Başkanlık Sistemine Toplumsal Bakış

Dr. Salih AKYÜREK - Mehmet Ali YILMAZ Esra ATALAY Fatma Serap KOYDEMİR BİLGE ADAMLAR STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ RAPOR NO:59 HAZİRAN 13

BAŞKANLIK SİSTEMİNE TOPLUMSAL BAKIŞ Anket Tasarımı: Dr. Salih Akyürek Veri Analizi ve Raporlama: Dr. Salih Akyürek - M. Ali Yılmaz Esra Atalay Fatma Serap Koydemir Kapak Tasarımı: M.Ali Yılmaz - Sertaç Durmaz Çalışmaya Katkı Sağlayan Diğer Kişiler: Müstecep Dilber - Mustafa Taşkıran Fuat Bilgiç Anket Uygulama: Sanoveri BİLGESAM YAYINLARI Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi Wise Men Center For Strategic Studies Basım - Cilt: SAGE Matbaacılık / Sertifika No: 14721 Mecidiyeköy Yolu Caddesi No:1 Celil Ağa İş Merkezi Kat:9 Daire:36 Mecidiyeköy / İstanbul / Türkiye Tel: +9 212 217 65 91 Faks: +9 212 217 65 93 Atatürk Bulvarı Havuzlu Sok. No:4/6 A. Ayrancı / Çankaya / Ankara / Türkiye Tel : +9 312 425 32 9 Faks: +9 312 425 32 9 www.bilgesam.org bilgesam@bilgesam.org Copyright BİLGESAM Haziran 13 Bu yayının tüm hakları saklıdır. Yayın Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi nin izni olmadan elektronik veya mekanik yollarla çoğaltılamaz.

İÇİNDEKİLER Yönetici Özeti 1 1. Yöntem ve Örneklem 4 2. Başkanlık ve Parlamenter Sistem İle İlgili Bilgi Durumu 6 3. Başkanlık Sistemi Tercih Durumu 9 4. Başkanlık Sisteminin Türkiye ye Uygunluğu 11 5. Kamuoyunda Başkanlık Sistemi Tartışmaları 14 6. Başkanlık Sisteminin Etkinliği 19 7. Başkanlık Sistemi ile İlgili Endişeler 22 EK- Uygulanan Anket Formu 26

SUNUŞ Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi (BİLGESAM), pek çok konu gibi başkanlık sistemi ile ilgili gelişmeleri de yakından takip etmektedir. Vatandaşlar adına fikir beyan eden aktörlerden ziyade, doğrudan toplumun görüşlerini ortaya koymayı amaçlayan BİLGESAM, Başkanlık Sistemine Toplumsal Bakış adlı bu çalışma ile sürece katkı sağlamayı ve bu konuda yaşanan alan araştırmaları noktasındaki eksikliği biraz olsun gidermeyi amaçlamaktadır. BİLGESAM, bu güne kadar Yargının İyileştirilmesi / Düzeltilmesi, Yeni Anayasa Türkiye nin Bitmeyen Senfonisi, Cumhuriyet, Çağcıl Demokrasi ve Türkiye nin Dönüşümü, Yeni Anayasadan Toplumsal Beklentiler raporlarını hazırlamış ve yönetim sistemi tartışmaları çerçevesinde pek çok analiz ve söyleşi yayınlayarak kamuoyunun bilgisine sunmuştur. Yönetim sistemi ve yeni anayasa konularında araştırmalarına devam eden BİLGESAM, 257 kişilik anket uygulamasından elde edilen verilerle oluşturduğu bu raporunda; başkanlık sistemi tercih durumu, başkanlık sisteminin Türkiye ye uygunluğu, kamuoyunda başkanlık sistemi tartışmaları, başkanlık sisteminin etkinliği ve başkanlık sistemi ile ilgili endişeler konularında toplumsal algıları ve alt grupların algılarındaki farklılaşmayı ortaya koymaktadır. Çalışmanın ilgili kuruluşların karar mercilerindeki yöneticilere ve akademisyenlere faydalı olmasını temenni eder, çalışmayı gerçekleştiren Dr. Salih Akyürek, Mehmet Ali Yılmaz, Esra Atalay ve Fatma Serap Koydemir e ve raporun yayına hazırlanmasında emeği geçen diğer BİLGESAM çalışanlarına teşekkür ederim. Doç. Dr. Atilla Sandıklı BİLGESAM Başkanı

YÖNETİCİ ÖZETİ Başkanlık sistemine dönük toplumsal algılar Ek te nihai şekli bulunan 19 soruluk anket formu ile sorgulanmış ve elde edilen 257 kişiye ait anket verisi analiz edilerek yedi ana konu başlığında raporlaştırılmıştır. Çalışmaya ait bulguların özeti bu bölümde kendi konu başlığı altında verilmiştir. Başkanlık ve Parlamenter Sistem ile İlgili Bilgi Durumu Araştırma sonuçlarına göre, kişiler başkanlık sistemine oranla parlamenter sistem hakkında daha fazla bilgi sahibi olduklarını belirtmişlerdir. Buna göre, katılımcıların %65 i başkanlık sistemi ile ilgili, %86 sı ise parlamenter sistemle ilgili bilgi sahibi olduğunu ifade etmiştir. Başkanlık sistemi ile ilgili bilgili olduğunu söyleyenlerin oranı Türklerde Kürtlere göre ve CHP, MHP seçmeninde AKP, BDP seçmenine göre daha yüksektir. Başkanlık Sistemi Tercih Durumu Yönetim sistemi sorusunun bulgularına göre; kişilerin %32 si Türkiye için Başkanlık Sistemi nin, %68 i ise Parlamenter Sistem in daha uygun olduğu yönünde görüş belirtmiştir. Bu durum, toplumun büyük bir kesiminin başkanlık sistemini uygun görmediğini, halen uygulanmakta olan parlamenter sistemde kalınması gerektiğine inandığını göstermektedir. Yönetim sistemi tercihi etnik köken temelinde farklılaşmakla birlikte Türklerde parlamenter sistem, Kürtlerde ise başkanlık sistemi daha uygun bir yönetim şekli olarak düşünülmektedir. Başkanlık sistemine en yüksek destek %55 oranı ile AKP seçmeninde ve %51 ile BDP seçmeninde iken destek oranı MHP seçmeninde %7 ye, CHP seçmeninde ise %5 e düşmektedir. Başkanlık Sisteminin Türkiye ye Uygunluğu Başkanlık sisteminin Türkiye ye uygunluğu konusunda yeterli çalışma yapılmıştır görüşüne katılım %18 ve Başkanlık sistemi Türkiye nin siyasi kültürüne uygundur görüşüne katılım %34 oranıyla oldukça düşük düzeyde kalmıştır. Yani, kişiler başkanlık sistemi konusunda Türkiye de yeterli çalışma yapılmadığına ve bu sistemin ülkenin siyasi kültürüne uygun olmadığına daha fazla inanmaktadır. Başkanlık sisteminin Türkiye ye uygunluğu konusunda yeterli çalışma yapılmıştır görüşüne katılım her iki etnik kökende de çok düşük düzeylerde kalmıştır. Kürtlerin %27 si, Türklerin ise yalnızca %15 i başkanlık sistemi ile ilgili yeterli çalışma yapıldığını düşünmektedir. Aynı görüşe katılım durumu siyasi parti temelinde incelendiğinde, en yüksek katılım oranının %31 ile AKP seçmeninde olduğu; bu oranın BDP de %18, MHP de %5 ve CHP de %4 ile çok daha düşük düzeylerde kaldığı görülmektedir. Bulgular, AKP seçmeni dâhil tüm parti seçmenlerinin başkanlık sisteminin Türkiye ye uygunluğu konusunda yeterli çalışmanın yapıldığına inanmadığını göstermektedir. Başkanlık sistemi Türkiye nin siyasi kültürüne uygundur görüşü Kürtlerde %54, Türklerde ise %29 oranında destek bulmuştur. Aynı soruya siyasi partiler temelinde verilen cevaplar incelendiğinde ise bu görüşe en yüksek desteğin %58 oranı ile AKP seçmeninde olduğu; onu %51 oranı ile BDP seçmeninin takip ettiği görülmektedir. Bu soruya en düşük destek ise %7 ile MHP ve %5 ile CHP seçmeninden gelmektedir. Kamuoyunda Başkanlık Sistemi Tartışması Kamuoyunda devam eden başkanlık sistemi tartışmalarında gündeme gelen konular dört soru ile ölçülmüş ve değerlendirilmiştir. Bulgulara genel olarak bakıldığında; Başkanlık sistemi yeterince tartışılmadan topluma benimsetilmeye çalışılmaktadır diyenlerin oranı %78 dir. Bu soruya paralel olarak sorulan Başkanlık sistemi kamuoyunda yeteri kadar tartışılmıştır görüşüne katılım %14 ile çok düşük düzeyde destek bulmuştur. Başkanlık sistemi Türkiye nin ihtiyacı olmaktan çok AK 1

