DO U AVRUPA DA VE TÜRK YE DE DIfi KAYNAK KULLANIMININ AVANTAJLARI VE SORUNLARI Av. HAKAN HANLI I. Genel Bak fl : D fl Kaynak Kullan m 1. D fl Kaynak Kullan m nedir? D fl kaynak kullan m, iflletme sürecinde günlük yönetim ve ifllerin bir d fl hizmet sa lay c ya transferi ya da devri dir. Böylelikle, müflteri kendi ifllemlerinin tamam na uyan farkl bir ifllem fonksiyonu sa layan servis elde eder. Bazen ise, bu bilgi ifllem gibi uzun zamand r, dikey olarak entegre edilmifl flirket tarafindan gerçeklefltirilen bir ifllem dir. Günümüzde, d fl kaynak kullan m dikey olarak entegre edilmifl flirketin parças olmayan, telekomunikasyon, web bar nd rma, ulafl m hizmetleri, lojistik ve ayarlanm fl mesleklerde meslek hizmetleri gibi tüm hizmetleri kapsayan bir hizmet sektörü olarak tan mlanmaktad r. D fl kaynak kullan m n n iki temel flekli vard r: Klasik ve Yeflil alan d fl kaynak kullan m : a. Klasik d fl kaynak kullan m : fiirket çal flanlar, flirkette ayn iflleri yapmay b rak rlar. Genellikle ifller yap lmal diye tan mlan r ve çal flanlar hizmet sa lay c tarafindan tutulur. Örne in, bilgi teknolojisinde d fl kaynak kullan m, bilgi merkezi ve flebekelerin yönetim sorumlulu unun devrini içerebilir (LAN, WAN, ve Telekomünikasyon). Olanaklar n yönetimi alan nda ise ; mülkün yöneticisi gibi davranan kifliler, olanak yönetim flirketinin çal flanlar olabilir. b. Yeflil alan ( Greenfield ) d fl kaynak kullan m : fiirket hizmet sa lay c tarafindan hiç bir çal flan tutulmadan iflletme sürecini de ifltirir. Örne in flirket, yeni hizmetler sa lamak için kablosuz uzaktan hesaplama gibi, önceleri içsel olarak daha önce yönetilmemifl bir bafllang ç flirketi kiralayabilir. 2. Neden D fl Kaynak Kullanmal y z? Bir çok neden d fl kaynak kullan m yla ba lant l d r. D fl kaynak kullan m, d flar dan bulunan bir çözümün haz r eriflilebilirli i gibi ayn zamanda mevcut itirazlar ve sorunlar n önemine de dayan r.
92 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 80 Say : 1 Y l 2006 Örne in bilgi teknolojisi almak ve afla daki haller gibi d fl kaynak kullan ml sonuç gerektiren bir ya da daha fazla durumu teflkil edebilir: CEO bilgi teknolojisi bölümünden sorumlu olmayan rehine tutulmufl olur. Rakiplere k yasla flirket teknolojideki de iflikliklere ayak uyduramaz. Yüksek stok masraflar. Yüksek personel cirosu. Bilgi teknolojisi bütçesi öngörülemez ya da bütçeye has l olunamaz. Bilgi teknolojisi organizasyonu flirketin hedefini kritik baflar nedenlerini ve/veya kar hanesini s k ca yakalam fl de ildir. Bilgi teknolojisi organizasyonu içsel/d flsal müflterilere endüstrideki en iyi uygulamalar, ifllemleri ve/veya hizmetleri sunmaz. Bilgi teknolojisi stratejisi iflletme stratejisi ile tutarl de ildir. Bilgi teknolojisi yönetiminin büyük ölçüde kayb. Kaç r lan teslimat tarihleri. Muhitte bir çok bilgi teknolojisi sat c s /bilgi merkezi. Temel iflletme(ler)de yo unlaflma gereklili i. Kazanç, büyüme, ve hissedar de eri artt rma gereklili i. flletme devaml l /kalk nd rma plan bulunmamas. Belgelenmifl, ölçülebilir ve/veya tekrarlanabilir hiç bir bilgi teknolojisi stratejisi bulunmamas. E- flletme (e-ticaret, e-tedarik) için haz rl ks z olmak ç ve/veya d fl liman müflteri hizmetleri. Birleflme ve Devralma sonras fazla ya da yanl fl eflleflmifl bilgi teknolojisi altyap s. Kaçak bilgi teknolojisi projeleri. Benzer düflünceler d fl kaynak kullan labilecek di er iflletme süreçlerinde de göz önüne al nabilir. 3. D fl Kaynak Kullan m n n Yararlar D fl kaynak kullan m sorunlar çözebilir, ama daha önemlisi; Temel iflletme üzerine yenilenmifl odak. Bir uzmana güvenerek risklerin azalt lmas. fiirketin kültürü ya da deneyiminin önceden parças olmayan geliflmifl ifllemler yoluyla artm fl müflteri memnuniyeti. Çal flanlar genel masraf olarak gören genel bir flirket yerine, onlar gelir üretici olarak gören ve becerilerine dayand r lm fl özel bir flirkette kariyer olanaklar ile ödüllendirme gücü. Proje artt rma.
