1854 ORTAÖĞRETĠM OKULLARINDA KĠTAPLIK ĠġLERĠ* Sultan Bilge KESKİNKILIÇ KARA, MEB,, sultanbilge@gmail.com. Dr. Hüseyin BAŞAR, Hacettepe Ünv. Eğitim Fak Eğitim Bilimleri Böl EYTPE Anabilim Dalı, alerbas@hacettepe.edu.tr ÖZET Okul kitaplıkları, okumayı öğrenmiş her öğrenci için büyük önem taşır ve onları geleceğe hazırlamada büyük rol oynarlar. Okul kitaplıkları, öğrencilerin bilgi toplumunda gereksinim duyacakları bilgiyi bulmayı, ayrımlamayı ve yorumlamayı öğrendikleri yerlerdir. Bu durumun en verimli şekilde değerlendirilmesi ise okul kitaplık işlerinin bilinmesi ve tam olarak yerine getirilmesi ile mümkündür. Araştırmada, öncelikle okul kitaplık işlerinin neler olduğu belirlenmeye çalışılmış, Ankara İli Yenimahalle ilçesindeki ortaöğretim okullarında bu işlerinin ne düzeyde yerine getirildiği sorununa yanıt aranmıştır. Araştırma evrenini Yenimahalle ilçesindeki ortaöğretim okulları oluşturmaktadır. Evrende bulunan 37 okuldan 12 si örnekleme alınmıştır. Araştırma verileri gözlem ve görüşme yoluyla toplanmıştır. Okul Müdürü Görüşme Formu, Öğrenci Görüşme Formu ve Kitaplık Çalışanı Görüşme Formu olmak üzere üç adet görüşme formu hazırlanmıştır. Veriler araştırmacı tarafından bizzat okullara gidilerek toplanmıştır. Görüşme ve gözlem formları ile toplanan veriler, görüşme ve gözlem formlarının her sorusu için ayrı ayrı değerlendirilerek her maddeye verilen yanıtların sayı ve yüzdeleri bulunmuştur. Gözlem ve görüşme sonrası ulaşılan bilgiler, yasal, yönetsel ve bilimsel metinlerde olması gerekenlerle karşılaştırılmış ve yorumlanmıştır. Araştırma sonunda Yenimahalle ilçesindeki ortaöğretim okullarında kitaplık işlerinin yeterli düzeyde yerine getirilmediği sonucuna varılmıştır. Anahtar Sözcük: Okul kütüphanelerinin yönetimi, okul yönetimi GĠRĠġ Bireylerin eğitim düzeylerinin yükseltilebilmesi, bilimsel ve teknolojik ilerlemenin sağlanabilmesi, bireylerin bilgi gereksinmelerinin karşılanmasına ve yeni bilgilerin onlara ulaştırılmasına bağlıdır. Eğitimin amacı çok şey bilen bireyler değil, merak eden, ihtiyaç duyduğu bilgiyi kendisi edinen, bilgilerini bileştirip yeni bilgiler üreten, bu bilgileri başkalarıyla paylaşıp, başkalarının ürettiklerinden yararlanan, onlarla etkileşen bireyler yetiştirmektir. Bu amacın sağlanabilmesi bireylerin, diğer insanların düşünce ve uygulamalarından yararlanmalarını, bu da diğer etkinlikler yanında onun okumasını gerektirir. Okuma yeteneği ve buna bağlı olarak kitaplara karşı ilginin arttırılması, öğrencinin okuma malzemesine kolaylıkla sahip olup olmamasına bağlıdır. Genel olarak yayınlara ulaşmada zorluk çeken çocuk, az ve zor okur. Çocuğun yaşamı sınırlıdır. Kitaplıklar çocuk için yeni ve zengin bir yaşamın başladığı yerler olabilirler(soysa,l 1969). Okuma ile düşünme arasında doğal ve çok sıkı bir bağ vardır. Okuma eylemi düşünceyi harekete geçirmektedir. Okuma ile ilişkinin olmaması, bir bakıma düşünce kısırlığını da beraberinde getirmektedir (Baysa,l 1990). Eğitimde ağırlık merkezinin öğretmen değil, öğrenci, ders kitabı değil, çeşitli bilgi kaynaklarının olmasıyla birlikte okul kitaplıklarının önemi de ortaya çıkmıştır. Eğitimin gerçekleştirilmek istendiği her yerde bireylere her türden kaynak ve bunları kullanma olanağı sağlanmalıdır. Bunun için, eğitim
