Kalp damar cerrahisi hastalarında bitkisel ürün kullanımı

RESEARCH ARTICLE ARAŞTIRMA MAKALESİ Izm Univ Med J 201; 1:20-28 Kalp damar cerrahisi hastalarında bitkisel ürün kullanımı Herbal product usage among cardiovascular surgery patients Olcay Çay 1, Fatma Demir Korkmaz 1 1 Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi, Cerrahi Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı, İzmir, Türkiye Sorumlu Yazar/Corresponding Author: Dr. Fatma Demir Korkmaz Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi, Cerrahi Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı, İzmir, Türkiye e-mail: fatma.demir@ege.edu.tr Geliş Tarihi/Received: 29.12.2014 - Kabul Tarihi/Accepted: 26.02.201 Özet Giriş: Bitkisel tedavi terapötik amaçlarla bitkilerin ya da bitki kombinasyonlarının kullanılmasıdır. Bitkisel ürün kullanımı kalp damar cerrahisi hastalarında oldukça yaygındır. Ancak bu hasta grubunda bitkisel ürün kullanımı ilaç ve anestezik maddelerle etkileşime girebileceğinden morbidite ve mortaliteye yol açabilmektedir. Bu çalışmada kalp damar cerrahisi hastalarında bitkisel ürün kullanımı ve etkileyen etmenler incelenmek istendi. Yöntem: Tanımlayıcı tarzdaki bu çalışmanın örneklemini; 1 Temmuz 2013-1 Eylül 2013 tarihleri arasında İzmir ilinde yer alan iki özel hastanenin Kalp ve Damar Cerrahisi polikliniğine başvuran ve çalışmaya katılmayı kabul eden 18 yaş üzeri 10 hasta oluşturdu. Veriler soru kâğıdı kullanılarak yüz yüze görüşme yöntemi ile toplandı. Bulgular: Hastaların %0,7'sinin bitkisel ürün kullandığı, bitkisel ürün kullanan hastaların %48.7'inin kalp damar hastalığını tedavi etmek için bu ürünleri kullandığı saptandı. En sık kullanılan bitkisel ürünler kekik (%18,7), sarımsak (%16,0) ve rezene (%8,7) dir. Hastaların %9,2'i bitkisel ürünlerin yan etkisi olabileceğini bilmediklerini %48,7'i bitkisel ürün kullandığını hekimine ya da hemşiresine bildirmediğini ifade etmiştir. Bulgular: Hastaların %0,7'sinin bitkisel ürün kullandığı, bitkisel ürün kullanan hastaların %48.7'inin kalp damar hastalığını tedavi etmek için bu ürünleri kullandığı saptandı. En sık kullanılan bitkisel ürünler kekik (%18,7), sarımsak (%16,0) ve rezene (%8,7) dir. Hastaların %9,2'i bitkisel ürünlerin yan etkisi olabileceğini bilmediklerini %48,7'i bitkisel ürün kullandığını hekimine ya da hemşiresine bildirmediğini ifade etmiştir. Sonuç: Kalp damar cerrahi hastalarında bitkisel ürünler yaygın olarak kullanılmaktadır. Sağlık çalışanlarının hastaların verilerini alırken bitkisel ürün kullanımını da sorgulaması önerilmektedir. Anahtar kelimeler: Bitkisel ürün, kalp damar cerrahisi, bitkisel terapi Abstract Aim: Herbal therapy is using herbal or herbal combinations for therapeutic purposes. It is very common among the cardiovascular patients to use herbal products. However in this group of patient using herbal products can lead to morbidity and mortality as they might interact with medications and anaesthetic agents. In this study, herbal product usage among cardiovascular surgery patients and associated factors were investigated. Matherial and method: The