Do u Avrupa da ve Özellikle Türkiye de D fl Kaynak Kullan m n n Avantajlar ve Sorunlar Hakan Hanl 93 Hizmet gelifltirmeler. Becerileri yükseltme. Becerileri ak lda tutma. Becerilere eriflim. Teknoloji katma. Maliyet muhasebesi ve bir iflletmedeki muhasebe ve performans n genel görünürlü ü. Maliyet düflürme. Finansal mühendislik yoluyla fiyatlardaki oynamalar n yönetimi. Aktif dönüfltürme. Sermaye yat r m n n iptali. gibi iflletmenin sakl kalm fl birçok yararlar sa layabilir. 4. Neden ve Ne Zaman D fl Kaynak Kullan lmamal d r? Herkesin d fl kaynak kullan m na dair bir tutumu vard r. Zahmetli ifli uzman olan üçüncü tarafa devretmek fikri hofluna gidebilir. Böylelikle flirket, daha önemli olan, yüksek seviye ifli ile ilgilenebilir. Ancak zahmetli iflin nas l yap ld na dair kontrolü devretme fikri hoflunuza gitmeyebilir. Ve iflinin farkl bir kültüre, iflletme stratejisine, yönetim tarz na, teflvik edici plana ve kiflisel kariyer politikas na sahip bir flirkete devri nedeniyle tehdit edilmifl gibi hissedebilirsiniz ( zahmetli ya da yüksek seviye ). Yani, ya siz; dari olmayan görevleri yapan ( gercek ifli yapan), Sat n alma bölümünde ya da idari bölümde çal flanlar n itina ile destekleyecek hizmetler almak, veya Hangi tür hizmetlerde d fl kaynak kullan m ndan yararlan laca n bildi iniz zaman bunlar k l k rk yararak yeniden tan mlayan bir yönetici memura karfl tutumunuz daha gerçekçi olur. Her kural da oldu u gibi, özel hallerde kurala uymamak için iyi nedenler vard r. II. flletme Süreci D fl Kaynak Kullan m ve Hukuki Sorunlar flletme süreci d fl kaynak kullan m, iflletme sürecinde süregelen d fl kaynak kullan m n sa layan özel servis tedari i dir. Bir baflka ifadeyle, iflletme süreci d fl kaynak kullan m, d fl kaynak kullan m n n iki türünden biri olarak, iflletme ve onun fonksiyonel ünitelerini düzenleyen süreci ve ayn zamanda bunlar hem yeniden yap land r p, hem de d fl kaynak kullanan özel hizmet sa lay c larla çal flan süreci denetleyendir. flletme süreci d fl kaynak kullan m ; sözleflme tasfiye etme, hizmet politikas, alacak yönetimi, insan kaynaklar, finans ve muvafakat gibi
94 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 80 Say : 1 Y l 2006 fonksiyonlarda, sorumlulu un tamamen d fl kaynak flirketine devri dir. Daha sonra d fl kaynak kullan m sa lay c s bu fonksiyonlar kendi sisteminde, anlafl lan hizmetler için, garantili fiyat üzerinden ayarlar. flletme süreci d fl kaynak kullan m nda birbirinden farkl olarak ele al nmas gereken bir çok konu vard r. Donan m, finans, insan kaynaklar, teknoloji, güvenlik, müflteri ve tedarikçi iliflkileri, sözleflme görüflmeleri, vs. bunlar n bafll calar d r. Di er taraftan iflletme süreci d fl kaynak kullan m sürerken, baz kanuni sorunlar da ortaya ç kar: 1. Hukuki Sözleflme Öncelikle her d fl kaynak kullan m anlaflmas bir hukuki sözleflmeyi gerektirir. Hukuki sözleflme, iki tarafça paylafl lan hizmet ve sorumluluklar n yasal parametrelerini belirtir. Hukuki sözleflme, d fl kaynak kullan m n n amac na uygun olacak kadar esnek ve istenilmeyen olaylar önleyecek kadar da kat olmal d r. Bir çok müflteri flirket, standard sözleflme formuna sahip olmamas na ra men, bir çok sat c sahiptir. Kat bir sözleflme format olmad için taraflar müzakerelerde önemli ölçüde zaman kaybederler. Buna ra men ayn zamanda iki tarafinda kendilerine ait iflletme stratejileri ve endifleleri müzakerelerle sonuca ba lanabilir. Sözleflme maddelerinin amac ; ifllemi ve taraflar, flartlar, beklentileri, anlaflmazl k halinde ne yap laca n, ifllemleri ve prosedürleri, ilgili fikri mülkiyet sorunlar n, irtibata geçilecek kiflileri, performans belirleme kriterlerini ve benzeri konular kapsamal d r. 2. Risk Yönetim Sistemi ve Sigorta Politikas Bütün iflletme süreci d fl kaynak kullan m programlar insanlar, ifllemler ve teknoloji üzerine kurulu oldu u için, flirketler potansiyel riski görmeli ve bir risk yönetim sistemi gelifltirmelidir. Bir çok d fl kaynak kullan m sözleflmesi, hizmet sa lay c n n sigorta yapt rmas n flart koflar. Oysa ki, önemli olan as l konu; flirketin, hizmet sa lay c n n performans ndan kaynaklanan kay plar halinde, hizmet sa lay c n n sigorta politikas ndan yararlan p yararlanamayaca d r. 3. Fikri Mülkiyet & tilaf Çözümü (Arabuluculuk ve Tahkim) a. Fikri mülkiyet : D fl kaynak kullan m sürecinde hizmet verilirken fikri mülkiyet sorunlar da ortaya ç kan hukuki sorunlardandand r. D fl kaynak kullan m sürecinde hizmet verilirken, fikri mülkiyet sorunlar da hukuki meseleler aras ndad r. Bu alanda telif haklar, ticari marka, etik kurallar, patent ve ticari s rlar ile ilgili sorunlar yaflanabilir. Telif haklar, ifl olarak flekillendirilmifl her tür fikir ifadesi üzerinde mülkiyet oluflturmay amaçlar ve bu mülkiyeti kanuni yollarla korumay
