BM ÇÖLLEŞMEYLE MÜCADELE SÖZLEŞMESİ 12. TARAFLAR KONFERANSI (COP12) HAZIRLIK ÇALIŞTAYI RAPORU 26-27 AĞUSTOS 2015 BOLU
GİRİŞ 12-23 Ekim 2015 tarihinde Ankara da gerçekleşecek olan BM Çölleşmeyle Mücadele Sözleşmesi 12. Taraflar Konferansına yönelik(cop12) 26-27 Ağustos 2015 tarihlerinde Bolu da Hazırlık Çalıştayı düzenlenmiştir. Çalıştaya kamu kurumlarından, üniversitelerden ve sivil toplum örgütlerinden olmak üzere 69 kişi katılım sağlamıştır. ÇALIŞTAY PROGRAMI Açılışta; Bolu Orman Bölge Müdürü Yusuf Şahin, Gıda Tarım Hayvancılık Bakanlığı Tarım Reformu Genel Müdürlüğü Genel Müdür Yardımcısı Ümit BİNGÖL ve Orman ve Su İşleri Bakanlığı Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürü Hanifi AVCI tarafından açılış konuşmaları gerçekleşmiştir. Açılış konuşmalarını müteakiben Orman ve Su İşleri Bakanlığı Bakanlık Müşaviri Dr. Ahmet ŞENYAZ 12. Taraflar Konferansı Toplantısı gündeminde yer alan konular ve çalıştayın yöntemine ilişkin bir sunum yapmıştır. Çalıştayın devamında 4 Çalışma Grubu altında grup çalışmaları yürütülmüştür. Gruplar aşağıdaki şekilde oluşturulmuş, her grupta bir moderatör, bir/iki raportör ve bir grup sözcüsü görev almıştır. 1. ÇALIŞMA GRUBU ARAZİ BOZULUMUNUN DENGELENMESİ ÇALIŞMA GRUBU Grup Moderatörü Dr. Ahmet ŞENYAZ Grup Raportörleri Sevilay ÖZÇELİK SÖNMEZ/Ahmet ŞENDAĞLI Grup Sözcüsü Dr. Müge KOSER ELİÇİN 2. ÇALIŞMA GRUBU KURAKLIĞA UYUM ÇALIŞMAGRUBU Grup Moderatörü Maruf ARAS Grup Raportörleri Özlem İRİTAŞ Grup Sözcüsü Dr. Özlem ŞENOL 3. ÇALIŞMA GRUBU İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE ARAZİ BAZLI YAKLAŞIM ÇALIŞMA GRUBU Grup Moderatörü Doç. Dr. Ahmet TOLUNAY Grup Raportörleri Fatma Ülkü KARATAŞ Grup Sözcüsü Dr. Hakkı Emrah ERDOĞAN 4. ÇALIŞMA GRUBU Grup Moderatörü Grup Raportörleri Grup Sözcüsü ARAZİ HAKLARI-MÜLKİYET-STK FORUMU SAY İÇİN YATIRIM TEŞVİKLERİ-İŞ FORUMU MEVZUAT-PARLAMENTERLER FORUMU ÇALIŞMA GRUBU Prof. Dr. Orhan DOĞAN Pınar CANLI/ Yasemen Aslı YILMAZGİL/ Duygu KUTLUAY Hatice DİNÇ SARISOY Her çalışma grubunda önce konu başlıkları ile ilgili kısa ve genel sunum/sunumlar yapılmış, ardından moderatör başkanlığında tartışmalara geçilmiştir. Tartışmalara yardımcı olacak gerekli dokümanlar çalıştaydan önce katılımcılara gönderilmiştir. Ayrıca grup çalışmaları esnasında katılımcıların tartışma
konularına daha kolay odaklanmalarını sağlamak üzere COP Sekreteryası tarafından hazırlanan yönlendirici sorular dağıtılmıştır. Çalıştayın birinci günü tartışmalar devam edereken, ikinci gün sabahı çalışma grupları raporlarını tamamlamıştır. Genel oturumda çalışma gruplarının raporları sunulmuş ve tartışmaya açılmıştır. Öğleden sonraki oturumda ise katılımcıların taslak Ankara İnisiyatifi dokümanı ile ilgili görüşleri alınmıştır.
Çalıştay sonunda ortaya çıkan grup raporları aşağıdadır: 1. ÇALIŞMA GRUBU ARAZİ BOZULUMUNUN DENGELENMESİ ÇALIŞMA GRUBU Grup Moderatörü Dr. Ahmet ŞENYAZ Grup Raportörleri Sevilay ÖZÇELİK SÖNMEZ/Ahmet ŞENDAĞLI Grup Sözcüsü Dr. Müge KOSER ELİÇİN DURUM TESPİTİ Genel Türkiye de LDN ile ilgili çalışmalar geçmişten bu yana başarılı bir şekilde yürütülmekte ve yeni bir konu değildir. Türkiye de LDN kapsamında her türlü çalışma için mevzuat mevcuttur. Kurumlar arası koordinasyon ve işbirliğinde eksiklik yaşanmaktadır. Teknik ve Bilimsel alt yapı bakımından ileri seviyede bir ülkeyiz. Orman alanlarının yönetimi devletin güvencesi altındadır. Türkiye de orman alanları artmaktadır. Havza İzleme ve Değerlendirme Sistemi kurulmuştur. Doğa Koruma ve Milli Parklar Tüm Türkiye nin Flora ve Fauna Envanteri çalışmaları 2018 yılında tamamlanacaktır. Ülkemizin Biyoçeşitlilik haritası 2023 yılında tamamlanacaktır. Ülkemizin Ekosistem hizmetleri haritası 2023 yılında tamamlanacaktır. Sulak alanlarla ilgili projeler yürütülmektedir. Türkiye de korunan alan sayısı ve oranı artmıştır.
