LKÖRETM ÖRETMENLERNN MESLEK BENLK SAYGISI VE DOYUMLARI ARASINDAK LKNN DEERLENDRLMES

Ahi Evran Üniversitesi Kırehir Eitim Fakültesi Dergisi (KEFAD) Cilt 7, Sayı 2, (2006), 345-358 345 LKÖRETM ÖRETMENLERNN MESLEK BENLK SAYGISI VE DOYUMLARI ARASINDAK LKNN DEERLENDRLMES Nuri BALOLU Ahi Evran Üniversitesi, Eitim Fakültesi Eitim Bilimleri Bölümü,KIREHR/TÜRKYE e-mail: baloglu@gazi.edu.tr Engin KARADA Yeditepe Üniversitesi Eitim Fakültesi Eitim Bilimleri Bölümü, STANBUL/TÜRKYE e-mail: ekaradag@yeditepe.edu.tr Nihat ÇALIKAN Ahi Evran Üniversitesi, Eitim Fakültesi Eitim Bilimleri Bölümü, KIREHR/TÜRKYE e-mail: cnihat@gazi.edu.tr Tuba KORKMAZ STEK Vakfı Acıbadem lköretim Okulu, STANBUL/TÜRKYE e-mail: tgbkorkmaz@hotmail.com Geli Tarihi: 13.11.2006 Yayına Kabul Tarihi: 25.12.2006 ÖZET Bir ülkede bireysel ve toplumsal ferah düzeyine ulamanın temelini nitelikli bir eitim tekil etmektedir. Bu nitelikli eitimin gerçeklemesi büyük oranda eitim sisteminin temel öesi olan öretmenlerin çalımalarına balıdır. Eitim örgütlerinde görev alan insanlar (öretmenler) bilgi, beceri ve tutumlarını kullanarak örgütlerine emeklerini vermekte ve bu yolla eitim sisteminin amaçlarını gerçekletirmektedirler. Belirtildii gibi nitelikli bir eitimi temelini tekil eden öretmenlerin mesleki benlik saygıları ile i doyumları arasındaki iliki bu aratırmanın temelini oluturmutur. Aratırma tarama modelinde olup tabakalı örnekleme yöntemi kullanılmıtır. Aratırmanın evrenini stanbul ili Kadıköy ilçesinde bulunan ilköretim okulları oluturmaktadır. Aratırmanın örneklemini ise Kadıköy ilçesinden tabakalı örnekleme yöntemi kullanılarak seçilen 17 ilköretim okulundan olumaktadır. Aratırmada veriler Mesleki Benlik Saygısı Ölçei, Doyumu Ölçei ve Öretmen Görüme Formu kullanılarak toplanmıtır. Aratırmada sayılabilir veriler için frekans (n) ve yüzde deerleri, ölçülebilir veriler için aritmetik ortalama ( x ) ve standart sapma (ss) kullanılmıtır. Analizlerde ise baımsız örnekler için t-testi ve pearson çarpım moment kolerasyon analizi tekniklerinden yararlanılmıtır. Aratırmada öretmenlerin mesleki saygınlık düzeyleri arttıkça içsel ve dısal iki boyuttan oluan i doyum düzeylerinin dütüü bulgusuna ulaılmıtır. Eitim fakültelerinde görevli bulunan öretim üyeleri bata olmak üzere birçok kii ve kurulu öretmenlik mesleinin saygınlık düzeyini arttırmaya yönelik çalımalar yapmaktadır. Bu aratırmada elde edilen sonuçlara göre öretmenlik meslein salt saygınlıını arttırmaya yönelik çalımalar, yine öretmenlerin i doyumlarının artmasını salayacak çalımalarla desteklenmedii sürece yarar deil, aksine zarar getirecektir. Bu nedenle, ilgililerin öretmenlik mesleinin saygınlıını arttırmaya yönelik çalımaları MEB in sorumluluunda olan i doyumunu arttırıcı etkenlerle (ücret, güvenlik, sosyal haklar ) desteklenip, paralel olarak yürütülmelidir. Anahtar Kelimeler: Öretmen, Doyumu, Mesleki Benlik Saygısı AN EVALUATION OF VOCATIONAL SELF-ESTEEM AND JOB SATISFACTION OF PRIMARY SCHOOL TEACHERS ABSTRACT The main basis for having individual and social prosperity is having a high quality of education. To have a high quality of education, it depends on the work of teacher s who are in the main part of education system. The people who have duties in an educational organization (teachers) are using their knowledge, skills and attitudes and

346 lköretim Öretmenlerinin Mesleki N. Balolu, E. Karada, N. Çalıkan ve T. Korkmaz through this they actualize the perposes of the education system. Based on that research, for qualified education, the main fundamental is the relationship between teachers self-esteem and job satisfaction. The method of research is a survey method which includes layerd sampling. The study is supported by the primary schools in Kadiköy in Istanbul. The sample of research is supported by 17 primary schools in Kadıköy which are selected through the layerd sampling method. Research data is collected using a vocational self-esteem scale, job satisfaction scale and teacher s interview forms. In order to measure