T. C. SAĞLIK BAKANLIĞI TÜRKİYE KAMU HASTANELERİ KURUMU Sakarya İli Kamu Hastaneleri Birliği Genel Sekreterliği Sakarya Üniversitesi Eğitim ve Araştırma Hastanesi KALP HASTALIKLARI İLE YAŞAM EĞİTİM KOORDİNATÖRLÜĞÜ / HASTA EĞİTİM SETİ 1
KALP HASTALIKLARI İLE YAŞAM Vücuttaki hayati organların işlevini yerine getirebilmesi için belirli düzeyde oksijen ve besin maddelerine ihtiyaç vardır. Tüm vücuda yayılan atardamarlar sayesinde, kalp en uzak organlarımıza kan pompalayabilmektedir. Kalbimizin bu işlevi yerine getirebilmesi için de düzenli bir kan akımına ihtiyacı vardır. Kalbin etrafında bulunan atardamarlar (yani koroner damarlar) bu işlevi yerine getirir. Halen tüm dünyada en sık ölüm nedeni kalp damar hastalıklarıdır (ortalama tüm ölümlerin %40 kadarı). Ülkemizde de en önemli ölüm nedeni kalp damar hastalıklarıdır. Yaklaşık olarak her yıl 250 bin civarında yeni kalp damar hastalığı tanısı koyulmaktadır.
Kalbim ve damarlarım nasıl çalışır? Kalp ve damarlar dolaşım sisteminizi oluşturur. Kalp, kanı vücuda pompalayan bir kastır. Pompaladığı kan ile atardamar ve kılcal damarlarla vücuda oksijen taşınır. Toplardamar adı verilen diğer damarlar ise kanı kalbe geri getirir.
Damarlarım nasıl tıkanıyor? Damarlarınızda tıkanmaya yol açabilecek pek çok etken vardır. Kolesterol vücut tarafından yapılan bir maddedir. Hayvansal bazı gıdalar kolesterol içerir. Kolesterol çok yükseldiği zaman geniş damarların içi daralır ya da tıkanır. Bu duruma damar tıkanıklığı denir. Daralmış ya da tıkanmış damarlar kan akımını engeller ve bu da çeşitli sorunlara yol açar. Aynı zamanda damar tıkanıklığına neden olan bir etkende Diyabet tir. SAĞLIKLI KAN DAMARI DARALMIŞ KAN DAMARI TIKANMIŞ KAN DAMARI
Damarlar tıkanınca neler olabilir? Damarlar daralınca ya da tıkanınca pek çok ciddi sağlık problemi yaşayabilirsiniz: GÖĞÜS AĞRISI (ANJİNA) Anjinada göğüs, kol, omuz ve sırtınızda ağrılar artar. Hareket halinde iken kalp atışlarınız hızlandığında örneğin egzersiz yaparken ağrınız artar. Dinlenme halindeyken azalır. Kendinizi halsiz hissedersiniz. Eğer tedavi olmazsanız ağrılarınız sık sık tekrarlar. Diyabet kalp sinirlerinizde hasara neden olmuşsa göğüs ağrısı hissetmeyebilirsiniz. KALP KRİZİ Kalbe yakın ya da kalp damarlarından biri tıkandığında kalp krizi meydana gelir. Kalp kasının bir bölümüne yeterli kan gitmez, kalbin o bölümü beslenemez ve kalp zayıflar. Kalp krizi esnasında göğüs ağrısına bulantı, hazımsızlık, aşırı halsizlik ve terleme eşlik eder. İNME (FELÇ) Beyne giden kan damarlarından biri tıkandığında beyin zarar görür ve inme meydana gelir.
Kalp krizinin belirtileri nelerdir? Kalp krizi esnasında aşağıdaki belirtilerden biri ya da birkaçı görülebilir: Göğüs ağrısı Kol, sırt, çene, boyun ve sol omuza yayılan ağrı Hazımsızlık ya da mide ağrısı Nefes darlığı Terleme Bulantı Baş dönmesi
Daralmış damarlar nasıl yüksek tansiyona neden olur? Daralmış damarlarda kanın akabileceği alan çok azdır. Damardaki tıkanıklığı, elinizle ağzını tıkadığınız bir hortuma benzetebilirsiniz. Hortumun ağzının bir bölümünü parmağınızla tıkadığınızda suyun daha basınçlı aktığını görürsünüz. Aynı mantıkla tıkalı damarlar da yüksek kan basıncına yol açar. Bunun dışında, böbrek sorunları ya da fazla kilolu olmak da kan basıncını artıran faktörlerdir. Diyabetli kişilerin çoğunun tansiyonu yüksektir. Diyabete bağlı kalp, göz ya da böbrek sorunlarınız varsa, yüksek kan basıncı, bu rahatsızlıkları daha da artırabilir. Kan basıncı büyük ve küçük tansiyon olarak iki rakamla gösterilir. Örneğin 120/70 mmhg gibi.