Parti nin gücünün devam ettirilmesi için gündemdedir diyenlerin oranı ise %63 dür. AK Parti yeni anayasanın hazırlığında başkanlık sistemini bir pazarlık unsuru olarak gündeme getirmektedir görüşüne katılım ise %64 dür. Bu sonuçlar, toplumun büyük çoğunluğunun başkanlık sisteminin yeteri kadar tartışılmadan zorla benimsetilmeye çalışıldığına, AK Parti nin kendi gücünü devam ettirmek için konuyu gündemde tuttuğuna inandığını göstermektedir. Başkanlık sisteminin yeteri kadar tartışılmadığı yönündeki iki farklı görüşe, başkanlık sistemini %55 ler düzeyinde destekleyen AKP seçmeninin de yüksek oranda destek vermesi oldukça anlamlı bulgular olarak değerlendirilebilir. Başkanlık Sisteminin Etkinliği Başkanlık sisteminin etkinliği iki soru ile ölçülmüş ve değerlendirilmiştir. Parlamenter sistem ile yönetilen Türkiye de başkanlık sistemine geçilmesi yönetimde kaos yaratır görüşüne katılım %59 oranı ile orta düzeyin üzerindedir. Başkanlık sistemi daha etkin ve hızlı karar almaya imkân sağlayacaktır görüşüne katılım oranı ise %46 ile orta düzeyin altındadır. Parlamenter sistem ile yönetilen Türkiye de başkanlık sistemine geçilmesi yönetimde kaos yaratır görüşüne Türklerin katılım oranı (%64) Kürtlere (%35) göre daha yüksektir. Aynı görüşe, CHP ve MHP seçmenleri oldukça yüksek düzeyde (%87-89) katılırken, bu oran AKP seçmeninde %37 ye ve BDP seçmeninde %31 e düşmektedir. Başkanlık sistemi daha etkin ve hızlı karar almaya imkan sağlayacaktır görüşüne katılım ise Kürtlerde (%69) Türklere göre (%41) daha yüksek destek bulmuştur. Aynı görüşe en yüksek katılım %71 ile BDP ve %69 oranı ile AKP seçmenindedir. MHP seçmeninde bu oran %19 ve CHP seçmeninde %17 ile oldukça düşüktür. Başkanlık Sistemi ile İlgili Endişeler Başkanlık sistemi ile ilgili endişeler iki soru ile ölçülmüştür. Parti içi demokrasinin zayıflığı ve tek adam kültürü, başkanlık sistemine geçilmesi durumunda Türkiye yi otoriter bir yönetime götürür görüşüne katılım oranı %65,8 dir. Diğer endişe ise başkanlık sisteminin güçler ayrılığı ilkesine zarar vereceği yönündedir. Çalışmaya katılanların %52,6 sı Türkiye ye getirilmesi öngörülen başkanlık sisteminin güçler ayrılığı ilkesine zarar vereceği fikrini desteklerken, %28,1 i güçler ayrılığı ilkesini kuvvetlendireceği görüşünü desteklemektedir. Bu konuda fikri olmayanların oranı ise %19,3 tür. Başkanlık sisteminin ülkeyi daha otoriter bir yapıya götüreceğine olan inanç genel olarak Türklerde Kürtlere göre ve CHP ile MHP seçmenlerinde ise AKP ve BDP seçmenlerine göre daha fazladır. Benzer bir dağılım, başkanlık sisteminin güçler ayrılığı ilkesine zarar vereceği görüşünde de gözlemlenmektedir. Sonuç Yerine Rapordaki verilere genel olarak bakıldığında başkanlık siteminin orta düzeyin de altında destek bulduğu ve parlamenter sistemin ülke için daha uygun bir yapı olduğuna inanıldığı görülmektedir. Etnik köken temelinde ise Kürtlerin başkanlık sistemine Türklere oranla daha fazla destek verdiği gözlemlenmektedir. Aynı şekilde BDP seçmeni de başkanlık sistemini özellikle CHP ve MHP ye oranla daha yüksek düzeyde desteklemektedir. AKP seçmeni ise genel olarak başkanlık sistemine orta düzeyde bir destek verse de bazı konularda başkanlık sistemi ile ilgili süreç ve gelişmeleri desteklememiştir. Başkanlık sistemi tartışmaları çerçevesinde getirilen en önemli eleştirilerden ikisi, konunun kamuoyunda yeteri kadar tartışılmaması ve bu konuda yeterli çalışmanın yapılmamış olmasıdır. Başkanlık sistemini pek çok konuda orta düzeyde destekleyen Kürtler ile AKP ve BDP seçmeni dahi, başkanlık sisteminin yeterince tartışılmadığı ve bu konuda yeterli çalışmanın yapılmadığını 2

belirtmişlerdir. Bu bulgular AKP ve BDP seçmeninde önemli bir oranın da başkanlık sistemini bir belirsizlik olarak algıladığını ve şüpheyle yaklaştığını göstermektedir. Başkanlık sistemi ile ilgili endişelerin ölçüldüğü kısımlarda ortaya çıkan çarpıcı bulgulardan birisi ise her üç kişiden ikisinin başkanlık sisteminin ülkeyi daha otoriter bir yönetime götüreceği endişesi taşımasıdır. Ayrıca AKP seçmeninde dahi başkanlık sisteminin Türkiye yi otoriter bir yönetime götüreceğine inananların oranı çok düşük değildir (%44). Bunun yanı sıra, her iki kişiden birinin başkanlık sisteminin güçler ayrılığı ilkesine zarar vereceğini düşünmesi de önemli bir bulgu olarak karşımıza çıkmaktadır. 3