countable data frequency (n) and the percentages are used. To measure countable data arithmetic mean (x) and standard deviation (ss) are used. For independent models, the t-test and Pearson product moment coefficient of correlation are used for the analysis. In the research, when a teacher s vocational self-esteem increases, there is a decrease in the level of job satisfaction both internally and externally. People and instates, firstly lecturers in the faculty of education, works to increase the level of respect for the teacher s vacation. The results that are found under that research show that if studies aren t based on how to increase teachers self esteem with job satisfaction, negative results will occur. For that reason, under the responsibility of the Ministry of National Education, studies have to be done to increase teacher s vocational selfesteem through job satisfaction (payment, security, social rights ) Key Words: Teacher, Job Satisfaction, Vocational Self-esteem

Ahi Evran Üniversitesi Kırehir Eitim Fakültesi Dergisi (KEFAD) Cilt 7, Sayı 2, (2006) 347 1. BENLK KAVRAMI Benlik, bireyin kendisi hakkındaki deerlendirmelerinin tümü olarak tanımlanmaktadır. (Kulaksızolu, 2000). Super (1963) e göre benlik, bireyin kendisine ilikin algılarının bir organizasyonudur. Yazar benlik kavramını, bireyin kendisine ilikin oluturduu bir resim olarak ifade etmektedir. Benlik kavramının temelinde bireyin kendisine ilikin algıların bulunduu gibi dier insanların bireye yönelik algıları da yatmaktadır. Psikolojik açıdan benlik; bireyin çevresini algılaması, onu deerlendirmesi ve yapılandırması sonucunda yine aynı çevreye yönelik tepkide bulunmasının en önemli dayanaı olarak görülmektedir (Bacanlı, 2001). 1.1. Mesleki Benlik Kavramı Meslek insanlara yararlı mal ya da hizmet üretmek ve karılıında para kazanmak için yapılan, belli bir eitimle kazanılan sistemli bilgi ve becerilere dayalı, kuralları toplumca belirlenmi etkinlikler bütünüdür (Kuzgun, 2003). Meslek bireyin kendisini ve hayatını tanımlamasında ve adlandırmasında önemli bir role sahiptir. Meslek, bireyin kiiliini ciddi anlamda etkilemektedir. Benlik sistemiyle uyumlu bir meslek, benlii güçlendirirken; benlik sistemiyle uyumsuz bir meslek ciddi sıkıntılar yaratabilmektedir. Yine benliiyle uyumlu meslekleri icra eden insanların daha baarılı olmaları beklenirken uyumsuz bir meslei icra eden bireylerin çatıma ve doyumsuzluk yaama olasılıkları da yüksektir (Super ve Bohn, 1970). Mesleki benlik kavramı, bireyin meslekteki deneyimi aracılııyla bireye yön verir. Genel benlik kavramının geliimi, mesleki açıdan da benlik kavramını açıklamaktadır (Zaccaria, 1970). Mesleki benlik kavramı, mesleki bir tercihe dönütürülmü olsun ya da olmasın, birey tarafından meslek ile ilgili olarak benlik yüklemlerinin bir kümelemesidir. Kısaca mesleki benlik kavramı, benlik kavramının mesleki bir tercihe dönütürülmesidir denilebilir (Super, 1968). 1.2. Mesleki Benlik Saygısı Özsaygı, bireyin benlik imgesi ile ideal benlii arasındaki farkın deerlendirilmesidir. Yani bireyin kendisini nasıl algıladıı ile olmak istedii benlik arasındaki fark bize o bireyin özsaygı düzeyini verir. Bu süreçte bireyin bu farkı nasıl deerlendirdii ve bu farkın onun duygusal dünyasını nasıl etkiledii önemlidir. Benlik imgesi ve ideal benlik geliiminde görülecei gibi, bireyin kendini nasıl gördüü, yani hali hazırdaki benlik imgesi ile ulamayı arzuladıı ideal benlik arasında bir farkın olması kaçınılmazdır ve bu fark normal bir olgu olarak kabul edilmelidir (Kuzgun, 2002). Mesleki benlik kadar önemli bir dier

