KÜLTÜRLERARASI ILETISIMDE MÜTERCIMIN ROLÜ * Doç.Dr. Wolf KÖNto Bir çeviri ne ölçüde serbest olabilir? çeviri derslerinden su ilke bilinmektedir: Mümkün oldugu kadar metne bagli ol, ancak gerektiginde serbest çeviri yap. Bu ilkeye göre, çevirilen metne baglilik önplanda gelir. Aslinda çeviri yaparken böyle bir tercihin olmamasi gerekir, çünkü bu ilkeyi iyi degerlendirirsek, metne bagliligin tercih edilmedigi görülür: Dolayisiyla denilir ki, metne bagli olan bir çeviri her zaman amacina ulasmamaktadir, onun için bazen serbest bir çeviri gerekmektedir. Fakat tersine. serbest bir çevirinin amacina ulasamadigihiç söylenmemektedir~serbest bir çeviri her zamanbasarilidir. Amaç, bir dilde ifade edilen bir düsünceyi baska bir dile çevinnek ise. o zaman metne baglilik ilkesi nereden çikmaktadir? Bu ilke niye su biçimde olamaz: Mümkün oldugu kadar serbest çevir, ancak gerektiginde metne bagli ol (-yani, çevirilen metnin nereden kaynaklandigi belli ol~ak kadar metne bagli ol). Tabii ki bu ilkenin ögretimsel bir islevi vardir: Bir ögretmen ögrencilerinin çevirilerine not verebilmek için metne bagli bir çevirinin üzerinde duracaktir. Fakat, metne baglilik ilkesinin üzerinde durmak için daha baska n~snel sebepler vardir. Bilindigi gibi dillerin degisik dilbilgisel yapilari yüzünden tamamen metne bagli bir çeviri mümkün degildir, ilkede denildigi gibi, ancak mümkün oldugu k8dar metne bagli olan çeviri vardir. Burada mümkün olan, iki dilin degisik yapilarina göre metne bagliligi saglayan.teknikierin ögrenilmesidir. Yine bilindigi gibi küliüielsürunlar ortaya ç1ka...~a metne bagliliktan ayrilmalidir, çünkü pek çok söz ve sözcük ancak kültürel bilgi ile beraber anlasilir. Bu bilgiler çevirilen metinde ifade edilmemektedir, fakat çeviride bir sekilde ifade edilmelidir. Bu konuyu simdi ayri ayri tartismak yerine dikkati ancak su noktaya çekmek istiyorum: kültürel bilgiler eklemek amaciyla yapilan serbest çeviriler ancak mesajin alicisininkül- * H.Ü.EgitimFakültesi.
türel bilgiler hakkinda bir eksikligi oldu~.takdirde dogrudur. Aksi takdirde, alici eger söz konusu olan.yabanci küjtürh~,-lc.kmda bilgilere 5~hipL~. i) zaman serbest bir çeviri kendisini kolayca yaniltabildigi için meble bagli bir çeviriyi tercih eder. Pek çok çeviri durumunda alicinin kültürel bilgi eksikligi ortada yoktur, ve bu, tabii, en çok sinifta geçerlidir: Ögretmen alici olarak herhalde ögrencisine göre daha bilgilidir. Çevirmenin pratik deierlendirmeleri Ahcida yabanci kültür hakkinda ne kadar bilgi eksikligi varsa, çeviri de o ölçüde serbest olabilir. Serbest çeviri ya da meble ba~ hakkinda karar böylece edimsel bir sorundur. Kültürel bilgi eksikligi olup olmadigi ancak alicinin kim oldu~ bilindikten sonra belli olabilir. E~ çevirmenin serbestlik derecesi ile ilgili bir ölçek kurulursa, o zaman ölçegin bir ucunda teknik bir konu hakkinda bilgi veren bir kitabin çevirisi olabilir, öbür ucunda ise su gibi bir durum ola,bilk Sözlü bir iletisimin katilimcilari, farkli dil topluluklanndan ve farldi kültürlerden gelip sonucu belli