Gıda Tarım ve Hayvancılık 2015 yılı başı itibariyle, 5 milyon ha alanın arazi toplulaştırılma ve tarla içi geliştirme hizmetleri çalışmaları tamamlanmıştır. Her yıl 1 milyon ha arazi toplulaştırma çalışmaları yapılmaktadır. Ulusal toprak veri tabanı güncellenerek 2016 yılında hizmete açılacaktır. Türkiye de 32,5 milyon tarım parseli sayısallaştırılmıştır ve bu sayısallaştırma işlemi devam etmektedir. 200 bin ha tuzlu ve alkali alanda kapalı drenaj projesi çalışmaları devam etmektedir. 2016 yılında tarım ile ilgili veri tabanları kullanıma açılacaktır.(tarım sektörü entegre yönetim sistemi TARSEY) Türkiye de tarım potansiyeli yüksek büyük ova sınırları belirlenmiş ve sayısallaştırılmıştır. Bu alanlar tarımsal sit alanı olarak ilan edilecektir. TARSEY kapsamında mera alanları alan ve verim açısından belirlenecektir. ÇATAK (Çevre Amaçlı Tarım Arazilerini Koruma) projesi 51 ilde uygulanmaktadır. İyi tarım uygulamaları ve organik tarım projeleri desteklenerek sürdürülmektedir. Türkiye genelinde 510 bin ha mera alanında ıslah çalışmaları tamamlanmıştır. Mera yönetimi kapsamında kurumsal kapasitenin artırılması ve sektör paydaşlarının eğitimi devam etmektedir. TARSİM uygulamaları hayata geçirilmiş olup, tarımsal destekler arazilerin korunması yönünde artarak devam ettirilecektir. Devlet Su İşleri Ülke genelinde 2016 yılı sonu itibariyle Havza Master Planlama Raporları tamamlanacaktır. (Sulamaya uygun alanların çıkarılması) Orman Genel Müdürlüğü Türkiye de orman alanları ormancılık faaliyetleri ile artmaktadır. Orman yangınları yönetim sistemi sayesinde yangınla etkin bir mücadele sürdürebilmektedir. Orman kaynakları fonksiyonel planlama tekniği ile yönetilmektedir. Ormanların sağlık envanteri Avrupa ile entegre bir şekilde izlenmektedir. Orman yangınlarında yanan alanlar anayasamız gereği derhal ağaçlandırılmaktadır. Orman zararlılarıyla mücadele etkin bir şekilde devam etmektedir. Ağaçlandırma ve fidan üretimi faaliyetleri artarak devam etmektedir. HEDEFLER Bilgi birikiminiz ile gelişmekte olan ülkelere çölleşmeyle mücadele ulusal eylem programların yapılmasında yardımcı olunabilir. Gelişmekte olan ülkelere Erozyon ve ağaçlandırma faaliyetlerine yardımcı olunabilir. Bölgesel düzeyde ARGE platformu oluşturabilir.
Çölleşme mücadele çalışma merkezi kurulabilir. Az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelere çölleşme ve arazi bozulumu konusunda kapasite geliştirme eğitimleri artırılmalıdır. Kırsal kalkınmayla ilgili faaliyetlerden sorumlu olacak yerel yönetimlere kapasite geliştirme desteği verilmelidir. 2. ÇALIŞMA GRUBU KURAKLIĞA UYUM ÇALIŞMAGRUBU Grup Moderatörü Maruf ARAS Grup Raportörleri Özlem İRİTAŞ Grup Sözcüsü Dr. Özlem ŞENOL Bu grup çalışmasında mevcut durum ve diğer analizlerle ilgili olarak UNCCD Sekreteryası sorularından faydalanılmıştır. 1. Kuraklık ve su kıtlığının yıkıcı etkileri de dikkate alınarak kuraklığı belirlemede etkili ölçütler nelerdir? Kuraklık süresi boyunca ürün verimleri azalabilir, su sıkıntısı ortaya çıkabilir, ekosistemler ve biyoçeşitlilikte değişimler olabilir. Yağış, sıcaklık, buharlaşma, yeraltı ve yerüstü su seviyeleri, akış miktarları, uydu görüntüleri, vb. göstergeler ile bunlardan yorumlanarak oluşturulan indislerle kuraklık belirlenir. Kuraklığın çevresel, sosyal ve ekonomik etkileri incelenmelidir. Sektörel etkilenebilirlik analizi yapılmalıdır.