348 lköretim Öretmenlerinin Mesleki N. Balolu, E. Karada, N. Çalıkan ve T. Korkmaz kavramda mesleki benlik saygısıdır. Mesleki benlik saygısı, bireyin tercih ettii mesleine ilikin deerlilik yargısıdır. Bir dier ifadeyle bireyin isteyerek ya da istemeyerek benliine mal ettii meslek ile ilgili yükleme ve tanımlamalardan duyduu honutsuzluun, gururun, onurun ve saygının derecesidir (Arıcak, 1999). Bu kavram, bireyin mesleini ne kadar önemli ve deerli gördüü ile alakalıdır. Bu durumda benlik saygısı, bireysel uyumun ve ruhsal salıın ön koulu iken, mesleki benlik saygısı da mesleki uyum ve doyumun bir ön koulu olmaktadır (Arıcak ve Dilmaç, 2003). Mesleki benlik saygısı spesifik bir tutumu ifade etmektedir ve tamamen bireyseldir. Mesleki benlik saygısı özellikle meslein eitimi alma ve meslei icra etme durumlarında olan birey için daha da belirgindir. Bu kii, artık kendisini o meslein bir elemanı gibi tanımaktadır. Aynı zamanda çevresinden de bu tür geribildirimler almaktadır (Munson, 1992). Örnein öretmenlik eitimi alan bir kii, her ne kadar öretmen olmak istemese de, kendisine meslei ya da eitimi sorulduunda öretmenlik eitimi alıyorum ya da öretmen olacaım demesi bu meslein onun benliine ait bir kavram olarak yerlemeye baladıını düündürmektedir (Blustein, 1994). te benlik kavramı içinde yer alan bu kavram, mesleki benlik kavramını oluturmaktadır. Çünkü birey bu kavramla kendini tanımaktadır (Lunneborg, 1997). Kendisini bir öretmen olarak tanıyan birey, öretmenliin içerdii vasıflara balı olarak bu yönünü deerlendirecek; bunlardan honutluk ya da honutluksuz, gurur ya da utanç, onur ya da aaılık hissi duyacaktır. Mesleki benlik saygısını, bireyin mesleki benlik kavramından duyduu gururun ve saygının derecesi olarak yorumlamak da mümkündür (Sayın, 2005). Kukusuz benlik saygısında olduu gibi, mesleki benlik saygısı da bireyin önem verdii dier kiilerin ve toplumun tutumlarından etkilenmektedir. 2. DOYUMU Yaamı sürdürmek, insanın ve toplumun temel amacıdır. nsanlar yaamını sürdürebilmek için bir takım amaçlar edinir ve bu amaçlara yönelik eylemler gelitirirler. Bu nedenle de çalıma yaamına katılarak i sahibi olurlar (Baysal, 1993). denildiinde akla gelen ilk kavram i doyumudur. doyumu, ilk kez 1920 lerde ortaya atılmı asıl önemi 1930 ve 1940 lı yıllarda anlaılmıtır. O yıllardan beri endüstri ve örgüt psikolojisinin en fazla çalıılan konuları arasında i doyumu yer almaktadır. doyumu, yaam doyumu ile de ilikilidir ve bunlar bireylerin fiziksel ve ruh salıklarını dorudan etkilemektedir. doyumu ve üretkenlik arasında dorudan bir iliki olmamakla birlikte, i doyumsuzluunun yarattıı gerilim ve grup

Ahi Evran Üniversitesi Kırehir Eitim Fakültesi Dergisi (KEFAD) Cilt 7, Sayı 2, (2006) 349 uyumu sorunları da oldukça önemlidir (Ergin, 1997) Adams (1963) doyumu bireyin algıladıı girdi çıktı dengesi olarak tanımlamaktadır. Ayrıca bireyin, ücret, statü, beenilme gibi bir takım sonuçlara ulamak için zeka, eitim, deneyim ve çabadan oluan bireysel katkısını örgütüne verdiini, aldıklarıyla verdikleri arasında eitsizlik algılayan bireyin doyumsuzlua dütüünü ileri sürmektedir ( Ergenç, 1981). 2.1. Doyumunu Etkileyen Faktörler doyumunu salayan faktörlere ilikin ilk aratırma sonuçları, iin kendisinin tatmin veya tatminsizlie yol açtıı eklinde yorumlanmıtır. Ancak, zaman içerisinde bu bakı açısı deimi ve ie ilikin çevresel birçok faktörün i doyumunu etkiledii anlaılmıtır. doyumu, çalıanın iine karı genel tutumu ya da duygusal tepkisi olarak görülmektedir. Bu nedenle i doyumunu arttıran etkenler olarak ie karı olumlu tutum oluturan tüm faktörleri bu kapsamda görmek mümkündür. Ücret, güvenlik, terfi, liderlik, yönetim tarzı, çalıma koulları, arkadalık ortamı, takdir edilme ve iin kendisi gibi faktörler bunlardan belli balıları olarak görülmektedir (Savery, 1996). Birey iinde doyum bulabilir, ancak iin çevresel deikenleri tatminini azaltabilir. nsanın doasında arama ve isteklerini yenileme davranıı bulunmaktadır. Yaptıı ite daha üst düzeye doyum arayan insanlar, baka bir ie geçebilir. Bu anlamda i doyumu, bireyin iini kendisinin ekillendirdii veya kendisine uyan ii bulduu durumda ortaya çıkmaktadır (Erdoan, 1996). 