Do u Avrupa da ve Özellikle Türkiye de D fl Kaynak Kullan m n n Avantajlar ve Sorunlar Hakan Hanl 95 sa lar. Burada flirket bilgilerini kullanan hizmet sa lay c s n n potansiyel sorunu kanuni yollarla çözülmelidir. D fl kaynak kullan m alan nda, telif haklar sorunu ortak marka ya da birleflik pazarlama sözleflmelerinde görülür. Bir çok d fl kaynak kullan m sözleflmesi, hizmet sa lay c n n çal flanlar ile flirket çal flanlar n n birlikte çal flmas n öngörür. Bu da do al olarak, hizmet sa lay c n n performans ndaki bir hata flirketi de etkiler. Devlet ile mucit aras ndaki bir anlaflma olan patentin, d fl kaynak kullan m ndaki görünümü ticari ifllem patenti dir. D fl kaynak kullan - m nda neyin patent e söz konusu olabilece i bile bir tart flma konusudur. Taraflar n bunu aflmas, yarg sal yorum ile sa lanabilir. Ticari s rlar ise, her iki taraf nda ilgisi ile alakal d r ki, onlar da herhangi bir kanun d fl olay engellemek için gizlili i paylafl rlar. Günümüzde, iflletme süreci d fl kaynak kullan m içeren hemen hemen her sözleflme üçüncü kiflilerin fikri mülkiyet haklar n ihlal etmesi ihtimaline karfl tazminat maddesi içerir. Sözleflmenin bafllang ç metninde tipik madde patent, telif hakk, ticari marka ve ticari s rlar n ihlaline karfl her türlü tedbir al n r. Patent sahibinin haklar n korumakla ilgili herhangi bir sorunla karfl laflmas halinde, dikkatli bir inceleme gerektiren uygun ve delil teflkil edecek maddeler zamanla eklenir. Avrupa ve Türk patent kanunlar, patent hakk ihlallerine karfl düzenli olarak yükümlülükler getirmektedir. Di er taraftan, patent hakk sahibi ihlal davas açmadan önce, dikkatlice düflünmelidir. Harçlar yüksektir ve patent sahibinin ihlal davas karfl taraftan patentin iptali talebi gelmesine yol açacakt r. Sonuç olarak, ihlal davas ihlal eden taraf haricindeki di er bütün taraflar n telif hakk s n rlar n tehlikeye atabilir. b. htilaf Çözümü: Sözleflmeye hakk nda herhangi bir anlaflmazl k halinde onu aflmak için çeflitli çözümler bulunabilir. i. Arabuluculuk (Uzlaflt rma): Öncelikle taraflar sorunu kendi aralar nda tart flmay ya da bir uzlaflt r c dan yard m almay tercih edebilir. Ancak bu çözümler ba lay c etkileri olmad için baz hallerde yeterli olmayabilirler. ii. Tahkim: Bir sonraki çözüm sözleflmeye tahkim maddesi koymakt r, bu son ve kesin çözüm yarat r. Öyle ki, sonuç kanuna göre hatal dahi olsa, bu karar n mahkemece incelenmesi mümkün de ildir. iii. Hukuk Davas : Son olarak taraflar d fl kaynak kullan m na kar flt rmak istemedikleri kazançlar oldu u hallerde hukuk davas yoluna baflvurabilirler. Yukar da bahsettiklerimizin d fl nda insan kaynaklar, personelin kazan lm fl haklar, sözleflme türleri ve iflas gibi hukuki meselelerde vard r, ancak di er tarafta da uluslararas d fl kaynak kullan m bulunur.
96 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 80 Say : 1 Y l 2006 Buradaki sorun fludur; "Hukuki aç dan taraflar aras ndaki farklar nelerdir?": Sözleflme serbestisi ve kanunlar: lk akla gelen "sözleflme serbestisi" olabilir". Çünkü bu, kanuna göre de iflen bir konudur. Sonras nda iflletme sürecinin iki farkl ülkede tan mlanmas da hukuki bir tehlike oluflturabilir. Çifte vergilendirme: Taraflar çifte vergilendirmeye ve her iki ülkenin de vergilerini göz önünde bulunduran bir vergi plan oluflturmaya dikkat etmelidir. Di er sorunlar: Her zaman için siyaset, seçimler, de iflen hükümetler ve onlar n ideolojilerinden kaynaklanan ve yabanc yat r mlar etkileyecek sorunlar ortaya ç kabilir. 4. Tak m çal flmas Ekonomi kaynakl sorunlar di er ülkelere k yasla Türkiye, ABD ve Avrupa ülkelerinde daha azd r. Her iki ülkede de temel olanaklar n bulunmas sürecin devam etmesi için gereken bir baflka flartt r. Telekomünikasyon, tafl ma ve depolama, bu alandaki bafll ca ö elerdir. zinler, lisanslar, fikri mülkiyetin korunmas, bilgiler ve personel hakk nda k s tlamalar di er tehlikeli unsurlard r. Bunlar bertaraf etmek için, her iki ülkenin de Avukatlar bir tak m olarak birlikte çal flmal d r. Uzman kullanmak ve deneyimli kiflilerle çal flmak, iflletme sürecinde d fl kaynak kullan m n n yararlar aras nda gösterilebilir. Esasen uzmanlaflm fl Avukatl k bürolar ile çal flarak kendi esas ifllerine yo unlaflabilir ve di er Avukatl k bürolar deneyimlerine dayanarak kendi ifllerinde baflar l olabilirler. Bu onarma etkisi, as l Avukatl k bürosunun ek kaynaklara, yeniden yap land rma gayretine, geliflmifl teknolojiye ve içsel kaynaklar n n de iflimine yol açar ve ana-para harcamak yerine, ayl k ödemeler yapmas n sa lar. Ayr ca, kültürleraras köprü kurmak da daha çok ifl imkan oluflturmaksuretiyle, ekonomik olarak geliflmifl ülkere gösterilen tepkiye son verebilir. Ancak offshore (k y ) ülkelerde daha fazla ifl imkan bulunmas, esas ülkede ifl kayb anlam na gelmez. Çünkü uzun vadede iki tarafta bunun faydalar n görecektir. III. Küresel D fl Kaynak Kullan m : ' tirazlar' 1. Küresel flbirli i ve Yeni fl Yarat l fl flletme süreci d fl kaynak kullan m, dünyan n çeflitli yerlerinde uygulan r ve oralarda ekonomik ve hukuki ba lar tesis edilir. Amerika ve Hindistan n Çin'deki giriflimi örnek olarak verilebilir.