1855 örgütleri öğrenci, işgören ve çevredekiler için gerekli kaynakları sağlamak ve bunları kullanıcıların hizmetine sunmak durumundadır. Kitaplıklar, bireylerin kendi kendini eğitme, değişik konularla ilgili bilgi edinme, boş zamanlarını değerlendirme, okuma becerilerini geliştirmede ve sürdürmede yardımcı kurumlardır(bayraktar, 1997). Okul kitaplıkları, öğrencilerin eleştirel ve yaratıcı düşünme becerisi kazanmalarına yardımcı olur. Öğrencilere, bilgiyi edinme, inceleme, değerlendirme olanağı verir. Aynı zamanda okul kitaplıkları, öğrencilerin boş zamanlarını okuyarak değerlendirmelerini sağlamaya yardımcı kuruluşlardır. Okul kitaplıkları, eğitim sürecinde gitgide etkin ölçüde yer alan bir eğitim aracı, bu nedenle de okulun bir bütünleyicisidir denilebilir(soysal, 1998). Bilimsel gelişmeler, okul kitaplıklarının eğitimin temel bir ögesi olduğunu göstermiştir. Okul kitaplıklarının eğitimde böylesine önem kazanmasında zeka, başarı ve kişisel özellikleri nedeniyle öğrencilerin farklı farklı olmaları, teknolojik gelişmeler nedeniyle bilgi gereksiniminin artması, öğretim yöntemlerinin çeşitlenmesi, boş zamanları değerlendirme gerekliliği etkili olmuştur(önal, 2002). Okul kitaplıları bu amaçlarını yerine getirmek için politika ve hizmetler geliştirir, kaynak seçer ve sağlar, uygun bilgi kaynaklarına erişim sağlar, öğretim olanakları sağlar ve eğitimli işgören çalıştırır. Okul kitaplıkları, sadece eğitimin gerektirdiği çeşitli araç ve gereçleri toplayıp, örgütleyen bir kuruluş değil, gerçekleştirdiği çeşitli etkinliklerle ders programını zenginleştiren, öğrenciye bağımsız olarak veya gruplar halinde çalışma ve araştırma olanağı sağlayan, bireysel farklardan doğan gereksinmeleri karşılayan, boş zamanları değerlendiren ve kişileri eğiten bir bütün olmak zorundadır. Ortaöğretim okullarında eğitimi gerçekleştirmek için yönetsel boyutta çeşitli etkinlikler yürütülmektedir. Bu etkinlikler; eğitim işleri, öğrenci işleri, insan kaynakları işleri, okul işletmesi ile ilgili işlerdir(taymaz, 2001). Okul kitaplık işleri okul yönetiminin eğitim ile ilgili işlerinin alanına girmektedir. Okul yönetiminin kitaplık işleri; kitaplık çalışanının görevlendirilmesi, bilgi kaynaklarının seçimi ve sağlanması, kataloglama ve sınıflamaların yapılması, kitaplık için uygun yerin ve fiziksel şartların oluşturulması, kullanıcı eğitiminin verilmesi, kitaplıklararası işbirliğinin sağlanması, kullanıcıların özendirilmesi, kitaplıkla ilgili istatistiklerin tutulması, kayıt defterinin tutulması, kitaplık bütçesinin oluşturulması, danışmanlık, ödünç verme, bakım, onarım, ayıklama ve denetimdir(taymaz, 2001:164; Önal). Okullarda yapılması gereken kitaplık işlerini aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz (IFLA/UNESCO 1999: Carefoot, 2003; Durand ve Daschko, 2001). 