2. Yıkıcı etkileri de dahil olmak üzere, kuraklık ve su kıtlığına ilişkin olarak alınacak etkin önlemler nelerdir? Su havzası bazında Kuraklık Yönetim Planları hazırlanmasına başlanılmıştır, 2023 yılına kadar 25 su havzasında tamamlanacaktır. Türkiye Tarımsal Kuraklıkla Mücadele Stratejisi ve Eylem Planı hazırlanmış olup, etkin bir şekilde yürütülmektedir. Meteorolojik ve hidrolojik ölçümlerin yapılması için ölçüm sistemlerinin yaygınlaştırılması ve izlemede sürekliliğin sağlanması Planlamaların su havzası bazında yapılması ve entegrasyonun sağlanması Erken uyarı sistemlerinin kurulması Su kaynaklarının etkin kullanımı Su depolama tesislerinin yapılması Su kalitesinin artırılması ve kullanılmış suların yeniden kullanılması Kuraklık haritalarının (meteorolojik, tarımsal ve hidrolojik) CBS ortamında hazırlanması Halkın bilinçlendirilmesi ve farkındalığın artırılması Su kullanıcılarının eğitimi Daha az su kullanan bitki çeşitlerinin araştırılması ve geliştirilmesi Su yönetimine ilişkin yasal mevzuatın geliştirilmesi Su ile ilgili kurumların su yönetimi ve kuraklık konusunda kapasitelerinin geliştirilmesi Kuraklık konusunda AR-GE çalışmalarının yapılması Kuraklıkla ilgili faaliyetlere finansman sağlanmasında öncelik tanınması Kuraklıkla ilgili tedbirlerin katılımcı bir yaklaşımla belirlenmesi ve uygulanması Su hasadı tekniklerinin yaygınlaştırılması 3.Toprak ve arazi yönetiminin kuraklık yönetimindeki rolü nedir? Örneğin yetiştirilen ürünlerin türlerini değiştirmeli miyiz? Arazileri havza bazında rehabilite etmeli miyiz? Türkiye deki kullanılan suyun 3/4'ü tarımsal sulamada kullanılmaktadır. Sulama projelerinin arazi toplulaştırması ile birlikte yürütülmesi Alt havza bazında önceliklendirilerek rehabilitasyon çalışmalarının yürütülmesi Kuraklığın etkili olduğu bölgelerde az su kullanan ürünlerin teşvik edilmesi Ürün deseninde su ve toprak varlığı ile su kullanım etkinliğinin dikkate alınması Havza bazında su kaynakları dikkate alınarak arazi yönetiminin yapılması Sulama ve drenaj projelerinin birlikte planlanması 4. Hangi erken uyarı sistemlerine ihtiyaç duyulmaktadır? Türkiye de 1300 civarında otomatik meteorolojik gözlem istasyonu ve 450 civarında otomatik zirai meteorolojik gözlem istasyonu kurulmuş olup, ülkemizi tam olarak temsil edecek şekilde genişletilecektir. Meteorolojik, hidrolojik ve tarımsal ölçüm verilerine dayalı erken uyarı sisteminin kurulması
Farklı yöntemler kullanılarak mevsimlik tahminlerin yapılması 5. Ülkeler kuraklık politikalarını ulusal kalkınma ve sektörler arası stratejilerine ne şekilde entegre edebilir? Kurumların strateji planlarındaki hedefler Onuncu Kalkınma Planında yer almıştır. Hazırlanacak kalkınma planlarında ve strateji belgelerinde kuraklık yönetim politikaları yer alması Sektörler arası kuraklıkla ilgili stratejiler birbirini tamamlar nitelikte olmalı ve katılımcı bir yaklaşımla hazırlanması 6. Daha fazla kuraklık sigortası çözüm müdür? Daha fazla kuraklık sigortası uygun bir çözüm değildir. Tarımsal üretimde karşılaşılan risklerden kaynaklı verim kayıplarını dikkate alan, önerilen ürün deseni ve uygun tarımsal tekniklere dayalı bir sigorta sisteminin geliştirilmesi 7. Kuraklıkların etkilerinin azaltılmasında tepkisel yaklaşımdan bütünsel yaklaşıma geçebilir miyiz? Kuraklık riski yalnızca kuraklık esnasında değil, kuraklık öncesi ve sonrasında alınacak önlemler bütününde değerlendirilecek olursa kuraklığa karşı tepkisel bir yönetim anlayışından kapsamlı bir yönetim anlayışına geçilebilir. Barajlarda, kuraklık riskine karşı işletme programları bulunmaktadır. Tarımsal Kuraklıkla Mücadele Stratejisi ve Eylem Planında kuraklık risk değerlendirmeleri dikkate alınması Kuraklık yönetim planlarının hazırlanmasıyla kuraklıkta kriz yönetiminden risk yönetimine geçiş planlanması 8. Entegre havza yönetimi su kıtlığı ve kuraklık için bir çözüm olabilir mi? Entegre havza yönetimi su kıtlığı ve kuraklık için bir çözümdür. Ülkemizde su yönetimi, merkezden yerele doğru; Su Yönetimi Koordinasyon Kurulu, Havza Yönetimi Merkez Kurulu, Havza Yönetim Heyetleri ve İl Su Yönetimi Koordinasyon Kurulları ile idare edilmektedir. Havza yönetimi havzanın tüm bileşenlerini ele alacak şekilde gerçekleştirilecek olursa su kıtlığı ve kuraklığın etkilerini azaltacaktır. Türkiye de Entegre Havza Yönetiminin sağlanması için Nehir Havza Yönetim Planları, Havza Master Planları ve Kuraklık Yönetim Planları hazırlanmaktadır. 9. Hangi ekonomik faaliyetler kuraklık stresi ve/veya su kıtlığı riski oluşmasını hızlandırmaktadır? Ülkemizde kullanılan suyun %73 ü tarımsal sulamada, % 16 sı içme ve kullanma suyu %11 i ise sanayide kullanılmaktadır. Su kıtlığı ve kuraklık stresine yol açan sebepler: Tarımsal sulamada kullanılan geleneksel sulama sistemleri, Su ve toprak varlığı ile su kullanım etkinliği dikkate alınmadan oluşturulan ürün deseni,