Tıkanmış damarlar bacak ve ayaklarda ne gibi sorunlara yol açar? Damarlarınız daraldığı veya tıkandığı zaman, ayak ve bacaklarınıza yeterli kan gitmez ve periferik damar hastalığı ortaya çıkar. Yürürken ya da egzersiz yaparken bacaklarda ağrı hissedersiniz. Bazı insanlarda ise ayak ve bacaklarda hissizlik, karıncalanma ya da geç iyileşen yaralar gibi belirtiler görülür. Periferik damar hastalığını önlemek ya da kontrol altına almak için ne yapabilirim? Sigara içmeyin. Kan şekerinizi ve tansiyonunuzu kontrol altında tutun. Kan yağlarınızı normal değerlerde tutmaya çalışın. Düzenli egzersiz yapın. Kan sulandırıcı ilaçlar alıp alamayacağınızı doktorunuza sorun.
Kalp krizi ve inmeyi önlemek için ne yapabilirim? Kalp krizi ve inmeyi önlemek için pek çok şey yapabilirsiniz; 1. KAN ŞEKERİNİZİ KONTROL ALTINDA TUTUN. Üç ile altı ayda bir yaptıracağınız HgA1C testi ile diyabetinizin kontrol altında olup olmadığını öğrenebilirsiniz. Bu test son 2-3 aylık kan şekeri ortalamasını verir. İdeal hedef %6.5 u geçmemelidir. Bununla beraber hipoglisemi riskiniz, diyabet komplikasyonlarınız ve eşlik eden kalp-damar sorunlarınız varsa doktorunuz sizin için daha yüksek bir hedef belirleyebilir. 2. KAN BASINCINIZI KONTROL ALTIDA TUTUN. Doktora her gidişinizde kan basıncınızı ölçtürün. Optimal kan basıncı 130/80 mmhg yi geçmemelidir. 3. KAN YAĞLARINIZI KONTROL ALTINDA TUTUN. Yılda en az bir defa kan yağlarınızı ölçtürün. İdeal değerler: LDL (kötü) kolesterol: 100 mg/dl nin altı HDL (iyi) kolesterol: Erkeklerde 40 mg/dl nin üstü, kadınlarda 50 mg/dl nin üstü Trigliserid: 150 mg/dl nin altı
4. FİZİKSEL AKTİVİTEYİ GÜNLÜK YAŞAMINIZIN BİR PARÇASI HALİNE GETİRİN. Haftanın 5 günü en az 30 dakika doktorunuzun tavsiye ettiği şekilde fiziksel aktivite yapın. Asansör yerine merdiven kullanın. Yakın yerlere araba yerine yaya olarak gitmeye çalışın. 5. YEDİKLERİNİZİN KALP DOSTU YİYECEKLER OLMASINA DİKKAT EDİN. Yulaf, tahıl, meyve ve sebze gibi lifli gıdaları almaya özen gösterin. Yüksek oranda yağ ve kolesterol içeren et, tereyağı ve yağlı süt ürünlerinden uzak durun. Trans yağ barındıran fast food lardan mümkün olduğunca az tüketmeye çalışın. 6. FAZLA KİLOLARINIZDAN KURTULUN. Fazla kilonuz varsa egzersizi artırın. Diyetisyen kontrolünde yağ ve kalori bakımından düşük beslenme programına başlayın. 7. SİGARAYI BIRAKIN. 8. İLAÇLARINIZI DOKTORUNUZUN ÖNERDİĞİ ŞEKİLDE KULLANIN.