Do u Avrupa da ve Özellikle Türkiye de D fl Kaynak Kullan m n n Avantajlar ve Sorunlar Hakan Hanl 97 Örne imizde Amerika ve Hindistan, Çin yaz l m endüstrisini gelifltirmek için stratejik ortak olmufllard r ve uygulanan yöntem Amerika'da ve Hindistan'da bulunanlardan etkilenilerek gelifltirilmifltir. Çin in büyüyen yaz l m endüstrisine model yaratma amac yla, yabanc stratejik ortak ary fl s ras nda, teknolojik vaadler, yat r mlar ve hukuki hareketlerden etkilenmifltir. Sponsorlar ve devlet birbirleri ile iliflki içerisinde idiler. fiöyle ki; Sino-India flbirli i Ofisi ve Çin Halk Cumhuriyeti Ulusal Geliflim ve Islah Komisyonu iki sponsor taraft. Di er taraftan yard mlar genellikle, TATA Dan flmanl k Hizmetleri ve Microsoft gibi yard mc kurulufllardan gelmekteydi. Taraflar, bu bilgileri medyaya aç klasa da, ödemeler gibi aç klanmayan k s mlar spekülasyonlara yol açm flt. Bahsi geçen bilgi teknolojisi d fl kaynak kullan m süregelirken, hukuki ve ekonomik gelifltirme ihtiyac duyuldu. Bu olayda ki gibi, bir uluslararas d fl kaynak kullan mlar kesin çözümlere ihtiyaç duyar, bu halde de öncelikle yap lmas gereken; müflteri flirketin hukuki aç dan hala sorumlu olup olmad konusudur. D fl kaynak kullan m iflletme sürecinin ifllemlerinin ve günlük yönetiminin kendinden baflka bir varl a b rak lmas demek iken, kanunlar esas flirketi hala sorumlu tutabilir mi? Bazen bu sözleflmenin içeri indedir ve bunun birden çok ülkede etkili olmas sebebiyle bu tarz bir çeliflki (paradox) oluflabilir. Burada kanuni sorumluluk vergilendirme, masraflar, iflçi transferi ve fikri mülkiyet haklar n n kullan m gibi konular kapsar. 2. Fikri Mülkiyet Haklar n n hlali Say n Adrew Carnegie (1800'lerde U.S. Steel'in kurucusu) Bir organizasyon iflleminin, yeri de ifltirilemeyecek tek sermayesi bilgi ve insanlar n n kabiliyetidir" diyor. Sermayenin verimlili i de; insanlar n yeteneklerini, o nu kullanabilecek insanlarla paylaflmalar na ba l d r. Fikri mülkiyet haklar n n ihlali de, ortaya ç kan önemli bir hukuki meseledir. ABD ve Avrupa Birli i ilgili Komisyonlar, özellikle yaz l m, müzik ve bilgi teknolojisi hizmetleri gibi fikri mülkiyetin korunmas n ihlal eden ürünlerin sat fl n yak ndan izlemektedir. ABD ve Avrupa Birli i Komisyonlar n n hareketleri; Çin hükümetini, yeni ve daha kat kurallar koymaya ve böylelikle Çin'in de yard m yla kanun-d fl etkinlikleri engellemeye yönelikti. Sonuç olarak, kanun tasar s hukuki sorunlara cevap vermekte eksikti. Bunun sebebi ise, s n rl bir amac olmas ve müflteri flirket ile Çin'de görev yapan hizmet sa lay c n n ihtiyaçlar na karfl l k verememesiydi. 3. Yasal Eksiklik, Risk ve Çözüm a. Finansal Suçlar ve Müflteri fiirketin Korunmas n n hlali: D fl kaynak kullan m destekleyicileri kendi fikirlerini ortaya koyarken, onla-
98 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 80 Say : 1 Y l 2006 ra karfl görüfller de ortaya ç kmaktad r. Karfl t görüflün ilk iddias ; d fl kaynak kullan m n n riskli olufludur. Onlara göre, baz ifllemlerin ve bilgilerin baflka bir varl a devri, kontrolü kaybetmek demektir. Daha sonra ise, finansal suçlar ve müflteri flirketin korunmas n n ihlalini öne sürerler. 2005 y l nda Hindistan'da yaflanan baz iflletme süreci d fl kaynak kullan m iflçilerinin kanun d fl para transferi sebebiyle tutklanmas karfl t görüflü savunanlar için yeterli olmufltur. b. Hukuki eksiklik: Bu husus, ifl dünyas nda büyük bir etki yaratt ve yap lacak tek fley derhal müdahele etmekti. Bu aflamada, müflteriler hukuki eksiklikle yüzlefltiler. Hint hukuk sistemi sorunlara cevap vermekte çok yavaflt. Ancak kat kurallara ve h zl düzenlemelere ihtiyaç duyuluyordu. Uzmanlara göre bu olay endüstrideki di er elemanlara kanun d fl hareket etmenin ne gibi sonuçlara yol açaca n göstermiflti. Böylelikle, iflverenler de elemanlar n n geçmifli konusunda daha dikkatli olmaya yöneldiler. c. Gizli maliyet: D fl kaynak kullan m n n riski; müflteri ve tedarikçinin iflçilerinin suistimali ile bitmiyor. Uzmanlara göre, maliyet düflürme fikri de bir hata, iflverenler gizli maliyeti gözönünde tutmuyor. Ayr ca uzmanlarla çal flmak san ld kadarda iyi bir fikir olmayabilir. fiirket içi faaliyetleri ay rmak, iflletme bilgisi ve pratik kayb na yol açabilir. Ayr ca uzmanlaflma direk olarak zarar vermese de, bilginin transferi dolayl bir