sample of this descriptive study was consisted of 10 volunteer patients over 18 ages admitted to cardiovascular surgery outpatient department between July and September 2013 of two private hospitals located in Izmir province. Data were collected using face to face interview. Results: It was found that 0,7% of patients used herbal products and 48.7% of patients using these products took them for treating cardiovascular disease. The most frequently used products were thyme (18,7%), garlic (16,0%) and fennel (8,7%). The patients did not know that herbal products might have a side effect (9.2%) and 48,7% of the patients have not informed the physician or nurse that he/she was using herbal products. Conclusion: It has been found that usage of herbal products were common among cardiovascular surgery patients. Health care staff should inquiry the herbal product usage as well as taking patients previous details. Key words: herbal products, cardiovascular surgery, herbal therapy. 20

Giriş Bitkisel terapi terapötik amaçlarla bitkilerin ya da bitki kombinasyonlarının kullanılmasıdır (1,2). Vücutta etkileri olan kimyasal maddeleri içeren ya da üreten bitkiler ya da meyvelerin kabuk, kök, yaprak, tohum, çiçekleri bu amaçla kullanılır (2). Bitkisel ürünler hem toplanan bitkilerin çeşitli bölümlerinin evde çay halinde hazırlanmasını hem de ulusal düzenlemeler tarafından onaylanan bitkisel tıbbi ürünleri kapsamaktadır (1). Dünya'da yaklaşık 2.000 bitkinin tıbbi amaçla kullanıldığı ve modern ilaçların %30'unun bitkilerden köken aldığı bilinmektedir (1,2). Günümüzde dünya nüfusunun %80'inin bitkilerden elde edilen çarelere başvurduğu bilinmektedir (2). Bitkisel tedavi amacıyla kullanılan ürünler vücutta ilaçlarla aynı şekilde etki gösterirler. Her ikisi de absorbe edilir ve terapötik etki gösterebilecek biyolojik etkileri başlatabilir. Çoğu bitkisel ürünün birden fazla fizyolojik etkisi bulunduğundan birden fazla durumda kullanılabilir (2,3). Geleneksel ilaçlardan farklı olarak doğal ürünler karmaşık ve birden fazla biyoaktif yapıya sahiptir (2-4). Bitkisel ürünler yaygın kullanılmakla birlikte bazı belirsizlikleri de bulunmaktadır. Bunlar aşağıda maddeler halinde verilmiştir. Etki ve Güvenlik: Bitkisel ürünlerin etkileri ve güvenliği konusunda yeterince bilimsel veri bulunmamaktadır. Bitkilerin kimyasal yapılarının tümü genellikle bilinmediği ve bilimsel olarak değerlendirilmediği için etkisi, güvenliği, farmakokinetiği, farmakodinamiği bilinmemektedir. Özellikle terapötik aralığı dar olan ilaçlarla birlikte bitkisel ürün kullanımının potansiyel etkileşimleri söz konusudur. Ayrıca ilaçların istenmeyen etkilerinin bildirilme oranı da düşüktür. İstenmeyen etkilerin bildirildiği raporlarda da bu etkilerinin ne kadarının bitkiilaç etkileşiminden kaynaklandığı bilinmemektedir. Yine çoğu bitkisel ürünün klinik verileri hakkında yeterince veri bulunmamaktadır. Yan etki ve ilaç etkileşimlerinin kayıt edilmemesi, bireylerin hekimlerine bitkisel ürün kullandığını belirtmemesi ve sağlık çalışanlarının bu durumu sorgulamaması nedeniyle bitkisel ürün kullanımının