Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı SUUDİ ARABİSTAN ÇALIŞMA ZİYARETİ 31 Ocak -06 Şubat 2016
Ziyarete Katılanlar Adı Soyadı : İbrahim Halil ÇOMAKTEKİN, Amasya Valisi İbrahim ŞAHİN, Samsun Valisi Cevdet CAN, Tokat Valisi Yusuf Ziya YILMAZ, Samsun Büyükşehir Belediye Başkanı Mevlut ÖZEN, OKA Genel Sekreter İ.Ethem ŞAHİN, OKA PPKB Başkanı Konu: Suudi Arabistan Çalışma Ziyareti Görev Yeri : Riyad-Cidde RAPOR ÖZETİ: Her geçen gün Arap turistlerin ilgisinin katlanarak arttığı ve özellikle son yıllarda Arap turistlerin ilgi odağı haline gelen Karadeniz Bölgesi, doğu kesimlerden Orta Karadeniz Bölgesi'ne doğru yaşanan turizm hareketliliği ile ülke ekonomisine önemli bir katkı sağlamaktadır. Orta Karadeniz Bölgesi'ni ziyarete gelen Arap yatırımcıların, turizm acentesi yetkililerinin ve gazetecilerin sayısı her gün artmakta ve bu durum uluslararası platformlarda Orta Karadeniz Bölgesi'nin bilinirliğini olumlu yönde etkilemektedir. Bölgenin iş ve yatırım imkânlarının, ilgili kuruluşlarla işbirliği halinde ulusal ve uluslararası düzeyde tanıtımını yapmak veya yaptırmakla görevli Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı (OKA) nın geçmiş senelerdeki kültür ve turizm konusunda markalaşma çalışmalarının devamı niteliğinde Körfez ülkelerine yönelik tanıtım ve turizm konusundaki faaliyetlerini pekiştirmek ve ortak iş imkanlarını yerinde tespit etmek ve bütüncül turizm stratejilerinin oluşturulmasına ilişkin görüş alışverişinde bulunmak üzere Amasya, Samsun ve Tokat Valileri, Samsun Büyükşehir Belediye Başkanı, OKA çalışanları ve turizm sektörü temsilcilerinden oluşan heyet 31 Ocak-6 Şubat 2016 tarihleri arasında Suudi Arabistan'ın Riyad ve Cidde şehirlerinde temaslarda bulunmuştur. Gerçekleştirilen temaslar kapsamında diplomatik ve ticari temsilcilikler ziyaret edilmiş, İlam Kalkınma Bankası ve Cidde Ticaret Odası nda görüşmeler yapılmıştır. Ayrıca Arap iş ve turizm yetkilileri ile lki 02 Şubat 2016 tarihinde Riyad da Narcissus Hotel de; ikincisi ise 04 Şubat 2016 tarihinde Cidde de Jeddah Hilton da düzenlenen iş-tanıtım toplantıları gerçekleştirilmiştir. Ayrıca, program çerçevesinde 3-5 Şubat 2016 tarihlerinde Cidde'de gerçekleştirilen Cidde Uluslararası Seyahat ve Turizm Fuarı'nda açılacak stant ile Orta Karadeniz Bölgesi ziyaretçilere tanıtılmış, fuar açılışına katılım sağlanmıştır. Bu raporda birinci bölümde Suudi Arabistan ile ilgili temel bilgiler özetlenmiş, ikinci kısımda yapılan temaslar hakkında bilgiler verilmiş ve son bölümde de öneri ve tespitler özetlenmiştir.
1. BÖLÜM: SUUDİ ARABİSTAN HAKKINDA BİLGİLER KÜNYE Resmi Adı: Suudi Arabistan Krallığı Nüfusu: 30,7 milyon (2014) Yönetim Biçimi: Krallık Devlet Başkanı: Salman bin Abdel-Aziz el-saud (23 Ocak 2015 itibariyle) Resmi Dil: Arapça Para Birimi: Suudi Arabistan Riyali (SR) Para Kuru: 1 USD = 3.75 SR (22 Aralık 2015 itibariyle) Saat Farkı: Kış saati uygulaması sırasında Türkiye saatinden 1 saat ileri Yaz döneminde Türkiye ile aynı Yüzölçümü: 2.150.000 km2 Etnik Yapı: Arap (%90), Afro-Asyalı (%10) Dini Yapı: Şii Müslüman (%10-15), Sünni Müslüman (%85-90), Diğer Resmi Tatil Günleri: Cuma, Cumartesi Başlıca şehirleri: Riyad (Başkent), Cidde, Mekke, Medine, Dammam, Taif BÖLGELERİ Ülkenin 13 Bölgesi vardır: Cizan, Asir, Necran, Doğu Bölgesi, Tebuk, Medine, Hail, Cevf, El Kasım, Kuzey Sınır Bölgesi, Riyad, Mekke (Cidde yi de içerir) ve El Baha.