1. YÖNTEM VE ÖRNEKLEM Başkanlık sistemi konusundaki toplumsal algıları incelemek amacıyla başlatılan alan çalışmasına dayalı proje çerçevesinde Ek te nihai şekli bulunan 19 soruluk anket formunun taslağı hazırlanmıştır. Uzman görüşlerinin alınması ve kişilik pilot uygulamanın ardından anket formuna son şekli verilerek uygulama aşamasına geçilmiştir. Hazırlanan anket Sanoveri tarafından internet tabanlı olarak uygulanmıştır. Anketler, internet kullanan ve e-postası olan 85 bin üye içinden, yaş, öğrenim durumu ve coğrafi bölge kriterleri de dikkate alınarak rastgele seçilen 65 bin kişiye anket linkinin e-posta yoluyla gönderilmesi yöntemi ile uygulanmıştır. Anket uygulaması 12 Mayıs 13 tarihinde başlatılmış ve doldurulan 3157 anket yeterli görülerek 18 Mayıs tarihinde sonlandırılmıştır. Çalışmanın uygulandığı tarih itibariyle raporda paylaşılan bulguların, 31 Mayıs 13 itibariyle başlayan Gezi Parkı eylemlerinin etkisinden önceki toplumsal algıları ortaya koyduğu göz önünde bulundurulmalıdır. Çalışmaya Türkiye nin tüm illerinden katılım olması nedeniyle, TUİK tarafından belirlenen Türkiye İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması (İBBS) il grupları temelinde temsili bir örnekleme ulaşılmıştır. Anket cevaplarında farklı sorular arasında önemli çelişkiler tespit edilen 171 kişi ile anketi başlangıç düzeyinde terk eden 46 kişi silinerek örneklem 294 kişiye indirilmiştir. Müteakiben, kişilerin kendilerini tanımladıkları etnik köken ve 11 seçimlerinde oy verilen siyasi parti temelinde oransal rassal tabakalama yöntemi ile örneklem 257 kişiye indirilmiş ve analizler bu örneklem üzerinden yapılmıştır. Bu uygulama sonucunda, 257 kişilik örneklemle, yaş, yaşanan il/coğrafi bölge, etnisite ve oy verilen siyasi parti temelinde Türkiye profiline çok yakınbir örneklem oluşturulmakla birlikte; çalışmanın interneti ve sosyal medyayı aktif olarak kullanan bir kitle üzerinde yapılmış olması nedeniyle, örneklemin öğrenim durumu Türkiye profilinin üzerindedir (ön lisans ve üzeri öğrenime sahip katılımcı oranı %78,4 tür). Ancak, temel bulguların kişilerin öğrenim durumuna göre anlamlı farklılaşmaması nedeniyle, örneklemin bu özelliğinin çalışmanın Türkiye temsili özelliğini bozmadığı değerlendirilmektedir. Ayrıca 11 seçimlerinde oy verilen siyasi parti temelinde tabakalama yapılmasına rağmen BDP ye oy verenlerin oranının %3,4 düzeyinde kalması nedeniyle, analizlerde BDP ye oy veren kitlenin görüşleri 2 katsayısı ile ağırlıklandırılmıştır. Yapılan analizlerde, görüş ve algıların özellikle Türk-Kürt, oy verilen siyasi parti temelinde önemli farklılaşmalar göstermesi nedeniyle tüm bulgular Türkiye ortalaması yanında bu iki değişkene göre de analiz edilerek raporda grafik olarak verilmiştir. Analizlerde, algı ve görüşlerin yaş grupları ve öğrenim durumu temelinde anlamlı bir farklılaşma göstermediği bulgulanmıştır. Örneklemin temel özelliklerini gösteren tablolar aşağıda verilmiştir. Anketlerin herhangi bir aracı olmaksızın doğrudan bu konudaki gönüllü kişilerce doldurulmuş olması, alan çalışması aşamasında oluşabilecek pek çok hatayı ortadan kaldırmış ve çalışma verilerinin geçerliliği ve güvenirliğini artırmıştır. Uygulanan ve Ek te verilen anket formundaki ilk 19 soruya ait görüşler 4 lü Likert ölçeğine göre değerlendirilmiş, analizlerde görüşlere katılan ve katılmayanlar ikili olarak yüzde olarak verilmiştir. Anket formlarından elde edilen veriler SPSS programı marifetiyle değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Yapılan analizlerden elde edilen bilgiler en anlaşılır ve kısa şekilde kamuoyu ile nasıl paylaşılır düşüncesi ile değerlendirilerek rapor haline dönüştürülmüştür. Raporun teknik bir rapor olması nedeniyle, tablo değerlerinin istatistikî okuması ve kısa yorumları ile yetinilmiş ve analizlere ait istatistikî anlamlılık değerleri verilmemiştir. 4

Etnik Köken Sıklık Yüzde Geçerli Yüzde (%) (%) Geçerli Türk 45 79,6 81,5 Kürt 269 1,5 1,7 Diğer 195 7,6 7,8 Toplam 259 97,6 1 Kayıp Cevapsız 61 2,4 Toplam 257 1 11 Genel Seçimlerinde Oy Verilen Siyasi Parti Sıklık Yüzde (%) Geçerli Yüzde (%) Geçerli AKP 131 4,1 51,5 CHP 538,9 26,9 MHP 269 1,5 13,4 BDP 69 2,7 3,4 Diğer 94 3,7 4,7 Toplam 1 77,9 1 Kayıp Oy/geçerli oy kullanmadım 477 18,6 Cevapsız 92 3,6 Toplam 569 22,1 Toplam 257 1 5

2. Başkanlık Sistemi ve Parlamenter Sistem İle İlgili Bilgi Durumu Başkanlık ve Parlamenter Sistem İle İlgili Bilgi Durumu (%) Başkanlık Sistemi ile İlgili bilgi sahibiyim. 64,9 Türkiye de uygulanan parlamenter sistem ile ilgili bilgi sahibiyim. 85,7 4 6 8 1 Öncelikle kişilerin başkanlık sistemi ve parlamenter sistem ile ilgili bilgi düzeyleri sorgulanmış ve bu konudaki cevaplar analiz edilmiştir. Kişilerin %64,9 u başkanlık sistemi ile ilgili, %85,7 si ise parlamenter sistemle ilgili bilgi sahibi olduğunu belirtmiştir. 6

1 Başkanlık sistemi ile ilgili bilgi sahibiyim. (%) 8 6 65,9 56 4 Türk Kürt Başkanlık sistemi ile ilgili bilgi düzeyine etnik köken temelinde baktığımızda Türklerin %65,9 u başkanlık sistemi ile ilgili bilgi sahibi olduğunu belirtmektedir. Bu oran Kürtlerde %56 ya düşmektedir. 1 Başkanlık sistemi ile ilgili bilgi sahibiyim. (%) 8 76,5 77,2 6 4 57,6 47,1 AKP CHP MHP BDP Kişilerin başkanlık sistemi konusundaki bilgi düzeyine 11 seçimlerinde oy verilen siyasi parti temelinde baktığımızda, CHP ve MHP seçmeninde başkanlık sistemi ile ilgili bilgi sahibi olduğunu söyleyenlerin oranının %77 düzeyinde olduğu ve bu kişilerin AKP ve BDP seçmenine göre kendilerini daha bilgili gördükleri söylenebilir. Başkanlık sistemi ile ilgili bilgi sahibi olduğunu söyleyenlerin oranı AKP seçmeninde %57,6 ve BDP seçmeninde %47,1 dir. 7

