.Ü. Cerrahpafla T p Fakültesi Sürekli T p E itimi Etkinlikleri GÜNÜMÜZDE TIBB RES M May s 2008; s. 53-60 T bbi Resimin T p E itimine Katk lar Prof. Dr. Ahmet S nav G R fi ngilizce de Illüstration k saca bilgiyi veya mesaj aç klay c resim anlam nda kullan lan bir terimdir ve Latince kökenli olup, ayd nlatarak içini görmek anlam ndaki illustrar fiilinden gelir (15, 19). K saca bilgiyi görsellefltirmek anlam nda kullan rsak, Türkçe mizdeki tam karfl l Türk Dil Kurumu sözlü üne göre (6) eski deyiflle tasvir yeni deyiflle betim olarak kabul edilebilir. Medical illustration terimi de t bbi bilginin görsellefltirilmesidir (1, 19). Bu ba lamda Türkçe ye uyarlanmas nda t bbi tasvir, t bbi betim, yada basitçe t bbi resim terimi kullan labilir. T p bilimi tarih boyunca görselli in vazgeçilmez oldu u bir alan olmufl ve yaz l kaynaklar nda t p bilgisi daima resimlenerek aç klanm flt r. Eski M - s r da papirüs üzerine çizilmis t bbi uygulamalar ilk t bbi resim örnekleri olarak kabul edilir. Bat t bb nda Rönesans sonras her alanda oldu u gibi tibbi resim alan nda da büyük geliflmeler kaydedilmifl ve t p bilimine çok önemli katk lar sa layan büyük eserler verilmifltir. T bbi resim in kurumlaflmaya bafllamas 19. Yüzy l bafl nda USA da gerçekleflmifl olup halen USA, Kanada ve Avrupa da uluslararas alanda hizmet ve e itim veren birçok akademik birim mevcuttur (4,7,16,18, 19). TIBB RES M N TEMEL FONKS YONLARI Görselli in vazgeçilmez oldugu t p e itiminde t bbi resim in katk lar flüphesiz gözard edilemez. Bu katk lar flöyle s ralayabiliriz; 53
Ahmet S nav Birincisi; bilgiyi daha kolay anlamaya yard mc olur. Resimsiz bir anatomi kitab ndan anatomi ö renmenin anatomi atlas n n yard m olmadan pek de kolay olmayaca n tahmin etmek zor de ildir. Bir ameliyat n canl video görüntülerinin anlafl labilirli ini illüstre çizimlerin anlat m yal nl ile karfl laflt r rsak tibbi resimin anlat m gücünü daha kolay anlayabiliriz. Ö renme s ras nda kulland m z temel duyu organlar m z aras nda en çok kulland m z organ m z n gözlerimiz oldu u yads namaz bir gerçektir (2, 17). USA da çok kullan lan bir özdeyiflte söylendi i gibi Seeing is believing yani görmek inanmakt r. Bunu Seeing is learning görmek ö renmektir fleklinde de alg layabiliriz. 1991 y l nda ölen ünlü amerikal t p ressam Frank H. Netter bir makalesinde diyor ki; nsanlar bir konuyu anlam fllarsa onu kafalar nda üç boyutlu olarak hayal edebiliyorlar demektir. E er mental bir imaj oluflmam flsa konu anlafl lmam fl demektir (11). Ayr ca, bilginin uzun süreli haf zada yerleflmesinde görselli in önemli oldu u da bilimselli i tart fl lmayan bir gerçektir. Mental imaj oluflturulmadan, ezbere dayal, ö renildigi varsay lan bilginin haf zada kal c l n n da uzun ömürlü olmayaca otoritelerin hemfikir oldu u bir düflüncedir (2, 17). kincisi; ö reticilerin t p bilgisini daha kolay anlatmas na yarar. Görselli in önemli oluflundand r ki, herhangi bir konuyu anlamaya, özellikle anlatmaya çal fl rken konu ile ilgili resim veya flema çizmek insan n do al içgüdülerindendir (11). Bu nedenle tarih boyunca okul s n flar nda daima karatahta varolagelmifltir. Son zamanlarda bilgisayar n e itimde günlük kullan ma girmesiyle ö reticilerin karatahta kullan