Katılımcı olmayan geleneksel sulama işletmeciliği, İçme ve kullanma suyu şebekelerindeki kayıp ve kaçaklar, Hızlı ve plansız şehirleşme, Havzadaki su potansiyeli dikkate alınmadan fazla su kullanan sanayi tesislerinin kurulması, Arazi kullanım kararlarının havzadaki su potansiyeli dikkate alınmadan verilmesi, Su kaynaklarının kirletilmesi. 3. ÇALIŞMA GRUBU İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE ARAZİ BAZLI YAKLAŞIM ÇALIŞMA GRUBU Grup Moderatörü Doç. Dr. Ahmet TOLUNAY Grup Raportörleri Fatma Ülkü KARATAŞ Grup Sözcüsü Dr. Hakkı Emrah ERDOĞAN OTURUM GÖRÜŞ VE ÖNERİLER Tarım Bakanlığı yetkilisi tarafından Tarımsal Arazi Bankacılık Sistemi ile; UNCCD tarafından iletilen Arazi Bazlı İklim Değişikliği konusunda yöneltilen soru başlıklarına cevap bulunabileceği ve bunun küresel bir boyutta uygulanabileceği, Kullanılmayan tarım arazilerinin etkin bir şekilde kullanımının sağlanabileceği ve bozulmuş arazilerin rehabilite edebilecek seviyeye getirilmesi, Yutak alanların artırımına yardımcı olunabileceği, Kullanılmayan tarım arazilerini kullanıma açarak gıda arzını artırabileceği iletildi.
Kayıtlı 27 milyon parseli bulunan Tarımsal Arazi Bilgi Sistemi ile; Bu sistemle maliyet ve kar analizi yapılabilir. Her bir parselde ne üretildiği hakkında beyan esaslı kullanılan ilaç, gübre ve hasat sonu alınan ürün ve miktarı sisteme kimlik numarası ile kayıt yapılabilmektedir. Ülkemizdeki tarımsal arazi bankacılık sistemi, arazi rehabilitasyonunu sistemle bütünleştirerek, benzer özelliklere sahip diğer ülkelerden farklılık oluşturmuştur. Küresel ısınma için yapılacak çalışma konusunda herkesin yaklaşımı rüzgâr ve güneş enerjisi olsa da yutak alan artırımı konusunda bir yaklaşım ve çalışma olmadığı ifade ederek, bu süreçte radikal kararlar verip, küçük ölçeklerden büyük ölçeklere geçmenin gereği önemsendi. Arazi bozulumunu engelleyecek bakım tedbirleri alınmalı ve bozulmuş araziler için çeşitli iyileştirme önlemleri getirilmesi gerektiği kaydedildi. Mera alanlarımızın neredeyse yok denecek kadar azaldığı belirtildi. Bunun temelinde ise mülkiyetin tamamen devlette olması ilişkilendirildi. Meraların mülkiyetinin halka verilmesi halinde bir sahiplenme olacağı ve bu doğrultuda meraların korunup iyileştirilebileceği iletildi. İklim değişikliğinin geçmişe bakarak günümüzün sorunlarıyla ilişkilendirilmesi ve buna bağlı bir analiz yapılması daha sonra da gelecek senaryoların gözlenerek arazi kullanımlarının etkilerine yönelik araştırmalar yapılabilir. Sorunlarında projeksiyonlarının yapılmasının gerekliliği iletildi. İklim değişikliği nedeniyle meydana gelen arazi bozulumu ve benzeri sorunların çözümünde hayata geçirilecek iyi uygulamaların başarı oranının artırılması için yüksek çözünürlüklü bölgesel iklim projeksiyonlarının mutlaka uygulamalarda dikkate alınması. İnsan refahı, göç, açlık ve fakirlikle mücadele için kalkınma hedeflerini yeniden formüle edilebilir. Konferansta bunu aşağıdaki şekilde ifade edebiliriz: o Birleşmiş Milletler sürdürülebilir kalkınma hedeflerine bağlılığı yinelenerek, (Bu madde Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından desteklendi) o Uzun vadeli insan refahı için biyolojik çeşitlilik ve ekosistem hizmetlerinin sürdürülebilir kullanımının hayati rolünü tanıyarak. 60 milyon tona yakın her yıl ormanlardan karbon tutumumuz gerçekleşmektedir. ORKÖY ün sosyo-ekonomik çalışmaları rakamsal olarak rapora yansıtılmamasına rağmen, bina yalıtımına teşvik kuzine dağıtımı, güneş enerjisine özendirme gibi çalışmaları olmuştur. Orman yangınları için orman köylüsünün desteklenmesi gerekir. Bu ormanın sahiplenilmesi açısından önem arz ediyor. Haritalama konusundaki büyük eksikliklerin giderilerek önemli projelerin kopyası olmak yerine paralel çalışmanın sağlanabileceği konusuna değinildi. TÜBİTAK ve TEMA işbirliğinde ilkokul öğrencilerini bilinçlendirmeye yönelik yapılan çalışmaların önemine değindi. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı nın, iklim değişikliğiyle daha çok ilgilendiği fakat arazi yaklaşımı boyutunda koordinasyon yaptığı belirtildi.