1 8 Türkiye de uygulanan parlamenter sistem ile ilgili bilgi sahibiyim. (%) 85,4 84,3 6 4 Türk Kürt Türkiye de uygulanan parlamenter sistem ile ilgilikişilerin bilgi düzeyine etnik köken temelinde baktığımızda, hem Türklerde hem de Kürtlerde bilgi sahibi olduğunu söyleyenlerin %85 oranıyla aynı düzeyde olduğu görülmektedir. 1 8 Türkiye de uygulanan parlamenter sistem ile ilgili bilgi sahibiyim. (%) 82,1 89,7 88,7 86,8 6 4 AKP CHP MHP BDP Aynı görüşe oy verilen siyasi parti temelinde baktığımızda, bir önceki görüşte olduğu gibi %89,7 ve %88,7 oranlarıyla en yüksek düzey CHP ve MHP seçmenindedir. Bu oran BDP seçmeninde %86,8 iken AKP seçmeninde %82,1 dir. Bu sonuçlara göre, parlamenter sistem hakkında bilgi sahibi olduğunu söyleyenlerin oranının parti temelinde çok fazla farklılaşmadığı görülmektedir. 8

3. Başkanlık Sistemi Tercih Durumu Türkiye için hangi yönetim sistemi sizce daha uygun? (%) Başkanlık Sistemi; 32,1 Parlamenter Sistem; 67,9 Türkiye için hangi yönetim sistemi sizce daha uygun? sorusuna cevap olaraktoplumun %32,1 i Başkanlık Sistemi %67,9 u ise Parlamenter Sistem cevabını vermiştir. Bu durum, toplumun büyük bir kesiminin başkanlık sistemini uygun görmediğini, halen uygulanmakta olan parlamenter sistemde kalınması gerektiğine inandığını göstermektedir. 9

Yönetim Sistemi Tercihinin Etnik Kimliğe Göre Farklılaşması (%) 1% 8% 29,1 55,5 6% Başkanlık Sistemi 4% % 7,9 44,5 Parlamenter Sistem % Türk Kürt Yönetim sistemi tercihine etnik köken temelinde baktığımızda, Türklerin %29,1 i başkanlık sistemini desteklerken bu oran Kürtlerde çok yüksek olmamakla birlikte %55,5 e çıkmaktadır. Yönetim Sistemi Tercihinin Oy Verilen Siyasi Partiye Göre Farklılaşması (%) 1% 4,5 7,4 8% 55,3 5,7 6% 4% 95,5 92,6 Başkanlık Sistemi Parlamenter Sistem % 44,7 49,3 % AKP CHP MHP BDP Başkanlık sistemi %55,3 oranı ile en çok AKP seçmeni tarafından desteklenirken, bu oran BDP seçmeninde %5,7 ile AKP seçmenine yakın düzeydedir. Başkanlık sistemi CHP ve MHP seçmenleri tarafından çok düşük düzeylerde (%4,5 ve %7,4) desteklenmektedir. 1

4. Başkanlık Sisteminin Türkiye ye Uygunluğu Başkanlık Sisteminin Türkiye'ye Uygunluğu (%) Başkanlık sisteminin Türkiye ye uygunluğu konusunda yeterli çalışma yapılmıştır. 17,9 Başkanlık sistemi Türkiye nin siyasi kültürüne uygundur. 33,8 1 3 4 Bu bölümde Başkanlık Sistemi nin Türkiye ye uygunluğu iki soru ile ölçülmüş ve analiz edilmiştir. Başkanlık sisteminin Türkiye ye uygunluğu konusunda yeterli çalışma yapılmıştır görüşüne katılım %17,9 ve Başkanlık sistemi Türkiye nin siyasi kültürüne uygundur görüşüne katılım %33,8 oranıyla oldukça düşük düzeyde kalmıştır. Yani, kişiler başkanlık sistemi konusunda Türkiye de yeterli çalışma yapılmadığına ve bu sistemin ülkenin siyasi kültürüne uygun olmadığına daha fazla inanmaktadır. 11

1 Başkanlık sisteminin Türkiye ye uygunluğu konusunda yeterli çalışma yapılmıştır. (%) 8 6 4 15,3 27,4 Türk Kürt Başkanlık sisteminin Türkiye ye uygunluğu konusunda yeterli çalışma yapılmıştır görüşüne katılım, Kürtlerde %27,4 ve Türklerde %15,3 oranı ile çok düşük düzeyde kalmıştır. Yani her iki etnik kökene mensup kişilerde başkanlık sisteminin Türkiye ye uygunluğu konusunda yeterli çalışmanın yapıldığına inanmamaktadır. 1 Başkanlık sisteminin Türkiye ye uygunluğu konusunda yeterli çalışma yapılmıştır. (%) 8 6 4 3,9 18,3 3,5 5,4 AKP CHP MHP BDP Aynı görüşe katılım durumu 11 seçimlerinde oy verilen siyasi parti temelinde incelendiğinde, en yüksek katılım oranı %3,9 ile AKP seçmenindedir. Görüşe katılım oranı BDP de %18,3, MHP de %5,4 ve CHP de %3,5 ile çok daha düşük düzeydedir. Bulgular, AKP seçmeni dahiltüm parti seçmenlerinin başkanlık sisteminin Türkiye ye uygunluğu konusunda yeterli çalışmanın yapıldığına inanmadığını göstermektedir. 12

1 Başkanlık sistemi Türkiye nin siyasi kültürüne uygundur. (%) 8 6 54,4 4 28,9 Türk Kürt Başkanlık sistemi Türkiye nin siyasi kültürüne uygundur görüşüne katılım Kürtlerde %54,4 oranı ile Türklere (%28,9) göre daha yüksektir. Kürtlerin rapor genelinde verdiği cevaplara baktığımızda, başkanlık sistemini Türklerden fazla destekledikleri görülmektedir. 1 Başkanlık sistemi Türkiye nin siyasi kültürüne uygundur. (%) 8 6 4 57,7 5,8 5,1 6,6 AKP CHP MHP BDP Aynı görüşe 11 seçimlerinde oy verilen siyasi parti temelinde baktığımızda; en çok destek %57,7 oranı ile AKP ve %5,8 oranı ile BDP seçmeninde iken en düşük destek %6,6 ile MHP ve %5,1 ile CHP seçmenindedir. 13