olmayan belirli bir '-isi bitirmek ya da belirli bir sorun hakbnda bir karara varmak için bir tercümanin yardimindan istifade ederek biraraya gelmistir. Tercümandan iletisimin iyi bir biçimde saglanmasi beklenmektedir. Sorun çözmeve yönelik kültürlerarasi iletisim Bildiride sorwi çözmeye yönelik kültürlerarasi sözlü iletisim durumlarini tartismak istiyorum. Bu gibi durumlarda katilimci1annhepsi iletisim durumunda mevcutturlar, en azindan iki farkli kültürden gelmektedirler, sonucu daha belli olmayan bir sorwiu çözmek amaciyla toplanmis ve bir tercümanm hizmetlerinden istifade etmektedirler. Ayrica, katilimcilarin bazi varsayimlan daha vardir: Kültürel farklardan cikan iletisim sorunlan i 1, i i Iletisirndeteanhmcilann farkli kültürlerden gelmelerineiletisimin basarisi açisindan bir riziko olarak baki1malicbr.bu gerçek toplumdilbilimi \ 76
içerisinde iyi bilinmektedir. Farkli etnik çevrelerden gelen insanlar ayni dili kun~ns;:lj~i bile ister istemez devamji ol~.rak iletisimsel flj'llas!y'a7.111q!:ii karsisindadir, çünkü, bu anlasma7.1tk1ardili iyi bilmemekten degil, dile bagli olmayan farkli iletisimsel davranislara göre hareket etmekte~ kaynaklanmaktadir. Toplumdilbilimsel eserleide kültürlerarasi iletisimde çikan an1asmazhktar hakkinda örnekler çoktur; Almanya'daki Türk-Alman dil iliskileri o açidan da arastirilmistir(1). Tereümanin iki kültürlülük yetenekleri Tercüman, her seyden önce, kültür farkindan kaynaklanan iletisim sorunlanna mani olacaktir. Bu görevi yerine getirebilmek için belirli bir kültürebagli olan iletisimsel davranislan dogru bir sekilde yorumlayacaktir. Belli bir durumda kullanilan sözce yalniz dilbilgisine göre dogru degil, ayni zamandada belirli iletisimseldurumagöre uygunbir davranistir(2). Bir sözcenin duruma göre iletisimsel bir islevi vardir, ve bu islevi anlayabilmek için söz konusu olan kültür hakkinda bilgili olmak gerekmeictedir. O sirada tereüman kültürel bilgilerine göre bir sözcenin metne bagli mi, ya, da serbestçe mi çevirilmesi gerektigini anlar. Kültürlerarasi bir iletisim durumunda tercüman hem iki dimuk ve hem iki kültürlülük yeteneklerine sahip olan bir aracinin rolüne girer (3). (1) Almanya için bkz. Rehbein, Joehen: Interkulturelle Kommunikation. - Tübingen 1985.- Konuya örneklerle. degen eserler için bkz. Condon, John C. / Yousef, Fathi: An Introduction to Intereultural Communication. - Indianapolis 1975; Saville -Troike, Muriel: The Ethno~phy of Comriiunication.- Oxford 1982; Giimperz, John J: Discourse StrateiPes.-Cambridge '1982; bölüm 6 ve sonrasi. (2) Hymes, Dell: On Communicative Competence -bkz. Pride, J.B. / Holmes, Janet (Ed): Sociolinguistics. -Haimondsworth1972;S. 269-293; bkz. S. 277. (3) Fishman, Joshua A.: Bilingualism and'biculturism as Individualand as Societa! Phenomena. -bkz. Journal of Multilingnal and Multicultural Development 1/1980; S. 3-15; bkz. S. 12. 77