DURUM ANALİZİ Güçlü Yönler Tarımsal arazi bankacılığı sistemi kurulmaktadır. Entegre Tarım Bilgi Sistemi Kurulmuştur. Çiftçi kayıt sistemi geliştirilmiştir. ORBIS sistemi kurulmuştur. Gönüllü piyasalarda karbon hesaplamaları yapılmaktadır. Türkiye ormanla varlığı arttırılmaktadır. Orman kaynaklarının rehabilitasyonu konusunda başarılıdır. Kuraklık izleme sistemi kurulmuştur. Kuraklığa TARSIM yardımı yapılmaktadır. Tarımsal arazi rehabilitasyonu ve arazi toplulaştırmada yılda bir milyon ha lik arazi üzerinde çalışılmaktadır. Arazi mülkiyet haklarının düzenlenmesi yapılmaktadır. (yeni miras yasası) Parsel bazlı arazi kullanımı verisi hakkında bir sıkıntı olmadığı belirtildi. STATIB Türkiye de kumul ağaçlandırmasında rüzgâr perdeleri yol kenarı ağaçlandırmaları konusunda teknik çalışmalar yapılmaktadır 2.800.000 ha ormanın sertifikasyonu yapılmıştır. Yeşil bina sertifikasyonu yapılmaktadır. Ülkemiz ve bölgesi için 2099 a kadar yüksek çözünürlüklü bölgesel iklim projeksiyonları, İklim değişikliyle mücadele amacı ile yapılacak çalışmalarda kullanılmak üzere üretilmiştir. Orman kaynaklarında yasa dişi acmacilik ve yerleşim teşebbüsleri azalmış olup yeni 2-B arazilerin ortaya çıkmamaktadır. Türkiye erozyon ve sel kontrolü ve kumul stabilizasyonu uygulamalarında önemli deneyimlere sahiptir. Örneğin; Yozgat ilinde yapılan sel kontrolü uygulamaları, Burdur ilinde erozyon kontrolü uygulamaları, Manisa Beyobak-Sazoba kumul ağaçlandırmaları Ülkemizin başarılı uygulamalarındandır. Turkiyenin karasal ekosistemlerinde toprak karbon stogu haritası yapılmıştır. Zayıf Yönler Meralarda mülkiyet hakkinin olmaması, İklim değişikliği konularına ilgi azlığı, Amenajman planları sayısallaşmadığından dolayı diğer arazi kullanımı entegrasyonu olmaması, Tarımsal biyolojik çeşitliliğin planlama ve yönetim aşamalarında yeterince dikkate alınmaması, Biyolojik çeşitliliğin izlenmesinde bütüncül araştırmaların olmaması Çölleşme ile mücadele erken uyarı sisteminden ve karar verme mekanizmasında veri tabanının kurulmaması,
Küresel ölçekte çölleşme biyocesitlilik iklim değişikliği insan refahı sosyo ekonomik resilience konularını entegre bir bicimde araştıracak bir ar-ge merkezinin kurulmamış olması, Günümüz tarımsal uygulamalarıyla toprak organik maddesini arttırmanın pahalı olması. Fırsatlar ORKOY güneş panelleri gibi yeni uygulamaları yaygınlaştırma planları vardır. Türkiye karbon piyasasısın kullanacak potansiyeli vardır. Agroforestry arazi kullanımı uygulamalarının yaygınlaştırılması yapılabilir. Tehditler İklim değişikliği sel ve heyelan tehlikesini arttırmıştır. Göç nedeniyle kırsal yörelerde arazilerin kullanımı azalmıştır. Tarım ile uğrasan nüfus azalmaktadır. Ülkemiz muhtemel iklim değişikliğinden en çok etkilenecek bölgelerden biri olan Akdeniz havzasında yer almaktadır. Geleneksel çevre dostu tarımsal faaliyetlerin yaşlı nüfustan genç nüfusa aktarımı azalmaktadır. SORULAR VE CEVAPLAR 1. Dünya arazi bozulumu ve iklim değişikliğinin sonuçlarını aynı anda mı yaşamaktadır? Yoksa ikisi ayrı birer sorun mudur? Kronolojik olarak iki bağımsız konu gibi gözükse de şu anda iki tane kesişmiş sorun olarak günümüze gelmiştir. Sorunların birbirinden bağımsız olarak düşünülmesi doğru değildir, çünkü hepsi birbiriyle etkileşim içerisindedir. Çözümüne yönelik çalışmalar içiçe girmiş iki problem üzerinden yapılıyorsa bu durum ayni anda yaşanan sorun olduğunu gösterir 2. Karbon tutumu veya ilkim değişikliğine uyumu sağlamak için arazi ve toprak potansiyelimizi nasıl kullanabiliriz? Toprağa bağlı başarılı tarım uygulamaları, Karbon stokunu arttırmak, Arazinin uygun eğim ve topoğrafik koşullarına göre tarımsal yönetim veya ormancılık seklinde yönetim şekillerine ayrılması, Arazi kullanım kabiliyetine göre arazi kullanım seklinin seçilmesi, OGM nin mülkiyet sekli ne olursa olsun işletme amacı karbon tutumu olan ormanlar kurması yaygınlaştırılması, Özel ağaçlandırmaların teşvik edilmesi, Sertifikalı orman ürünlerinin satısına özendirilmesi, Ekosistem hizmetlerinin sürdürülebilirliğinin yönetimi sağlanması, Tarım arazilerinde toplulaştırma ve Rehabilitasyon çalışmaları yapılması, bu soruya cevap olarak önerilebilir.