5. Kamuoyunda Başkanlık Sistemi Tartışmaları Kamuoyunda Devam eden Başkanlık Sistemi Tartışmalarında Gündeme Gelen Sorular (%) Başkanlık sistemi yeterince tartışılmadan topluma benimsetilmeye çalışılmaktadır. 77,5 Başkanlık sistemi Türkiye kamuoyunda yeteri kadar tartışılmıştır. 13,7 Başkanlık sistemi Türkiye nin ihtiyacı olmaktan çok Ak Partinin gücünün devam ettirilmesi için gündemdedir. Ak Parti yeni anayasanın hazırlığında Başkanlık sistemini bir pazarlık unsuru nedeniyle gündeme getirmektedir. 63,1 64,3 1 3 4 5 6 7 8 9 Kamuoyunda devam eden başkanlık sistemi tartışmalarında gündeme gelen konular dört soru ile ölçülmüş ve değerlendirilmiştir. Bulgulara genel olarak bakıldığında; Başkanlık sistemi yeterince tartışılmadan topluma benimsetilmeye çalışılmaktadır diyenlerin oranı %77,5 tir. Bu soruya paralel olarak sorulan Başkanlık sistemi kamuoyunda yeteri kadar tartışılmıştır görüşüne katılım %13,7 ile çok düşük düzeyde destek bulmuştur. Başkanlık sistemi Türkiye nin ihtiyacı olmaktan çok AK Partinin gücünün devam ettirilmesi için gündemdedir diyenlerin oranı ise %63,1 dir. AK Parti yeni anayasanın hazırlığında başkanlık sistemini bir pazarlık unsuru olarak gündeme getirmektedir görüşüne katılım ise %64,3 oranındadır. Bu sonuçlar, toplumun büyük çoğunluğunun; başkanlık sisteminin yeteri kadar tartışılmadan zorla benimsetilmeye çalışıldığına, AK Parti nin kendi gücünü devam ettirmek için konuyu gündemde tuttuğuna inandığını göstermektedir. 14

1 8 6 Başkanlık sistemi yeterince tartışılmadan topluma benimsetilmeye çalışılmaktadır. (%) 8,6 61,3 4 Türk Kürt Başkanlık sistemi yeterince tartışılmadan topluma benimsetilmeye çalışılmaktadır görüşüne katılım oranı Türklerde %8,6 ile Kürtlere ( %61,3 ) göre daha yüksektir. Başkanlık sistemi yeterince tartışılmadan topluma benimsetilmeye çalışılmaktadır. (%) 1 96,9 95,3 8 6 62, 67,7 4 AKP CHP MHP BDP Bu görüşe oy verilen siyasi parti temelinde baktığımızda, en yüksek katılım %96,9 ve %95,3 ile sırasıyla CHP ve MHP seçmenindedir. Bu oran BDP seçmeninde %67,7 iken AKP seçmenlerinde %62 ye düşmektedir. Bulgular, başkanlık sisteminin yeterince tartışılmadan zorla benimsetilmeye çalışıldığına AKP seçmeninin de inandığını göstermektedir. 15

8 Başkanlık sistemi Türkiye kamuoyunda yeteri kadar tartışılmıştır. (%) 6 4 12,2 18,2 Türk Kürt Başkanlık sistemi Türkiye kamuoyunda yeteri kadar tartışılmıştır görüşüne katılım durumuna etnik köken temelinde baktığımızda; katılım oranı Kürtlerde %18,2 ve Türklerde %12,2 oranları ile oldukça düşüktür. 8 Başkanlık sistemi Türkiye kamuoyunda yeteri kadar tartışılmıştır. (%) 6 4 21,8 15,6 3,8 5,4 AKP CHP MHP BDP Aynı görüşe katılım, AKP seçmeninde %21,8, CHP seçmeninde %3,8, MHP seçmeninde %5,4 ve BDP seçmeninde %15,6 dir. Bulgular, bir önceki soruda olduğu gibi, AKP dahil tüm parti seçmenlerinin konunun kamuoyunda yeteri kadar tartışıldığına inanmadığını göstermektedir. 16

1 8 6 Başkanlık sistemi Türkiye nin ihtiyacı olmaktan çok AK Partinin gücünün devam ettirilmesi için gündemdedir. (%) 67,8 47,8 4 Türk Kürt Başkanlık sistemi Türkiye nin ihtiyacı olmaktan çok AK Parti nin gücünün devam ettirilmesi için gündemdedir görüşüne katılım oranı Türklerde %67,8 ile Kürtlere (%47,8) göre daha yüksektir. 1 Başkanlık sistemi Türkiye nin ihtiyacı olmaktan çok AK Partinin gücünün devam ettirilmesi için gündemdedir. (%) 89,6 88,4 8 6 4 39,8 63,5 AKP CHP MHP BDP Aynı görüşe oy verilen siyasi parti temelinde baktığımızda, en yüksek katılım oranları sırasıyla CHP (%89,6) ve MHP (%88,4) seçmenindedir. BDP seçmeni arasında %63,5 olan katılım oranı AKP seçmeni arasında %39,8 a düşmektedir. 17

1 8 6 4 AK Parti Başkanlık sistemini yeni anayasanın hazırlığında bir pazarlık unsuru olarak gündeme getirmektedir. (%) 68,6 46, Türk Kürt AK Parti Başkanlık sistemini yeni anayasanın hazırlığında bir pazarlık unsuru olarak gündeme getirmektedir görüşüne etnik köken temelinde baktığımızda; Türklerde bu görüşe katılım %68,6 oranıyla %46 olan Kürtlere göre daha yüksektir. 1 AK Parti Başkanlık sistemini yeni anayasanın hazırlığında bir pazarlık unsuru olarak gündeme getirmektedir. (%) 93,6 9,3 8 6 4 41, 54,8 AKP CHP MHP BDP Aynı görüşe destek %9 lar düzeyi ile CHP ve MHP seçmeninde en yüksek düzeydedir. BDP seçmeninde destek düzeyi %54,8 iken, AKP seçmeninde %41 dir. 18

6. Başkanlık Sisteminin Etkinliği Başkanlık Sisteminin Etkinliği (%) Parlamenter sistem ile yönetilen Türkiye de başkanlık sistemine geçilmesi yönetimde kaos yaratır. 59,3 Başkanlık sistemi daha etkin ve hızlı karar almaya imkan sağlayacaktır. 46,4 4 6 8 Bu bölümde başkanlık sisteminin etkinliği iki soru ile ölçülmüş ve değerlendirilmiştir. Parlamenter sistem ile yönetilen Türkiye de başkanlık sistemine geçilmesi yönetimde kaos yaratır görüşüne katılım %59,3 oranı ile orta düzeyin üzerindedir. Başkanlık sistemi daha etkin ve hızlı karar almaya imkan sağlayacaktır görüşüne katılım oranı ise %46,4 ile orta düzeyin altındadır. 19

1 Parlamenter sistem ile yönetilen Türkiye de başkanlık sistemine geçilmesi yönetimde kaos yaratır. (%) 8 6 4 63,6 34,6 Türk Kürt Parlamenter sistem ile yönetilen Türkiye de başkanlık sistemine geçilmesi yönetimde kaos yaratır görüşüne Türklerin katılım oranı %63,6 ile Kürtlere (%34,6) göre daha yüksektir. Parlamenter sistem ile yönetilen Türkiye de başkanlık sistemine geçilmesi yönetimde kaos yaratır. (%) 1 89,7 87,1 8 6 4 37,2 3,5 AKP CHP MHP BDP Aynı görüşe, CHP ve MHP seçmenleri %89,7 ve %87,1 oranlarıyla oldukça yüksek düzeyde katılırken bu oran AKP seçmeninde %37,2 ye ve BDP seçmeninde %3,5 e düşmektedir.