3. MESLEK BENLK SAYGISI VE DOYUMU LKS Bir i, igörenin gereksinimlerini ne denli doyuracak gibi görünürse, birey için o derecede çekici olmaktadır. ten salanan doyum, gelecekle ilgili olmaktan çok, i görenin içinde bulunduu i yaamı ile ilgilidir. (Baaran 1991). Özdeleme ise igörenin iinden kopamayacak kadar ona balı olmasının anlatır. le özdeleme olumlu ve olumsuz bir duygusal balanmayı, iten doyum ise haz duymayı ya da olumlu duygusal bir durumda olmayı gösterir (Baaran 1991). Örgüt igörenin bu balılıını örgütle özdelemeye çalıır. Örgütle özdeleen kii, örgütün yararlarını kendi yararlarından üstün tutarak mümkün olduu ölçüde özverili davranır. Yöneticiler için örgütle özdemi bir igören, bulunmaz bir insan gücüdür. Çünkü, bu durumdaki bir çalıan, örgütün baarısını kendi baarısı; örgütün ilerini kendi ileri ve örgütün salıını da kendi salıı olarak görmektedir. Örgütle özdelemenin tek nedeni iten doyum olmamakla birlikte i görenin bu eilimini desteklemektedir. (Baaran 1991) Bir ülkede toplumsal ve bireysel tüm

350 lköretim Öretmenlerinin Mesleki N. Balolu, E. Karada, N. Çalıkan ve T. Korkmaz özlemlerin gerçeklemesi büyük oranda eitim sisteminin temel ögesi olan öretmen ve eitimci olmayan dier igörenlerin çalımalarına balı kalmaktadır. Eitim örgütlerinde görev alan insanlar bilgi, beceri ve tutumlarını kullanarak örgütlerine emeklerini vermekte ve bu yolla eitim sisteminin amaçlarını gerçekletirmektedirler. Kukusuz, yüksek düzeyde bir mesleki benlik saygısı ile yine aynı düzeyde bir i doyumuna sahip öretmen kitlesi sistemin amaçlarını gerçekletirmede en etkin rolü oynayan öge olacaktır. 4. PROBLEM CÜMLES lköretim Öretmenlerinin Mesleki Benlik Saygısı ve Doyumları Arasındaki liki ne düzeydedir? 5. ARATIRMANIN ÖNEM lköretim kurumları bir ülkenin geleceinin çizildii merkezleridir. Bu sebeple bu kurumların daha etkin ve verimli bir ekilde geliebilmeleri için dinamizm gereklidir. Bunu gerçekletirecek olanlar da bu kurumların en aktif çalıanları durumunda olan öretmenlerdir. Öretmenlerin mesleki benlik saygıları ne kadar yüksek olursa bu olumlu iklim sınıf içine ve dier tüm süreçlere olduu gibi örenci kaynaına da dorudan yansıyacaktır. O nedenle bu çalıma, ilköretimde görev yapan öretmenlerin mesleki benlik saygıları ile i doyumları arasındaki iliki düzeyinin belirlenip deerlendirilmesi yoluyla uygulamanın gelitirilmesi açısından oldukça önemlidir. 6. SAYILTILAR Aratırmada veri toplamak amacıyla kullanılan ölçek deneklerde anlama ve yanıtlama kolaylıı salayacak biçimde sadeletirilmitir. Veri toplama aracındaki ifadeleri tüm deneklerin doru anladıkları ve bu ölçek aracılııyla bildirmi oldukları görülerin gerçek durum ve görüleri yansıttıı bu aratırmanın temel sayıltısıdır. 7. SINIRLIKLILAR Aratırma örneklem kapsamına alınan ilköretim okulları ve 2006 2007 öretim yılındaki durumu yansıtan verilerle sınırlıdır. 7. YÖNTEM 7.1. Aratırmanın Modeli lköretim okullarında görev yapan öretmenlerin mesleki benlik saygıları ve i doyumları arasındaki ilikiyi belirlemeye yönelik, tarama modelinde olan bu aratırmada tabakalı örnekleme yöntemi kullanılmıtır. 7.2. Evren ve Örneklem Aratırmanın evrenini stanbul ili Kadıköy ilçesinde bulunan ilköretim okulları oluturmaktadır. Aratırmanın örneklemini ise Kadıköy ilçesinden tabakalı örnekleme yöntemi kullanılarak seçilen 17 ilköretim okulundan olumaktadır.

Ahi Evran Üniversitesi Kırehir Eitim Fakültesi Dergisi (KEFAD) Cilt 7, Sayı 2, (2006) 351 7.2.1. Veri Toplama Aracının Hazırlanması, Gelitirilmesi, Geçerlik ve Güvenirlik Çalımaları Aratırmada veri toplama aracı olarak Mesleki Benlik Saygısı Ölçei, Doyumu Ölçei ve Öretmen Görüme Formu kullanılmıtır. Ölçme araçlarına ilikin detay bilgi aaıda açıklanmıtır. Mesleki Benlik Saygısı Ölçei; Arıcak (1999), tarafından gelitirilen Mesleki benlik saygısı (Vocational Self-Esteem) ölçei 30 maddeden olumaktadır. Ölçein geçerlik ve güvenilirlik deerlerinin yeniden saptanması için 146 öretmen üzerinde uygulama yapılmıtır. Cronbach alpha güvenirlik katsayısı.82 olarak saptanmıtır. Sonuç olarak uygulanan ölçek 30 maddeden olumakta ve Tamamen Katılıyorum (5), Katılıyorum (4), Kararsızım (3), Katılmıyorum (2) ve Kesinlikle Katılmıyorum (1) eklinde 5 li likert tipi ölçektir. Doyum Ölçei; Weiss, Dawis, England, Lofquist (1967) tarafından çalıanların genel i doyumlarını