1. Okul kitaplığı etkinliklerinin planlanması işi 2. Kitaplık çalışanının görevlendirilmesi işi 3. Kaynak, araç ve gereçlerin seçilmesi ve sağlanması işleri 4. Kaynakların kataloglanması ve sınıflandırılması işleri 5. Kaynakların, araç ve gereçlerin bakımı ve ayıklanması işleri 6. Kitaplık odasının düzenlenmesi işi 7. Ödünç verme işleri 8. Kullanıcı eğitiminin verilmesi işi 9. Bütçeleme işi 10. Kitaplığın denetimi işi Okul kitaplıkları fazla sayıda kaynak, araç ve gereçlere sahip olabilir, güzel bir kitaplık odası ve yeterli bir bütçesi de olabilir. Kuşkusuz ki bu durum bir avantajdır ancak, kitaplık işlerinin çok iyi yerine getirildiği anlamına gelmez. Okul kitaplığı, bilgiye erişmek ve okumak isteyen bir öğrenci için büyük önem taşır. Öğrencilerin okuma alışkanlığını sürdürüp, geliştirmesi için okul kitaplığı işlerinin eksiksiz ve en iyi şekilde yapılması gerekir. Bunların yanında, bilginin ve teknolojinin de sürekli gelişmesine bağlı olarak kitaplıkların da daha işlevselini, hızlısını, iyisini arama çalışmaları olmaktadır. Bu arayış insanları elektronik kitaplıklara götürmektedir. Elektronik kitaplıklarla birlikte kitaplık hizmetlerinin sunuluş biçimlerinde değişiklikler olmuştur. Kaynakların kataloglanması ve sınıflandırılması, ödünç verme işleri ve en önemlisi de bilgiye ulaşma ve yeni bilgiler üretme uygulamalarında değişiklik olmasıdır. Elektronik kitaplılar bilgiye ulaşmada zaman ve yer sınırlamasını büyük ölçüde ortadan kaldırmaktadırlar. Bu araştırmanın amacı, ortaöğretim okullarında kitaplık işlerinin ne düzeyde yerine getirildiğini belirlemektir. YÖNTEM
1856 Araştırma, tarama türü bir çalışmadır ve varolan durumun betimlenmesine çalışılmıştır. Araştırmanın evrenini, 2003-2004 eğitim yılında Ankara ili Yenimahalle ilçesinde bulunan 37 ortaöğretim okulu oluşturmaktadır. Evrende, 13 genel lise, 15 meslek lisesi, 3 Anadolu lisesi, 6 özel lise bulunmaktadır. Araştırma örnekleminin hesaplanmasında Karasar (1995) ın aşağıdaki formülü kullanılmıştır: ss n= N= Evren büyüklüğü e²/z² + ss / N n= Örneklem büyüklüğü ss= Standart sapma z= Güven düzeyi( 1.96 olarak alınmıştır) e= Sapma (0.05) 37 okuldan oluşan evrenin büyüklüğü %95 ( =0.05) güven düzeyinde 12 okul olarak hesaplanmıştır. Hangi tür okuldan kaç okulun örnekleme alınacağının belirlenmesi için oranlı örnekleme yöntemi kullanılmıştır Örneklemde bulun okullar ad çekme yoluyla belirlenmiştir. Örnekleme alınan okullardaki 12 okul müdürü, 12 kitaplık görevlisi ve her okulun okul kitaplık kolu yönetim kurulu başkanı olmak üzere 12 öğrenciden görüşme yoluyla bilgi toplanmıştır. Böylece araştırmaya 36 denek katılmıştır. Ortaöğretim okullarında kitaplık işlerinin neler olduğu ve nasıl yapılması gerektiğinin belirlenmesi amacıyla yönetsel ve bilimsel kaynaklardan alanyazın taraması yapılmıştır. Araştırma verileri gözlem ve görüşme yapılarak toplanmıştır. Gözlem ve görüşme formlarında yer alan maddeler Ankara ili Yenimahalle ilçesindeki ortaöğretim okullarında kitaplık işleri ne düzeyde yerine getirilmektedir? sorusuna yanıt alınacak şekilde düzenlenmiştir. Gözlemlenebilir işlerin ne düzeyde yerine getirildiğinin belirlenmesi amacıyla gözlem formu oluşturulmuştur. Gözlemlenebilir olmayan işlerin ne düzeyde yerine getirildiğinin belirlenmesi amacıyla Kitaplık Görevlisi Görüşme Formu, Öğrenci Görüşme Formu ve Okul Müdürü Görüşme Formu hazırlanmıştır. Gözlem ve görüşmeler araştırmacı tarafından örneklemde bulunan okullara