EKONOMİ Petrol bulunmadan önce Suudi Arabistan ekonomisi; ticaret, tarım ve Hac mevsiminde Mekke ve Medine şehirlerine gelen hacıların harcamalarından sağlanan gelirlere bağlı iken; 1938 yılında petrolün bulunmasıyla birlikte ekonominin karakteri değişmiş, petrol ülke ekonomisinin merkezi haline gelmiş ve ülkede kalkınma ve zenginlik dönemine geçiş başlamıştır. Dünyanın en önemli petrol ekonomisi ve bugün toplam petrol rezervlerinin %16 sına sahip olan ve 90 yıl süre ile petrol gelirlerini sürdüreceği tahmin edilen Suudi Arabistan petrol fiyatlarının uluslararası piyasalarda gösterdiği iniş ve çıkışlardan doğrudan etkilenmektedir. 1936'da petrol bulunmasına kadar ekonomisi Mekke ve Medine'yi ziyarete gelen hacılara ve hurma dışsatımına bağımlı olan Suudi Arabistan'ın, bu gelirleri günümüzde de sürmekle birlikte, ekonomisinin temeli petrole dayanır. Hükümet, petrolden elde edilen gelirleri Suudi Arabistan'ı çok çeşitli bir sanayi ülkesine dönüştürmek için gerekli altyapıyı oluşturmak için kullanmıştır. Ham petrol ve petrol ürünlerinin, devlet gelirlerinin %90'dan çoğunu oluşturduğu ülkede, petrolün büyük bölümünü çıkaran ARAMCO şirketinde Suudi ailesinin payı 1973'te %25 iken, 1974'te %60'a, 1980'de de %100'e yükselmiştir. Basra Körfezi kıyısındaki Jubail ve Kızıldeniz kıyısındaki Yanbu'da kurulan yeni ve büyük sanayi merkezlerinde, enerji kaynağı olarak petrol yataklarından boruyla getirilen doğalgaz kullanılmaktadır. Petrol yatakları, petro-kimya sanayisi ve yapay gübre üretimi gibi sanayi kollarının yanı sıra demirçelik sanayisi, çimento sanayisi, besin sanayisi, vb. dallar hızla gelişmektedir. Tarım alanında, hükümet, besin ürünleri alanında dışsatıma bağımlılığı azaltmak için, tarım üretimini desteklemektedir. Yakın dönemde balıkçılık da gelişmeye başlamıştır. Tablo: Suudi Arabistan Ekonomisi ile ilgili Bilgiler 2011 2012 2013 2014 Nominal GSYİH (milyar ABD $) 669 727 746 752 Reel GYSİH daki Büyüme (%) 8.5 6.8 3.8 3.6 Kişi Başı GSYİH, SAGP ($) 23.594 24.911 24.816 24.495 Enflasyon, Tüketici Fiyatları (Yıllık %) 3.7 2.9 3.6 2.8 Petrol Üretimi (1000 varil/gün) 9.3 9.76 9.6 9.7 Arap Petrolü Ortalama Fiyatı ($) 107.8 110.3 106.4 102 İhracat (milyar $) 365 38 376 360 İthalat (milyar $) 132 156 165 151 Cari Hesap Dengesi (milyar $) 159 165 130 106 Uluslararası Rezerv (milyar $) 541 657 713 710 Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı, 2015 YATIRIMLAR Türkiye de yerleşik Suudi Arabistan sermayeli firmaların sayısı 2014 yılı itibariyle 486 dır. T.C. Merkez Bankası verileri ile Suudi Arabistan ın ülkemizdeki doğrudan yatırımları 1.4 milyar dolar düzeyindedir. Söz konusu firmaların bir kısmı imalat sanayisinde faaliyet gösterirken diğerleri elektrikli makine ve cihaz imalatı, taşımacılık ve ulaştırma faaliyetleri, gıda ürünleri imalatı, tekstil imalatı, kâğıt ve
