TEK SUÇLU SİGARA MI? Dr. Oğuz Kılınç Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı oguz.kilinc@deu.edu.tr
Sunum Planı Sorunun boyutları Suçlu kim? Suçluyu kontrol edebildik mi? Ne yapmalıyız?
Sorunun boyutları
Türkiye ye faturası Yılda 110 bin ölüm Türkiye ekonomisine yılda 50 milyar dolar yük
SUÇLU KİM?
http://www.phmovement.org/en http://www.insev.org.tr/kategori/peoples-healt-movement Hastalık ve ölüm bizi her gün öfkelendiriyor. Hastalanan ya da ölen insanlar olduğu için değil. Öfkeliyiz, çünkü pek çok hastalığın ve ölümlerin temelinde bizlere dayatılan ekonomik ve sosyal politikalar yatıyor. (Orta Amerika dan bir ses)
HEDEF: TÜTÜN ENDÜSTRİSİ Bütün salgın hastalıklarda bir bulaşma yolu vardır ve hastalık ve ölümlerin yayılmasına yol açan bir de aracı vardır. Tütün salgını konusunda bu araç bir virüs, bakteri veya bir başka mikroorganizma değildir bu araç bir endüstri ve çalışma stratejisidir. Dünya Sağlık Örgütü, Tütün Salgını Raporu, 2008.
American Cancer Society & World Lung Foundation, Tobacco Atlas, 2012.
35 Milyar Dolar Yıllık Kar (2010) American Cancer Society & World Lung Foundation, Tobacco Atlas, 2012.
Tütün endüstrisi nasıl çalışır? «Dudakları varsa onları istiyoruz» derler. Çocuk Genç Kadın Hamile Öldürücü bir maddeyi kar etmek için satarlar. Çok satmak için her yol mubahtır. Politikacı satın alırlar. Yalan bilim üretirler. Sigara fiyatını düşük tutarlar. Açık gizli reklam yaparlar. Tütün kontrolü yasalarını ihlal etmek için herşeyi yaparlar.
SUÇLUYU KONTROL EDEBİLDİK Mİ?
2008
HEDEF
Eylem planının etkisi ne oldu? Hergün ya da ara sıra tütün kullanma durumu 15 yaş ve üzeri 2008(%) 2012(%) Erkek 47.9 41.4 Kadın 15.2 13.1 Toplam 31.3 27.1 www.hasuder.org.tr ulaşım tarihi 10.11.2012, GATS 2012
Hergün içenlerin durumu (15 yaş ve üzeri) 2008 (%) 2012(%) Erkek 43.8 37.3 Kadın 11.6 10.7 Toplam 27.4 23.8 www.hasuder.org.tr ulaşım tarihi 10.11.2012, GATS 2012
12 ay içinde bırakmayı düşünen (15 yaş ve üzeri) 2008(%) 2012(%) Toplam 27.8 35.4 www.hasuder.org.tr ulaşım tarihi 10.11.2012, GATS 2012
Son 12 ayda girişimde bulunanlar (15 yaş ve üzeri) 2008 (%) 2012(%) Erkek 40.5 41.8 Kadın 40.8 44.9 www.hasuder.org.tr ulaşım tarihi 10.11.2012, GATS 2012
Sigara satış sayıları, Türkiye, 1925-2011 1984 1986 1991 1980 2000 arasında %80 artma 1996 2008 2000 2011 arasında %22,5 azalma Prof. Dr. Nazmi Bilir izniyle
2011 de 91.2 milyar adet 2012 de 99.2 milyar adet 2015 de 125 milyar adet
Küresel Gençlik Tütün Araştırması(GYTS) Küresel bir istatistik çalışması Hükümetler ve STK lar DSÖ ve Amerikan Hastalık Önleme Merkezi liderliğinde Standard metodoloji, kendi kendine anket Çekirdek sorular seti Okul öğrencilerinden 13-15 yaş arası örneklem
13-15 yaş arası tütün kullanımı (GYTS 2003-2009 - 2012) Küresel gençlik tütün araştırması
Tütün mamulü kullanma durumunun cinsiyet ve yerleşim dağılımı 2012 (%)
-Çok iyi gelişmeler olmuş ancak %20 hedefini tutturamamışız. -Son yıl artış var