ölçmek amacıyla gelitirilmitir. Ölçein Türkçe ye uyarlaması Özdayı (1995) tarafından yapılmıtır. Özdayı (1995) ölçein güvenilirlik katsayısını.86 olarak saptamıtır. Yirmi maddeden oluan ölçein geçerlik ve güvenilirlik deerlerinin yeniden saptanması için 146 öretmen üzerinde uygulama yapılmıtır. Cronbach alpha güvenirlik katsayısı.79 olarak saptanmıtır. Ayrıca ölçein içsel ve dısal iki faktörü bulunmaktadır. çsel tatmin; Aktivite, Baımsızlık, Çeitlilik, Sosyal statü, Ahlaki Deerler, Güvenlik, Sosyal Hizmet, Otorite, Yetenek Kullanımı, Sorumluluk, Baarı ve Yaratıcılık boyutlarında 12 maddeden, dısal tatmin ise lerleme Kanun ve Yönetmelik Uygulamaları, Çalıanlar, tibar Edebilme, Çalıma Ortamı, Bedel, Yönetim, Teknik- Yönetim boyutlarında 8 maddeden olumaktadır. Sonuç olarak uygulanan ölçek 20 maddeden olumakta ve Hiç Memnun Deilim (1), Memnun Deilim (2), Memnunum (3), Oldukça Memnunum (4) ve Çok Memnunum (5) eklinde 5 li likert tipi ölçektir. Öretmen Görüme Formu; Aratırmada öretmen görüleri yapılandırılmamı görüme formu gelitirilerek elde edilmitir. Yapılandırılmamı görüme formu: önceden belirlenmi her hangi bir soru ve doal olarak yanıtlara ilikin bir beklenti yoktur. Bu durumda aratırmacı, görüülen kiilerin belirli konulardaki görülerini belirlemeye çalıır. Görüme sırasında çalıtıı problemle ilgili özel alanlar saptarsa, daha ayrıntılı sorularla o alanları daha derinliine irdelemeyi deneyebilir (Yıldırım ve imek, 2005:120) eklinde açıklanmaktadır. Aratırmada üçüncü veri toplama aracı olarak kullanılan Görüme

352 lköretim Öretmenlerinin Mesleki N. Balolu, E. Karada, N. Çalıkan ve T. Korkmaz Formu da ilgili uzmanların inceleme ve düzeltmesinden geçirilmitir. 7.3. Verilerin Çözümlenmesi Veri toplama araçları ile elde edilen verilerin çözümlenmesinde SPSS (Stattistical For Social Sciences) for Windows Relaese 13.0 paket programından yararlanılmıtır. Aratırmada veri toplama aracı olarak kullanılan Mesleki Benlik Saygısını Belirleme Ölçei toplam 30 maddeden oluan 5 li Likert tipinde bir ölçektir. Ölçek seçenekleri ile puan aralıkları aaıda verilmitir. Ölçek Seçenekleri le Puan Aralıkları Verilen Puan Seçenekler Puanlar Aralıı Tamamen Katılıyorum 5 4.20 5.00 Katılıyorum 4 3.40 4.19 Kararsızım 3 2.60 3.39 Katılmıyorum 2 1.80 2.59 Kesinlikle Katılmıyorum 1 1.00 1.79 Aratırma kapsamında uygulanan Doyum ölçei toplam 20 sorudan olumaktadır. Kullanılan 5 li Likert ölçei, 1 den 5 e kadar olan deerlendirme ölçei olup; Mesleki Benlik Saygısı Ölçei nde olduu gibi be eit parçaya bölünmü ve her seçenee karılık gelen puan aralıkları belirlenmitir. Ölçek seçenekleri ile puan aralıkları aaıda verilmitir. Ölçek Seçenekleri le Puan Aralıkları Verilen Puan Seçenekler Puanlar Aralıı Çok Memnunum 5 4.20 5.00 Oldukça Memnunum 4 3.40 4.19 Memnunum 3 2.60 3.39 Memnun Deilim 2 1.80 2.59 Hiç Memnun Deilim 1 1.00 1.79 Aratırmada sayılabilir veriler için frekans (n) ve yüzde deerleri, ölçülebilir veriler için aritmetik ortalama ( x ) ve standart sapma (ss) kullanılmıtır. Analizlerde ise baımsız örnekler için t- testi ve pearson çarpım moment kolerasyon analizi tekniklerinden yararlanılmıtır. ve pearson çarpım moment kolerasyon çalımaları deikenler arasındaki ilikileri betimleme amacıyla bavurulan tekniklerdir (Kaptan, 1998). lköretim Öretmenlerinin Mesleki Benlik Saygısı ve Doyumları arasında hangi yönde ne düzeyde bir iliki bulunduunu belirlemek

Ahi Evran Üniversitesi Kırehir Eitim Fakültesi Dergisi (KEFAD) Cilt 7, Sayı 2, (2006) 353 amacını taıyan bu çalımada ilikinin yönü ve düzeyini saptamak için ve pearson çarpım moment kolerasyon analizlinden yararlanılmıtır. Korelasyon aratırmaları var olan durumu tasvir ettikleri için, özünde betimsel aratırmalardır (Gay, 1987). Korelasyon katsayısı deikenler arasındaki ilikinin derecesini, bu katsayının iareti (+ veya -) ise ilikinin yönünü göstermektedir. Böylece, korelasyon ilemi ile üç çeit sorunun cevaplandırılması gerekmektedir (Özdamar, 1997; Kaptan, 1998): 1. Deikenler arasında bir iliki olup olmadıı, 2. liki varsa