Tercümamn aracilik eörevleri Sorun çözmeye yönelik kültürlerarasi bir iletisim olayinda tercümanin her zaman kültürlerden birine ait olan davranisi öbür kültüre ait bir davranisa çevirmesi istenmemektedir. Ancak katilimcilardan birinin iletisimsel katkis~ sorunun çözümüne faydali görülürse tercüman onu çevirir. Tercüman isterse, bazi cümleleri hiç çevirmez, isterse, kisa bir ifadeyi uzunca anlatir, isterse, uzun ifadeleri kisaltir, kendisi bir soru sorar, bir bir araci gibi konus- teklifte bulunur V.s.,yani, tercüman iki taraf ~mda ma sürecinde aktif bir katilimci olarak hareket eder. Bir araci, ortada iki tarafin çözemedi~ bir sorun oldu~da gerekmektedir. Tarafsiz bir aracidan bir karar teklifi beklenmektedir. Aracinin tarafsiz1iginainanilirsa karar teklifi kabul edilebilir. Bir araci devreye sokulduktan sonra her iki taraf kendi düsüncelerini açikça ifade edebildigi için uzlasmanin aracmm yardimiyla daha saglam oldugu taraflarca düsünülmektedir. Ayni sekilde tercüman da kültürlerarasi bir iletisim olayinda bir aracidir: Iki tarafkültürel farklardan çikan iletisimsel anlasm37.hk1aryüzünden bir çözüme varabilrnek için bir aracimn yardimindan faydalaninak istemektedir. Bu durumda iki taraf karsilikli iletisimsel bir uyum uygulamak z0- runda kalmayarak düsüncelerini alistiklari bir kültürelortam içerisinde rahatça ifade edebilirler. Çikabilen iletisimsel sorunlarin çözümleri tercümanm görevidir. Böylece, yalniz iletisimsel sorunlardan degil, konusulan konudan kaynaklanan görüs ayriliklari da daha yumusak bir ortamda kalmaktadir. Aracinin kültürel farkliliklara olan saveisi Araci görevini yerine getiren bir tercüman kültürlerarasi bir iletisimde aranan bir kisidir. Tarihsel bir bakis ile, aracinin kültürlerarasi bir ileti- 78,
simde kültürel bir çarpismaya engel oldu~u, saglam bir kültür iliskisi saglamakta yardimci oldugunu vurgulamakta fayda vardir (1).Araci yolu.ile kurulan bir kültür iliskisi o kültürün özvarligina dokunmadigi için saglamdir. AraciSiZkültürel iliskileri çarpicidir, ya olumlu çarpici ve verimli, ya da olumsuz çarpici ve saldirganve tahripçidir. Kültürel bakimdan tarafsiz bir alan Kültür aracisi olan tercüd1aniniki kültür arasinda hareket ederken hangi kültüre bagli olmasi gerekecektir? Söz konusu olan iki kültüre göre tarafsizolmasi gerekir, ancak bir üçüncü kültüre göre hareket etmesi de sakincalidir, çünkü o 7.amanvarolan kültürlerarasi sorunlar ancak çogalip durumu iyice karisttm. ~un iç~ kültür aracisi olan bir tercüman bütün ileti- _simbt111mcilantarafindan kabul edilebilen evrensel davranis ilkelerine göre hareket etmelidir. Evrensel bir iletisim davranisinin ne demek oldugu sorusunu simdi tartismak istiyorum. Dünyada degisik kültürler yaninda evrensel bir dünya kültürü olmadigina göre bütün dünyada geçerli olan evrensel bir iletisim düzeni de olmayacaktir. Ancak aracinin rôlü evrenseldir, ve buna göre. iletisim sorunlari oldugunda bir anlasma saglayabilen iletisimsel yöntemler evrenselolabilir. Dilbilimde Searle'e ait bir 'anlatabilirlik ilkesi' vardir, bu. ilkeye göre her dilde her anlam için bir deyim bulmak her zaman mümkündür (2t Bu ilkenin iletisimbilimsel yorumu söyle olabilir: Eger iletisim olayina katilanlar