SWOT analizi
Güçlü yanlar neydi? Eylem planını destekleyen güçlü bir yasanın (4207) meclisden geçmesi Siyasi otoritenin kararlılığı Sağlık bakanlığının üzerine düşen görevleri yapma konusunda gayretli olması Tütün kontrolü konusunda rüştünü ispat etmiş, yetkin STK lar ve bilim insanlarıyla işbirliği yapılması
Zayıf yönler neydi? Talebi azaltıcı bazı önlemlerin etkin uygulanamaması Arzı azaltıcı önlemlerin yetersizliği varolanların etkin uygulanamaması Tütün endüstrisinin ekonomi kurmayları tarafından diğer endüstrilerle aynı katagoride değerlendirilmesi Ruhsat verilen ürün sayısı Tütün endüstrisine yapılan teşvikler Katkı maddeleri konusunda çekingenlik
Talebi azaltıcı bazı önlemlerin etkin uygulan(a)maması
Sigara Yasağını İhlal edenlerin Oranı: %32.3 Yasağı ihlal edenlerin %21.3 ü uyarılmıştı Erkekler (%42) kadınlara (%16) göre daha sık ihlal ediyor (p= 0.0001) Otuz beş yaş altında ihlal daha sık (%35.1 - %30.4) Otuz beş yaş altında uyarı alma daha az (%5.2 - %12.6) İhlal edenlerin; %70 i sigara yasağını destekliyor %95 i pasif maruziyetin insan sağlığına zararlı olduğunu ifade ediyor %99 u herkesin dumandan korunma hakkına sahip olduğunu söylüyor
Fiyat ve vergilendirme Sigaraya bu dönemde ötv zamları yapıldı.
Endüstri zamları nasıl değerlendiriyor? 23 Şubat 2012 2012 New York Tüketici Analist Grubu Konferansı 19 Mart 2012 Avrupa Tüketici Analist Grubu Konferansı 9 Mayıs 2012 Yıllık Hissedarlar Toplantısı 10 Mayıs 2012 Goldman Sachs Tüketici Ürünleri Sempozyumu 21-22 Haziran 2012 PMI Yatırımcılar Günü 19 Temmuz 2012 2. Çeyrek Sonuçları Basın Açıklaması Efza Evrengil bilgi notu 22 temmuz 2012
Endüstri zamları nasıl değerlendiriyor? 2011 itibariyle Türkiye 91 milyar adetlik endüstri hacmi ile ABD ve Çin haricinde dünyadaki 7. en büyük pazar, OECD içinde ise ikinci büyük pazar. Ekonomisi, nüfus yapısı ve düzenleme rejimi elverişli. PMI oransal vergiden ziyade, yüksek spesifik maktu vergi miktarına dayalı vergi politikası güdülmesini istiyor. Türkiye de de bu yönde Maliye Bakanlığı ile görüştüklerini ve hükümetin spesifik maktu vergi belirlenmesi için nihayet adımlar attığından bahsediyor. PMI, yüksek fiyatlı segmentte güçlü olduğu için, markalar arasında fiyat farklarının azalmasından önemli bir rekabet gücü elde etmeyi umuyor. Efza Evrengil bilgi notu 22 temmuz 2012
Maliye Bakanlığı, maktu vergi düzeninde değişiklik yapma konusunu bir zamandır düşünüyor. Ve, geçen hafta Başbakan bunu gerçekleştirmenin yolunu açan bir düzenlemeyi imzaladı. Önemli olan, bu düzenleme Hükümet in vergi yapısına spesifik maktu unsur eklemesine imkan tanıyor. Hükümet planının detayları henüz açıklanmadı, ancak bu reform girişimini biz olumlu bir gelişme olarak değerlendiriyoruz. 21-22 Haziran 2012 PMI Yatırımcılar Günü Toplantısı
FİYAT ARTIŞI TEK BAŞINA ÇÖZÜM DEĞİL Osman Elbek izniyle Peretti-Watel P, Int J Environ Res Public Health, 2009.
Ne yapmalı? Onların memnuniyet duyduğu neyse onun tersini yapmalıyız.