flekilde zaman ve para kayb na yol açabilir. d. fieffafl k ve flirketlerin gizlili i: D fl kaynak kullan mda, iki taraf nda kilit personele ihtiyaç duymas ve onlar n e itim ihtiyac bir kay p olarak görülebilir. Bu risklerin d fl kaynak kullan m sürecinde, hiçbir etkisi olmad n düflünsek bile, sa lay c n muhtemel yan lmas ya da amaçtan uzaklaflmas geri dönülmesi mümkün olmayan sonuçlara da yol açabilir. Hukuki alanda fleffafl k ve flirketlerin gizlili i aras ndaki denge dikkatlice düzenlenmelidir. Müflteri flirket hizmet sa lay c n n hukuki gereksinimler ya da özel düzenlemelerin uygulanmas hakk ndaki ilgisine önem vermelidir. Bu aç dan, flirketler d fl kaynak kullan m ifllemine bafllamadan önce hizmet sa lay c n n ülkesinde geçerli olan mevzuat incelemeyi isteyebilir. Afla da listelenenler hizmet sa lay c n n amac na göre flirketlerin ve Avukatlar n n kritik nokta olarak de erlendirebilece i baz hususlard r: Müflterilerin, bilgilerin teflhir edildi i ve risk alt nda olduklar na dair bilgilendirilmesi, Müflterinin bilgiye kolay ve kapsaml ulafl m, Sosyal güvenlik numaralar n n ve di er kiflisel tan mlama bilgilerinin kiflinin r zas olmadan teflhiri, sat m ya da al m nda yasaklanmas,
Do u Avrupa da ve Özellikle Türkiye de D fl Kaynak Kullan m n n Avantajlar ve Sorunlar Hakan Hanl 99 Müflterilere kendi bilgileri ve di er bilgi pratiklerini sat fl ya da ifflada s n rland rma f rsat na sahip oldu u gizlilik tutumu kuralllar n n da dahil ederek gizlilik ihbar ile ilgili kurallar n, Bilgi simsar taraf ndan elde edilen bütün kiflisel bilgilerin ifflas n elde etmek için kiflisel haklar ve simsardan kiflisel teflhis bilgisi edinmifl her varl n kimli inden haberdar edilmesi. f. Yaz l m lisanslar: Baflka bir problemli örnek ise, yaz l m lisanslar na iliflkindir, çünkü baz müflterilerin d fl kaynak kullan m nda, hizmetlerinin geçerli yaz l m lisans bulunmamas, hizmet sa lay c lar için sorun yarat r. Ço unlukla insanlar yaz l m lisans n n bir tür telif hakk, yani hukuki korumaya sahip oldu unu unutur. Uzmanlara göre ise, burada büyüyen as l sorun olarak, taraflar n lisans n içeri i ile sözleflmenin içeri i aras ndaki iliflkiyi önemsememesinden kaynaklanmaktad r. g. Çözüm: Bu riskleri en aza indirmek için, iki taraf nda bir d fl kaynak kullan m Avukat na ihtiyac vard r. D fl kaynak kullan m, Avukat iflletme sürecini tan mlar, sözleflmeyi hukuk sistemi(leri)ne göre inceler. Amac, stratejiyi ve ifllemleri belirler. Avukat, iki taraf da düflünmeli ve tarafs z olmal d r. Risk yönetimi, bilgi güvenli i ve sözleflme müzakeresi, Avukat taraf ndan ele al nacak ilk konular olabilir. Kaynak kullan m sözleflmesi, iki taraf ortak bir noktada Avukat bulundurmadan bir araya getirmek demekse de, taraflar gizli riskleri aflmada zorlanabilir. Avukat sözleflmenin standartlaflt r lmas ile ilgilenip, bütün detayl meseleleri ele alabilir ve yeniden müzakere yoluyla durumu kontrol edebilir. e. Hizmet sa lay c lar n sorumlulu u: Bir borçlu hesab n n bilgi ifllem sürecinde, hizmet sa lay c, müflterinin flirket taraf ndan hukuki aç - dan korunan ifl iliflkileri ile alakal kredisine malolabilecek bir hata yapmas örne inde oldu u gibi, potansiyel olarak flirketin müflterilerine zarar verebilir. Böyle bir durumda, taraflar aras ndaki temsil yetkisine dayanarak hizmet sa lay c n n sorumlulu unun flirkete yüklenip yükleneyemeyece- inin bilinmesi çok önemlidir. Bu yüzden üçüncü kiflilerin haklar n n ihlali durumunda, sorumlulu un hizmet sa lay c ve flirket aras nda da- lt lmas gibi haller için d fl kaynak kullan m sözleflmesi dikkatlice tasarlanmal d r. fiirket ile hizmet sa lay c n n sorumluluklar aç k bir flekilde belirtilmelidir. IV. Do u Avrupa Ülkelerinde D fl Kaynak Kullan m : ' tirazlar ve Yararlar ' 1. Genel Bak fl Avrupa 2004 y l nda d fl kaynak kullan m ndan ve özellikle iflletme süreci d fl kaynak kullan m ndan önemli ölçüde yararland. Önceleri, Av-