Kalp Problemli Bir Kişi Olarak Sağlığımı Korumak İçin Yapmam Gerekenler Nelerdir? Eğer şeker hastası iseniz her gün kan şekerinizi ölçün ve kaydedin Sigara içmeyin. Her gün en az 30 dakika orta şiddette egzersiz yapın (örneğin tempolu yürüyün). Size uygun olan egzersizleri öğrenmek için doktorunuza danışın. Diyet uzmanınızın hazırladığı beslenme programına uyun. İlaçlarınızı doktorunuzun önerdiği şekilde alın. Kan basıncınızı ve kan yağlarınızı kontrol altında tutun. Meyveleri daha çok ara öğünlerde tercih etmeliyiz. Karpuz, üzüm, muz gibi çok şeker içeren meyveler yerine elma, portakal, vişne gibi meyveleri tercih edelim. (kan şekerine göre meyveleri seçebilirsiniz.) DİKKAT: Şeker hastası isek; Kan şekerimizi açlık (sabah aç karnına) ve tokluk (yemekten iki saat sonra) olarak ölçmeliyiz. Sonuçları not edip kontrolde doktorumuza (diyabet polk.) göstermeliyiz.
Hipoglisemi (şekerin düşmesi) halsizlik, titreme, solgun cilt, terleme, çarpıntı, sinirlilik ve Hiperglisemi (şekerin yükselmesi) ağız kuruluğu, bol su içme, yorgunluk, uyku hali, açlık hissi, sık idrara çıkma gibi şikayetlerle kendini belli eder. Bu duruma gelmemek için beslenmeye dikkat etmek gerekiyor. KALP KORUMA DİYETİ Serbest olan yiyecekler : Tavuk : haşlama veya ızgara (derisi yenmeyecek) Balık : haşlama veya ızgara (çok yemeyecek) Sebze : sıvı yağda pişmiş ve haşlanmış (çok yenecek) Meyve : her çeşit meyve Salata : mayonez ve sos içerenler hariç Ekmek : kepek, yulaf, çavdar ekmeği Peynir : taze çökelek peyniri Ürik asidi yüksek olan hastalarda kuru yemiş ve baklagiller sınırlanmalıdır. Diyabetik hastaların diyetlerine devam etmeleri gerekir. Az yenecekler : Unlular : ekmek, börek, pilav, makarna Tatlılar : sütlüler, bal, reçel Yoğurt : günde 125 gr (kaymağı yenmeyecek) Alkol : gün aşırı, 1-2 duble damıtık içki yada günde 1-2 kadeh kırmızı şarap Beyaz peynir : günde 3 kibrit kutusu Sığır, dana eti : yağı alınmış olarak Kesinlikle yasak olanlar : Sakatatlar : dil, ciğer, beyin,dalak Yağlar : tereyağı, kuyruk, iç yağı margarin Su ürünleri : karides, midye,ıstakoz Peynir : kaşar peyniri (özellikle eski kaşar ) Tatlılar : dondurma Etler : koyun ve kuzu eti, hamburger, sosis, pastırma, sucuk
KALP YETERSİZLİĞİ OLAN HASTALAR İÇİN ÖNERİLER Kalp yetersizliği, yaşam boyu tedavi gerektiren kronik bir hastalıktır. Nadiren, tamamen normale döner. Sağlıklı kiloyu korumak: kalp yetersizliği vücut ağırlığınızda hızlı değişikliklere neden olabilir. Birkaç gün içinde vücut ağırlığının 2-3 kg dan fazla artması kalp yetersizliğinde kötüleşme olabileceği anlamına gelir. Alınan idrar söktürücü ilaç dozunun doktor kontrolünde arttırılmasını gerektirir. Kısa zaman içerisinde istemsiz kilo kaybı da ciddi bir durumun habercisi olabilir. Yeterli miktarda kalori almamaya, hareketsizliğe veya kalp yetersizliğinden dolayı kas kitlesi kaybına bağlı gelişebilir. Ayrıca idrar söktürücü ilaç dozunuzun fazla olduğu anlamına da gelebilir. Tuz tüketimini azaltmak: kalp yetersizliği hastalarında tuz tüketimini kontrol altına almak önemlidir. Tuz tüketimini azaltmak için öncelikle masalardan ve görünür yerlerden tuzlukları kaldırmak, daha fazla sebze meyve tüketmek, yağ oranı düşük ve işlenmemiş gıdaları tercih etmek, tahıl ve balık tüketimini artırmak gerekir. Hazır reçeller ve içeceklere bile (çabuk bozulmalarını önlemek için) tuz katıldığı unutulmamalıdır. Dengeli sıvı alımı: kalp yetersizlikli hastaların günlük alması gereken toplam sıvı miktarı 1.5-2 litre civarındadır (bu miktara su, çay, kahve, meyve suları, çorbalar, süt ve gazlı içecekler dahildir). Günlük sıvı tüketimini azaltmada büyük bardak ve kupa yerine küçük bardakları tercih etmek, bir defada fazla miktarda sıvı almak yerine az miktarda gün içerisine yaymak ve suyu ve meyveleri soğuk olarak tüketmek faydalı olabilir.