TKÇS TPRS yasakları Madde 13: Tütün reklamı, promosyonu ve sponsorluğu: Taraflar reklam, promosyon ve sponsorlukla ilgili kapsamlı yasakların, tütün ürünlerinin tüketimini azalttığını kabul ederler. Kapsamlı yasaklar ile tütün tüketimi % 8 dolayında azalacakken, bu yasaklar uygulanmazsa bu oran % 1 civarındadır.
TPRS yasakları TKÇS 13. Maddesi Uygulama Rehberi ve 4207 sayılı yasaya göre, alıcısı kim olursa olsun, tütün endüstrisinin kurumsal sosyal sorumluluk projeleri, alan ve veren için, yasak ve yaptırıma tabi olması gerekiyor. TKÇS 5.3 Maddesi Uygulama Rehberi ne göre de, her türlü resmi ve yarı-resmi kamu kuruluşlarının tütün endüstrisinin kurumsal sosyal sorumluluk projelerine tarafı, destekçisi, ilgilisi olmaması gerekiyor.
İnterpolün sponsoru PMİ Louis Camilleri(PMİ CEO su): Sahte ve kaçak sigaralar şirketimizi ve devletleri zor duruma sokan bir sorun. Bu nedenle INTERPOL ün yasadışı ticaret ile küresel mücadelesine destek açıklaması yapmaktan mutluluk duyuyoruz 15 milyon euro bağış yapmışlar 21 haziran 2012 PMİ basın toplantısı
Gerçek ne? PMİ Türkiye de ise, aynı amaçlar çerçevesinde, Kızılay, Ege Çağdaş Eğitim Vakfı (EÇEV), Sabancı Vakfı ve FSWW (Çevirisi Kadına Destek Vakfı ) gibi kurumlara toplam 8.693.966 USD hibe yardımı yapılmış. Bu miktar dünyada yapılan toplam yardımın tam % 25,31 ini temsil ediyor. Bu oran da manalı, zira Türkiye nin PMI ın dünyadaki üretim ve pazar payına denk düşüyor. Efza Evrengil bilgilendirme notu 11 mayıs 2012
TÜRKİYE YARDIMLARI (2011) 8.7 milyon dolar Afet Yardımı (500.000 USD) Türk Kızılayı Eğitim (33.966 USD) STÖ (Sabancı Vakfı, Ege Çağdaş Eğitim Vakfı) Çevresel Sürdürülebilirlik Kırsal Alanda Yaşam Koşulları (160.000 USD) STÖ (Kadın Emeğini Değerlendirme Vakfı) Eğitim, Açlık, Aşırı Yoksulluk konusunda çalışmalar yapmak amacıyla Sabancı Vakfı na 8.000.000 USD hibe Philip Morris International Charitable Contributions. http://www.pmi.com/eng/about_us/corporate_contributions/documents/charitable%20contributions%20in%202011%2 0PN%20%282%29%20final.pdf (Erişim Tarihi: 31.03.2014)
Efza Evrengil bilgi notu, 2 temmuz 2012
Konu : Güney Kore de burs olanakları İLGİ : Dışişleri Bakanlığının 14/10/2008 tarih ve B.06.0.