Şiddetin Psikolojisi 2015-2016 Bahar Dönemi Adli Psikoloji Doktora Programı Şiddet nedir? Şiddete ilişkin kuramsal görüşler
Şiddet Nedir? «Kişilerin fiziksel ya da bedensel bütünlüğüne yapılan saldırılar, sert ve acı verici eylemlerdir» «Fiziksel, gerekse zihinsel veya psikolojik ya da simgesel olarak kişiye yapılmış olan tüm saldırılar» «Bir fail tarafından, mağdur üzerinde gücün kullanımı ya da tehdidini içerir» Kolluk, adli birimler, davranış bilimciler: Şiddet davranışlarını neler oluşturur?
Şiddete Yönelik Sınıflandırmalar Fiziksel şiddet Sözel şiddet Cinsel şiddet Psikolojik şiddet Kültürel şiddet Ekonomik şiddet İhmal
Şiddet Suçları 5237 sayılı TCK Uluslararası suçlar (ör. soykırım, insanlığa karşı suçlar) Kişilere karşı suçlar (ör. kasten öldürme, yaralama, işkence) Topluma karşı suçlar (ör. tehlike yaratma, kamu sağlığına karşı suçlar) Millete ve Devlete Karşı Suçlar Şiddet suçları; mala karşı suçlar; beyaz yaka ya da kurumsal suç; madde, alkol ve cinsel suçlar Cinayet, yağma, müessir fiil Cinayet, ciddi nitelikte saldırı (tecavüz dahil), malın güç kullanarak alımı
TCK Soykırım Madde 76- (1) Bir planın icrası suretiyle, milli, etnik, ırki veya dini bir grubun tamamen veya kısmen yok edilmesi maksadıyla, bu grupların üyelerine karşı aşağıdaki fiillerden birinin işlenmesi, soykırım suçunu oluşturur: a) Kasten öldürme. b) Kişilerin bedensel veya ruhsal bütünlüklerine ağır zarar verme. c) Grubun, tamamen veya kısmen yok edilmesi sonucunu doğuracak koşullarda yaşamaya zorlanması. d) Grup içinde doğumlara engel olmaya yönelik tedbirlerin alınması. e) Gruba ait çocukların bir başka gruba zorla nakledilmesi. İşkence Madde 94- (1) Bir kişiye karşı insan onuruyla bağdaşmayan ve bedensel veya ruhsal yönden acı çekmesine, algılama veya irade yeteneğinin etkilenmesine, aşağılanmasına yol açacak davranışları gerçekleştiren kamu görevlisi hakkında üç yıldan oniki yıla kadar hapis cezasına hükmolunur.
Nitelikli haller Madde 82- (1) Kasten öldürme suçunun; a) Tasarlayarak, b) Canavarca hisle veya eziyet çektirerek, c) Yangın, su baskını, tahrip, batırma veya bombalama ya da nükleer, biyolojik veya kimyasal silah kullanmak suretiyle, d) Üstsoy veya altsoydan birine ya da eş veya kardeşe karşı, e) Çocuğa ya da beden veya ruh bakımından kendisini savunamayacak durumda bulunan kişiye karşı, f) Gebe olduğu bilinen kadına karşı, g) Kişinin yerine getirdiği kamu görevi nedeniyle, h) Bir suçu gizlemek, delillerini ortadan kaldırmak veya işlenmesini kolaylaştırmak ya da yakalanmamak amacıyla, i) Bir suçu işleyememekten dolayı duyduğu infialle, j) Kan gütme saikiyle, k) Töre saikiyle, İşlenmesi halinde, kişi ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile cezalandırılır.
TCK Cebir ve şiddet, korkutma ve tehdit Madde 28- (1) Karşı koyamayacağı veya kurtulamayacağı cebir ve şiddet veya muhakkak ve ağır bir korkutma veya tehdit sonucu suç işleyen kimseye ceza verilmez. Bu gibi hallerde cebir ve şiddet, korkutma ve tehdidi kullanan kişi suçun faili sayılır Haksız tahrik Madde 29- (1) Haksız bir fiilin meydana getirdiği hiddet veya şiddetli elemin etkisi altında suç işleyen kimseye, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası yerine onsekiz yıldan yirmidört yıla ve müebbet hapis cezası yerine oniki yıldan onsekiz yıla kadar hapis cezası verilir. Diğer hallerde verilecek cezanın dörtte birinden dörtte üçüne kadarı indirilir.
TCK İnsan ticareti Madde 80- (1) (Değişik: 6/12/2006 5560/3 md.) Zorla çalıştırmak, hizmet ettirmek, fuhuş yaptırmak veya esarete tâbi kılmak ya da vücut organlarının verilmesini sağlamak maksadıyla tehdit, baskı, cebir veya şiddet uygulamak, nüfuzu kötüye kullanmak, kandırmak veya kişiler üzerindeki denetim olanaklarından veya çaresizliklerinden yararlanarak rızalarını elde etmek suretiyle kişileri ülkeye sokan, ülke dışına çıkaran, tedarik eden, kaçıran, bir yerden başka bir yere götüren veya sevk eden ya da barındıran kimseye sekiz yıldan oniki yıla kadar hapis ve onbin güne kadar adlî para cezası verilir.