gidilerek uygulanmıştır. Görüşme ve gözlem formları ile toplanan veriler, görüşme ve gözlem formlarının her sorusu için ayrı ayrı değerlendirilerek her maddeye verilen yanıtların sayı ve yüzdeleri bulunmuştur. Görüşme sonrası ulaşılan bilgiler, yasal, yönetsel ve bilimsel metinlerde olması gerekenlerle karşılaştırılmış ve yorumlanmıştır. BULGULAR ve YORUM Okul Kitaplıklarının Fiziki Durumu Gözlem yapılan 12 okuldan 7 sinde (%60) kitaplık odasının öğrencilerin kolaylıkla ulaşabilecekleri bir yerde olma düzeyi yeterli, 3 ünde (%25) az yeterli, 2 sinde (%15.1) ise yetersiz olduğu belirlenmiştir. Okul kitaplıklarının 5 inde (%41) kitaplık odası okulun ses almayan bir yerinde olduğu gözlenmiş ve yeterli olarak yorumlanmış, 3 ünde (%25) okulun ses alan bir yerinde olduğu gözlenmiş ve yetersiz olarak yorumlanmış, 4 ünde ise (%33.3) orta düzeyde ses almayan bir yerinde olduğu gözlenmiş ve az yeterli olarak yorumlanmıştır. Okul kitaplıklarında öğrencilerin oturarak çalışabilecekleri 50 kişilik yer olmalıdır(eaddb 1990,32). Gözlem yapılan okullardan birinde 50 öğrencinin yararlanabileceği yer varken, bir okulda 40, 4 okulda 30, 3 okulda 25, 2 okulda 20, bir okulda ise 8 öğrencinin oturabileceği yer olduğu gözlenmiştir. Gözlem yapılan okulların tümü göz önüne alındığında okul kitaplıklarından ortalama 18.5 öğrenci aynı anda yararlanabilmektedir ve bu sayı kitaplıktan aynı anda yararlanabilen öğrenci sayısının yetersiz olduğunu göstermektedir. Kaynakların, Araç ve Gereçlerin Sağlanması ĠĢleri Gözlem yapılan okullarda kitaplıkların 6 sında (%50) okul türüne uygun kitapların yetersiz bulunduğu, 2 sinde(%16.66) az yeterli düzeyde bulunduğu, 4 ünde (%16) ise yeterli düzeyde bulunduğu gözlenmiştir. Gözlem yapılan okullardan 8 i (%66.66) hiçbir süreli yayını izlemezken, 2 si
1857 (16.66) 3 süreli yayın, 1 i (8.33) 2, 1 i (8.33) 1 süreli yayın izlemektedir. Gözlem yapılan kitaplıkların sadece 1 inde (%8.33) öğrencilere yardımcı olabilecek CD ler olduğu gözlenmiştir. Bu okulda her derse ait CD ler olduğu için yeterli düzeyde değerlendirilip yorumlanmıştır. Kaynakların Bakımı Ve Ayıklanması ĠĢleri Kitap, dergi, cd, harita gibi kaynakların bakımı işleri okulların 4 ünde (%33.33) yeterli düzeyde, 6 sında (%50) az yeterli, 2 sinde (%16.66) ise yetersiz düzeyde yerine getirildiği gözlenmiştir. Kitaplık görevlileri ile yapılan görüşme sonucuna göre okul kitaplıklarının 5 inde (%41.66) kitapların ayıklanması işlerinin her zaman, 2 sinde (%16.66) bazen, 1 inde (%8.33) genellikle yerine getirildiği, 4 ünde (%33.33) ise hiç yerine getirilmediği belirlenmiştir. Kaynakların Kataloglanması ve Sınıflandırılması ĠĢleri Okul kitaplıklarının 4 ünde (%33.33) kitaplar belirli bir sisteme göre kataloglandırılmışken, 8 inde (%66.66) hiç kataloglandırılmadığı gözlenmiş ve kaynakların kataloglanması işi yetersiz olarak yorumlanmıştır. Kitaplıkların 3 ünde (%25) bir katalog dolabı bulunurken, 9 unda (%75) bir katalog dolabı bulunmadığı gözlenmiş ve bu işin yerine getirilme düzeyi yetersiz olarak yorumlanmıştır. Okul kitaplıklarının 3 ünde (%25) bir danışma dermesi oluşturulmuşken, 9 unda (%75) bir danışma dermesi oluşturulmadığı gözlenmiş