Alkol tüketimini bırakmak ya da azaltmak: eşlik eden kalp hastalığı olduğunda fazla miktarda alkol tüketmek kalp hızını ve kan basıncını yükseltir. Alkol bağımlılarında, alkolik kardiyomiyopati denilen kalp yetersizliğine sebep olabilir. Genel bir öneri olarak günlük alkol tüketiminin 1-2 bardağı geçmemesi önerilir (bir bardak içecek tipik olarak bir şişe bira veya bir kadeh şarabı veya benzer miktarda alkol içeren eşdeğerlerini ifade eder). Kalp yetersizliğine bağlı şikayetler ciddi ise alkol tüketiminden tümüyle uzak durulmalıdır. Potasyum alımını dengelemek: kalp yetersizliği için idrar söktürücü ilaç kullanıyorsa potasyum kaybı olabilir. Bu durumda doktorunuz ilaçlarda değişiklik yapabilir veya muz, portakal, kuru erik, soya fasulyesi, patates, kavun, karpuz ve balık gibi potasyumdan zengin gıdaları tüketilmesini önerebilir. Potasyum düzeyi yüksekse potasyum kısıtlayıcı diyet de önerilebilir. Yağ ve kolesterolü kontrol etmek: diyetin meyve, sebze, balık, kümes hayvanlarının eti, yağsız et, tahıl ve soyayı yeterli oranda içermesine ve tüketilen yağların mümkün olduğu kadar doymamış yağlardan olmasına dikkat edilmelidir. NOT : Kırmızı et tüketimimiz günde 60 grdan fazla olmamalıdır. Süt tüketimimiz günde günde 1 su bardağından fazla olmamalıdır. Günde 5 porsiyon meyve tüketiniz Balık tüketimini artırınız. Salatada tuz yasak. Sirke limon 1 çay kaşığı zeytin yağı kullanabilirsiniz. Derisiz beyaz et tüketebilirsiniz. Kızartma, kavurma tarzı besinler tüketmeyiniz. Alkol, sigara stresten uzak durunuz. Bol egzersiz yapınız.
KALP YETERSİZLİĞİYLE YAŞAMAYA UYUM SAĞLAMAK Doğru bir tedavi ve destek olduğu takdirde ve hastalığın durumuna göre sınırları bilmek kaydıyla kalp yetersizliği olan hastalar yapmak istedikleri faaliyetlerin çoğunu yapabilirler. Düzenli egzersiz yapmak: Kalp yetersizliği olan hastaların büyük çoğunluğunda faydalıdır. Egzersiz programına başlamadan, yapılan egzersizin miktarını artırmadan veya tipini değiştirmeden önce kalp üzerine taşıyabileceğinden daha fazla yük yüklenmediğinden emin olmak için doktora danışılmalıdır. Egzersize her zaman ısınma hareketleriyle başlanmalı ve bitirirken tempoyu yavaş yavaş düşürmelidir. Soğuk veya rüzgarlı havada ısınma hareketlerinin dışarı çıkmadan önce yapılması önerilir. Yürüyüş yapmak egzersiz için güzel bir başlangıçtır. Zaten yürüyüş yapıyorsanız, bisiklete binmeyi veya yüzmeyi deneyebilirsiniz. Her zaman yaptığınız aktiviteye yavaşça başlayın ve forma girdikçe miktar ve şiddeti tercihen artırın. Nefes darlığı, baş dönmesi, göğüs ağrısı, bulantı veya soğuk terleme hissederseniz yaptığınız egzersizi hemen durdurun. Ağır bir yemekten sonra veya uzun bir açlıktan sonra egzersiz yapmayın. Hafif bir yemekten 1-2 saat sonra egzersiz yapınız. Nefes tutma, direnç ve ani hareket gerektiren egzersizlerden kaçının. Sigarayı bırakmak; kanın oksijen taşıma kapasitesini etkiler, kan basıncını artırır, damarlarda yağ birikimi ve tıkanıklık oluşumuna neden olur. Bütün bunlar kalp yetersizliğini olumsuz etkiler. Sigarayı bırakmak, hiçbir zaman geç değildir ve sigarayı bırakmak kalbiniz için çok faydalıdır. Sigarayı bırakmak için değişik yöntemler mevcuttur 1. Nikotin bandı, sakızı veya spreyi kullanmak, 2. Yavaş yavaş günlük içilen sigara miktarını azaltmak, 3. Yemek sonrası sigara içmek yerine dişleri fırçalamak, 4. Sigara içilen ortamlardan uzak durmak, 5. Elinizi ve ağzınızı sakız çiğneyerek veya kağıt karalayarak oyalamak,