100 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 80 Say : 1 Y l 2006 rupa n n d fl kaynak kullan m piyasas Amerika n n 2002 de sahip oldu- unun beflte biri (1/5), 2004 ten beri trans-atlantik orta n nkine eflit idi. Kültürel e ilimler, masraf, saat dilimi, dil, güçlü teknik imkanlar ve en k sa bilgi düzenleyici meseleler bu ülkeleri iflletme süreci, d fl kaynak kullan m ve bilgi teknolojisi hizmetleri geri gönderimi ya da d fl kaynak kullan m için, buralar tercih edilen yerler yapt. Di er bir önemli özellik ise; matematik, mant k, bilim ve teknoloji hakk nda derin bilgilere sahip yetenekli insan kayna na sahip olmas d r. Do u Avrupa daki düflük maliyetler, d fl kaynak kullan m için önemli bir sebep olsa da tek sebep de ildir. stikrarl politika, etkin telekomünikasyon hizmetleri, düzenli hava hizmetleri ve dil becerilerine sahip e itimli elemanlar taraf ndan hizmet edilmesi de, Do u Avrupa n n tercih edilmesindeki di er sebeplerdir. 2. Do u Avrupa da D fl Kaynak Kullan m Bilgi Teknolojisinin Avantaj ve Dezavantajlar a. Avantajlar : Kaynaklar n bulunmas : Do u Avrupa yaz l m gelifltirici de erli kaynaklara sahiptir. Burada yüksek ö retim kurumlar ve üniversitelerden bilgi teknolojisi ve ilgili alanlarla mühendislik alan nda binlerce ö renci mezun olmaktad r. Maliyet: leriye bakmak gerekse de, Do u Avrupa tercih ettikleri ek konulara iliflkin bilgi teknolojisi kaynaklar, maliyet faktörleri, her flirket için d fl kaynak kullan m sürecinde kilit faktördür. Yaz l m gelifliminin maliyeti bir çok faktöre dayan r: gereken beceriler, projenin boyutu, co rafi yerleflim ve sa lay c n n tecrübesi, garanti edilen ifl gücü ve di er faktörler. Buna göre, saat ücretleri 10 Eurodan (nadiren) 40-50 Euroya kadar de iflebilir. Teknik üstünlük: Do u Avrupa programc lar beyin göçü için ve günümüzde gereken bütün teknik becerilere sahipler. Do u Avrupa da bütün dünyada bulunan en son teknik literatür ingilizce ve yerel lisanda bulunmaktad r. Güçlü Temel E itim: Çeliflkili görünebilir ama, Do u Avrupal programc lar n en büyük avantajlar n n genellikle e itimli programc lar olmay fllar oldu u da söylenir. Genellikle, bir Do u Avrupa programc s matematik, fizik ve di er dallarda s k bir e itim al r, daha sonra bilgisayara döner ve ifl aramaya bafllar. Avrupa Kültürü: Günümüzün genç ve orta yafll yöneticileri ve yüksek teknoloji flirketlerinde çal flan uzmanlar Avrupal meslektafllar ile ayn ya da daha yüksek bir seviyede e itim, ingilizce ve motivasyona sahipler.
Do u Avrupa da ve Özellikle Türkiye de D fl Kaynak Kullan m n n Avantajlar ve Sorunlar Hakan Hanl 101 Yer: Do u Avrupa n n sermayecilerine ulaflmak Paris ya da Berlin den 1-3 saat, ABD den ise 8 saat surer. K y (offshore) yaz l m geliflimi, flirketleri genellikle saat fark n halletmek için Avrupal ve hatta Amerikal müflterileriyle çal flma saatlerini ayarlayarak, bu karfl l kl sözleflmede maximum kazanc sa larlar. Avrupa Milletlerine üyeleri, üye olacaklar ve yak nda kat lmas beklenenler için, Do u Avrupa ayn zamanda Avrupa Birli i ndeki ifl canl l - na bir ç k flt r. Büyük Potansiyel: Yukar daki bütün faktörler, Do u Avrupa yaz l m d fl kaynak kullan m endüstrisinin dünya çap nda bilgi teknolojisi sektörü ile birleflmesine katk da bulunmaktad r. Do u Avrupa ülkelerini terk edip yabanc ülkelerde çal flan uzmanlar, bu yeni bilgi teknolojisi endüstrisi için gereken piyasadaki de erli tecrübeleri, sat fllar ve ifl ba lant lar ile geri dönmeye bafllad lar. b. Dezavantajlar Bütün geliflmekte olan yeni endüstriler gibi Do u Avrupa k y (offshore) yaz l m geliflimi endüstrisi de bir çok kusura sahip. Endüstri sektöründe çal flanlar, onlar hemen fark eder ve onlarla mücadele eder. Bu dezavantajlar gerçek ya da sadece öngörülmüfl olabilir. Ama, bunlar Do u Avrupa ülkelerini, d fl kaynak kullan m için tercih edilmekten al koyuyorlar. Yaz l m gelifliminde yüksek seviye yöneticilerin eksikli i: Baz sa lay c lar 10 y l ya da daha fazla süredir bu piyasada çal flsalar da endüstri e itim standartlar n n flekillendirilmesiyle ilgilenmedi. Yak n zamana kadar, endüstri yerel piyasada önemsiz tasdiklerden hofllan yordu ve ilgili yöneticileri di er alanlardan çekemiyordu. Hukuki mücadeleler: Genelde Do u Avrupa endüstrisini bekleyen orada ifl yapmay düflünen herkesin duydu u bir çok mesele var. Bunlar fikri mülkiyet haklar, ithalat ihracat, ifl hukuku ve di er kanunlar ile flirket muhasebesini kapsar. Dil engeli: ngilizce bilgisi orta ve yüksek seviyeli yönetim için çok önemli bir meseledir. Her gelifltiricinin ngilizce okumay bildikten sonar, konuflmay da bilmesi gerekli de ildir. Do u Avrupa n n küresel ekonomiyle bütünleflmesine izin vermek, ngilizce yazan ve konuflan programc lar n uygun flekilde arz konusunda umut yaratmaktad r. Genel endüstri deneyimsizli i: Her ne kadar Do u Avrupa n n önde gelen flirketleri 10 senedir var olsa da, endüstri halen çok gençtir. Elbetteki bu husus, hem avantajlar hem de dezavantajlar do urur. D fl kaynak kullan m sektörünün küçük, ama Do u Avrupa bilgi teknolojisi endüstrisinin kalan ile rekabet içerisinde oldu undan bilgi teknolojisininin d fl nda ödeme, kariyer f rsatlar, ifl ve sosyal güvence ile ilgili bahsetmeden, iyinin en iyisi olarak çekici hale geliyor. Bu durum bedava kaynak-