m azalsa da bu görselli in daha e itimde az kullan lmas de il, daha etkili olan bir baflka formatta, digital interaktif görüntüleme flekline dönüflmesidir. Üçüncü fonksiyonu ise bilginin do ru olarak depolan p gelecek nesillere do ru olarak aktar lmas nda önemli rol oynar. Bir olufl yaz ile tasvir edildi- inde kelimeler de iflik anlamlarda kullan larak okuyucunun baflka bir anlam ç karmas sa lanabilir. Ancak ayn olufl resim ile anlat ld nda, yani illüstre edildi inde, bunu baflarmak daha zordur (11). Bu yüzdendir ki t bbi yay nlar n hemen hemen tamam resimlidir. T b ressamlar n n t p bilimine katk lar sadece bilgiyi görülebilir hale getirmekle s n rl de ildir. T p ressamlar tarih boyunca önemli bilimsel bulufllara 54
T bbi Resimin T p E itimine Katk lar da imza atm fllard r. Leonarda da Vinci nin (1452-1519) ilk defa tarif etti i anatomik yap lar, e er çizimleri 380 y l sakl kalmasayd modern anatomide ö retilen onlarca anatomik yap onun ad yla isimlendirilmifl olacakt (20). Bir baflka ünlü t p ressam olan Max Brödel in (1870-1941) modifiye ederek gelifltirdi- i nefropeksi ameliyet nda kullan lan Brödel Stitch ve böbrekteki Brödel çizgisi t p literatüre geçmifltir (12). TIP E T M NDE KULLANILAN MODERN YÖNTEMLER Günümüzde ders anlat m nda karatahtan n kullan m birhayli azald. Bunun nedeni, son y llardaki bilgisayar teknolojisindeki geliflmeler ve bunlar n e itime getirdigi modern görsel iletiflim metodlar n n yayg nlaflmas olarak gösterilebilir. Art k profesyonel bir yard m almadan, istedi imiz görsel materyalleri istedi imiz aç klamalarla, istedi imiz s raya koyup, herbirinin ekranda kal fl süresini belirleyip, ve hatta ses de ekleyerek, otomatik bir bilgisayar sunumu haz rlayabiliyoruz. Haz rlad m z sunumu bir parmaktan daha küçük boyutlardaki flash disk içinde cebimizde tafl y p istedi imiz akademik faaliyette bilgisayarl pojektör vas tas yla gösterebiliyoruz. T p biliminin tarihsel sine qua non - olmazsa olmaz standartlar vard r ki bunlar n bafl nda en yüksek standartlar n uygulanmas, korunmas ve yaflat lmas gelir. Profesyonel olmayanlar taraf ndan yap lan görsel materyaller amaca hizmet edebilir ancak profesyoneller taraf ndan yap lan eserlerin gösterdi i etkiyi yapamaz. Her ne kadar a picture is worth a thousand words bir resim bin kelimeye bedeldir anlay fl do ruysa da resmin do ru bilgiyi, do ru sanatsal standartlarla görülebilir hale getirmesi t p profesyonelli inin bir gere i olmal d r. Ayr ca, her alan nda oldu u gibi e itim t pta da sürekli genifllemekte, literature her gün yeni bilgiler eklenmekte, yeni uzmanl k alanlar oluflmaktad r. Bu h zl geliflme, e itim metodlar n n da ayn parallelde gelifltirilmesini gerektirir ki daha fazla bilgi daha k sa sürede, daha az e itici taraf ndan, daha düflük maliyetle ögretilebilsin. letiflim teknolojilerinin t p e itiminde yeni bir ç r açacak olmas, art k tahmin edilen de il tecrübe edilen bir gerçek (13). Buna paralel olarak daha 55
