (1990). Sümer ve Türk dillerinin tarihi ilgisi ile Türk dilinin yaşı meselesi. Türk Dil Kurumu Yayınları: Ankara. Tüm, G. (2010). Atasözlerinin değişik kültürleri ve dilleri anlamadaki rolü. Turkish Studies, 4, 663-678. ----- (2005). Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları: Ankara. Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.