1 Başkanlık sistemi daha etkin ve hızlı karar almaya imkan sağlayacaktır. (%) 8 6 4 41,3 69,2 Türk Kürt Başkanlık sistemi daha etkin ve hızlı karar almaya imkan sağlayacaktır görüşüne katılım Kürtlerde %69,2 oranı ile %41,3 olan Türklere göre daha yüksektir. 1 Başkanlık sistemi daha etkin ve hızlı karar almaya imkan sağlayacaktır. (%) 8 6 68,8 7,9 4 17,2 19,3 AKP CHP MHP BDP Aynı görüşe en yüksek katılım %7,9 ile BDP ve %68,8 oranı ile AKP seçmenindedir. MHP seçmeninde bu oran %19,3 ve CHP seçmeninde %17,2 ile oldukça düşüktür. 21

7. Başkanlık Sistemi ile İlgili Endişeler 8 Parti içi demokrasinin zayıflığı ve tek adam kültürü, başkanlık sistemine geçilmesi durumunda Türkiye yi otoriter bir yönetime götürür. (%) 65,8 6 4 34,2 Evet Hayır Başkanlık sistemi ile ilgili endişeler iki soru ile ölçülmüştür. Parti içi demokrasinin zayıflığı ve tek adam kültürü, başkanlık sistemine geçilmesi durumunda Türkiye yi otoriter bir yönetime götürür görüşüne katılım oranı %65,8 dir. Bu bulgu her üç kişiden ikisinin başkanlık sisteminin ülkeyi daha otoriter bir yönetime götüreceği endişesi taşıdığını göstermektedir. 22

1 8 6 Parti içi demokrasinin zayıflığı ve tek adam kültürü, başkanlık sistemine geçilmesi durumunda Türkiye yi otoriter bir yönetime götürür. (%) 69,4 49,8 4 Türk Kürt Parti içi demokrasinin zayıflığı ve tek adam kültürü, başkanlık sistemine geçilmesi durumunda Türkiye yi otoriter bir yönetime götürür görüşüne katılım Türklerde (%69,4) Kürtlere göre (%49,8) çok daha yüksektir. 1 Parti içi demokrasinin zayıflığı ve tek adam kültürü, başkanlık sistemine geçilmesi durumunda Türkiye yi otoriter bir yönetime götürür. (%) 91,9 9,8 8 6 4 43,8 6, AKP CHP MHP BDP Aynı görüşe oy verilen siyasi parti temelinde baktığımızda ise; görüşe en yüksek katılım %9 düzeyi ile CHP ve MHP seçmenindedir. Katılım oranı BDP seçmeninde %6 iken AKP seçmeninde %43,8 e düşmektedir. Fakat AKP seçmeninde dahi başkanlık sisteminin Türkiye yi otoriter bir yönetime götüreceğine inananların oranı çok düşük değildir. 23

Türkiye ye getirilmesi öngörülen başkanlık sistemi (%) Fikrim yok; 19,3 Güçler ayrılığı ilkesini kuvvetlendire cektir; 28,1 Güçler ayrılığı ilkesine zarar verecektir; 52,6 Çalışmaya katılanların %52,6 sı Türkiye ye getirilmesi öngörülen başkanlık sisteminin güçler ayrılığı ilkesine zarar vereceği fikrini desteklerken, %28,1 i güçler ayrılığı ilkesini kuvvetlendireceği görüşünü desteklemektedir. Bu konuda fikri olmayanların oranı ise %19,3 tür. 24

Türkiye ye Getirilmesi Öngörülen Başkanlık Sisteminin Güçler Ayrılığı İlkesine Etkisi Konusundaki Görüşlerin Etnik Kimliğe Göre Farklılaşması (%) 1% 8% 6% 4% % % 33,9 55,1 4,1 26,7 18,3 26 Türk Kürt Güçler ayrılığı ilkesine zarar verecektir Güçler ayrılığı ilkesini kuvvetlendirecektir Fikrim yok Türkiye ye getirilmesi öngörülen başkanlık sisteminin güçler ayrılığı ilkesine zarar vereceği görüşüne Türkler %55,1 oranında, Kürtler ise %33,9 oranında katılmaktadır. Türkiye ye Getirilmesi Öngörülen Başkanlık Sisteminin Güçler Ayrılığı İlkesine Etkisi Konusundaki Görüşlerin Oy Verilen Siyasi Partiye Göre Farklılaşması (%) 1% 8% 6% 4% % % 3,9 4,6 79,6 72,9 45,4 23,7 1,4 14,1 1 13 29 3,4 AKP CHP MHP BDP Güçler ayrılığı ilkesine zarar verecektir Güçler ayrılığı ilkesini kuvvetlendirecektir Fikrim yok Türkiye ye getirilmesi öngörülen başkanlık sisteminin güçler ayrılığı ilkesine zarar vereceği görüşüne en yüksek katılım oranı %79,6 ve %72,9 ile sırasıyla CHP ve MHP seçmeni arasındadır. Aynı görüşe BDP seçmeni %4,6 oranı ile katılırken, en düşük katılım oranı %3,9 ile AKP seçmenindedir. Güçler ayrılığı ilkesini kuvvetlendirecektir görüşene en yüksek katılım oranı ise %45,4 ile AKP seçmenine aittir ve sadece AKP seçmeni güçler ayrılığı ilkesinin kuvvetleneceğine daha fazla inanmaktadır. 25

EK- UYGULANAN ANKET FORMU 26

27 Başkanlık Sistemine Toplumsal Bakış

UYGULANAN ANKET FORMU 19 sorudan oluşan ve en fazla 1 dakikanızı alacak olan bu anket formu, Başkanlık Sistemi hakkındaki toplumsal algıları ortaya koymak amacıyla hazırlanmıştır. Anketten elde edilen veriler kişisel olarak değerlendirilmeyecek ve bu anlamda hiç kimse ile paylaşılmayacaktır. Araştırma sonuçlarının Mayıs-Haziran 13 ayı içinde www.bilgesam.org adresinde yayımlanması planlanmaktadır. Emek ve katkılarınız için teşekkür ederiz. Dr. Salih Akyürek Aşağıdaki görüşlere katılım durumunuzu aşağıdaki ölçekte işaretleyiniz. S. NO [A. Hiç Katılmıyorum B. Katılmıyorum C. Katılıyorum D. Tamamen Katılıyorum E. Fikrim Yok] A B C D E 1 Başkanlık sisteminin Türkiye ye uygunluğu konusunda yeterli çalışma yapılmıştır. 2 Başkanlık sistemi Türkiye kamuoyunda yeteri kadar tartışılmıştır. 3 Başkanlık sistemi Türkiye nin siyasi kültürüne uygundur. 4 Başkanlık sistemi Türkiye nin ihtiyacı olmaktan çok AK Partinin gücünün devam ettirilmesi için gündemdedir. 5 Parlamenter sistem ile yönetilen Türkiye de başkanlık sistemine geçilmesi yönetimde kaos yaratır. 6 Parti içi demokrasinin zayıflığı ve tek adam kültürü, başkanlık sistemine geçilmesi durumunda Türkiye yi otoriter bir yönetime götürür. 7 AK Parti Başkanlık sistemini yeni anayasanın hazırlığında bir pazarlık unsuru olarak gündeme getirmektedir. 8 Başkanlık sistemi Türkiye nin bölünmesine hizmet eder. 9 Başkanlık sistemi yeterince tartışılmadan topluma benimsetilmeye çalışılmaktadır. 1 Başkanlık sistemi daha etkin ve hızlı karar almaya imkan sağlayacaktır. 11 Türkiye de Başkanlık Sistemi ne geçilmesini destekliyorum. 12. Türkiye ye getirilmesi öngörülen başkanlık sistemi a. Güçler ayrılığı ilkesine zarar verecektir b. Güçler ayrılığı ilkesini kuvvetlendirecektir c. Fikrim yok 13. Türkiye için hangi yönetim sistemi sizce daha uygun? a. Parlamenter Sistem b. Başkanlık Sistemi 28