bunun miktarının ve 3. Yönünün ne olduudur. Korelasyon katsayısının 1,00 veya Tablo-1. Aratırma Grubunun Cinsiyetlerine Ait Sonuçlar Cinsiyet N % Kadın 220 52,4 Erkek 200 47,6 Toplam 420 100,0 1,00 e yakın olması pozitif bir ilikiyi; - 1,00 veya -1,00 e yakın olması, negatif bir ilikiyi; 0,00 olması, bir ilikinin olmadıını gösterir (Gay, 1987; Büyüköztürk, 2002). Korelasyon katsayısının büyüklük bakımından yorumlanmasında üzerinde tam olarak ortaklaılan aralıklar bulunmamakla birlikte, korelasyonu yorumlamada u sınırlar sıklıkla kullanılmaktadır: Korelasyon katsayısının mutlak deer olarak 0,70 1,00 arasında olması yüksek; 0,70-0,30 arasında olması orta; 0,30-0,00 olması ise düük düzeyde bir iliki olarak tanımlanabilir (Büyüköztürk, 2002). 8. BULGULAR 8.1. Örneklem Grubuna likin Bulgular Aratırma grubunu oluturan 420 öretmenin 220 sini (%52,4) kadın öretmenler, 200 ünü (%47,6) erkek öretmenler oluturmaktadır. 8.2. Aratırmanın Alt Problemlerine likin Bulgular Tablo-2. Aratırma Grubunun Mesleki Benlik Saygı Puanları ile çsel Doyum Puanlarının Karılatırılmasına likin Pearson Çarpım Moment Kolerasyon Analizi Sonuçları Boyutlar N x SS r p Mesleki Benlik Saygısı 420 91,55 9,43-0,80 0,00 çsel Doyum 420 24,46 4,38 Aratırma gruplarının mesleki benlik saygısı ölçeinden ve içsel doyum ölçeinden aldıkları puanların pearson çarpım moment kolerasyon analizi sonuçları Tablo 2 de görüldüü gibidir. Aratırma grubunun mesleki benlik saygısı ölçeinden aldıkları puanların ortalaması 91,55, standart sapması 9,43 iken; içsel

354 lköretim Öretmenlerinin Mesleki N. Balolu, E. Karada, N. Çalıkan ve T. Korkmaz doyum ölçeinden aldıkları puanların ortalaması 24,46, standart sapması 4,38 dur. Öretmenlerin mesleki benlik saygınlıı ve içsel doyumları arasındaki ilikiye bakıldıında ise, eksi yönde (-0,80) düzeyinde kuvvetli bir ilikinin bulunduu; bu ilikinin 0,01 düzeyinde de istatistiksel olarak anlamlı olduu saptanmıtır. Elde edilen bu istatistiksel sonuca göre, örneklem kapsamındaki öretmenlerde mesleki saygı düzeyinin 91,55 aritmetik ortalama ile orta düzeyde olduu; buna karın içsel doyum düzeyinin ise 24,46 aritmetik ortalama ile oldukça düük seviyede kaldıı anlaılmaktadır. Bu durum, öretmenlerin mesleklerine yönelik orta düzeyde bir saygı duyduklarını; ancak, yaptıkları bu ile elde ettikleri içsel doyum düzeyin ise oldukça düük seviyede kaldıını göstermektedir. Aynı ekilde bu iki deiken arasındaki iliki düzeyinin- 0,80 düzeyinde olması ise mesleki benlik saygısı yükselen öretmenlerin içsel doyum düzeyinin düük olacaını göstermektedir. Tablo-3. Aratırma Grubunun Mesleki Benlik Saygı Puanları ile Dısal Doyum Puanlarının Karılatırılmasına likin Pearson Çarpım Moment Kolerasyon Analizi Sonuçları Boyutlar N x SS r p Mesleki Benlik Saygısı 420 91,55 9,43-0,76 0,00 Dısal Doyum 420 9,14 1,75 Aratırma gruplarının mesleki benlik saygısı ölçeinden ve dısal doyum ölçeinden aldıkları puanların pearson çarpım moment kolerasyon analizi sonuçları Tablo 3 de görüldüü gibidir. Aratırma grubunun mesleki benlik saygısı ölçeinden aldıkları puanların ortalaması 91,55, standart sapması 9,43 iken dısal doyum ölçeinden aldıkları puanların ortalaması 9,14, standart sapması 1,75 dir. Öretmenlerin mesleki benlik saygınlıı ve dısal doyumları arasındaki ilikiye bakıldıında, eksi yönde (-0,76) düzeyinde kuvvetli bir ilikinin bulunduu ve bu ilikinin de 0,01 düzeyinde istatistiksel olarak anlamlı olduu saptanmıtır. Elde edilen bu sonuca göre, örneklem kapsamındaki öretmenlere ait mesleki benlik saygısı düzeylerinin orta seviyede olduu buna karın; dısal doyum düzeyinin oldukça düük bir seviyede kaldıı anlaılmaktadır. Bu duruma göre örneklem grubundaki öretmenler mesleklerini orta düzeyde saygın bir i olarak algılamakta, ancak bu iten salamı oldukları dı doyum düzeylerini ise son derece düük olarak deerlendirmektedirler. Aynı ekilde bu iki deiken arasındaki iliki düzeyinin - 0,76 düzeyinde olması ise mesleki benlik saygısı yükselen öretmenlerin dısal doyum düzeyinin düük olacaını göstermektedir.