sakıncalarının yeterince gündeme gelmediği bilinmektedir (1-9). Düzenlemeler: Ülkemizde bitkisel tıbbi ürünlerin etkililik, güvenlilik ve kalitesi ile ilgili uyulması gereken usul ve esasları belirlemek amacıyla "Geleneksel Bitkisel Tıbbi Ürünler Yönetmeliği" çıkarılmıştır (Resmi Gazete, 6 Ekim 2010 Çarşamba Sayı :27721). Bitkisel ürünlere ilişkin düzenlemeler genellikle yetersiz olduğundan, bitkisel ürünler güvenlik testleri yapılmadan kolayca satılabilmektedir (1-9). Kalite Kontrolleri: Bitkisel ürünlerin kalite kontrollerinin olmayışı önemli bir sorundur. Bitkilerin çok değişik varyasyonları olabilmektedir. Ürünlerin tanımlandırılmasında hatalar olabildiği gibi, etikette bildirilen miktardan eksik olması, içeriğindeki bazı maddelerin etikete yazılmaması ya da kontamine olması gibi sorunlar olabilmektedir. Bitkisel ürünlerin kurşun, arsenik civa gibi ağır metaller ile kontamine olabilmektedir. Tüm bunlar bitki-ilaç etkileşimlerini değerlendirmede sorunlara yol açabilmektedir Yine üretim, işleme, saklama konularında herhangi bir standart bulunmamaktadır. Ürünleri yasaklanmış olan hayvansal ya da bitkisel ürünlerle karıştırma, bu ürünlerin steroid olmayan antienflamatuar, farmakolojik ajanlar, hormon ve ağır metaller içermesi önemli sorunlardandır (1-9). Halkın bitkisel ürünler hakkında yanlış bilgilendirilmesi: Magazin, gazete, kitap, radyo, televizyon ve internet aracılığıyla etik olmayan pazarlama teknikleri, bitkilerin etkililiğine ve güvenliğine ilişkin yanlış reklamlar bitkilerin kullanımını arttırmaktadır. Bitkisel ürün kullanımı çoğunlukla, geleneksel olarak söylentilere ve geleneklere dayanır(1-9). Izm Univ Med J 201; 1:20-28 21

Bitkisel ürün-ilaç etkileşimleri hakkında hastaların ve sağlık çalışanlarının bilgisi yeterli olmaması. Bitki-ilaç etkileşimleri konusunda klinik ile ilişkili hastalara, gerçek ve güvenilir önerilerde bulunmak sağlık çalışanları için oldukça zordur. Bitkisel ürün ilaç etkileşimleri yaşlı, çocuk, hamile, immun sistemi baskılanmış, hepatik ve renal yetersizliği olan hassas popülasyonda görülebilir. Yapılan bir çalışmada atriyal fibrilasyon, kronik kalp yetersizliği, ve iskemik kalp hastalığı nedeniyle kalp damar kliniğine başvuran hastaların %64'ünün tıbbi ilaçlarla birlikte bitkisel ürün kullandığı saptanmıştır(1-9). Bitkisel ürünler kalp damar hastalarında da oldukça yaygın kullanılmaktadır (3,6,7,9). Çoğu bitkisel ürünün kalp damar sistemini etkilemesi, kalp damar hastalarının genellikle tıbbi ilaç da kullanması ve kalp damar hastalıklarının ciddi derecede sağlık riskleri bulunduğundan hekime danışılmadan bitkisel ürün kullanılmasının sakıncaları söz konusudur (3,6,7). Çoğu hasta doğal olduğu için bitkilerin güvenli olduğunu düşündüğünden, bu durumu hekim/hemşiresine iletmesi gerektiğini bilememekte ve gelişen komplikasyonların bitkisel ürün kullanımı ile ilişkili olabileceğini düşünememektedir (9). Bitkisel ürün kullanımının aşırı duyarlılık tepkisi, hepatotoksisite, nefrotoksisite ve kardiyak allograft rejeksiyon ile ilişkili olduğu, bu ürünleri kullananların çoğunluğunun bu bilgilerin farkında olmadığı