14. Öğrenim Durumunuz: a. Diplomasız okuryazar b. İlkokul mezunu (5 yıllık) c. İlköğretim mezunu (8 yıllık) d. Lise mezunu e. Üniversite mezunu (Ön lisans-lisans) f. Yüksek Lisans Doktora 15. Cinsiyetiniz: a. Kadın b. Erkek 16. Yaşınız: a. 18-29 b. 3-39 c. 4-49 d. 5 yaş ve üzeri 17. 11 genel seçimlerinde oy verdiğiniz siyasi parti: a. AKP b. CHP c. MHP d. BDP e. Oy / geçerli oy kullanmadım f. Diğer 18. Etnik Kökeniniz a. Türk b. Kürt c. Zaza d. Arap e. Diğer 19. İkamet ettiğiniz İl: 29

BİLGESAM YAYINLARI Kitaplar Çin Yeni Süper Güç Olabilecek mi? Güç, Enerji ve Güvenlik Boyutları (Ed.) Doç. Dr. Atilla SANDIKLI Değişen Dünyada Türkiye'nin Stratejisi Doç. Dr. Atilla SANDIKLI Türkiye'nin Bugünü ve Yarını E. Bakan-Büyükelçi İlter TÜRKMEN Türkiye Cumhuriyeti'nin Ortadoğu Politikası E. Bakan-Büyükelçi İlter TÜRKMEN Türkiye nin Vizyonu: Temel Sorunlar ve Çözüm Önerileri (Ed.) Doç. Dr. Atilla SANDIKLI İleri Teknolojiler Çalıştayı ve Sergisi (İTÇ 1) Bildiri Kitabı Prof. Dr. M. Oktay ALNIAK IV. Ulusal Hidrojen Enerjisi Kongresi ve Sergisi Bildiri Kitabı Prof. Dr. M. Oktay ALNIAK Selected Articles of Hydrogen Phenomena Prof. Dr. M. Oktay ALNIAK Özgür, Demokratik ve Güvenli Seçim Kasım ESEN, Özdemir AKBAL Terörle Mücadele Stratejisi (Bilge Adamlar Kurulu Raporu ) Doç. Dr. Atilla SANDIKLI Türkiye de Kürtler ve Toplumsal Algılar Dr. Mehmet Sadi BİLGİÇ Dr. Salih AKYÜREK Teoriler Işığında Güvenlik, Savaş, Barış ve Çatışma Çözümleri (Ed.) Doç. Dr. Atilla SANDIKLI Raporlar Rapor 1: Küresel Gelişmeler ve Uluslararası Sistemin Özellikleri Prof. Dr. Ali KARAOSMANOĞLU Rapor 2: Değişen Güvenlik Anlayışları ve Türkiye nin Güvenlik Stratejisi Doç. Dr. Atilla SANDIKLI 3

Rapor 3: Avrupa Birliği ve Türkiye E. Büyükelçi Özdem SANBERK Rapor 4: Yakın Dönem Türk-Amerikan İlişkileri Prof. Dr. Ersin ONULDURAN Rapor 5: Türk-Rus İlişkileri Sorunlar-Fırsatlar Prof. Dr. İlter TURAN Rapor 6: Irak'ın Kuzeyindeki Gelişmelerin Türkiye'ye Etkileri E. Büyükelçi Sönmez KÖKSAL Rapor 7: Küreselleşen Dünyada Türkiye ve Demokratikleşme Prof. Dr. Fuat KEYMAN Rapor 8: Türkiye'de Bağımsızlık ve Milliyetçilik Anlayışı Doç. Dr. Ayşegül AYDINGÜN Rapor 9: Laiklik, Türkiye'deki Uygulamaları Avrupa ile Kıyaslamalar Politika Önerileri Prof. Dr. Hakan YILMAZ Rapor 1: Yargının İyileştirilmesi/Düzeltilmesi Prof. Dr. Sami SELÇUK Rapor 11: Yeni Anayasa Türkiye nin Bitmeyen Senfonisi Prof. Dr. Zühtü ARSLAN Rapor 12: Türkiye'nin 13 Yılı Teknik Vizyonu Prof. Dr. M. Oktay ALNIAK Rapor 13: Türkiye-Ortadoğu İlişkileri E. Büyükelçi Güner ÖZTEK Rapor 14: Balkanlarda Siyasi İstikrar ve Geleceği Prof. Dr. Hasret ÇOMAK, Doç. Dr. İrfan Kaya ÜLGER Rapor 15: Uluslararası Politikalar Ekseninde Kafkasya Yrd. Doç. Dr. Fatih ÖZBAY Rapor 16: Afrika Vizyon Belgesi Hasan ÖZTÜRK Rapor 17: Terör ve Terörle Mücadele M. Sadi BİLGİÇ Rapor 18: Küresel Isınma ve Türkiye'ye Etkileri Doç. Dr. İrfan Kaya ÜLGER 31

Rapor 19: Güneydoğu Sorununun Sosyolojik Analizi M. Sadi BİLGİÇ, Dr. Salih AKYÜREK Doç. Dr. Mazhar BAĞLI, Müstecep DİLBER Onur OKYAR Rapor : Kürt Sorununun Çözümü İçin Demokratikleşme, Siyasi ve Sosyal Dayanışma Açılımı E. Büyükelçi Özdem SANBERK Rapor 21: Türk Dış Politikasının Bölgeselleşmesi E. Büyükelçi Özdem SANBERK Rapor 22: Alevi Açılımı, Türkiye de Demokrasinin Derinleşmesi Doç. Dr. Bekir GÜNAY, Gökhan TÜRK Rapor 23: Cumhuriyet, Çağcıl Demokrasi ve Türkiye nin Dönüşümü Prof. Dr. Sami SELÇUK Rapor 24: Zorunlu Askerlik ve Profesyonel Ordu Dr. Salih AKYÜREK Rapor 25: Türkiye-Ermenistan İlişkileri (Bilge Adamlar Kurulu Raporu) Yrd. Doç. Dr. Fatih ÖZBAY Rapor 26: Kürtler ve Zazalar Ne Düşünüyor? Ortak Değer ve Sembollere Bakış Dr. Salih AKYÜREK Rapor 27: Jeopolitik ve Türkiye: Riskler ve Fırsatlar Doç. Dr. Atilla SANDIKLI Rapor 28: Mısır da Türkiye ve Türk Algısı M. Sadi BİLGİÇ, Dr. Salih AKYÜREK Rapor 29: ABD nin Irak tan Çekilmesi ve Türkiye ye Etkileri Doç. Dr. Cenap ÇAKMAK, Fadime Gözde ÇOLAK Rapor 3: Demokratik Açılım ve Toplumsal Algılar (Bilge Adamlar Kurulu Raporu) Dr. Salih AKYÜREK Rapor 31: Ortadoğu da Devrimler ve Türkiye Doç. Dr. Cenap ÇAKMAK, Mustafa YETİM, Fadime Gözde ÇOLAK Rapor 32: Güvenli Seçim: Sorunlar ve Çözüm Önerileri Kasım ESEN, Özdemir AKBAL Rapor 33: Silahlı Kuvvetler ve Demokrasi Prof. Dr. Ali L. KARAOSMANOĞLU 32

