AYLIK BÜLTENLER SERİSİ Ekim, 2012 Sayı : 2 KONU : Yazı Becerisi İçin El Becerisi Sevgili Velilerimiz, Bu dönem, çocuklarımızın okuma ve yazma becerilerinin geliştiği ve bundan keyif almaları için okulda desteklendikleri bir dönem. Bu süreci evde destekleyebilmeniz için yapabileceklerinizi paylaşmak üzere hazırladığımız bültenden yararlanmanızı ve keyif almanızı dileriz. Bebeklik döneminden itibaren el kasları yapılan hareketlerle; küçük objeleri yakaladıkça, kavradıkça yazı yazmak için hazır hale gelmeye başlar. Bir çocuğun el kaslarının gelişimini şunlardan anlayabiliriz; İnce motor görevlerden hoşlanıp hoşlanmadığından, El becerisi gerektiren işlerde özenerek ya da özensiz davranmasından, Avuç içinde oluşan kavisten, (oluşmuşsa kalemi daha rahat tutacaktır) Kalem tutarken çok sıkıyor ya da çok serbest bırakıyorsa, Yazarken bileğini kullanıp kullanamasından, Küçük objeleri tutmak için masa, göğüs ya da diğer ele ihtiyaç duyup duymadığından, El kullanımı için tercihinin olup olmamasından. 1 EL-GÖZ KOORDİNASYONU Bu beceriyi el-göz hareketlerini koordine etme, eş zamanlı yönlendirebilme becerisi olarak tanımlayabiliriz. Eller yazı yazmada olduğu gibi ince motor beceriyi yerine getirmek için birlikte çalışırken, gözlerin de el ve parmakların hareketine rehberlik etmesi önemlidir. Vücudun hareketleriyle veya vücudun bölümleri ile görmeyi koordine etme yeteneğidir. Gelişimi kaba motor kasların gelişmesi ile paralel bir seyir gösterir. Eğitimciler olarak hepimiz yazı yazma için parmakların güçlenmesinden bahsederiz fakat bunun ilk aşamaları kol kaslarının dirsek hareketlerinin,
bilek hareketlerinin gelişmesidir. Bu sebeple; kalem tutmada ve kalemle yapılan faaliyetlerde zorlanan bir çocuğun öncelikle kaba motor gelişimini izlemek ve desteklemek önemlidir. Bu zorlukla karşılaşan çocuğa sürekli yazı ve çizgi çalışmaları yüklenmesi durumu çok daha zorlaştırabilir ve başka zorlukların çıkmasına sebep olabilir. Bunu şöyle de açıklayabiliriz; 3 kilo ağırlığı taşıyabilen bir çocuğa 7 kilo yük verdiğinizde reddedebilir, kendini taşıyabilmek için çok zorlayabilir ki bu da hem fiziksel hem ruhsal hayatta zorluk yaşayabilir, taşırken çok zorlandığı için yükü sık sık bırakmak zorunda kalabilir ve taşıdığı şey zarar görebilir vb. O zaman öncelikle taşıma becerisinin artması için iyi tanımak ve gücünü artırmak gereklidir. Yani, yazı yazmayı sevebilmesi için önce sabrın, sonra da büyük kaba becerilerden ince motor becerilere doğru bir gelişimin takip edilmesi ve desteklenmesi şarttır. DOĞRU OTURMA BİÇİMİ Duruş bozuklukları ve bunlardan kaynaklanan kötü oturuş biçimleri el becerilerini ve yazı aktivitelerini etkiler. Çocuk kol ve ellerini, üst gövdeyi ne kadar çok desteklemek zorunda kalırsa parmak ve el hareketleri de o kadar kısıtlanır. Bu da elin daha kolay ve çabuk yorulmasına sebep olur. Çocuk omuzları rahat bir şekilde, masanın önünde düz oturmalı, masanın ve sandalyenin yüksekliği, çocuğun ayakları yere tamamen temas edecek şekilde olmalıdır. Dirsek kaldırılmaz, el yazma yüzeyi üzerine basınç uygulamaz ve omuz eli aşağı itmez. Solak çocukların ise yazma duruşu konusunda daha çok desteğe ihtiyaçları vardır. Solak kişiler yazıyı eliyle kolaylıkla kaydırabilir ve yazının üstü kapanır. Kalemin arka ucu, sol dirseği işaret etmeli ve yazı materyali hafifçe sağa eğilmelidir. Sağ el sayfayı sağ kenarından ortasından değil- tutmalıdır. İlköğretimde Okuma-Yazma Konusunda Nasıl Zorluklar Yaşanabilir? Satıra yazı sığdırma, bastırarak ya da silik yazma, çabuk yorulma, eğik yazamama vs. Yazı çalışmalarında çok sıkılma, Ters okuma Yavaş okuma Atlayarak okuma Kendinden tamamlayarak okuma Gibi sıkıntıları gözlemleyebiliriz. Okulda bahsettiğimiz alanlarda sıkıntı yaşayan çocuk, oyun ve denge hareketlerinde zorlanıyor, düz çizgi üzerinde yürümede sıkıntı yaşıyor, makasla kesmekten hoşlanmıyor ya da yapamıyor, sık sık sakarlık yapıyor, sınırlı boyamalarda çok sıkılıp sık sık taşırıyor, atılan topu tutma ve topu hedefe atmada da zorluk yaşıyorsa el göz koordinasyonu alanında gelişme ihtiyacı olduğunu söyleyebiliriz. 2