belirtilmektedir (6). Bitkisel ürün kullanımının olası bir başka sakıncası da hem anestezik maddelerle ve geleneksel ilaçlar ile etkileşime girmesi, hem cerrahi kanamayı arttırmasıdır (1,4,,7). Hastaların bitkisel ürün kullandığını bildirmemesi, sağlık çalışanlarının hastalarda bitkisel ürün kullanımını sorgulamaması, söz konusu ürünlerin etkilerinin sağlıkçılar tarafından yeterince bilinmemesi cerrahi süreçte önemli sorunlara yol açabilmektedir (1,,7). Bununla birlikte cerrahi hastalar diğer hastalara göre daha fazla ilaç uygulamalarının gerçekleştirildiği hastalardır. Bu nedenle bitkisel ürünlerin kullanılan ilaçlarla etkileşimleri söz konusudur. Bazı bitkilerin immunosupresif etkileri nedeniyle hem cerrahi enfeksiyonlara yatkınlığı hem de yara enfeksiyonlarını arttırmaları söz konusu olabilmektedir. Bitkisel ürünlerin anestezik, vazoaktif, santral sinir sistemini uyarma, anestezi süresini uzatma, sedasyon sağlama, kan basıncı ve kalp hızını etkileme gibi daha bir çok etkileri bulunmaktadır. Anestezik maddeler ile beklenmeyen etkilerin görüldüğü spesifik etkileşimler çok açık almamakla birlikte bitkisel ürünlerin kardiyak insitabilite, koagülopati ve sedasyonu ilgilendiren potansiyel etkileri bulunmaktadır. Bitkisel ürün kullanan hastaların anestezisi sırasında kalp hızı ve kan basıncında önemli değişiklikler görülmektedir (1). Antitrombosit etkisinden dolayı sarımsak kullanan hastalarda epidural ve spinal anestezi uygulanmasıyla teorik olarak epidural hematom gelişebileceği düşünülmektedir. Cerrahi hastalarında nonsterodial antienflamatuar ilaç kullanımı oldukça yaygın olduğundan hastaların özellikle sarımsak gibi bitkisel ürün kullanması perioperatif kanama riskini arttırabilir (1,10). Bitkisel ürün kullanımı perioperatif süreçte miyokard enfarktüsü, inme, kanama, yetersiz antikoagülasyon, uzamış ya da yetersiz anestezi, organ nakli rejeksiyonu ve hastalarda kullanılan ilaçlarla etkileşime girme olasılığı taşımaktadır (). Yukarıda belirtilen nedenlerden dolayı kalp damar cerrahisi hastalarında bitkisel ürün kullanımı morbidite ve mortaliteye yol açabilmektedir. Bu çalışmada kalp damar cerrahisi hastalarında bitkisel ürün kullanımı sıklığı ve etkileyen etmenler incelenmek istendi. Yöntem Tanımlayıcı tarzdaki bu çalışmanın örneklemini; 1 Temmuz 2013-1 Eylül 2013 tarihleri arasında İzmir ilinde yer alan iki özel hastanenin Kalp ve Damar Cerrahisi polikliniğine başvuran ve çalışmaya katılmayı Izm Univ Med J 201; 1:20-28 22

kabul eden 18 yaş üzeri 10 hasta oluşturdu. Veriler araştırmacılar tarafından literatüre dayandırılarak geliştirilen ve 24 sorudan oluşan soru kâğıdı kullanılarak yüz yüze görüşme yöntemi ile toplandı. Soru kâğıdında hastaların sosyo-demografik özelliklerini belirlemeye yönelik 8 soru ve bitkisel ürün kullanımlarına dair verilerini ölçmeye yönelik 16 soru bulunmaktadır. Veriler sayı ve yüzde olarak verildi. Araştırmanın uygulanabilmesi için ilgili hastanelerin başhekimliğinden yazılı, araştırmaya katılan 10 hastadan sözlü izin alındı. Bulgular Araştırma kapsamına alınan hastaların en genci 28 en büyüğü 76 yaşında