3. UNCCD bozuluma uğramış arazilerin rehabilitasyonu ile iklim değişikliğine karşı mücadele etmek konusunda taraflara nasıl yardımda bulunulabilir? Kapasite geliştirme, Finansal destek, Teknoloji transferi, İyi uygulamaların yaygınlaştırılması İklim değişikliği adına kurulan fondan arazi bazlı iklim değişikliği konusunda finansal bazlı yârdim sağlanması bu soruya cevap olarak önerilebilir. 4. Rio sözleşmelerinin arasındaki ortak göstergeler (ilerlemeyi ve dayanıklılığı ölçecek) iyi bir fikirimdir? Bu ortak göstergeler (habitat kayması, karbon tutumu veya biyo çeşitlilik tarzında ) iyi bir fikirdir yalnız yeterli değildi bu yüzden eylem planları ve strateji planları eklenmesi gerektiği önerilmiştir. 5. İklim değişikliği bağlamında ve gıda güvenliğine uygun olarak, sürdürülebilir arazi yönetimi ve çevresel yönleri de değerlendirerek, tarımsal üretimin arttırılmasında önem verirken girdilerin kullanımını düzenleyen politikalar nasıl oluşturulmalıdır? GTHB 2013-2017 Ulusal Stratejisinde belirtildiği üzere; Dünyanın tarımı yenilebilir enerji ihtiyacı, küresel iklim değişikliği ve çevre sorunlarının arz güvenliğini tehdit ettiği; bu bağlamda tarımsal urun arz ve talebin yeniden tanımlandığı bir donemi yasamaktadır. Biyoyakıtlar, enerji ihtiyacının karşılanması bakımından gelecek vaat etmekle birlikte gıda güvenliği üzerindeki baskısı küresel açıdan ciddi endişeler doğurmaktadır. Bakanlığımızca ülkemiz nüfusunun yeterli ve dengeli beslenme ve kaliteli tarım ürünleri ihtiyacını özellikle stratejik öneme haiz tarımsal ürünlerin çevre, insan ve hayvan sağlığını koruyarak sürdürülebilir bir şekilde güvence altına alınması hedeflenmektedir. Bununla birlikte ülkemizin küresel rekabet gücünü artırmak için uluslararası piyasaların talep ettiği kalite ve özellikle tarım ürünleri üretimini ve ihracatını arttırmayı hedeflemektedir. Sürdürülebilir tarım için doğal kaynakların korunması zorunludur. Bu amaçla, kimyevi tarım girdilerini azaltan, toprak ıslahını ve su tasarrufunu sağlayan sistemler geliştirilmekte ve kullanıma sunulmaktadır. Dünyada tarımın ve insanlığın geleceği bakımından paha biçilemez değerler olan genetik kaynakların muhafaza edilmesi ve tanımlanarak sürdürülebilir şekilde ıslahçıların kullanımına sunulması son derece önemlidir. Doğal kaynakların korunmasının yanında tarımsal üretime yönelik girdilerin verimli kullanımlısı, çevre ve iklim faktörleri doğrultusunda uygun yetiştirme tekniklerinin belirlenmesine yönelik toprak islemede hasat sonrası depolamaya kadar olan süreçte teknoloji geliştirme projeleri yürütülmekte ve uygulamaya aktarılmaktadır.
G20 Ülkeleri Başkanlığı yapmakta olan Türkiye, özellikle gıda üretimi kadar önemli olan bir başka hususta Sürdürülebilir Gıda Sistemleri kapsamında gıda kaybı ve atik ve fazla tüketim konusunda da dikkat çekmek istemiştir. SORUN, EYLEM VE HEDEFLER Sorunlar Yüksek oranda tarımsal ilaç ve gübre kullanımı arazi bozulmasına neden olmaktadır. Tarım parselleri üretim acısından ölçek ekonomisine uygun değildir. Tarımsal alanların miras yolu ile küçük parçalara bölünebilmektedir. Tarımsal üretimin arttırılması hangi doğal kaynağa baskıyı arttırarak ortaya konulacağı bilinmemektedir. Karbon tutumunun belirlenmesinde tutulan karbon miktarı hesaplanmakta ancak karbonun turu (organik inorganik) yeterince dikkate alınmamaktadır. Kentsel yerleşim ve donuşum planları sonucu şehirlerde ısı adaları oluşmaktadır. Yüksek eğimli tarımsal arazilerde önemli miktarda toprak kayıpları yaşanmaktadır. Yer altı sularının aşırı kullanımı hidrolojik dengeyi bozmakta ve toprak kirliliğine neden olmaktadır. Tarımda su kaybını önleyecek arazi isleme teknikleri uygulanmamaktadır. Tarımsal arazilerde biyolojik çeşitlilik korunmamaktadır. Tarımsal teknik destekleri küresel iklim değişikliği dikkate alınarak