102 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 80 Say : 1 Y l 2006 lar devaml oldu u sürece devam edecek. Hintli flirketler, aksine yeni kalifiye personeli çekerken sorunlarla karfl laflmaya bafllad. Baflka bir olumlu etkisi de, Do u Avrupa n n müflterileri çekerken çok daha esnek olmas d r. Onlar lider olmaya ve kendilerini kan tlamaya çal fl rlar. Di er taraftan endüstri birlikleri, güçlü lobi ve sertifikaland rma otoriteleri gibi endüstrinin durumunu güçlendiren enstrümanlar eksik. Ama endüstri her geçen gün h zla büyüyor ve iyilefliyor. 20 y l önce Hindistan bugün ki gibi Do u Avrupa ile rekabet edebilecek halde de ildi. Ama Do u Avrupal lar bilgi teknolojisi alan nda hak etttikleri yere ulaflmak için çal fl yorlar. ngilizce engeline ra men (Slovenya, Romanya, Çek Cumhuriyeti, Polonya ve Rusya n n baz bölgelerinde ki kadar kolay anlafl l r olmasa da) eski Sovyet Rusya ve Do u Avrupa yaklafl k 2,5 milyar Euroluk küresel d fl kaynak kullan m n n 6-8%lik piyasa hissesine sahipler. 2006-2007 y llar nda bu say n n 12-16% dolaylar nda olmas öngörülüyor. Böylece, bu piyasada bir Greenfield bafllang ç ya da bir devralma / sat n alma yoluyla varolmaya bafllaman n stratejik olarak, hem küresel d fl kaynak kullan m sat c lar ve hem de müflteriler için önemli oldu u düflünülür. VI. Türkiye de D fl Kaynak Kullan m Son üç y lda, d fl kaynak kullan m alan nda Türkiye de de önemli geliflmeler oldu. Türkiye de (geneli stanbul da olmak üzere) 200 kadar merkez-iflyeri- sahibi bir düzine kadar d fl kaynak kullan m flirketi vard r. 1. K y (Offshore) D fl Kaynak Kullan m na Bak fl Aç s Yerel flirketlerden yükseler taleplere ra men, Türkiye Pan Avrupa tekliflerine merkez olabilmek için mükemmel f rsatlar sunmaktad r. 2003 süresince iki büyük olay, Türkiye nin Almanca konuflulan ülkelerin arka bahçesi oldu unu kesinlikle kan tlad. lk geliflme Siemens flletme Hizmetlerinin en büyük müflterilerine stanbul daki merkezlerinden hizmet vermeyi karar vermesiydi. kinci geliflme ise, Lufthansa n n müflterilerine Almanca hizmet vermek için stanbul da merkez açmas yla yafland. Daha sonralar, Türkiye de bulunan baz Ça r Merkezleri (Call Centers) d fl kaynak kullan m flirketleri bu f rsatlar kulland lar ve Avrupa ya aç ld lar. Müflteri Yönetim Merkezi bu arama flirketlerinin önde gelenlerindendir ve özellikle Almanya da aktiftir. Türkiye Pan-Avrupa ça r lar yla bafletmek için önemli güce sahiptir. Baz lar : Bol ve ucuz ifl gücü Önemli ölçüde, ak c Almanca konuflabilen, kalifiye kifli bulunmas
Do u Avrupa da ve Özellikle Türkiye de D fl Kaynak Kullan m n n Avantajlar ve Sorunlar Hakan Hanl 103 Düflük eleman devri Dinamik ve pratik kültür, yapabilirim al flkanl Ça r merkezlerinde çal flmaya duyulan genel ilgi Esnek ifl kanunlar (örne in telefonlar dinleyebilir ve izleyebilirsin) Kaliteli hisse senedi arz bulunmas Düflük kurulum ve ifllem maliyeti Avrupa ya yak nl k Tabi Türkiye ninde bu alanda eksiklikleri vard r. Bunlar: Ça r merkezi sektörü tam anlam yla tan nmam fl ve devlet taraf ndan desteklenmemifltir. Telekom özellefltirilmifl ve flimdi s n rlay c flartlar ortadan kald r lm flt r. Ça r merkezlerine özgü hizmetler s n rl olmas na ra men geliflmektedir. Ça r merkezi endüstrisi halen geliflmektedir, ça r merkezi yönetim bilgisi baz Avrupa ülkelerine göre daha az geliflmifltir. E er k y (offshore) durumu, Almanya taraf ndan özellikle incelendiyse, afla daki f rsatlar ortaya ç kar: Türk Telekom 1 Ocak 2004 de daha rekabetçi fiyatlar ve esnekli e k - s tlay c flartlar kald rarak sahip olmufltur. Maliyet bask lar ndan dolay Almanya dahil olmak üzere Avrupa ülkelerinde offshore a gitme e ilimi vard r. Almanlar ve Türkler yaklafl k 50 y ld r birlikte yafl yorlar ve dolay s yla birbirlerinin kültürlerini tan yorlar. Almanlar, geri-dönen Türklerin dil yetenekleri hakk nda ikna etmeye gerek yok. Yaklafl k 2.5 milyon Türk, hala Almanya da yaflamaktad r. Büyüyen Alman flirket say s bu etnik grubu bir f rsat olarak görür, fleklinde özetlenebilir. Türkiye de bir çok dil sunma imkan n n yan s ra, Almanca bilenlerin çoklu u ve Almanya ya k yasla düflük ifllem fiyat göz önünde tutularak, öncelik Almanca olmal. Fransa ve Hollanda da, Türklerin yo un bulundu u di er iki ülkedir. Frans zca ile Felemenkçe ngilizceyi takip eden di er dillerdir. Yak nl a dayanarak Rusça, Lehçe ve Rumca da stanbul dan desteklenebilir. 