olup yaş ortalaması 1,69±10,2 dir. Araştırma kapsamındaki hastaların %2,7 sinin erkek, %88,6 sinin evli, %41,3 ünün ilkokul mezunu, %40,7 sinin en uzun süre yaşadığı yer ilçe, %9,3 ünün gelirinin gidere denk olduğu saptanmıştır (Tablo 1). Araştırmaya katılan hastaların %34,0 ının hipertansiyon hastası, %32,7 sinin diabetes mellitüs hastası olduğu saptanmıştır. Araştırmaya katılan hastaların %32,7 sinin antihipertansif, %22,7 sinin metformin, %10,7 sinin insülin ilaçlarını kullanmakta olduğu saptanmıştır (Tablo 2). Tablo 1. Hastaların Sosyo-Demografik Özelliklerine Göre Dağılımı Sayı Yüzde Yaş grubu 20-30 31-41 42-2 3-63 64 üzeri 7 19 2 1 21 4,6 12,7 34,7 34,0 14,0 Cinsiyet Kadın Erkek 71 79 47,3 2,7 Medeni durumu Bekâr Evli 17 133 11,4 88,6 Eğitim durumu Okur-yazar değil İlkokul mezunu Lise Mezunu Üniversite Mezunu 16 62 4 27 10,7 41,3 30,0 18,0 En uzun yaşanılan yer Büyük Şehir İlçe Köy Kasaba 48 61 34 7 32,0 40,7 22,7 4,6 Ailenin gelir düzeyi Gelir giderden az Gelir gidere denk Gelir giderden fazla 47 89 14 31,3 9,3 9,4 Toplam 10 100,00 Izm Univ Med J 201; 1:20-28 23

Tablo 2. Hastaların Kronik Hastalıklarına ve Sürekli Kullandıkları İlaçlara Göre Dağılımı Kronik Hastalıklar Sayı Yüzde (%) Diabetes Mellitüs Hipertansiyon Böbrek Yetmezliği Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı Kronik Hastalığı Bulunmayan 49 1 12 33 32,7 34,0 3,3 8,0 22,0 Sürekli kullanılan ilaçlar İnsülin Metformin Antihipertansif Bronkodilatör Diüretik Epoetin alfa Oral antikoagulan Dijital grubu Beta bloker 16 34 49 12 6 13 10 10,7 22.7 32.7 8,0 4,0 3,3 3,3 8,7 6,6 Toplam 10 100,00 Hastaların %0,7'si bitkisel ürün kullandığını, bitkisel ürün kullanan hastaların ise %18.7'si kekik, %16,0'ı sarımsak kullandığını, %24,8'i ürünü ticari poşet halde satıl aldığını, %48,7'si kalp damar rahatsızlığını gidermek amacıyla bitkisel ürün kullandığını belirtmiştir. Yine bitkisel ürün kullanan hastaların %9,2'si bu ürünlerin yan etkisi olabileceğini bilmediğini, %9,2'si bitkisel ürün hakkında arkadaş/tanıdıktan bilgi aldığını, %48,7'si bu durumu hekim/hemşiresine belirtmediğini ifade etmiştir. Bitkisel ürün kullanan hastaların %96,1'i bitkisel ürün kullanımının güvenilir olduğunu ve %47,7's, alternatif tedavi olarak kullanılması gerektiğini, % 2,0'ı bitkisel ürünlerin doğal olduğunu, tıbbi ilaçlardan daha faydalı ve sağlıklı olduğunu düşünmektedir (Tablo 3). Izm Univ Med J 201; 1:20-28 24

Tablo 3. Hastaların bitkisel ürün kullanımına yönelik verilere göre dağılımı Sayı Yüzde Bitkisel ürün kullanma durumu 76 74 0,7 49,3 Kullanılan bitkisel ürünler (n=76) Rezene çayı Kekik Sarımsak Zencefil Cevapsız 13 28 24 9 2 8,7 18,7 16,0 6,0 1,3 Bitkilerin kullanılan bölümleri (n=76) Ticari poşet şeklinde (içeriğini bilmiyor) Bitkinin yaprak, sap, tohum ve kökünü çay olarak kullanan 16 60 24,8 7,2 Bitkisel ürünleri kullanım amacı (n=76) Kalp damar rahatsızlığını gidermek (damar sertliği, tıkanıklığı, yüksek kan basıncı) Kan şekerini düzenlemek için Bitkiler doğal ve sağlıklı olduğu için Bağışıklık sistemini güçlendirmek için 37 17 9 13 48,7 22,3 11,9 17,1 Kullanmış olduğu