arasinda iletisimsel bir anlasmazlik varsa, daima bu anlasmaz1igigiderecek bir yol bulmak mümkündür. Bir iletisim olayinda uygulanan iletisimsel davranislar hakkinda iletisim katilimcilarinm farkli kültürlerden gelmelep yüzünden bir görüsbirligi yoksa, iletisimin basarisi için gereken görüsbilirligine vannak daima mümkündür. Yani, iletisimsel dav- (1)bkz. Binerli. Urs: Begegnung, Beziehung und Zusammenstoss von Kulturen [Kültür arasi karsilasma, iliski v.eçarpisma]. bkz. Zeitschrift iur Külturaustausch dergisi 3413, 1984; S. 231-240; bkz. S. 234. (2)Searle, John R.: Speech Acts - Cambridge 1969; S. 34 ve sonrasi 79
ranis için degil, iletisimsel davranis hakkinda bir görüs birligine varmak için evrensel kurallar vardir. Dilbilimde, iletisim hakkinda görüsbirligine varma yöntemleri bir ~vrenseledimbilime (universalpragmatics) aittir (1). Belirli bir iletisim durumunda gerekli olan iletisimsel kurallar haklanda görüs birligine iletisime kanlanlar kendileri de varabilirler. Fakat bu kolay bir is degildir. Çokkültürlü toplumlarda buna yönelik iletisimsel adetler olusmustur. Bunun disinda kültürlerarasi bir iletisim durumunda çikabilen iletisimsel görüs ayniildanni çözebilecek kültürlerarasi iliskide teciübeli olan araci aranmaktadir: -Bildirimin ikinci bölümünde, kültürlerarasi iletisimde görüs birligine varabilrnege yönelik olan iletisimsel davranislan tarnsmak istiyorum. Konusma KQyutlarl J.Oumpcrz'in bir gözlemine göre kültürlerarasi,iletisimin bazi süreçleri Grice tarafindan belirtilen konusma koyutlarina göre gerçeklesmektedir (2).Griee'in konusma koyutlari sunlardir: (01) Konusmaya katki gerekli olan yerde kabul edilmis olan amaca ya da konusanin sürecine göre yerinde olmalidir. (02) Konusmaya katki gerekli olan yerde bilgi vennelidir. (03) Konusmaya katki dogru olmalidir. (Dogru olduguna inanmadigin bir seyi söyleme. Delili ya da açildigi olmayan bir seyi söyleme.) (04) Konusmaya katki konusmanin konulan ile ilgili olmalidir. (1)Bkz. Habermas, Jürgen: Was hei6t Universalpragmatik? [Evrensel edimbilim ne demektir?] -Bkz. Apcl, Karl-Otto: Sprachprafil11atik und PhiJoso.phie- Frankfurt i M. 1976; S. 174-272. (2)Bkz. Oumperz, John J.: The Unguistic Bases of Communicative Competence -bkz. Tannen, Deborah (Ed): Analyzin~ Discourse: ~ and Talk -Washington1982;S. 323-334;bkz. S. 326: "... ~ms to have some of the characteristics oi Oricean implicature." 80
r -~ (05) Konusmaya katki açik ve belirgin olmalidir. (Söylenen anlasilmaz ve ç.okanlamli olmaina!i, gereksiz yerde konusmamali, mantikli konusmali.) - (06) Konusmaya katki nazik olmali (1). Orice'in konusma koyutlanni hepimiz, çok defa bozup uygularnamakla beraber ister Istemez kabul etinekleyiz, çünkü biz bu konusma l koyutlanni. genelolarak uygulamazsak, 9 zaman her hangi bir iletisim mümkün olmayacaktir. Konusma koyutlarmin geçerli olmamasi mümkün olamadi~ için bu koyudan ister istemez kabul etmek zorundayiz. Örnegin, (03)'e bakarak, dünya'da yalancili~ oldukça yaygin oldugunu, ve onun için (03rün sik sik bozuldugunu bilmekteyiz. Fakat (03) 'Yalan söyleme' anlami ile bir ahlak ilkesi degildir. (03) sunu ifade etmektedir: Eger herkes her zaman düsündügünden farkli bir sey söylerse, o zaman iletisim tamamen olanaksiz hale gelmektedir. - Bu durum ayni sekilde öbür konusma koyutlan için de tanisilir. Konusma koyuilarinin kültürlerarasi sekli Konusma koyutlan ancak uygulanan iletisimsel kurallar hakkinda bir görüsbirligi oldugu takdirde geçerlidir. Kültürlerarasi bir iletisimde ise konusma koyutlari geçerli degildir, çünkü konusma koyutlannin hangi seklinde uygul~ari hakkinda bir görüsbirligine varmak mümkün degildir. Buna göre kültürlerarasi iletisim durumlarinda koyutlann yerine getirilmeleri için bazi ilkelerin dikkate alinmasi gerekmektedir. Tercüman.tarafindan da dikkate alinmasi gereken bu ilkeleri her koyutun bir genisletmesi olarak görmek mümkündür.. (1) Bkz. Grice, H.P.: Logic and Conversation -Bkz. Cole, Peter /Morgan, Jerry L. (Ed): Syntax and Semandes. Volume 3: Speech Acts -New York i San FranciscoLondon 1975.S. 41-58.- Grice'inkonusma koyutlanoinçeviredeverdigimseklidegisikolup Grice'in1968'de çikanyayinlanmamis'logicand ~nversation' adli bir bildirisinden düzenlennlistir. 81
BiI~ililik (02)'lil kültürlerarasi sekline göre kültürle~asi bu-iletisimde ko-. nusmaya bu-katki bilgi verip vermedigi belli degildir, çünkü ilginç bir bilginin ne olup olmadi~ kültürlerarasinda degisir. KÜltürlerarasibir iletisimde katilimcilar arasinda ortak bilgiler hakkinda bir görüsbirligi olmadi~dan hareket etmek gerekmektedir. Bir bilgi biri için çok ilginç, öbürü için son derece Iüzumsuz olabilir. Aracisiz biri kültürlerarasi iletisimde her katki önemli olabilecek bir bilgi olarak kabul edilmelidir. Bu dumm iletisimi oldukça zorlar. Kültürlerarasi bir iletisirndeki katilimcilar sik sik 'small ta1k' ('laflarna') denilen bir konusma tarzi ile önbilgileri yakalama~a çalisirlar (1). tki kültür hakkinda bilgili olan aracinm rô1ü burada önemlidir: Tercüman kanlimcilann farkli bilgilerinihesaba katarak iletisim durumuna gö~ önemli olan katkilan vurgulayip gerekli oldugu kadar uzunca anlam, öbür katkilan kisaca söyler ya da hiç çevirmez. D02ruluk Kültürlerarasi bir iletisimde de (03) koyutuna göre ancak do~ olan c~elerin söylenmesi istenmektedir. Fakat do~luk, bilgililik gibi,' kültürlerarasinda degisen bir kavramdir, çünkü dogruluk için gerekli olan açiklik, delil, ispat, kültürlerarasinda degismektedir. Buna göre, bir cümlenin ne kadar soyut kavram1an varsa, o cümlenin dogrulu~un kabul edilmemesi o kadar muhtemeldir. BU-cümlede ~a çok somut kavramlar varsa, o zaman <icümlenin dogrulugu daha kolay kabul edilebilir. Araci olan tercüman, dogru1uiuiiun kabulu belli olmayan cümleleri duruma göre ya.1 bir açikliga kavusturmak amaciyla tartistinr ya da sorun çikarmamak:için daha az iddiali bir kipte çevirir.. (1)Bkz. Condon.l Yousefin yukanda söylenen kitabi S. 22. 82