ve bu işin yerine getirilme düzeyi yetersiz olarak yorumlanmıştır. Kitaplık ÇalıĢanının Görevlendirilmesi ĠĢi Okul kitaplıklarında kitaplık çalışanı görevlendirilmesi işi tam olarak yerine getirilmektedir. Ancak kitaplık görevlileri ile yapılan görüşme sonucunda kitaplıklardan hiçbirinde mesleki eğitim almış bir kütüphaneci görevlendirilmediği belirlenmiştir. Okulların 6 sında (%50) kitaplıkta bir memur, 6 sında (%50) bir öğretmen görevlendirilmiştir. Kitaplıkta görevli 6 memurdan 3 ü (%25) okul kitaplıkları veya kitaplıklar ile ilgili bir hizmet içi eğitim almış, görevli 6 öğretmenden ise hiçbiri bu konuda bir hizmet içi eğitim almamıştır. Kitaplık görevlileri ile yapılan görüşme sonucunda 3 ü (%25) Hiçbir Zaman başka bir işle görevlendirilmediğini belirtirken, 1 i (%8.33) Bazen, 1 i (%8.33) Genellikle, 7 si (%58.33) ise Her Zaman başka bir işle görevlendirildiklerini belirtmiştir. Bu sonuçlar kitaplık görevlisinin başka işlerle görevlendirilmemesi gerekliliğinin yerine yetirilmediğini göstermektedir. Kullanıcı eğitiminin verilmesi iģi Kitaplık görevlileri ile yapılan görüşmede görevlilerden 4 ü (%33.33) öğrencilere Hiçbir Zaman kitaplık kullanımı ile ilgili bilgi vermediğini belirtirken, 4 ü (%33.33) Bazen, 2 si (%16.66) Genellikle, 2 si (%16.66) Her Zaman kitaplık kullanımı ile ilgili bilgi verdiğini belirtmiştir. Okul kitaplığında aradığınız bir kitabı bulmakta güçlük çekiyor musunuz? sorusuna öğrencilerin, 2 si (%16.66) Hiçbir Zaman, 5 i Bazen, 1 i (%8.33) Genellikle, 4 ü (33.33) Her Zaman yanıtını vermiştir. Öğrenci ve kitaplık görevlilerinin verdiği yanıtlar birbirini doğrular niteliktedir. Öğrencilere yöneltilen Kitaplıktaki katalog fişleri, bilgisayar ve diğer araçlardan nasıl yararlanabileceğinizi biliyor musunuz? sorusunu öğrencilerin 2 si (%16.66) Her Zaman, 7 si (%58.33) Bazen, 1 (%8.33) i Genellikle, 2 si ise (%16.66) Hiçbir Zaman olarak yanıtlamıştır. Kitaplık görevlileri ile yapılan görüşme sonucunda görevlilerin 6 sının (%50) öğrencilere ulaştıkları bir bilgiyi nasıl kullanacaklarına dair Hiçbir Zaman bilgi vermedikleri, 3'ünün (%25) Bazen,1 inin (%8.33) Genellikle, 2 sinin (%16.66) ise Her Zaman bilgi verdiği belirlenmiştir. Kitaplık görevlileri ile yapılan görüşme sonucunda görevlilerden 10 u (%83.33) Hiçbir Zaman kitaplık kullanımını özendirici bir etkinlik yapılmadığı yanıtını, 2 si (%16.66) ise Bazen yapıldığı yanıtını vermiştir. Bu durum okul kitaplıklarında özendirici etkinliklerin tam olarak yerine getirilmediğini göstermektedir. Ödünç Verme ĠĢleri Kitaplık görevlileri ve öğrencilerle yapılan görüşme sonucunda kitaplıkların tamamında ödünç verme hizmetinin verildiği belirlenmiştir. Kitaplık görevlileri ile yapılan görüşme sonucunda okulların 9 unda (%75) öğrencilere kitaplık kartı verilmemekte, 3 ünde (%25) öğrencilere kitaplık kartı verilmek olduğu belirlenmiştir. Kitaplık görevlileri ile yapılan görüşme sonucunda okul kitaplıklarının 2 sinden (%16.66) çevredeki insanların yararlanamadığı, 10 undan ise (%83.84) yararlanabildiği belirlenmiştir. Okul Kitaplığı Etkinliklerinin Planlanması ĠĢi