Yapılabilecek etkinlikler ; Kabı bir parmak kalana kadar sıvı ile doldurma Denge yürüyüşleri Labuta top atma Sepete top atma Üfleme çalışmaları(tüy,top,mum vb.) Top atma-tutma Sandalyelerden, eşyalardan labirent oluşturarak içinde ilerleme Sıçrama oyunları Balonu yere düşürmeden zıplatma oyunu Emekleyerek ilerleme Sürünerek ilerleme Traş küpüğü, kum, irmik vb. üzerinde serbest çalışmalar (messy play) İpe boncuk dizme Mandal açıp kapama Bağcık bağlama Düğme ilikleme Fermuar açıp-kapama Pirinç-nohutu ayırma Hamur yoğurma Birlikte kurabiye vs. yapma Kağıt yırtma Kesme çalışmaları Çizilen şekli yırtarak çıkarttırma Jenga, Mikado, Penguin, skribi gibi kutu oyunları Tenis, basketbol, yüzme, jimnastik gibi sportif faaliyetler Küp ve legolarla oynama: Küpleri, plastik karton kutuları üst üste koyarak kule yapma oyunları oynayabilir; legoları takıp çıkararak çeşitli şekiller yapıp yapabilirliği arttıkça daha küçük parçalara geçebilirsiniz. Oyun hamuruyla oynama: Oyun hamuruyla veya kille şekiller yapma, yuvarlama, parmakları kullanarak koparma oyunları oynayabilirsiniz. Parmak kuklaları: Parmak kuklalarıyla oyunlar hem parmaklarını kullanabilmesi geliştirecek hem de dil gelişimi için faydalı olacaktır. Parmakların boyanması ile de kuklacılık oynanabilir. Yap-boz yapma: Yaşına uygun yap-bozlar ince motor gelişimi ve el-göz koordinasyonu için oldukça faydalı oyuncaklardır. 3
Parmak boyama: Sizin çizdiğiniz şekilleri boyama, parmak boyası kullanarak geometrik şekilleri çizme etkinlikleri yapabilirsiniz. Boyama çalışmaları: Pastel,suluboya ya da kuru boyalarla boyama etkinlikleri kalem tutma becerisini geliştirecektir Önce büyük alanları zamanla daha küçük ve sınırlı alanları boyamasını bekleyebilirsiniz. Kesme yapıştırma çalışmaları: Dergi, gazetelerden ilgisini çeken resimleri kesip yapıştırarak kolaj çalışmaları yapabilirsiniz. İpe boncuk dizme: İpe farklı büyüklükte boncuk, makarna, düğme dizerek kolye yapabilirsiniz. Önce büyük delikleri olan nesnelerle başlamalı, bu beceri geliştikte daha ufak boncuklara geçebilirsiniz. Baş ve işaret parmağını kullanarak küçük nesneleri toplama oyunları: Tepsiye minik nesneleri ( Küçük nesneler bulmakta zorlanıyorsanız mercimek,fasulye, nohut gibi ufak taneli yiyecekleri kullanabilirsiniz. Küçük objeleri mutfak maşası ile toplama oyunu oynayabilirsiniz. Delgeç kullanarak kağıtta delik açmak, kağıt şekerleri açmak, kalemtraş kullanarak kalem açmak, kağıt buruşturmak, kesmek, giysi-havlu katlamak, düğme, fermuar, çıt-çıt açma kapatmak gibi deneyimleri oyun şeklinde yaşamasına fırsat verebilirsiniz. Oyuncak çivi tahtası varsa bunun çivilerini ya da küçük boncukları kullanabilirsiniz. Küçük nesneleri döküp bunları baş ve işaret parmağını kullanarak kavonoza doldurma oyunu oynayabilirsiniz. Benzer çalışmayı baş ve işaret parmağını kullanarak kavanozdan bu küçük nesneleri çıkarıp tepsiye koyma şeklinde de oynayabilirsiniz. Kurmalı oyuncaklar: Kurmalı oyuncakları ya da müzik kutularını onun çalıştırması için teşvik edebilirsiniz. Mikado: Masaya döktüğünüz tahta çubukları diğerlerini hareket ettirmeden toplama şeklinde oynayabilirsiniz. Aynı oyunu kibrit çöpleriyle ya da çöp şiş sopalarıyla bile oynayabilirsiniz. Kavanozları açıp kapama: Evdeki çok sıkı kapatılmamış kavanozları sizin için açıp kapatmasını isteyebilirsiniz. Kavanoz kapakları çocuğunuzun ellerini kapsayacağı büyüklükten geniş olmamalıdır. 4 Değişik yüzeyler üzerine parmakla şekiller yapması istenilebilir. Örneğin;kuma, duvara parmakla şekiller çizmesi istenilebilir. Duvara büyük bir kağıt yapıştırıp bunun üzerine boyama yapmasını isteyebilirsiniz. Bu tip çalışmalar omuz ve bileği de güçlendirecektir. Traş köpüğünü bir yüzeye sıkarak çocuğun parmaklarını kullanarak resim yapmasını isteyebilirsiniz. Mıknatıs parçaları ile belirli bir uzaklıktan metal eşyaları toplama oyunu oynayabilirsiniz.
Kaynak: Yazı Yazma Nasıl Öğrenilir?, Stabilo Prof.Dr. Yahya Karaman Makalesi, Prof.Dr. Ömer Arifoğlu Makalesi, Psikiyatrist Doç. Dr. Muzaffer Çetingüç Makalesi. Yrd. Doç. Dr. Nur Akçin Makalesi, Özel Üsküdar SEV İlköğretim Okulu Rehberlik ve Psikolojik Danışma Servisi 5