yapılmamaktadır. Hedefler Yüksek oranda tarımsal ilaç ve gübre kullanımını azaltmak, Tarımsal alanlar üretim acısından ölçek ekonomisine uygun olarak şekillendirilmek, Tarımsal alanların miras yolu ile küçük parçalara bölünmesinin önlenmek, Tarımsal üretimin arttırılması hangi doğal kaynağa baskıyı arttırarak ortaya konulacağını belirlenmek, Karbon tutumununum miktarının belirlenmesinin yani sıra tutulan karbonun turunundu ortaya koymak, Kentsel planlama yapılırken karbon tutma gücünü arttıracak şekilde planlanmak, Yüksel eğimli tarımsal arazilerde toprak kaybı önemli toprak kayıpları yaşanmaktadır bu bağlamda gerekli önlemleri almak, Yer altı su kaynaklarının bilinçsiz ve aşırı kullanılmasına karşın çiftçileri bilinçlendirmek, Tarımda su kaybını azaltacak arazi isleme ve sulama tekniklerinin teşvik etmek ve yaygınlaştırılmak, Tarımsal arazilerde biyo çeşitliliği korunmak, Tarım teşvik desteklerinin iklim değişikliği dikkate alınarak belirlenmek ve ayrılan fonları arttırmak, İklim değişikliğinin meydana gelmesindeki arazi bozulumunun rolünü ortaya çıkarmak ve bilinçlendirecek çalışmalar yapmak,
İklim değişikliği ile mücadeleye yönelik sürdürülebilir arazi yönetimi konusunda farkındalığı geliştirmek, İklim projeksiyonları temel alınarak arazi bazlı iklim değişikliği ile ilgili projeksiyonları üretmek, Geleneksel tarımsal ormancılık uygulamalarının iyi uygulama örnekleri olarak iklim değişikliği üzerindeki etkileri belirlenmek, Geleneksel ormancılık uygula arinin incelenmek ve sınıflandırmak, Sürdürülebilir arazi yöneyimi konusunda ulusal veya küresel fonlar oluşturmak ve daha güçlü finansman kaynakları geliştirilmek, Faaliyetler Toprak su kaynaklarının gıda güvenliği ve enerji üretimi arasındaki ilişkiyi tanımlamak, Tarımsal ormancılık üzerine örnek araştırma projelerinin ele alınması ve uygulanması, Yazılı ve görsel basın ve medyada iklim değişikliğinin arazi bozulmasından kaynaklandığına yönelik tanıtım çalışmaları yapmak. Örnek tarımsal ve ormancılıkla ilgili örnek projeler uygulamak. İklim değişikliği, arazi bozulumu, biyolojik çeşitlilik ve sosyoekonomik resilince konularında; entegre araştırmalar yapılmalı ve ortak göstergeler belirlenmeli ve ortak eylem planları üretmek. Tarımsal desteklerin sadece ürüne yönelik değil su hasadına yönelik olarak da yönlendirmek. İklim projeksiyonları temel alınarak arazi bazlı iklim değişikliği projeksiyonları üretilmesi ile ilgili proje geliştirmek. Sürdürülebilir arazi yönetimi için yardımcı entegre karar destek ve bilgi sistemlerinin geliştirilmesi Tarım arazilerinde mülkiyet haklarının düzenlenmesi, iklim değişikliğine arazi bazlı yaklaşım getirmek üzere, politik ve finans aracı olarak tarımsal arazi bankacılığı sisteminin geliştirmek.
4. ÇALIŞMA GRUBU Grup Moderatörü Grup Raportörleri Grup Sözcüsü ARAZİ HAKLARI-MÜLKİYET-STK FORUMU SAY İÇİN YATIRIM TEŞVİKLERİ-İŞ FORUMU MEVZUAT-PARLAMENTERLER FORUMU ÇALIŞMA GRUBU Prof. Dr. Orhan DOĞAN Pınar CANLI/ Yasemen Aslı YILMAZGİL/ Duygu KUTLUAY Hatice DİNÇ SARISOY I- Arazi rehabilitasyonu ve korunmasını sağlamak üzere mevzuat çerçevesinin oluşturulması (Bakanlar ve parlamenterler) 1. Ekonominin çeşitli sektörleri arasında mevcut talep nasıl dengeli olabilir? Özellikle diğerlerinin arasında sanayi, karayolları, kamu tesisleri ve konaklama, doğal yaşamın korunması, turizm, ihracat ürünleri, gıda üretimi dâhil olanlar için ne olmalıdır? Göz önünde bulundurulacak parametreler nelerdir? Dengeli tahsis, yanlış istisnai düzenlemelerin önlenmesi Sektörler arasında dengeli dağılım, gıda güvenliği gibi konulara önceliklendirme yapılması Doğayla dost üretimler açısından özel sektörü teşvik edici politikalar Durum/Tartışmalar Türkiye genelinde arazi kullanım planlaması, mekânsal stratejik planların hazırlanması vs. yönünde çalışmalar devam etmektedir.