kimyasal madde imalatı, mali aracı kuruluş faaliyetleri, inşaat, dış ticaret, perakende ticaret, gayrimenkul, otel ve lokanta işletmeciliği ile tarım gibi alanlarda yer almaktadırlar. Suudi Arabistan ın Türkiye deki önemli yatırımları arasında 2005 yılında Saudi Oger e bağlı olan Dubai merkezli Oger Telecom tarafından Türk Telekom un %55 hissesinin satın alınması, Suudi Arabistan gıda şirketi Savola tarafından Yudum Gıda nın National Bank of Kuwait ten satın alınması yer almaktadır. Ayrıca 2007 yılında Petkim in %51 hissesini satın alan konsorsiyumda Suudi Arabistanlı Injaz Projects de yer almakta olup Saudi Basic Industries Corporation (SABIC) ile Başer Petrokimya ortaklığı ile Sabic Polimer Endüstrisi A.Ş. kurulmuştur. National Commercial Bank of Saudi Arabia (NCB), Ülker Grubu ile Boydak Grubu'nun ortak olduğu katılım bankası Türkiye Finans'ın %60 hissesini satın almıştır. Suudi NCB bu hisseler karşılığında karşılığında 1 milyar 80 milyon dolar ödemiştir. TÜRKİYE-SUUDİ ARABİSTAN DIŞ TİCARETİ Tablo: Türkiye-Suudi Arabistan Dış Ticaret Rakamları Yıl / Milyon $ İhracat İthalat Hacim Denge 2010 2.217 1.380 3.597 837 2011 2.764 2.001 4.765 763 2012 3.676 2.171 5.847 1.505 2013 3.191 2.015 5.206 1.176 2014 3.047 2.343 5.390 704 2010 2.217 1.380 3.597 837 Kaynak: TÜİK, 2015 Tablo: Suudi Arabistan a İhracatımızda Öne Çıkan ilk 10 Ürün (Milyon $) GTİP Ürünler 2012 2013 2014 5702 Dokunmuş halılar, yer kaplamaları (kilim, 314,519 313,270 359,465 sumak, karaman vb) 2710 Petrol yağları ve bitümenli minerallerden 89,028 21,608 196,970 elde edilen yağlar 8504 Elektrik transformatörleri, statik 81,982 223,987 128,874 konvertisörler, endüktörler 7214 Demir/çelik çubuklar (sıcak haddeli, 427,299 293,127 121,353 dövülmüş, burulmuş, çekilmiş) 6802 Yontulmaya, inşaata elverişli işlenmiş taşlar 84,920 93,287 108,272 (kayagan hariç) 9403 Diğer mobilyalar vb. Aksam, parçaları 50,297 59,679 87,618 7216 Demir/alaşımsız çelikten profil 131,731 94,096 70,948 6204 Kadın/kız çocuk için takım, takım elbise, 74,255 67,695 69,858 ceket vs. 1905 Ekmek, pasta, kek, bisküvi vs. İle boş ilaç 42,313 40,641 51,090 kapsülü mühür güllacı vs. 7308 Demir/çelikten inşaat ve aksamı 42,937 42,868 48,821
Kaynak: Trademap, 2015 Tablo: Suudi Arabistan dan İthalatımızda Öne Çıkan ilk 10 Ürün (Milyon $) GTİP Ürünler 2012 2013 2014 3902 Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri (ilk 1001,554 938,672 1020,533 şekillerde) 3901 Etilen polimerleri (ilk şekillerde) 594,153 605,577 605,071 2905 Asiklik alkoller 92,565 114,614 193,539 2902 Siklik hidrokarbonlar 99,330 73,585 122,551 7601 İşlenmemiş alüminyum 0,173 0,567 79,361 2915 Doymuş asiklik monokarboksilik asitler vb. 26,660 29,296 49,006 Türevleri 2710 Petrol yağları ve bitümenli minerallerden 115,485 0,837 40,035 elde edilen yağlar 3906 Akrilik polimerleri (ilk şekilde) 0,003 0,008 36,993 3105 Azot, fosfor ve potasyum gibi; iki/üçünün karışımları 3907 Poliasetaller, diğer polieterler, epoksit-alkid reçineler vb (ilk şekilde) Kaynak: Trademap, 2015 18,151 13,858 26,133 21,072 31,937 23,783
TURİZM Ülkedeki turizm sektörün regülatörü ve başkanlığını Prens Sultan bin Salman bin Abdulaziz in yürüttüğü Suudi Turizm ve Antik Eserler Komisyonu (SCTA) büyümeyi ve yatırımları sürdürme amacıyla strateji geliştirme ve uygulamadan sorumludur. 