\ ' Nezaket (G6) koyutunda istenen nezaket nerede olursa olsun bir iletisimin basansi için son derece önemli olabilir. Onun için nezaket ifade eden deyimler çoktur: Selamlasma, hatir sorma, ikram, iltifat, buyurma V.s. için h~ di!d~bir ta!am belirli deyimler vardir. Bu de~erin en önemli islevi, hitap edilen kisiye karsi saygi ifade etmektir. Saygi bu anlamda, baska bir insanin düsüncelerine saygi göstermek, onlara da bir ölçüde hak vermek, onlari kabul etmek demektir. Kültürlerarasi bir iletisimde ise saygi ifade etme imkanlari bastan kisitlidir. Üstelik katilimcilann düsünceleri çok farkli olabilir, çünkü insanlarin dünya görüsü kültürlerarasinda farklidir. Böylece bir kültür içinde bir düsünce temel bir ahlak degerinin ifadesi olabilir, baska bir kültür içinde ise aym düsünce makul olmayan bir durum olarak degerlendirilebilir. Nezaket, bir insamn temel degerlerine karsi saygi duymayi da kapsir: Kültürlerarasi bir iletisimde nazik olmak, temel kültür degerlerini tartismamak da demektir. Basarili.bir kültürlerarasi iletisimde herkes düsüncelerini bir nezaket ortaminin içinde rahatça ifade edebilir. Böyle bir ortam saglamak araci olan tercümanin da görevidir; bir yandan çikabilen saldirilarin ya da baska bir kisi tarafindan saygisizlik olarak nitelenebilen hareketlerin ortaya çikmasina izin vermez, öbür tarafta herkesin düsüncelerini ortaya koymasina imkan saglar. Bir bakima araci, Nasreddin Hocamn. fikrasindaki gibi, herkese 'Sen de haklisin' demek durumundadir. Bir ticaret için bir araya gelen insanlarin hemen konuya girmedikleri bilinen bir olaydir. Bir pazarlikta satici çok yüksek, alici ise çok düsük: hii-fiat söyler. Nihayet rlcaret ortada hulunan bir fiat üe islem görmektedir. Son olarak hem satici hem alici ne kadar kötü bir ticaret yaptiklarim ifade ederler. Ikisi de memnundur. Bilindigi gibi, eger baslangiçta satici fazla yüksek ya da alici fazla düsük:bir miktar söylerse, o zaman ticarete girilmez, söylenen miktar konuyla ilgili bir teklif olarak kabul edilmez. Manevi 83
bir ticarette de, yani, çözülmesi gereken bir sorun olunca da konusma ayni sekilde sürer: Eger katilimci1arintalepleri birbirinden çok fazla farkli ise, o zamanbir anlasmasürecinegirilmeyebilir.kültürlerarasibir iletisinldeor-. taya konulan talepler birbirinden,farkii olabilir. Aracinin görevi burada, konusmaya her katkinin ticarete yönelik ya da sorunun çözümüne yararli oldugunu ortaya koymaktir. Böylece kültürlerarasi bir iletisirnde de (G4) koyutu yerine getirilmektedir. Uveunluk i i, i Bir iletisimde!lerkanlimcinin belirli iletisimsel bir rolü vardir. Bu rol önceden belli olabilir, ya da konusma süresinde ortaya Çikabilir. Katilimcilar, rollerine göre (Gl) koyutunu yerine getirerek uygun bir sekilde hareket etmektedir. Kültürlerarasi bir iletisinlde roller arasina bir yabancinin rolü de girmektedir: misaf-ir,elçi, yabanci bir kurulusun yetkilisi, tüccar. turist, seyahat arkadasi v.s. Her role göre iletisimsel davranislar uygun ya da uygun degildir. Fakat yabancilik rolü her zaman iletisimsel anlasmazliklara karsi bir kornmad1r.yabancilik rolü yüzünden kuraldisi bir davranis bir ölçüde kabul edilebilir. Böylece uygun olamayan bir davranis hemen bir anlasmazliga sebep