2.Ulusal kalkınma stratejinizde ve diğer önemli politika alanlarında sürdürülebilir arazi yönetimini (SAY) teşvik etmek için mevcut başarılı mekanizmalar, uygulamalar, yasamalar nelerdir? Arazi kullanımında başarılı yasamanın özel unsurları hakkında kendi ülkenizin tecrübesinden yola çıkarak örnekler verebilir misiniz? Türkiye SAY ı teşvik eden mevzuata ilişkin olumlu düzenlemeler vardır (örn; Seferberlik Kanunu, Orman, Mera, Toprak Koruma, Çevre, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunlarının başarılı uygulamaları ) ÇATAK 3.Bakanlar ve parlamento üyeleri, maksimum paydaş taahhüdü, sürdürülebilir kalkınma, ekonomik yaşanabilirlik, çevresel sürdürülebilirlik konuları göz önünde bulundurarak arazi kullanımı hakkında başarılı yasamaları geliştirmek için (yukarıda geçen unsurları göz önünde bulundurarak) nasıl birlikte çalışabilirler? Bir Bakanlığın koordinasyonunda ilgili Bakanlıkların bir araya getirecek bir mekanizma oluşturulmalıdır. Teknik bilgileri politikacılara aktarmak üzere bir bilim politika ara yüzü oluşturulmalıdır. Bakanlık bünyelerinde ihtisas grupları kurulmalıdır. Meclis bünyesinde Sürdürülebilir Arazi Yönetimi komisyonlarının oluşturulması gereklidir. II- Arazi hakları (Bakanlar ve STK lar) 1. Çiftçilerin üretken araziye erişimlerini kolaylaştıracak yerel ve ulusal düzeyde başarı ile kurulmuş mekanizmalar nelerdir? Kadının güçlenmesini hedefleyen ve onlara araziye ve krediye erişimini sağlayan özel başarılı programlar var mıdır? Yerel halkların geleneksel ve ortak arazilere ilişkin hakları nelerdir? Hazine arazilerinin üretim yapan çiftçilere devri ve kullandırılması, topraksız köylülere devlet tarafından arazi verilmesi, tarımsal niteliği bozulmuş arazilerin ıslah edilerek topraksız ve az topraklı çiftçiye dağıtılması, miras yoluyla tarım arazilerinde mülkiyet devrinde kadınlara pozitif ayrımcılık, orman arazilerinin devlet eliyle orman köylüsüne işlettirilmesi. Mülkiyet arazi bozulumuna müdahalede bir araçtır. Her koşulda arazi vasfının korunması esas alınmalıdır. Farklı mevzuatla yönetilen arazi üzerinde yönetişim yaklaşımı uygulanmalıdır. Mülkiyet haklarının uygulanmasında, arazi bozulumunun önlenmesi ve verimliliğin artırılması hususları göz önünde bulundurulmalıdır.
2. Ülkeler, en verimli araziye el koyan şahıs ve kurumlara karşı üretken tarımsal araziyi nasıl korumayı düşünmektedir? Hükumetlerin arazilere el koymaktan kaçınmak için alabilecekleri tedbirler neler olabilir? Bu geçmişte işe yaramış mıdır? Durum Tespiti-Tartışmalar Ülkemizde istimlak uygulamaları olmakla birlikte bu, bedelinin ödenmesi şeklinde olup, el koyma (grabbing) uygulamasına karşı yasal düzenlemeler vardır (toprak koruma kurulları, il mera kurulları vs. ) Hazine arazilerinin yönetiminde sorunlar (kira alınamaması, yatırım yapılamaması gibi) yaşanmaktadır. 3. Sivil toplum örgütleri, kuraklık, arazi bozulumu ve çölleşmeden etkilenmiş araziden yaşayan kişiler için gıda ve su güvenliği sağlamak yasal ve politika mekanizmalarının geliştirilmesi ve uygulanmasında hükümetler ile birlikte nasıl çalışabilirler? SAY, arazi bozulumu ile mücadele gibi konularda kamuoyu oluşturma ve toplum tarafından benimsenme Yasa hazırlıkları (Örn; Toprak Kanunu) Karar alma mekanizmalarında (komite, komisyonlar gibi) STK lara da yer verilmesi STK ların finansal olarak desteklenmesi III- Sürdürülebilir Arazi Yönetiminde Yatırım Teşvikleri (Bakanlar ve özel sektör)* 6. Hangi ekonomik teşvikler veya piyasaya dayalı mekanizmalar gereklidir? Arazi bozulumunun olduğu alanlara yönelik yatırım teşvikleri, vergi indirimleri, organize sanayi bölgeleri teşvikleri Alım garantili üretimin teşvik edilmesi Özel sektörün yeşil mekanizmalara yatırım yapması Sektörlerin çeşitlendirilmesi ve istihdam kapasitelerinin artırılması 7. Kamu ve özel sektör işbirliği nasıl olmalıdır? Tarıma kazandırılabilecek arazilerin tespit edilmesi ve bozulmuş alanların özel sektör tarafından ıslah edilerek uygun usullerde kullanımının ve üretkenliğinin sağlanması. Karbon piyasalarının kurulması ve işlerliğinin kazandırılması (TURSEF Kredileri) Arazi bozulumunu önleyecek LDN mekanizmalarının kurulması ve işletilmesi Ekosistem hizmetlerinin geri ödenmesi mekanizmalarının kurulması *İlk 5 soru yanıtlanmamıştır. ÇALIŞTAY SONUÇ Bu çalıştay ile elde edilen çıktılar 12. Taraflar Konferansında ülke görüşlerinin hazırlanmasında ve konferans sonrası yapılacak faaliyetlere altlık teşkil etmektedir. Aynı zamanda kurumlar arası işbirliğinin geliştirilmesi ve uzman havuzunun oluşturulmasına büyük katkı sağlamıştır.