bitkilerin etkilerini bilme durumu (n=76) Biliyor Bilmiyor 67 9 88,1 11,9 Bitkisel ürünlerin yan etkilerinin olabileceğini bilme durumu (n=76) 31 4 40,8 9,2 Bitkisel ürünlerin yan etkileri ile karşılaşma durumu (n=76) 32 44 42,1 7,9 Bitkisel ürüne bağlı görülen yan etkiler (n=32) Baş dönmesi Baygınlık hissi Diyare Halsizlik Mide bulantısı Yan etki görülmeyen 4 12 8 3 44,3 1,8 10, 6,6 3,9 7,9 Kullandığı bitkilere dair bilgilere ulaşma kaynağı (n=76) Elektronik ortam Tanıdık/Arkadaş Sağlık çalışanı Görsel, işitsel medya 22 4 4 28,9 9,2,3 6,6 Bitkisel ürünlerin temin edildiği kaynakların güvenilir olduğunu düşünme durumu (n=76) 73 3 96,1 3,9 Bitkisel ürünlerin hazırlanıp saklandığı koşulların önemli olduğunu düşünme (n=76) 74 2 97,4 2.6 Bitkisel ürünlerin bilinçli tüketilmesinin önemli olduğunu düşünme 74 2 97,4 2,6 Bitkisel ürün kullandığını hekim ya da hemşiresine bildirme durumu 39 37 1.3 48.7 Bitkisel ürünleri aldığı kaynak Komşu, doğa Aktar Elektronik satış sitesi 7 60 9 9,3 78,9 11,8 Bitkisel ürün kullanma amacına ilişkin görüşler Alternatif tedavi olarak kullanılmalı Modern tıbbın yetersiz kaldığı alanlarda kullanılmalı Tedavide sadece bitkiler kullanılmalı Cevapsız 36 1 24 1 47,7 19,7 31,6 1,3 Bitkisel ürün kullanımıyla ilgili eklemek istediği düşünce ve öneriler (Birden fazla yanıt) Bitkilerin sağlık açısından önemi araştırılmalı Bitkisel ürün doğaldır ve ilaçlardan daha faydalı ve sağlıklıdır Sağlık çalışanı tarafından bireylerin kullandığı bitkiler sorulmalıdır Hastalar bitkiler konusunda bilgilendirilmelidir Fikrim yok 6 19 22 12 17 47,9 2,0 28,9 1,8 22,4 Toplam 10 100,00 Izm Univ Med J 201; 1:20-28 2

Tartışma Bu çalışmada kalp damar cerrahisi hastalarının %0,7'sinin bitkisel ürün kullandığı, bitkisel ürün kullanan hastaların %48,7'inin kalp damar rahatsızlığını gidermek için bu ürünleri kullandıklarını ifade etmişlerdir. Wood ve ark çalışmasında (2003) ise kalp damar hastalarının %32'sinin bitkisel ürün kullandığı, bitkisel ürün kullanan hastaların %6'inin kalp damar rahatsızlığı nedeniyle bitkisel ürün kullandığı saptanmıştır (6). Diğer hasta gruplarında olduğu gibi kalp damar cerrahisi hastalarının da yaygın bitkisel ürün kullanımı beklenen bir sonuçtur. Ancak bitkisel ürün kullanımı ile ilaç, anestezik madde etkileşimleri olasılığı göz önünde bulundurulduğunda bu durum olumsuz sonuçlara yol açabilir. Wood ve arkadaşlarının çalışmasında (2003) sarımsak, ekinezya, keten tohumu, bitkisel karışım ve maydanozun (6), bu çalışmada ise kekik (%18,7), sarımsak (%16,0) ve rezene çayının (%8,7) en sık kullanılan bitkisel ürünler arasında olduğu saptanmıştır. Çalışmamızda en fazla kullanılan bitkisel ürünler arasında sarımsak ikinci sırada yer almaktadır. Sarımsak antispazmodik, antiseptik, hipokolestrolemik, vazoaktif bir bitki olup, lökositoza yol açmakta ve trombosit agregasyonunu baskılamaktadır (1,7,10). Sarımsağın enfeksiyonlarda, tümörde, şeker hastalığında, hiper lipidemide ve atherosiklerozda yararlı olduğu belirtilmektedir (1,7,9). Antihpertansif ve antihiperkolestrolemik amaçla kullanımı gittikçe artmaktadır. Ancak sarımsağın