1858 Okul yöneticileri ve kitaplık görevlileri ile yapılan görüşmeler sonucunda okulların hiçbirinde bir kitaplık planı yapılmadığı belirlenmiştir. Bu durum da bu işin yerine getirilme düzeyi hiç olarak yorumlanabilir. Okul müdürleri ile yapılan görüşmede müdürlerin 7 sinin (%58.33) kitaplıkla ilgili kararları yalnız, 3 ünün (%25) diğer yöneticilerle birlikte, 2 sinin (%16.66) ise kitaplık görevlisi ile aldığı belirlenmiştir. Okul müdürlerinin verdiği bu yanıtlar okulda bir kitaplık komisyonu oluşturulmadığını göstermektedir. Kitaplığın Denetlenmesi ĠĢi Okul müdürleri ile yapılan görüşme sonucunda müdürlerin 5 inin (%41.66) kitaplığı ayda bir, 2 sinin (%16.66) dönemde bir, 2 sinin (%16.66) yılda bir denetlediği, 3 ünün (%25) hiç denetlenmediği belirlenmiştir. Kitaplığın çalıģma saatleri Kitaplık görevlileri ile yapılan görüşme sonucunda okul kitaplıklarının 6 sının (%50) çalışma saatleri içerisinde Her Zaman, 3 ünün (%25) Genellikle, 3 ünün (%25) ise Bazen kullanıma açık olduğu belirlenmiştir.kitaplıkların yaz tatilinde kullanıma açık olma durumları ise 9 okulda (%75) Hiçbir Zaman, 1 okulda (%8.33) Bazen, 2 okulda (%16.66) ise Her Zaman olarak belirlenmiştir.hafta sonlarında kitaplığın açık olup olmadığı sorusuna kitaplık görevlilerinin tamamı Hiçbir Zaman yanıtını vermişlerdir.öğrencilere yöneltilen Gittiğiniz zaman kitaplığı açık buluyor musunuz? sorusuna öğrencilerden 6 sı (%50) Her Zaman, 3 ü (%25) Genellikle, 3 ü (%25) ise Bazen olarak yanıtlamışlardır. Diğer kitaplıklarla iģbirliği Okul yöneticileri ile yapılan görüşmede müdürlerin tamamı hiçbir kitaplıkla işbirliği içerisinde olmadıklarını belirtmişlerdir. Bütçeleme ĠĢi Okul müdürleri ile yapılan görüşme sonucunda okul kitaplıklarının 9 unun (%75) gerekli olan kaynağı bağışlardan, 1 sinin (%8.33)Okul aile birliğinden 2 sinin ise (%16.66) kitaplık bütçesinden karşıladığı belirlenmiştir. Elektronik Kitaplıkların OluĢturulması ĠĢi Gözlem yapılan okul kitaplıklarının hiçbirinde öğrencilerin yararlanabilecekleri internet bağlantılı bilgisayar bulunmamaktadır. Okullarda yapılan gözlem sonucunda 2 (%16.66) okulda kitapların kataloglama ve sınıflama bilgilerinin bilgisayar ortamına aktarıldığı 10 unda (%83.3) ise e katalog ve sınıflandırma bilgilerinin bilgisayar ortamına aktarılmadığı belirlenmiştir. Okul müdürleri ile yapılan görüşme sonucunda elektronik kitaplıkların oluşturulması için 12 okul müdüründen 3 ünün (%25) herhangi bir girişimde bulunduğu, 9 unun (%75) ise hiçbir girişimde bulunmadığı belirlenmiştir. Kitaplık Görevlisi Görüşme Formu ve Öğrenci Görüşme Formunda bulunan Okul kitaplığınız hakkında söylemek istediğiniz bir şey var mı? sorusuna öğrencilerin 8 i (%66.66), kitaplık çalışanlarının ise 6 sı (%50) bilgisayar ve internet bağlantısı istediklerini belirtmiştir. Bu durum bu alanda işlerin yeterince yerine getirilmediğini ve okulların kullanıcı gereksinimlerini karşılamadığını göstermektedir. Okul kitaplıkların 3 ünde (%25) öğrencilerin yararlanabileceği bir kopyalama makinesi bulunurken, 9 unda (%75) bir kopyalama makinesi bulunmamaktadır. SONUÇ 1. Okulların % 60 ında kitaplık odası öğrencilerin kolaylıkla ulaşabilecekleri bir yerdedir. Okulların % 41 inde kitaplık odası okulun ses almayan bir yerindedir. Okul kitaplıklarından aynı anda ortalama 18.5 öğrenci yararlanabilmektedir ve okulların % 60 ında kitaplık başka amaçlar için kullanılmaktadır.