İKGY.0.0-868.40-2008/ 442955/III sayılı yazısı. YÖK BAŞKANLIĞININ BURS DUYURUSU Güney Kore Yonsei Üniversitesinin 1987 de kurulan Uluslararası İlişkiler Yüksek Lisans Okulu KT&G Burs Vakfı ile birlikte yabancı öğrencilere burs tahsis edecektir. Bu yıl 2009 Bahar-2010 Sonbahar dönemlerini kapsayacak 24 aylık süre için Türkiye nin de aralarında bulunduğu beş ülkeden dört öğrenciye burs verilmesi öngörülmektedir. Burs, okul ücreti ve aylık 892 Dolarlık bir cep harçlığını içermektedir. Sözkonusu bursa son başvuru tarihi 30 Kasım 2008 dir. Burs ile ilgili ayrıntılı bilgilere ve başvuru formuna http://gsis.yonsei.ac.kr, KT&G Burs Vakfı ile ilgili bilgilere aşağıda belirtilen intenet adresinden ulaşılması mümkün olabilecektir. http://scholarship.ktngtogether.com/english/news/news.asp?cmd=v&seq=64&orderby=&page=1&ssort=&sstr= Üniversitenizin ilgili birimlerine duyurulmasını saygılarımla rica ederim. YÖK Başkanlığı
KT&G tanıyalım KT&G Güney Kore de çok büyük bir sigara şirketi, tütün ürünleri dışında gıda ve ilaç sektörlerinde de faaliyet gösteriyor ve çok büyük bir vakfı var. Türkiye,İran, Rusya, Kazakistan ve Endonezya da öğrencilere burs veriyor. KT&G nin Kore dışında 3 yerde fabrikası var: Türkiye (2008), İran (2009) ve Rusya (2011). Bunlar dışında şu ülkelerde şirketleri var: Çin, Endonezya, ABD, Ukrayna. http://www.ktng.com/eng/index.jsp
100,0% 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 91,4% Mevzuata uygunluk 20,0% 10,0% 0,0% Bir veya birden fazla tür ihlal 8,6% Mevzuata uygun E. Evrengil, E. Dagli, Members of TTS TC Shadow Reporting Group, ERS Annual Congress, 2013.
Markanın tütün dışı ürünlerde kullanılması
Ürün yerleştirme Avatar Gora Bir zamanlar Anadolu da Mad Man
Ne yapılmalı? TPRS yasakları genişletilmeli etkin uygulanmalı Tütün endüstrisiyle ilişkili vakıf, şirket vb listelenip kamu kurum ve kuruluşları ilişki kurmamaları konusunda bilgilendirilmeli İlişki kuranlar cezalandırılmalı afişe edilmeli
Karakaş DG, Turk Toraks Derg, 2013.
Kötünün kazanması iyinin birşey yapmaması ile mümkündür
Arzın önlenmesine yönelik önlemlerin yetersizliği Tütün endüstrisinin ekonomi kurmayları tarafından diğer endüstrilerle aynı kategoride değerlendirilmesi Düz paket uygulaması Ruhsat verilen ürün sayısı Tütün endüstrisine yapılan teşvikler Katkı maddeleri konusunda çekingenlik Pazarlama ağındaki başarı
Halkın ve gençlerin bilgilendirilmesi
Dumansız hava sahası kapsamında uygulanan kampanya sonucunda sigara içenlerin %38.6 sı sigarayı bırakmayı düşünmüştür.* Sigara kullananların sigaranın zararlarını benzetme yoluyla ileten reklâmlardan daha çok etkilendiği, kullanmayanların ise gerçek yaşanmışlıkları konu alan filmlerden etkilendiği,.. Ancak sosyal içerikli reklâmların sigarayı bıraktırma konusunda yeterli düzeyde güce sahip olmadığı ** *Tengilimioğlu D, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2013. **Çoknaz D, Social Business @ Anadolu International Conference, 2013.