Ahmet S nav az ö retimle daha çok ö renmek prensibine dayal yeni e itim pojeleri üzerinde çal flmalara her geçen gün bir yenisi eklenmektedir. Bu projelerin en göze çarpan ortak noktas nda interactivity terimini görmekteyiz. Bu terimi Türkçe ye ö renicinin ö renme materyali ile aktif etkileflimi? olarak tercüme edebiliriz. nteraktivitenin ö renme sürecini k saltt bilimsel deneylerle kan tlanm fl durumda. Bunun yan nda virtual reality (sanal gerçeklik) sayesinde e itimde t bbi uygulamalar n simulasyonlar yap labilmektedir (5, 8, 9, 10, 13, 14, 17, 18). Bat t p e itiminde son y llarda geleneksel e itim araçlar yerini multimedya a rl kl interaktif e itim araçlar na terketmektedir. Bunun bafll ca nedenleri olarak flunlar gösterilmektedir (10); 1. Geleneksel e itim metodlar n n yeni e itim ihtiyaçlar n karfl lamaktaki yetersizli i. 2. Ö renme yöntemlerine yeni yaklafl mlar n bilimsel araflt rmalar n n önerileri olmas. 3. Biliflim teknolojilerindeki geliflmelerin getirdi i bilginin depolanma ve paylafl lma yöntemlerindeki köklü de iflimler. Son y llarda yap lan bilimsel e itim araflt rmalar n ço unlu u gösteriyor ki; 1. Bilgisayar destekli e itim (BDE) ö rencilerin s nav performans n yükseltiyor. 2. Ö renciler BDE in kullan fll bir metod oldu unda hemfikirler. Ve daha k sa sürede ö reniyorlar. 3. E itimde görsellik ö rencinin ö renme ifltah n artt rd gibi, daha çok bilgiyi daha k sa sürede ö renebilmeyi ve ö renilen bilginin haf zada daha uzun süre kal c olmas n sa l yor. 4. nteractivity, yani ö renme materyali ile etkileflim de ö renme sürecini %50 ye varan oranda k saltabiliyor. (10, 11,16) letiflim teknolojilerine paralel olarak geliflen ve e itime kullan lmaya bafllayan bir baflka modern teknoloji harikas da internet!.. Özellikle yüzy l n harikas olarak nitelendirilen internetin t p e itimine katk s da ayn oranda büyük oldu. nternet vas tas yla bilgiye ulaflmak veya bilgiyi baflkalar na ulaflt rmak geleneksel yöntemlere nazaran hem daha ucuz, hem daha h zl, hem daha genifl ölçekli olabilmektedir. 56
T bbi Resimin T p E itimine Katk lar Art k; Bilimsel sunumlar m z internete koyup ö rencilerin kullan m na sunabiliyoruz, Ö rencilerimiz ve çal flma arkadafllar m zla daha kolay haberleflebiliyor ve bilgi al flveriflinde bulunabiliyoruz, Bilimsel çal flmalar m z internetteki sanal dergilerde yay nlatt rabiliyoruz. Makalelerimizi yay nlanmas için yurtd fl dergilere internet yoluyla gönderiyoruz, eskiden oldu u gibi fotokopi ve posta masraf ödemiyoruz, Hasta e itiminde internetten faydalanabiliyoruz, htiyac m z olan görsel ve iflitsel materyalleri kolayca internetten indirip ders ve sunumlar m zda kullanabiliyoruz, nternet arac l ile videokonferanslar düzenleyebiliyoruz, Sanal üniversiteler aç p online e itim yapabiliyoruz. fiüphesiz ki, bu h zl teknoloji geliflimi duraksamadan devam edecek ve yeni teknolojiler yeni talepleri do uracakt r (10). SONUÇ Önceleri ifllevi sadece yaz l metinleri aç klay c resimler çizmek olan t bbi ressaml k mesle i, iletiflim teknolojilerinin geliflmesi ve e itimde kullan lan görsel materyallerin buna ba l olarak geliflip de iflmesiyle ifllevi ve t p e itimindeki rolü yeni bir kimli e bürünmüfltür. Bu nedenle son y llarda medical illustration yerine bir amerikan terimi olan biomedical communication yeni ifllevini daha do ru aç klayan bir terim olarak kullan lmaya bafllanm flt r (1, 10). Kompleks t p bilgisinin görsel ba lamda basitlefltirilerek daha kolay anlafl labilir interaktif e itim materyalleri