2014 yılında ülkeyi 14.41 milyon turistin ziyaret ettiği ve Dünya Seyahat ve Turizm Konseyi (WTTC) verileri ile bu rakamın 2024 te 20.65 milyona ulaşacağı tahmin edilmektedir. WTTC ye göre sektör 2013 yılında ülke ekonomisine %4.3 oranında katkıda bulunmuştur. GSYİH nın 31.94 milyar dolar denk gelen bu katkının; 2024 te 52.71 milyar dolara ulaşması beklenmektedir. Körfez Bölgesi Ülkelerinin Yıllara Göre Yurtdışı Turizm HarcamalarıYolcu (Bin Kişi) Harcamalar (Milyon $) Ortadoğu Bölgesi ndeki Arapların turizm hareketinin %75 i halen bölge içi turizm olarak gerçekleşmektedir. Körfez ülkelerinin bölge dışı turist sayısının %60 nı, toplam dış harcamaların da %75 ini gerçekleştirdikleri bilinmektedir. Suudi Arabistan, BAE ve Kuveyt dışarıya en çok turist gönderen ana turist kaynakları iken, Katar ve Umman gelişen pazarlardır. Bahreyn ise çok az bir paya sahiptir.suudi Arabistan da turizm; hac, iş ve Körfez ülkeleri aralarında gerçekleştirilen eğlence turizmi olarak üç şekilde ele alınmaktadır. Suudi Arabistan ı her yıl hac ve Umre ziyareti amacıyla yaklaşık 5 milyon müslüman ziyaret etmektedir. Suudi Arabistan ülkemize gelen turist sayısı 2013 yılında 234.220 iken; bu sayı 2014 yılında 341.786 ya ulaşmıştır. Körfez ülkelerinin popüler seyahat noktaları Körfez Ülkeleri vatandaşları, Ortadoğu dışında en çok Avrupa, Asya ve Asya-Pasifik bölgelerine gitmektedirler. 2010 yılında Avrupa, Körfez ülkeleri pazarının %49 luk payına sahip olmuştur. Bu da yaklaşık 5 milyon turist demektir. İngiltere, Almanya, İsviçre ve İtalya en çok tercih edilen ülkelerdir.
Körfez ülkelerinin en çok ziyaret ettikleri popüler destinasyonları gösteren tabloda Türkiye nin Suudi turistler için 4., Kuveytli turistler için 5. olduğu, Diğer Körfez ülkelerinde ilk 5 te yer almadığı görülmektedir. Buna karşın Malezya ve Tayland tüm Körfez ülkeleri için en önemli destinasyonlar olarak görülmektedir. Körfez Arapları, seyahat harcamaları yüksek turist gruplarıdırlar. Harcamalarında %54 ile uçuş masrafları başta gelirken seyahatlerinde aktivite olarak alışveriş ilk sırada gelmektedir. Kozmetik, çamaşır, tekstil ve ayakkabı en çok satın alınan ürünler olup gümüş ve altın takılar da tercih edilmektedir. Aşağıdaki tabloya göre harcamaları en yüksek grup Bahreynli turistlerse de toplam nüfusları düşük olduğundan Suudi turistler nüfusları itibarıyla en önemli hedef grubu oluşturmaktadırlar. Ortalama seyahat harcaması, Bölge-İçi ve Uluslararası
2. BÖLÜM: TEMASLAR Ziyaret programı kapsamında ilk olarak 01 Şubat 2016 günü Riyad da çalışmalar yapılmıştır. Samsun daki golf sahası inşaatları ile bir mukayase gerçekleştirmek üzere Riyad da bulunan özel bir golf sahası gezilerek, tesis özellikleri ve kapasitesi hakkında yetkililerden bilgi alınmıştır. Aynı gün, Riyad ın kültürel turizm alanı olarak geliştirdiği Deriye Kalesi ve civarında altyapı faaliyetleri ve çevre düzenlemeleri incelenmiştir. Programın ikinci gününde Riyad Narcissus Hotel de Türk Hava Yolları ile işbirliği halinde bir turizm tanıtma toplantısı düzenlenmiştir. Riyad da faaliyet gösteren 30 un üzerindeki turizm acentası ve yatırımcısının katıldığı toplantıda bölgemize turizmin nasıl geliştirileceği ele alınmış ve bölgemizin bir tanıtım sunumu yapılmıştır. Programın üçüncü olan 03 Şubat 2016 tarihinde Cidde de temaslarda bulunulmuştur. İlk olarak İslam Kalkınma Bankası Başkan Yard. Sn. Dr. Ahmet TIKTIK ziyaret edilmiştir. Suudi Arabistan iş ortamı ve ülkemize ilişkin yaklaşımlar konusunda kendisinin görüş ve tavsiyeleri alınmıştır.