2. Türkiye nin Müflteri Hizmetleri Teklifleri Türkiye nin birçok teklifi vard r. Dünyaca meflhur Türk misafirperverli i ve yapabilirim al flkanl ile birleflince müflteriler en iyi hizmete sahip olurlar. Almanya n n haricinde en iyi ve düzgün aksan Türkiye de bulunur. Türkiye de Almanya da do mufl ya da yaflam fl bir çok genç bulunmakta-
104 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 80 Say : 1 Y l 2006 d r. Bu kifliler Avrupa ya oranla düflük maafllarla ça r merkezlerinde çal flmay bekliyorlar. Söylemeye gerek yok, telekomünikasyon sektörünün k s tlay c flartlar ndan kurtulmas ndan sonra bir çok fley de iflecek. Fiyatlar düflse de özel tarifeler ve/veya hizmetler sunulacak, ça r merkezlerinin özellefltirmenin faydalar n görmeleri yine de biraz zaman alacak. Türk d fl kaynak kullan m, flirketleri turizm endüstrisinden örnekleri hat rlamal - flirketlerin fiyat savafl ndan yararlanmalar ya da sa l kl bir gelecek için sözleri. Türk hükümeti ça r merkezi iflletmesini anlamal, offshore ça r merkezi ne demek ve ülkeye yararlar nedir bilmelidir. Endüstriyi uluslararas alanda tan tmaya yard m etmeli, ça r merkezi flirketlerine gereken altyap ve deste i sa lamal d r. Hindistan, Filipinler ngilizce, Meksika spanyolca, Fas Frans zca vs. yap yorlar. Türkiye öncelikle Almanca ya yönelmeli. Yetenekli ve ak c insanlar, pozitif müflteri hizmetleri, tercih edilebilir fiyat teklifleri ile Türkiye-Alman iliflkilerini elde tutmak için güçlü bir adayd r. V. Sonuç: D fl Kaynak Kullan m Ciddi Bir Hukuki fllem dir Nihayetinde, hiçbir d fl kaynak kullan m sözleflmesi sonsuza dek sürmez, d fl kaynak kullan m karmafl k ve acaip bir ifl tir ve sonland r lmas gerekir. Sonland rma gibi bir durumda 3 seçenek vard r: Birincisi; herfleyi oldu u gibi b rakmak, böylece iki tarafta devam etmeyi ve yararlar n görmeyi bekler. Bu durumda taraflar finansal ve personele iliflkin konular da düflünmelidir. Bu durumda amaçta biraz de ifliklik kabul edilebilir. Afla da d fl kaynak kullan lmal m ve ne kadar kullan lmal ile ilgili baz iflletmeye ve hukuka dair faktörler say lm flt r: a. maliyet tasarrufu (yap lan maliyet analizlerine dayan larak), b. harcamalardan kaç nma, c. hizmet sa lay c n n kapasitesi ve itibar, d. finansal analiz ve ilgili müflterinin süregelen bütün masraflar nda fiyat düzeltmesi e. amaç, sure, zaman, fikri mülkiyet, gelecek fiyatland rma ve gelecek hizmetlerde esneklik, f. baz hizmetleri sa lay c ya devretmenin ekonomik riskleri ile ilgili flirket taraf ndan belirtilecek özellikli tavsiyeler, g. düzenleyici tavsiyeler, h. d fl kaynak kullan m n n iç kaynak kullan lan ya da d fl kaynak kullan lm fl, ya da her ikisi,di er iflletme süreçleri ile bütünleflmesi, ve bu
Do u Avrupa da ve Özellikle Türkiye de D fl Kaynak Kullan m n n Avantajlar ve Sorunlar Hakan Hanl 105 d fl kaynak kullan m sözleflmelerinin birleflme, devralma, iflas yeniden düzenlemesi, strtejik anlaflmalar, ortak teflebbüsler ve di er özel durumlardaki gibi altyap stratejileri ile iliflkisi kinci çözüm sözleflmeyi gözden geçirmektir. Amaç de iflti inde ve finansal çözümler yeniden planlanmak gerekti inde bu fikir göz önüne al - nabilir. Üçüncüsü ise, geri-kaynak kullan m d r; bu kesinlikle memnun olmad n z gösterir. Müflteri flirket içsel olarak hizmet sa lay c n n fonksiyonlar n tamamlarsa ya da d fl kaynak kullan m n seçilmifl olarak terk ederek yeniden yap lanmaya giderse. Ezcümle, iflletme süreci d fl kaynak kullan m ifllemlerin, iflletme fonksiyonlar n n ve sorumlulu un bir d fl varl a devri demekse de, hukuk ve yarg lama ile de yak ndan ilgilidir. Müflteriler ve hizmet sa lay c - lar, bunu finansal bir meseleden çok ciddi bir hukuki ifllem olarak görmelidir.