6. Egzersizi artırmak ve daha aktif bir hayat sürmek, 7. Küllüğü boşaltmamak (bu size ne kadar çok sigara içtiğinizi ve ne kadar kötü bir koku yaydığını hatırlatacaktır), 8. Özellikle sigara içenler olmak üzere aile bireylerini sigarayla mücadeleye dahil etmek başarı şansınız artacaktır. Seyahat etmek: kalp yetersizliği kontrol altında ise hafif orta seviyeli seyahat için bir engel yoktur. Uzun süreli seyahatlerde özellikle oturur vaziyette durmak ayak bileklerinizde şişmelere ve bazen kramplara neden olabilir. Ayakları düzenli olarak hareket ettirmek faydalı olabilir. Bazı durumlarda doktorunuz seyahat sırasında damarlarınızda pıhtı oluşumunu önlemek için diz üstü destek çorapları giymenizi önerebilir. Seyahate çıktığınızda bütün ilaçlarınızı yanınıza almanız gerekmektedir. Araç kullanmak: kalp yetersizliği olan çoğu kişi güvenli bir şekilde araç kullanabilir ancak daha önce ritim bozukluğuna bağlı bilinç kaybı (bayılma) öyküsü olanlar doktoruna danışmalıdır. Şoförlük yapanların durumlarını gözden geçirmek gerekebilir ayrıca bazı ülkelerde kalp yetersizliği olanların şoförlük yapması yasaktır. Kalp pili olması genellikle araç kullanmaya ve şoförlük yapmaya engel değildir. Çalışmak: çoğu kişide kalp yetersizliği yeteri kadar tedavi ve kontrol edilebilir ve hastalar uzun yıllar tam zamanlı olarak çalışmaya devam edebilirler. Kişi özelinde bakıldığında çalışabilmeyi kalp yetersizliğinin sebebi, ciddiyeti ve kişinin yaptığı iş belirler. İşinizin çalışma saatlerinde veya ağırlığında değişiklik yapılması gerekebilir. İşinizde giderek daha fazla zorlanmaya başlarsanız tedavinizde değişiklik gerekip gerekmediği konusunda doktorunuza danışabilirsiniz ve/veya iş ortamınızda durumunuza uygun değişiklik yapılabilip yapılamayacağı konusunda işvereninize başvurabilirsiniz. Aşılanmak: grip ve zatürre gibi enfeksiyonlar kalp yetersizliğini olumsuz yönde etkileyebilir. Grip ve zatürreye karşı koruma sağlayacak güvenli aşılar mevcuttur.
KORONER ANJİOGRAFİ SONRASI YAPILMASI GEREKENLER 1. Hastanıza yatağa yattığı andan itibaren 2 ile 3 litre suyu 2 saat içinde içermeniz gerekmektedir. 2. Hastanın kasığındaki kum torbaları 6 saat kalacaktır. 3. Anjiografi olan hastanın anjio yapılan bacağını hareket ettirmemesi, katlamaması gerekmektedir. 4. Anjiografi olan hastanın tuvalet ihtiyaçlarını yatağında gidermesi gerekmektedir. Hastanız bayan ise yattığı odada bulunan tuvaletlerde sürgü bulunmaktadır. Hastanız erkek ise çalışan personelden ördek temin edebilirsiniz. 5. Hastanız anjio sonrası yatağına yattıktan 2 saat sonra yemek yiyebilir. 6. Hastanıza stend uygulandıysa kasığındaki iğne 4 sat sonra doktor tarafından çekilecektir. Bu sürede hastanın bacağını hareket ettirmemelidir. İğne çekildikten sonra hastanın kasığına konulan kum torbaları 6 saat kalacaktır. 7. Hastanızın sonuçları ve taburculuğu akşam 16.00-17.00 saatleri arasında yapılan doktor vizitinde belli olacaktır.
Önemli Notlar
Önemli Notlar
Hoşgörü Sıhhat Getirir T. C. SAĞLIK BAKANLIĞI TÜRKİYE KAMU HASTANELERİ KURUMU Sakarya İli Kamu Hastaneleri Birliği Genel Sekreterliği Sakarya Üniversitesi Eğitim ve Araştırma Hastanesi