Sigara İçmek Köleliktir
Ruhsat verilen ürün sayısı Nisan 2011 Haziran 2012 döneminde, tütün mamullerinin piyasaya arzında toplamda % 35 lik bir artış olmuş Her ay ortalama 11.4 yeni tütün mamulü çeşidi piyasaya arz uygunluk belgesi alarak piyasaya sürülmüş bunlardan 4.7 si sigara mamulleri
Ürün proliferasyonu neye yol açar? Oligopol yapılarda marka içi ve markalar arası rekabetin tüketimi artırıcı etkileri hakkında çok çeşitli çalışmalar var. Marka proliferasyonunda % 10 luk bir artış tüketimde % 4 lük bir artışla sonuçlanıyor. Ayda Yürekli, WCTOH Singapur mart 2012
Katkı maddesi sigara içimini kolaylaştırıyor Negatif liste Katkı maddesi olarak kullanılamayacakların listesi Pozitif liste Katkı maddesi olarak kullanılabileceklerin listesi
Dünya örnekleri Almanya örneği: gıda kodeksinde izin verilen tüm katkı maddelerine + 100 kadar aralarında kanserojen maddelerin de bulunduğu başka maddelerin tütün ürünlerinde kullanılmasına izin verilmesi. (Pozitif liste) ABD örneği: Tütün ürünü veya tütün dumanının karakterize edici aroması olarak kullanıldıkları taktirde, çilek, üzüm, portakal, karanfil, ananas, vanilya, Hindistan cevizi, tarçın, kakao, çikolata, kiraz veya kahve dahil yapay veya doğal aromalar (tütün ve mentol hariç olmak üzere) ve ot ve baharatların yasaklanması. Kanada örneği: Kapsamlı katkı maddesi ve aroma maddesi yasağı (mentol hariç) + bazı istisnalar Brezilya örneği: Mentol dahil kapsamlı yasak + bazı istisnalar
Türkiye deki uygulama Negatif liste Tütün ürünlerinde izin verilmeyen girdiler arasında besin değeri olan maddeler (vitaminler, mineraller, amino asitler gibi), stimulant etki yapan maddeler (kafein, guarana, taurin gibi) ve 23 adet spesifik bitki vs var. Bunun dışında ne varsa konabilir. Her türlü aroma, mentol, şekerler, ilaçlar vb. Şekerler ve tatlandırıcılar sadece sigaraların uç kağıdı ile sigarillo ve puroların uç kağıdı ve ağızlıklarında yasak. Vanilin, etil vanilin ve renklendiricilerde ise sınırlandırmalar var.
Pazarlama ağı 6 saatte fiyat değişikliğinin tüm Türkiye de yapılabilmesi Yeni bir ürünün 2 gün içinde tüm Türkiye de bulunabilmesi
Ne yapılmalı? Tütün endüstrisinin «lisanslı katil» olduğunu herkes bilmeli Düz paket uygulamasına hemen geçilmeli Ürün proliferasyonuna izin verilmemeli Brezilya örneğinde olduğu gibi katı bir girdi kısıtlaması uygulanmalı Tütün endüstrisine negatif teşvikler uygulanmalı
Zayıf yönler Eylem planında görev tanımlanmış kurum ve kuruluşların koordinasyon eksikliği/koordinasyona niyetinin olmaması Kurum ve kuruluşlardaki kişilerin duyarsızlığı ve tütün kontrolünün önemi konusunda bilgi eksikliği İTKK denetleme fonksiyonu yapan elemanların gerçek görevlerinin denetleme olmaması İTKK larında görev alanları tütün kontrolü felsefesini içselleştirmemeleri Yoksulluğun tütün bağımlılığının en önemli kaynağı olduğunun farkına varılmaması Yetkin STK larla işbirliğinden vazgeçilmesi
Yoksulluk tütün bağımlılığı ilişkisi
Osman Elbek izniyle Jarvis MC & Wardle J. Sağlığın Sosyal Belirleyicileri, 2009.
Erkek: Başlama eğitimle, sürdürme gelirle ters orantılı Kadın: Başlama ve sürdürme eğitim ve gelirle ters orantılı Leinsalu M, BMC Public Health, 2011.
YOKSULLUK=YOKSUNLUK Osman Elbek izniyle Öztuna F, Türk Toraks Derneği 14. Yıllık Kongresi, 2011.
Fırsatlar Ulusal tütün kontrol komitesinin göreve hazır olması 2008-1012 döneminde nelerin aksadığı konusunda deneyim kazanılması İl tütün kontrol kurullarının varlığını sürdürmesi
Tehdit Tütün endüstrisinin doymak bilmez kar hırsı ve devlet aygıtlarındaki etkileri Sağlık bakanlığı dışındaki yetkililerinin tütün kontrolü konusunda bilgi eksikliklerinin olması Görevlilerin algılarını yasaların önüne koymaları Sağlık Bakanlığının yetkin STK larla işbirliğinde eskisi kadar hevesli olmaması
Öneriler Öfkenin hedefinin tütün endüstrisi olarak tanımlanması ve telaffuz edilmesi M power stratejindeki bileşenlerin tavizsiz ve etkin uygulanması Arzı azaltıcı önlemlerin devreye alınması etkin uygulanması
«Kılıç olmaksızın sözleşmeler sözcükten başka anlam taşımaz» Hobbes