Aynı gün, Yönetim Kurulu üyelerimiz Cidde Ticaret Odası Bşk.Yrd Ziad Bassam'ı ziyaret etmişlerdir. Cidde Başkonsolosu Sn. Fikret Özer in ve Cidde Ticaret Ataşesi Bilge Dönmez in de katıldığı Cidde Ticaret Odası'nda yapılan görüşmenin ana gündemi Samsun'a direkt uçuşlar olmuştur.
03 Şubat 2016 tarihinde Yönetim Kurulu heyetimiz Ajansımızın bir stant ile katılımcı olduğu Cidde Seyahat ve Turizm Fuarı JTTX6 nın açılışına katılım sağlamıştır. Cidde Fuarı'nın açılışını Cidde Belediye Bşk. Hani Abu Ras, Samsun Valisi İbrahim Şahin ile birlikte yapmıştır. Açılışın ardından Yönetim Kurulu üyelerimiz fuar standlarını birlikte gezdiler.
Ajansımızın Cidde Seyahat ve Turizm Fuarı JTTX6'daki standı yoğun ilgi görmüştür.
Ziyaret programı kapsamında 04 Şubat 2016 günü Cidde Hilton Hotel de turizm tanıtım toplantısı yapılmıştır. Riyad da yapılana benzer olarak Türk Hava Yolları ile işbirliği halinde 20 kadar turizm acentesi ve yatırımcısına bölgemizin bir tanıtım sunumu yapılmıştır.
3. BÖLÜM: DEĞERLENDİRME Heyetimizin ziyaret programı sonucunda bölgemizde son yıllarda dikkat çekici şekilde artan körfez ülkelerinden kaynaklı turizm konularında Bölgemizde yürütülen ve planlanan çalışmalara yön verecek bilgiler edinilmiştir. Ziyaret sonucunda yapılan değerlendirmeler aşağıdaki şekildedir: Turizm ilişkilerinin geliştirilmesi için doğrudan muhataplara temas edilmesi son derece faydalı olmuştur. Bölgesel düzeyde ele alınacak bir husus olmamakla beraber iki ülke arasında vize muafiyetinin bulunmayışı ciddi bir mesele olarak ortaya çıkmıştır. Suudi vatandaşlarının beraberinde getirdikleri hizmetçi, bakıcı gibi diğer ülke vatandaşı kişlerin vize sorunu yaşadıkları belirtilmiştir. Bu nokta ülkemizin e-visa benzeri uygulamalarının olması ayrıca yurtiçinde emniyet müdürlükler üzerinden vize temdit imkanının bulunması bu durumu telafi edici yöndedir. Ülkemizdeki ürünlerin tanıtımını ve pazarlanma imkânlarını artırmak üzere fuar katılımlarının gerekliliği gözlenmiştir. JTTX6 fuarındaki ilgi son derece memnuniyet verici bulunmuştur. Bu anlamda fuar kapsamında doğrudan vatandaşlara ulaşılması son derece faydalı olmuştur. Öte yandan tüketicilerin beklentisine uygun somut ürün ve paketlerle turizm profesyonellerine de ulaşıp onları bölgemizde iş yapmaya ikna etmek de çok önemlidir. Ulaşım imkanlarının geliştirilmesi ve kolaylaştırılması açısından Samsun a direkt uçuşların sağlanması gündemin ilk sırasında yer almaktadır. Yine business class uçuş hizmetinin sağlanması da Körfez ülkelerinden gelen talepler arasındadır. İşadamları ile yapılan toplantılar da bölgenin iş ortamının ele alınması ve kalıcı temasların kurulması açısından gayet yararlı olmuştur. Bu tarz etkinliklerin konu bazlı olarak sürdürülmesinin olumlu sonuçları olacaktır. Bu program dahilinde yetkililer ile yapılan görüşmeler esnasında ve saha ziyaretlerinde yapılan sunumlarla Ajansımızın yurtdışında tanıtımına da önemli katkıda bulunulmuştur.