Ahi Evran Üniversitesi Kırehir Eitim Fakültesi Dergisi (KEFAD) Cilt 7, Sayı 2, (2006) 355 Tablo-4. Aratırma Grubunun Mesleki Benlik Saygı Puanları ile Doyumu Puanlarının Karılatırılmasına likin Pearson Çarpım Moment Kolerasyon Analizi Sonuçları Boyutlar N x SS r p Mesleki Benlik Saygısı 420 91,55 9,43-0,78 0,00 Doyumu 420 33,60 6,13 Aratırma gruplarının mesleki benlik saygısı ölçeinden ve i doyumu ölçeinden aldıkları puanların pearson çarpım moment kolerasyon analizi sonuçları Tablo 4 de görüldüü gibidir. Aratırma grubunun mesleki benlik saygısı ölçeinden aldıkları puanların ortalaması 91,55, standart sapması 9,43 iken i doyumu ölçeinden aldıkları puanların ortalaması 33,60, standart sapması 6,13 dür. Öretmenlerin mesleki benlik saygınlıı ve i doyumları arasındaki ilikiye bakıldıı zaman eksi yönde (-0,78) kuvvetli bir iliki olduu ayrıca ilikinin 0,01 düzeyinde istatistiksel olarak anlamlı olduu saptanmıtır. Elde edilen bu sonuca göre, örneklem kapsamındaki öretmenlere ait mesleki benlik saygısı düzeylerinin orta seviyede olduu buna karın; i doyum düzeyinin oldukça düük bir seviyede kaldıı anlaılmaktadır. Bu duruma göre örneklem grubundaki öretmenler mesleklerini orta düzeyde saygın bir i olarak algılamakta, ancak bu iten salamı oldukları i doyum düzeylerini ise son derece düük olarak görmektedirler. Aynı ekilde bu iki deiken arasındaki iliki düzeyinin -0,78 düzeyinde bulunması ise yine aynı ekilde mesleki benlik saygısı yükselen öretmenlerin i doyum düzeyinin düük olacaını göstermektedir eklinde yorumlanabilir. Yukarıdaki istatistiksel duruma göre öretmenlerin mesleki benlik saygıları ile i doyumları arasındaki negatif yönde kuvvetli bir iliki bulunmaktadır. Aratırmada elde edilen bu bulgunun nitel verilerle desteklenmesi amacıyla mesleki benlik saygısı orta düzeyde olan ve i doyumları da düük düzeyde bulunan olan öretmenler ile yapılan görüme kayıtları aaıda verilmitir. Öretmenlik bir sanattır. Bireyin var olan güzel özelliklerini bozmadan bireyi ekillendiren, bireyin hayatını idare etmesini salayan en büyük güçtür. Türkiye de öretmenin yeri belli bir nüfusu belirli zaman aralıklarında okullarda tutan bir görevli olarak ilem görmektedir. (HK) Öretmenlik bireyin sosyallemeleri, bilgi edinmeleri için, belli ya gruplarına belirli programları çerçevesinde yönlendirme yapmaktır. Türkiye de öretmenlik meslei toplumda itibar görmenizi salayan, manevi yönden tatmin olabileceiniz bir meslektir. Ancak maddi olarak kesinlikle yeterli olmayan bu sebeple

356 lköretim Öretmenlerinin Mesleki N. Balolu, E. Karada, N. Çalıkan ve T. Korkmaz belki itibarında zedelenme olabilecek bir meslektir. (BB) Öretmenlik, insanlara bilgi edinebilme yetenei kazandıran bir meslektir. Öretmenlikte amaç, bilgi vermek yerine bilgi edinme yöntem ve tekniklerini öretmek olmalıdır. Dorunun tek olmadıını, temel bilgilerden yeni dorulara ulamanın amaç edinilmesi gerektiini vurgulamalıdır. Ülkemizde öretmenlik; sadece geçim salama amaçlı bir meslek olarak yapılmakta, öretmenler kendilerini yetitirmekten uzak bir tutum sergileyerek mesleklerine ça dıı bir kimlik biçmektedirler. (.G.) Öretmenlik bir ömür boyu süren bir meslek deil yaam tarzıdır. Türkiye de öretmen devlet tarafından önemsenmeyen, deeri düük, rotasyona tabi, hayat düzenine önem verilmeyen insan gücü olarak görülmektedir. (NYO) Öretmenlik insanlıı çaa ayak uydurmak için, insanı topluma hazırlayan bir meslektir. Türkiye de öretmenlik meslei hiçbir biçimde hak ettii yerde deildir. Ne ekonomik ne de eitimsel anlamda olmayan bir meslek grubudur. (B) 9. SONUÇ ve ÖNERLER Aratırma grubunu oluturan 420 öretmenin 220 sini (%52,4) kadın öretmenler, 200 ünü (%47,6) erkek öretmenler oluturmaktadır. Öretmenlerin mesleki benlik saygınlıı ve içsel doyumları arasındaki ilikiye bakıldıı zaman eksi yönde kuvvetli bir iliki olduu ayrıca ilikinin 0,01 düzeyinde istatistiksel olarak anlamlı olduu saptanmıtır. Öretmenlerin mesleki benlik saygınlıı ve dısal doyumları arasındaki ilikiye bakıldıı zaman eksi yönde kuvvetli bir iliki olduu ayrıca ilikinin 0,01 düzeyinde istatistiksel olarak anlamlı olduu saptanmıtır. Öretmenlerin mesleki benlik saygınlıı ve i doyumları arasındaki ilikiye