TCK Cinsel saldırı Madde 102- (4) Cinsel saldırı için başvurulan cebir ve şiddetin kasten yaralama suçunun ağır neticelerine neden olması hâlinde, ayrıca kasten yaralama suçuna ilişkin hükümler uygulanır. Müstehcenlik Madde 226-(4) Şiddet kullanılarak, hayvanlarla, ölmüş insan bedeni üzerinde veya doğal olmayan yoldan yapılan cinsel davranışlara ilişkin yazı, ses veya görüntüleri içeren ürünleri üreten, ülkeye sokan, satışa arz eden, satan, nakleden, depolayan, başkalarının kullanımına sunan veya bulunduran kişi, bir yıldan dört yıla kadar hapis ve beşbin güne kadar adlî para cezası ile cezalandırılır.
TCK Anayasayı ihlal Madde 309- (1) Cebir ve şiddet kullanarak, Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının öngördüğü düzeni ortadan kaldırmaya veya bu düzen yerine başka bir düzen getirmeye veya bu düzenin fiilen uygulanmasını önlemeye teşebbüs edenler ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile cezalandırılırlar Yasama organına karşı suç Madde 311- (1) Cebir ve şiddet kullanarak Türkiye Büyük Millet Meclisini ortadan kaldırmaya veya Türkiye Büyük Millet Meclisinin görevlerini kısmen veya tamamen yapmasını engellemeye teşebbüs edenler ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasıyla cezalandırılırlar. Hükûmete karşı suç Madde 312- (1) Cebir ve şiddet kullanarak Türkiye Cumhuriyeti Hükûmetini ortadan kaldırmaya veya görevlerini yapmasını kısmen veya tamamen engellemeye teşebbüs eden kimseye ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası verilir.
Olumsuz Davranış Örüntüleri Problem Davranış İçselleştirilmiş Davranış (Internalizing) * Depresyon * Kaygı * Korku * Somatizasyon Dışsallaştırılmış Davranış (Externalizing) * Dürtüsellik * Saldırganlık * Antisosyal davranışlar * Hiperaktivite
Bowlby: Attachment Theory Çocuk ve birincil bakıcısı arasındaki bağlanma Çocuğun yaşamının ilk beş yılı ve anne yoksunluğu Duygusuz karaktere sahip olma Suçluluk Parçalanmış ailelere dair çalışmalar İlk beş yıl aileden ayrılma (% 53 x % 28) Şefkat gösteren anne figürü (% 62 x % 22) Ölüme göre boşanma Parçalanmamış, çatışmalı aileler
Eysenck: Personality Theory Hedonistik, haz arayan bir varlık «Doğal hatta akılcı»: şiddet, suç bireyin yararına ya da haz almasına yöneliktir. Vicdan: koşullu korku tepkisi Zayıf koşullanma yeteneği: Dışadönüklük Nevrotizm Psikotizm Dürtüsellik Yönetici işlevler
Patterson: Social Learning Theory Antisosyal çocukların ebeveynlerinin çocuk yetiştirme yöntemlerinde yetersiz Nasıl davranmasını beklediğini söyleme İstendik davranışları sağalmak için izleme Uygun ödül ve ceza kullanma Daha cezalandırma eğiliminde olma Zamanında ve tutarlı olarak kuralları koyma Zorlayıcı (coercive) etkileşimler «Düşmanca durumları durdurmak için düşmanca tepkiler kullanmayı öğrenme» İzleme, sıcaklık, katılım, uygun disiplin Fiziksel cezalandırma, tutarsızlık (ebeveyn içiarası) Ebeveyn yönetim eğitimi
Walters: Lifestyle Theory Sosyal kuralları kırma (ör. suç işleme), Sorumsuzluk (ör. işte ve ilişkilerde), Vurdumduymazlık/isteklerini frenlememe (selfindulgence) (ör. madde kullanımı, dövme), Kişiler arası zorlayıcılık (intrusiveness) (ör. şiddet) Savunucu tepkilerin kaynağı (hedonisitk motivasyon, heyecan arama, korku, tehdit vs.) Saldırganlık, içe çekilme, eylemsizleşme, bastırma Yaşamın suçlu yolu: daha az uyum ve frenleme Vazgeçme: Osd eğilimler Sosyal etkileşim becerileri «Yaşamın anlamı» vb.