düzenli kullanımının antihipertansif etkili olduğunu gösteren kanıtlar yetersizdir (1). Buna karşın total kolesterolü düşürmede etkili olduğunu gösteren çalışmalar bulunmaktadır (1,4,9). Sarımsağın spontan ve beklenmeyen cerrahi kanamaya yol açtığını gösteren çalışmalar bulunduğundan ameliyat olacak kalp damar cerrahisi hastaları için riskli olabileceği düşünülmektedir (1,4). Bitkisel ürün kullanan hastaların yarısından fazlası (%9,2) kullandıkları bitkisel ürünlerin yan etkisi olabileceğini bilmediklerini, yaklaşık yarısı (%48,7) bitkisel ürün kullandığını hekimine ya da hemşiresine bildirmediğini ifade etmiştir. Bu durum literatür ile uyumludur. Literatürde doğal olduğu için çoğu hastanın bitkisel ürünü kullanımını güvenli bulduğu, bu nedenle bitkisel ürün kullandığını hekim/hemşiresine iletmediği ve gelişen komplikasyonların bitkisel ürün kullanımı ile ilişkili olabileceğini düşünmediği belirtilmektedir (9). Öte yandan hastaların bu durumu hekim/hemşiresine bildirmemesi güvenli cerrahi uygulamalarını da olumsuz etkileyebilir. Bitkilerin ilaç, anestezik maddelerle etkileşimi girmesi söz konusu olduğundan bitkisel ürün kullanımının ameliyattan 2-3 hafta önce bırakılması önerilmektedir (1,6). Yine hastaların bu durumu hekim/hemşirelerine bildirmeleri olası yan etkiler ve etkileşimler hakkında hasta eğitimi fırsatını beraberinde getireceği gibi, olası ilaç etkileşimlerinin önlenmesi açısından da önemlidir (2,,6,7,9). Bitkisel ürün kullanan hastaların yaklaşık yarısı (%47,7) bitkisel ürünlerin alternatif tedavi olarak kullanılması gerektiğini, yaklaşık üçte biri (%31,6) tedavide sadece bitkilerin kullanılması gerektiğini düşünmektedir. Bu durum hastaların tıbbi tedavilerini, ilaç uyumlarını aksatması endişeni beraberinde getirebilir. Warfarin kullanan hastaların bitkisel ürün-ilaç etkileşimleri hakkında en yüksek riske sahip olduğu belirtilmektedir (3). Bitkiler warfarinin gastrointestinal kanaldan emilimini azaltarak ya da metabolik atılımını değiştirerek farmakokinetiğini etkileyebilir (3,4). Warfarin ya da diğer antiplatelet kullanan hastaların bitkisel ürün kullanımından kaçınması, protrombin zamanının standart bir değeri olan uluslararası düzeltme oranı (international Izm Univ Med J 201; 1:20-28 26

normalized ratio- INR) değerini arttırdığı için warfarin ile birlikte sarımsak kullanılmaması gerektiği belirtilmektedir (1,3,7). Hipoglisemik etkisinden dolayı da antidiyabetik ilaç kullanımı ile sarımsağın birlikte kullanılmaması gerekmektedir (1,3). Buna karşın bu çalışmada hastaların tamamının en az bir ilaç kullandığı saptanmıştır. Bitkisel ürünlerin polifarmasi ve fizyolojik değişimlere yol açarak ameliyat olacak hastalarda morbidite ve mortaliteye yol açabileceği belirtilmektedir (). Bu araştırmada bitkisel ürün kullanan hastaların % 28,9'u kullandığı bitkisel ürünler hakkında elektronik ortamdan bilgi aldığını belirtmiştir. Elektronik ortamın gün geçtikçe yaygınlaştığı göz önüne alınırsa bitkisel ürün kullanımının artacağı düşünülmektedir. Bu çalışmadan elde edilen ilginç bir sonuç kullanılan bitkisel ürünlerin türü ile