1859 2. Örnekleme giren okulların % 50 sinde okul türüne uygun kitaplar yeterli düzeyde bulunmazken, % 33 ünde yeterli düzeydedir(tablo 4). Okulların %66 sında hiçbir süreli yayın takip edilmemekte, %33.33 ünde en az bir süreli yayın takip edilmektedir (Tablo 5). Örnekleme giren okulların sadece 1 tanesinde (%8.33) öğrencilere yardımcı olabilecek CD.Romlar olduğu gözlenmiştir. 3. Örnekleme giren okulların % 33.33 ünde kaynakların bakımı tam olarak terine getirilmektedir(tablo 6). Eskiyen ve uygunluk kararı kaldırılmış olan kaynaklar, okulların % 41.66 sında ayıklanırken, % 33.33 ünde bu iş hiçbir zaman yerine getirilmemektedir (Tablo 7). Okul kitaplıklarındaki kaynaklar okulların % 33.33 ünde belli bir siteme göre kataloglanıp sınıflandırılmış, % 66.33 ünde kitaplar kataloglanıp sınıflandırılmamıştır.(tablo 8). Okulların %33.33 ünde kaynaklara kolay erişimi sağlayan katalog dolapları vardır. Örnekleme giren okul kitaplıklarının % 25 inde bir danışma dermesi oluşturulmuş, % 75 inde ise oluşturulmamıştır. 4. Örnekleme giren okulların kitaplıklarının tamamında bir kitaplık görevlisi görevlendirilmiştir. Bu kitaplık görevlilerinin % 50 si memur, % 50 si ise bir öğretmendir. Okul kitaplıklarının hiçbirinde mesleki eğitim almış bir kitaplık görevlisi görevlendirilmediği gözlenmiştir (Tablo9). Kitaplık görevlisi olarak görevlendirilmiş olan 6 memurun tamamı okul kitaplıkları ile ilgili hizmet içi bir eğitim almış, görevlendirilmiş 6 öğretmen ise bu konuda hiçbir hizmet içi eğitim almamıştır. Kitaplık görevlilerinin %58. 33 ü her zaman kitaplık dışında başka bir işle görevlendirilmekte, sadece % 25 i başka işlerle görevlendirilmemektedir (Tablo 10). 5. Okul kitaplıklarında kitaplık görevlileri tarafından kullanıcı eğitiminin verilmesi işi okulların % 16.66 sında her zaman gerçekleştirilmektedir. Okulların % 33.33 ünde bu iş hiçbir zaman yerine getirilmemektedir. Örnekleme giren okullardaki öğrencilerin %16.66 sı okul kitaplığındaki bilgisayar, katalog fişleri ve diğer araçlardan nasıl yararlanabileceğini her zaman bildiğini, %58.33 ü bazen bildiğini, %8.33 genellikle bildiğini %16.66 sı ise hiçbir zaman bilmediği belirlenmiştir. Öğrencilerin % 33.33 ü ise okul kitaplığında aradıkları bir kitabı bulmakta her zaman güçlük çektiklerini belirtmişlerdir. Kitaplık görevlilerinin % 50 sinin öğrencilere, edindikleri bir bilgiyi nasıl kullanacaklarına dair hiçbir zaman bilgi vermedikleri, % 2 sinin bu bilgiyi her zaman verdiği belirlenmiştir (Tablo 12). Oklu kitaplıklarının % 83.33 ünde öğrencilere kitaplık kullanımı özendirmek ve okuma alışkanlıkları sağlamak için hiçbir etkinlik yapılmadığı, bu etkiliklerin okul kitaplıklarının % 2 sinde bazen yerine getirildiği belirlenmiştir. 6. Okul kitaplıklarının tamamında ödünç verme hizmetinin verildiği belirlenmiştir. Ancak okulların % 75 inde öğrencilere kitaplık kartı verilmemekte, %25 inde verilmektedir. Ayrıca okul kitaplıklarının %83.84 ünden çevredeki insanların da yararlanabildiği belirlenmiştir. 