The ICAP Theory (The Integrated Cognitive Antisocial Potential) Gerilim, kontrol, öğrenme, etiketleme, akılcı seçim kuramları Antisosyal potansiyel (AP) Antisosyal davranışa dönüşüm: fırsatlar ve mağdurları dikkate alan biliş (karar akılcı ise?) Kısa süreli AP: motive edici ve durumsal faktörler Uzun süreli AP: dürtüsellik, gerilim, model alma, sosyalleşme, yaşam olayları Sıralama tutarlı ancak mutlak düzey değişir Risk faktörleri: ADHD, düşük zeka, düşük okula bağlılık, aile Enerji veren faktörler: maddi eşyalara dair istek, statü, heyecan ve cinsel doyum
Gibbs: Moral Reasoning Theory Sosyal ahlaki muhakame Empati Perspektif alma Kohlberg in kuramının ilk dört evresi Suçlu bireylerin sosyal ahlaki muhakemeleri yetersiz Bilişsel çarpıtmalar (egosentik önyargı) Belirsiz olayları, sosyal etkileşimleri düşmanca yorumlama Diğer insanları ve dışsal faktörleri suçlama Antisosyal davranışlarını yanlış etiketleme Davranışlarının sonuçlarını minimize etme
Gibbs: Moral Reasoning Theory Evre 1: Cezalandırmadan kaçınılabilirse suç işleme ahlaki olarak haklı görülür. Evre 2: Suç işlemenin kişiye yararları bedellerinden daha fazla ise suç işleme ahlaki olarak haklı görülür. Evre 3: Kişiler arası ilişkiler sürdürülebiliyorsa suç işleme ahlaki olarak haklı görülür. Evre 4: Suç işleme bir topluluğun devamlılığını sağlıyorsa ya da sosyal bir kurum tarafından onaylanıyorsa suç işleme ahlaki olarak haklı görülür.
Crick and Dodge: Social Information-Processing Theory Modelin altı adımı: Daha az sosyal ipucu algılama ve saldırgan olanlara daha önem verme Yorumlamada saldırgan içsel şemalar ve durumun doğru olmayan bir temsili Olumlu sosyal amaçlar yerine baskın ve intikam yönelimli amaçlara sahip olma Tepki oluşturmada daha sınırlı bir repertuara sahip olma ve içeriği saldırgan Saldırgan tepkiyi daha uygun değerlendirme Saldırganlık
Moffitt: Adolescence-Limited versus Life-Course Persistent Offending Ergenlikle sınırlı suç işleme (adolescent-limited-al) Yaşam boyu tutarlı (life-course-persistent-lcp) suç işleme LCP: şiddet dahil pek çok suç AL: şiddet içermeyen (vandalism, asilik) LCP: bilişsel eksiklikler, mizaç, hiperaktivite, yetersiz ebeveynlik, parçalanmış aile, yoksulluk ve düşük sosyo-ekonomik statü, düşük kalp atım oranı AL: vade açığı, akran etkisi, az miktarda bilişsel faktörler Kapanların «etiketleyici etkisi»
Lahey and Waldman: Developmental Propensity Theory Davranım bozukluğu ve çocuk suçluluğu: çocukluk ve ergenlik Temel yapı: antisosyal eğilim düşük bilişsel yetenek (özellikle sözel yetenek), olumlu sosyallik (sempati ve empati dahil olmak üzere-reverse), cesurluk/gözü peklik (düşük kontrol) olumsuz duygusallık (kolaylıkla hayal kırıklığına uğrama, sıkılma ya da üzülme) Gen-çevre etkileşimi
Thornberry and Krohn: Interactional Theory Farklı yaşlardaki antisosyal davranışı destekleyen faktörler Erken yaş (6 dan önce) Nöropsikolojik problemler/zor mizaç Problemli ebeveynlik uygulamaları Yapısal zorluklar 6-12 Nöropsikolojik problemler daha az Aile/mahalle faktörleri 12-18 Okul/akran faktörleri 18-25 Düşük zeka Düşük okul başarısı Karşılıklı nedensellik Geç başlayanlar (18-25 yaş) Erken başlayanlar (12-18 yaş)
Sampson and Laub: Age-Graded Informal Social Control Theory Temel yapı: yaşa bağlı informal sosyal kontrol Aile, akranlar, okul ve daha sonrasında evlilik ve iş gibi yetişkin sosyal kurumlara bağlanmanın gücü Yapısal ardalan değişkenleri (sosyal sınıf, etnik köken, geniş aile büyüklüğü, suçlu ebeveynler, parçalanmış aileler) Bireysel farklılık faktörleri (düşük zeka, zor mizaç, erken davranım bozukluğu) Tutarlık yerine zaman içinde değişim Çocukluk risk faktörlerinin düşük oranda etkili Daha sonraki yaşam olaylarının önemi: orduya katılma, durağan bir iş edinme, evlenme vb. Tüm türler yaşla beraber azalır. Mevcut durumsal etkiler: «onlar her zaman, her yerde var» Suçtan vazgeçme: bireysel özgür irade ve bir amaca yönelik tercihin (human agency)