Rapor 34: Terör Önleme Birimleri Kasım ESEN, Özdemir AKBAL Rapor 35: İran, Şii Hilali ve Arap Baharı Doç. Dr. Atilla SANDIKLI, Emin SALİHİ Rapor 36: Yeni Anayasadan Toplumsal Beklentiler BİLGESAM Rapor 37: Etnik Çatışma Teorileri Işığında Dağlık Karabağ Sorunu Yrd. Doç. Dr. Reha YILMAZ, Elnur İSMAYILOV Rapor 38: Çağcıl Hukuk Sistemlerinde ve Türkiye de Tutuklama (Bilge Adamlar Kurulu Raporu) Rapor 39: Afrika da Türkiye ve Türk Algısı BİLGESAM Rapor 4: Kaos Senaryolarının Merkezinde İran Doç. Dr. Atilla SANDIKLI, Bilgehan EMEKLİER Rapor 41: Ermenistan da Türkiye ve Türk Algısı Dr. Salih AKYÜREK Rapor 42: Yasa dışı Göç ve Türkiye (Bilge Adamlar Kurulu Raporu) Emine AKÇADAĞ Rapor 43: Kırgızistan da Türkiye ve Türk Algısı Dr. Salih AKYÜREK Rapor 44: Kazakistan da Türkiye ve Türk Algısı Dr. Salih AKYÜREK Rapor 45: Çatışma Çözümü ve Türkiye de Kürt Meselesi Doç. Dr. Atilla SANDIKLI, Erdem KAYA Rapor 46: Afganistan da Sivil Ölümleri Dr. Salih AKYÜREK, Nursema KIBRIS, Dilara ÜNAL Rapor 47: İran Nükleer Krizinin Türkiye ye Olası Etkileri (Bilge Adamlar Kurulu Raporu) Doç. Dr. Atilla SANDIKLI, Bilgehan EMEKLİER Rapor 48: Çağcıl Hukuk Sistemleri ve Türkiye de İşkence Erkam MALBELEĞİ Rapor 49: Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı Dr. M. Sadi BİLGİÇ, Dr. Salih AKYÜREK 33

Rapor 5: Suriye Sorunu ve Türk Dış Politikasına Toplumsal Bakış Dr. Salih AKYÜREK, Prof. Dr. Cengiz YILMAZ Rapor 51: Terörle Mücadelede Toplumsal Algılar Dr. Salih AKYÜREK, Mehmet Ali YILMAZ Rapor 52: Bütün Boyutlarıyla Suriye Krizi ve Türkiye Bilge Adamlar Kurulu Raporu Doç. Dr. Atilla SANDIKLI, Ali SEMİN Rapor 53: İnsansız Hava Araçları: Muharebe Alanında ve Terörle Mücadelede Devrimsel Dönüşüm Dr. Salih AKYÜREK, Mehmet Ali YILMAZ & Mustafa TAŞKIRAN Rapor 54: Türkiye nin Dış Yardım Stratejisi: Sorunlar ve Öneriler Hasan ÖZTÜRK, Sevinç ÖZTÜRK Rapor 55: 2. Körfez Savaşı nın 1. Yılında Irak Bilge Adamlar Kurulu Raporu Rapor 56: Türk Silahlı Kuvvetlerine Toplumsal Bakış Dr. Salih AKYÜREK, Mehmet Ali YILMAZ Rapor 57: Çözüm Sürecine Toplumsal Bakış Dr. Salih AKYÜREK, Mehmet Ali YILMAZ, Esra ATALAY & Fatma Serap KOYDEMİR Demokratikleşme ve Sosyal Dayanışma Açılımı Bilge Adamlar Kurulu Raporu İleri Teknolojiler Çalıştayı ve Sergisi (İTÇ 1) Sonuç Raporu BİLGESAM İleri Teknolojiler Çalıştayı ve Sergisi (İTÇ 11) Sonuç Raporu BİLGESAM Dergiler Bilge Strateji Dergisi Cilt 1, Sayı 1, Güz 9 Bilge Strateji Dergisi Cilt 2, Sayı 2, Bahar 1 Bilge Strateji Dergisi Cilt 2, Sayı 3, Güz 1 Bilge Strateji Dergisi Cilt 3, Sayı 4, Bahar 11 Bilge Strateji Dergisi Cilt 3, Sayı 5, Güz 11 Bilge Strateji Dergisi Cilt 4, Sayı 6, Bahar 12 Bilge Strateji Dergisi Cilt 4, Sayı 7, Güz 12 Bilge Strateji Dergisi Cilt 5, Sayı 8, Güz 12 Söyleşiler Bilge Söyleşi-1: Türkiye-Azerbaycan İlişkileri Doç. Dr. Atilla SANDIKLI ile Söyleşi Elif KUTSAL 34

Bilge Söyleşi-2: Nabucco Projesi Arzu Yorkan ile Söyleşi Elif KUTSAL-Eren OKUR Bilge Söyleşi-3: Nükleer İran E. Bakan-Büyükelçi İlter TÜRKMEN ile Söyleşi Elif KUTSAL Bilge Söyleşi-4: Avrupa Birliği Dr. Can BAYDAROL ile Söyleşi Eren OKUR Bilge Söyleşi-5: Anayasa Değişikliği Doç. Dr. Atilla SANDIKLI ile Söyleşi Merve Nur SÜRMELİ Bilge Söyleşi-6: Son Dönem Türkiye-İsrail İlişkileri E. Büyükelçi Özdem SANBERK ile Söyleşi Merve Nur SÜRMELİ Bilge Söyleşi-7: BM Yaptırımları ve İran Doç. Dr. Abbas KARAAĞAÇLI ile Söyleşi Sina KISACIK Bilge Söyleşi-8: Füze Savunma Sistemleri ve Türkiye Doç. Dr. Atilla SANDIKLI ile Söyleşi Eren OKUR Bilge Söyleşi-9: Gelişen ve Değişen Türk Deniz Kuvvetleri nin Bugünü ve Yarını E. Oramiral Salim DERVİŞOĞLU ile Söyleşi Emine AKÇADAĞ Bilge Söyleşi-1: Soru ve Cevaplarla Yeni Anayasa Kasım ESEN ile Söyleşi Özdemir AKBAL Bilge Söyleşi-11: Türk Hava Kuvvetleri nin Bugünü ve Yarını E. Hv. Korgeneral Şadi ERGÜVENÇ ile Söyleşi Emine AKÇADAĞ Bilge Söyleşi-12: Arap Baharı Süreci, Mısır Seçimleri, Türkiye-Suriye Krizi Doç. Dr. Atilla SANDIKLI ile Söyleşi Ali SEMİN Bilge Söyleşi-13: Esed Sonrası Suriye Halit Hoca ile Söyleşi Ali SEMİN & Tuğçe ERSOY ÖZTÜRK 35

36 Başkanlık Sistemine Toplumsal Bakış