ilişkilidir. Uluslar arası çalışmalar kalp damar hastalığına sahip bireylerin daha çok efedra, kava, kedi otu (valerian), sarımsak, mabet ağacı (ginkgo), ginseng, sarı kantaron (St. John s wort) gibi bitkisel ürünleri kullandığını göstermiştir (2-,9,11). Ancak bu çalışmada bu ürünlerden sadece sarımsağın kullanıldığı saptanmıştır. Bu durum bitkisel ürün kullanımının kültürel faktörlerden etkilendiği şeklinde yorumlanabilir. Bitkisel ürün kullanan hastaların yarısından fazlasının (%9,2) kullandığı bitkisel ürünler hakkında arkadaşından bilgi alması bu yorumu destekler niteliktedir. Sonuç Sonuç olarak kalp damar cerrahisi hastalarında bitkisel ürün kullanımının yaygın olduğu saptanmıştır. Hastaların yarısından fazlası bitkisel ürünlerin yan etkileri olabileceğini bilmemekte, tamamına yakını bitkisel ürünün temin edildiği kaynakların güvenilir olduğunu düşünmekte, yaklaşık yarısı bitkisel ürünlerin alternatif olarak kullanılması gerektiğini düşünmekte ve bitkisel ürün kullandığını hekim ve hemşiresine bildirmemektedir. Bitkisel ürünlerin cerrahi sonuçları etkileme, ilaçlarla ve anestezik maddelerle etkileşime girme potansiyeli bulunduğundan ameliyat öncesi hasta verilerinin toplanması aşamasında diğer bilgilerin yanı sıra bitkisel ürün kullanımı da sorgulanmalıdır. Bitkisel ürünlerin güvenli kullanımı konusunda eğitim programları gerçekleştirilmelidir. Kaynaklar 1. Hodges PJ, Kam PCA. The peri-operative implications of herbal medicines. Anaesthesia. 2002;7:889 899. 2. Neil J. Nursing Management Preoperative Care. In. Lewis SL, Dirksen SR, Heitkemper MM, Bucher L, Haridng MM (Eds). Medical Surgical Nursing. 9th ed. St. Louis, Missouri: Elsevier Mosby; 2014: chap 18. 3. Izzo AA, Carlo GD, Borrelli F, Ernst E. Cardiovascular pharmacotherapy and herbal medicines: the risk of drug interaction. Int J Cardiol. 200;98:1-14. 4. Chavez ML, Jordan MA, Chavez PI. Evidencebased drug herbal interactions. Life Sci. 2006;78:2146 217.. Ang-Lee MK, Moss J, Yuan CS. Herbal medicines and perioperative care. JAMA. 2001;286(2):208-216. 6. Wood MJ, Stewart RL, Merry H, Johnstone DE, Cox JL. Use of complementary and alternative medical therapies in patients with cardiovascular disease. Amn Heart J. 2003;14:806-12. 7. Frishman WH, Grattan JG, Mamtani R. Alternative and complementary medical approaches in the prevention and treatment of cardiovascular disease. Curr Probl Cardiol. 200;30(8):383-49. 8. Resmi Gazete. Geleneksel Bitkisel Tıbbi Ürünler Yönetmeliği., 6 Ekim 2010 Çarşamba Sayı :27721. 9. Tachjian A, Maria V, Jahangir A. Use of herbal products and potential interactions in patients with cardiovascular diseases. J Am Coll Cardiol. 2010;(6):1-2. Izm Univ Med J 201; 1:20-28 27

10. Miller KL, Liebowitz RS, Newby LK. Complementary and alternative medicine in cardiovascular disease: A review of biologically based approaches. Am Heart J. 2004;147(3):401 11. 11. Zick SM, Blume A, Aaronson KD. The prevalence and pattern of complementary and alternative supplement use in individuals with chronic heart failure. J Card Fail. 200; 11(8):86-89. Izm Univ Med J 201; 1:20-28 28