haz rlanmas nda t p ressamlar n n rolü çok önemlidir. Çünkü t p ressamlar hem t p bilgisine sahip, hem de bu bilginin görsel anlat m için gerekli sanatsal yetenek ve birikimle donat lm fllard r (Resim 1, 2, 3) (1,11,16). Türkiye de t p tarihi boyunca her ne kadar bireysel gayretlenmeler olduysa da t p ressaml kurumlaflamam flt r. letiflim ça olarak adland rd m z bu zamanda, Türk t p e itiminde klasik metodlar n yetersiz kalan yönlerini araflt r p modern çözümler üretecek t bbi ressam ve iletiflim uzmanlar yetifltirecek birimlerinin Türk t bb na kazand r lmas n n öncelikli bir sorumluluk oldu u görülmeli ve derhal ciddi giriflimlerde bulunulmal d r. 57
Ahmet S nav Resim 1. Resim 2. 58
T bbi Resimin T p E itimine Katk lar Resim 3. KAYNAKLAR 1. Ansary MA, el Nahas AM. Medical illustration in the UK: its current and potential role in medical education. J Audiov Media Med. 2000 Jun;23(2):69-72 2. Burdett S. What s your style? J Audiov Media Med. 2001 Jun;24(2):70-1. 3. Demarest, Robert J., editor. The History of The Association of Medical Illustrators, 1945-1995. Atlanta: The Association of Medical Illustrators. 1995. 4. Doray V. Medical illustration: yesterday-today-tomorrow. Can Med Assoc J. 1968 Jun 8;98(23):1097-105 5. Duguid KP. The team approach to the design of computer assisted learning packages in medicine. J Audiov Media Med. 1995; 18(2): 53 8. 6. Güncel Türkçe Sözlük. http://www.tdk.gov.tr. 2008 7. Loechel WE, The History of Medical Illustration. Bull Med Libr Assoc. April; 48(2): 168 171. 1960. 8. McLean M, Murrell K. WebCT: integrating computer-mediated communication and resource delivery into a new problem-based curriculum. J Audiov Media Med. 2002 Mar;25(1):8-15 9. McLean M. Introducing computer-aided instruction into a traditional histology course: student evaluation of 59
Ahmet S nav the educational value. J Audiov Media Med. 2000 Dec;23(4):153-60 10. Morton R, Nicholls J, Williams R. The changing role of the medical illustrator. J Audiov Media Med. 2000 Jun;23(2):65-8. 11. Netter FH. The role of illustration in medical education and medical progress. J Int Coll Surg. 1956 Oct;26(4 Part 1):505-13. 12. Schultheiss D, Engel RM, Crosby RW, Lees GP, Truss MC, Jonas U. Max Brödel (1870-1941) and medical illustration in urology. J Urol. 2000 Oct;164(4):1137-42. 13. Shomaker TS, Ricks DJ, Hale DC. A prospective, randomized controlled study of computer-assisted learning in parasitology. Acad Med. 2002 May;77(5):446-9 14. Thatcher JD. Computer animation and improved student comprehension of basic science concepts. J Am Osteopath Assoc. 2006 Jan;106(1):9-14. 15. The American Heritage College Dictionary, IV Ed. P-691. Houghton Mifflin Co., Boston-New York, 2004. 16. Tsafrir J, Ohry A. Medical illustration: from caves to cyberspace. Health Info Libr J. 2001 Jun;18(2):99-109. 17. Vernon T, Peckham D. The benefits of 3D modelling and animation in medical teaching. J Audiov Media Med. 2002 Dec;25(4):142-8. 18. Whillis J. Anatomical Illustration. J Audiov Media Med. 2001 Jun;24(2):54-9 19. Wikipedia Website: http://en.wikipedia.org/wiki/illustration 20. Wise MW, O Leary JP. Leonardo da Vinci: anatomist and physiologist. Am Surg. 2001 Jan;67(1):100-2. 60