olmamalidir. Yabancilik rôlünün baska bir yönüne göre su konusma tarzi da mümkündür: "Ben sahsen su ya da bu. düsüneeye katilabilirim, fakat rolüm dolayisiyla baska bir cümleyi söylemeyi uygun buldum". Aracinin bulunmasi katilimcilarm yabancilik rolünün kabul edilmis oldugunu gösterir. Tercümanm tipik çeviri sekli bir cümlenin direkt çevirisi degil, "dedi ki..." ifadesiyle baslayan ya da biten dolayli çeviridir.,açiklik (G5) koyutuna göre, söylenen cümleler dilbilgisi bakimindan düzgün ve kullanilan kavramlarin anlanu belirgin olmalidir. Kültürlerarasi iletisimde belirginlik baska bir açidan da önemlidir: Her cümle anlamli olma- 84
. nin yanindabelirlibir kipile gerçeklestirilir.. Söylenenbir cümleningerçeklestirici kipi, ya soru. ya emir. ya iddia, ya tehdit, ya vaat, ya Önerme. ya tavsiye, ya tesekkür. ya tebrik. ya seiamiasma, ya red, ya istek, ya ö~, ya da baska gerçeklestirici bir kiptir. Dilbilimde bunlar söz edimi olarak bi- Iinmektedir. Konusurken bu kipler sik sik aynca söylenmez, öme~, "söz veriyorum ki'yarin sana para verecewrn"cümlesi yerine daha sik "yarin sana para verecegim" cümlesi söylenmektedir. Iletisim durumunda söz konusu olan cümlenin bir vaat oldu~ anlasilir. Bir söz edimi yalniz dilsel bir olay degil, ilk sirada toplumsal bir eylemdir. Dolaylisiyla söz ediminde bir anlasma7.hk bir iletisimin amacini bozabilen yanlis bir davranis anlamina gelmektedir. Bunun çaresi ise her zaman cümlenin kipini de ifade eden bir 'edimsel asimlam.a'ninkullanilmasidir, ve hani gerekirse üstdilsel bir sekilde söz konusu' olan edimsel asimlamanin anlaminin tartisilmasidir. Araci bir cümleyi dolayli bir sekilde çevirirken (yani, "dedi ki....., ya da "soruyor ki..." gibi ifadeleri kullanirken) buna ister istemez mecburdur, ve böylece iletisimin açikligi açisindan önemli bir katkida bulunmaktadir. Araci olan tercümamn yetenekleri Özellikle üst.düzeydeçalisan profesyonel tercüman1armetin çevirmekle beraber sorun çözmeye yönelik kültürlerarasi iletisim ile ugrasmak zorunda kalmaktadirlar. Fakat tercümanlik okuyan ögrenciler bu konu hakkinda pek fazla bilgi edinme durumunda degildirler. Bunun gayet tabi bir sebebi olabilir: Sorun çözmeye yönelik iletisim için gerekli olan yetenekler ancak tecrübe ile kazanilir. Bwuinla birlikte bir iletisimde dogru olan hareketleri bir insan egitim sirasinda ögrenmektedir. Herinsan, isterse, yukan-. da anlanlan davranis kurallanna göre hareket edebilir. Son olarak sunu bildirmekte fayda görüyorum: Sorun çözmeye yö-. nelik bir iletisimde basarili olabilmek için gereken yöntemler gayet yerlesmis bilimsel bir konudur, fakat dilbilim branjinda de~ ancak toplumsal 85
ruhbilirnde arasitinlir ve ögretilir. Üstdüzey )'önetici olmak is!eyen psikoloji okuyan ögrenciler iletisimde basariyi saglayan ve çikan anlasj11a7.hk1ari çözen yollari ögrenmektedirler. Buna göre toplumsal ruhbilirnde bilinen yöntemlerin dilbilime ait olan bazi dallar ile birlesmesi tercümanlik için faydali olabilir. Benim bildirimin amaci konu ile ilgili bazi öndüsünceleri açiklamaktir. 86