7. Okul kitaplıkları ile ilgili alınacak bir kararı okulların % 58.33 ünde okul müdürü tek başına alırken, % 25 inde diğer yöneticilerle birlikte, % 16.66 sında ise kitaplık görevlisi ile aldığı belirlenmiştir. Bu veriler okulda bir kitaplık komisyonu kurulması işinin yerine getirilmediğini göstermektedir. Okul müdürlerinin %25 i okul kitaplığını hiç denetlemediklerini belirtmişlerdir. 8. Okul kitaplıklarının %50 si çalışma saatleri içinde her aman açıkken, % 25 i bazen açıktır. Yaz tatillerinde kitaplıkların % 75 i her zaman kapalıyken % 16.66 sı her zaman açıktır. Hafta sonlarında ise kitaplıkların hiçbiri açık değildir. 9. Örnekleme giren okul kitaplıklarından hiçbiri diğer kitaplıklar ile işbirliğine girmemektedir. 10. Okul kitaplıklarının %75 gerekli olan kaynağı bağışlardan %8.33 Okul aile birliğinden %16.66 kitaplık bütçesinden karşıladığı belirlenmiş ve okul kitaplılarında bütçeleme işinin yetersiz düzeyde yerine getirildiği belirlenmiştir. 11.Örnekleme giren okulların yalnızca %16.66 sında öğrencilerin yararlanabileceği bilgisayar bulunmakta, ve okul müdürlerinin yalnızca %25 i elektronik kitaplıkların oluşturulması için bir girişimde bulunmuştur. 12.Öğrencilerin %66.66 sı, kitaplık çalışanlarının ise %50 si okul kitaplıklarında internet bağlantılı bilgisayar istediklerini belirtmişlerdir. ÖNERĠLER 1. Okul kitaplık görevlilerinin tamamının bu alanda mesleki eğitim almış uzman bir çalışan olmadığı belirlenmiştir. Okul kitaplık işlerini daha etkili bir şekilde yerine getirilebilmesi için Milli Eğitim Bakanlığı tarafından bu alanda mesleki eğitim almış kitaplık görevlileri atanabilir. 2. Okul kitaplıklarında görevlendirilen öğretmenlerin ve okul kitaplıkları ile ilgili mesleki eğitim almamış olan çalışanların bu alanda hizmet içi eğitim almaları sağlanabilir. 3. Milli Eğitim Bakanlığı tarafından okul kitaplıkları için ayrı bir bütçe ayrılabilir.
1860 4. Okul kitaplıkları işlerini ne düzeyde yerine getirildiği sorunu üzerine Türkiye çapında bir araştırma yapılabilir. 5. Öğrenci ve velilerin de katılımlarıyla okul kitaplığının hafta içinde çalışma saatleri içerinde, hafta sonlarında, yaz ve yarıyıl tatillerinde de açık tutulması sağlanabilir. * Bu bildiri Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Yönetimi, Teftişi, Planlaması ve Ekonomisi Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezinden Üretilmiştir. KAYNAKÇA BAYRAKTAR, N. (1996) Okul ve Kütüphane. Ankara. CAREFOOT, L. (2003) Vol:30, Issue: 4 Student Access to the School Library.Teacher Librarian, 14811782, April, DURAND, M., DASCHKO, M.,W. (2001) Elementary and Secondary Schools: The Roles, Challenges and Financial Conditions of School and School Library Resources in Canada.(Çevrimiçi:http://www.nlc-bnc.ca/9/14/index-e.html#b3). KARASAR, N. (1995) Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara:3A Araştırma Eğitim Danışmanlık Ltd. Milli Eğitim Bakanlığı Okul Kütüphaneleri Yönetmeliği. Resmi Gazete, 28.8.2001, sayı:24501 ÖNAL, İ. (2002) Geçmişimizi Anımsatacak, Geleceğimizi Aydınlatacak Bilgi Merkezleri Olarak Kütüphaneler. Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim, Mart, sayı:25 TAYMAZ, H.(2001) Okul Yönetimi. Ankara: PegemA Yayıncılık