bakıldıı zaman eksi yönde kuvvetli bir iliki olduu ayrıca ilikinin 0,01 düzeyinde istatistiksel olarak anlamlı olduu saptanmıtır. Öretmenlerin mesleki benlik saygıları ile i doyumları arasındaki negatif yönlü ilikiyi destekleyen nitel verilerde, ilgililerin mesleklerinin saygınlıklarından deil meslei icra etme koullarından memnun olmadıkları ifade edilmitir. Aratırmada öretmenlerin mesleki saygınlık düzeyleri arttıkça içsel ve dısal iki boyuttan oluan i doyum düzeylerinin dütüü bulgusuna ulaılmıtır. Eitim fakültelerinde görevli bulunan öretim üyeleri bata olmak üzere birçok kii ve kurulu öretmenlik mesleinin saygınlık düzeyini arttırmaya yönelik çalımalar yapmaktadır. Bu

Ahi Evran Üniversitesi Kırehir Eitim Fakültesi Dergisi (KEFAD) Cilt 7, Sayı 2, (2006) 357 aratırmada elde edilen sonuçlara göre öretmenlik meslein salt saygınlıını arttırmaya yönelik çalımalar, yine öretmenlerin i doyumlarının artmasını salayacak çalımalarla desteklenmedii sürece yarar deil, aksine zarar getirecektir. Bu nedenle, ilgililerin öretmenlik mesleinin saygınlıını arttırmaya yönelik çalımaları MEB in sorumluluunda olan i doyumunu arttırıcı etkenlerle (ücret, güvenlik, terfi, liderlik, yönetim tarzı, çalıma koulları, arkadalık ortamı, takdir edilme ve sosyal haklar gibi) desteklenip, paralel olarak yürütülmelidir. 10. KAYNAKÇA Arıcak, O.T. ve Dilmaç, B., (2003), Psikolojik Danıma ve Rehberlik Örencilerinin Bir Takım Deikenler Açısından Benlik Saygısı le Mesleki Benlik Saygısı Düzeylerinin ncelenmesi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3 (1) 1-7. Arıcak, O.T., (1999), Grupla Psikolojik Danıma Yoluyla Benlik ve Mesleki Benlik Saygısının Gelitirilmesi, Marmara Üniversitesi Eitim Bilimleri Enstitüsü Yayımlanmamı Doktora Tezi, stanbul. Bacanlı, H., (2001), Geliim ve Örenme, Ankara: Nobel Yayıncılık. Baaran,.E., (1991), Örgütsel Davranı (nsanın Üretim Gücü). Ankara: Gül Yayınevi. Baaran,.E., (1994), Türkiye Eitim Sistemi, Ankara: Nobel Yayın Daıtım, Baysal, A.C., (1993), Çalıma Yaamında nsan, stanbul: Avcıol Basım- Yayın. Blustein, D.L., (1994), Relation Betwee Exploratart and Choice Factors and Decisional Progress, Journal of Vocational Behavior, 44 (1) 75-90 Büyüköztürk,., (2002), Sosyal Bilimler çin Veri Analizi El Kitabı, PegemA Yayıncılık, Ankara. Erdoan,., (1996), Eitimde Deiim Yönetimi, Ankara: PegemA Yayıncılık. Ergenç, A., (1981), Doyumunun Belirleyicileri Olarak Beklenti Algılama Tutarsızlıı ve Çalıma Deerleri, Yönetim Psikolojisi II. Ulusal Sempozyumu Gay, L.R., (1987), Educational Research: Competencies for Analysis and Application, New York: Third Edition, Macmillan Publishing Company, Kaptan, S., (1998), Bilimsel Aratırma ve statistik Teknikleri, Ankara: Bilim Kitap Kırtasiye Ltd. ti. Kulaksızolu, A., (2000), Ergenlik

358 lköretim Öretmenlerinin Mesleki N. Balolu, E. Karada, N. Çalıkan ve T. Korkmaz Psikolojisi, Ankara: Remzi Kitapevi. Kuzgun, Y., (2002), lköretimde Rehberlik, Ankara: Nobel Yayın Daıtım. Kuzgun, Y., (2003), Meslek Rehberlii ve Danımanlıa Giri, Ankara: Nobel Yayın Daıtım. Lunneborg, P.W., (1999), Sex and Career Decision Making Styles, www.ericae.net/ericda/ej220740.ht m. Munson, W., (1992), Self-Esteem, Vocational Identity and Careet Salience in High School Students, Career Development Quarterly, 40 (4), 361-368 Saygılarının ncelenmesi, Eitim Aratırmaları Dergisi, 19, 272-281. Super, D.E., (1963), Career Development: Self-Concept Theory, New York: Colombia University Teachers College Pres, Super, D.E., (1968), Self Concepts in Vocational Development, New York.: Rinehart&Winston, Supor D.E. ve Bohn, M.J., (1970), Occupational Psychology, London: Tavistock Publ. Yıldırım, A. ve imek, H., (2005), Sosyal Bilimlerde Nitel Aratırma Yöntemleri, Ankara: Seçkin Yayıncılık. Özdayı, N., (1995), Resmi ve Özel Liselerde Çalıan Öretmenlerin, Tatmini ve Stresini Karılatırmalı Analizi, Marmara Üniversitesi Yayımlanmamı Doktora Tezi, stanbul. Savery,L., K. (1996), The Congruence between the Importance of Satisfaction and the Perceived Level of Achievement, Journal of Management Development, 15 (6), 18-27 Sayın, S., (2005), Öretmen Adaylarının Öretmenlik Mesleine Karı Tutumları ve Mesleki Benlik