LKÖRETM SINIF ÖRETMENLERNN LETM BECERLERNE LKN ALGILARININ ÇETL DEKENLER AÇISINDAN NCELENMES * Nergüz BOZKURT BULUT** Özet Bu aratrmann amac, lköretim snf öretmenlerinin, iletiim becerisine yönelik alglarnn cinsiyet, medeni durum, çalma süresi, i hayatndaki verim, çalma ortamndan memnun olup olmama ve öretmenlik mesleinin toplum içinde hak ettii yerde bulunup bulunmamasna ilikin deikenlere göre farkllk gösterip göstermediini belirlemektir. Aratrmann örneklemini, zmir il merkezinde bulunan resmi ilköretim okullarnda görev yapan, 128 (% 60.7) kadn ve 83 (%39.3) erkek olmak üzere toplam 211 snf öretmeni oluturmaktadr. Aratrmann verileri, Kiisel Bilgi Formu ve Çetinkanat (1997)'n Öretmen letiim Becerileri Ölçei ile elde edilmitir. Verilerin çözümlenmesi amacyla istatistiksel tekniklerden, ortalama, standart sapma, tek yönlü varyans analizi F, t ve Scheffe test teknikleri uygulanmtr. Aratrmann sonuçlarna genel olarak bakldnda, kadn öretmenlerin erkek öretmenlere göre iletiim becerisi etkililik ve yeterlilik alt boyutlarnda daha yüksek ortalamaya sahip olduklar saptanmtr. Öretmenlerin mesleki verimlilik derecelerine ilikin alglamalarna göre iletiim becerileri toplam puanlar ortalamalar arasnda ve iletiim becerileri alt ölçekleri olan empati, eitlik, etkililik ve yeterlilik puanlarnn ortalamalar arasnda fark saptanmtr. Anahtar sözcükler: lköretim, Snf öretmeni, Etkili iletiim becerisi. Abstract The aim of this study is to determine whether the primary class teachers' perceptions related to communication abilities show any differences according to gender, marital status, the period of working, efficiency at work, satisfaction or dissatisfaction with working environment and whether the teaching profession is in the place it deserves in the society or not. The sample of the research is 128 (60.7 %) female, 83 (39.3 %) male and totally 211 primary class teachers who work at state primary schools in zmir city centre. The data of the research have been collected through Personal Information Form and Çetinkanat (1997)'s Teacher Communication Abilities Scale. In the data analysis, statistical techniques such as mean, standard deviation, one- tailed variance analysis F, t and Scheffé were utilized. In the general analysis of the findings, when * Bu çal mann bir bölümü, XII. Eitim Bilimleri Kongresinde, (Gazi Üniversitesi-Antalya, 15-18 Ekim 2003) sözlü bildiri olarak sunulmu tur. Yaz ma Adresi: **Yard. Doç. Dr. Nergü Bozkurt Bulut, Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eitim Fakültesi Eitim Bilimleri Bölümü. 4zmir. Nerguz.bozkurt@deu.edu.tr.
compared with male teachers, female teachers have a higher mean in the effectiveness and proficiency subcategories. According to the teachers' degree of professional efficiency, there is a significant difference between their communication skills, total degrees and their mean numbers and there is also a significant difference between the sub-categories of communication skills such as empathy, equality, efficiency and proficiency. Key words: Elementary school, elementary school teacher, effective communication skills. 4nsanlar ya amlar süresince kendileriyle ve çevreleriyle etkile im ve ileti im halindedir. Bireylerin ya amlarnda, ileti im konusunda kendilerini eitmeleri ve etkili ileti im kurmaya çal malar önemli görülmektedir (Çetinkanat, 1996). Eitimin salkl bir ekilde yaplabilmesi özellikle öretmenlerle örenciler, yöneticiler ve dier çal anlar arasnda etkili ileti imin gerçekle mesini gerektirir (Çilenti, 1998). Temelde etkili öretmenler iyi birer uzman olduklar kadar mükemmel birer ileti imci de olmaldrlar. Öretmenler bu becerilerini problem çözmeyi kolayla trmada demokratik kararlarn alnmasnda ve çat malarn çözümünde kullanmaldrlar (Güçlü, 1998). 4leti im, bilgi üretmek, aktarmak ve anlamlandrma sürecidir (Dökmen, 1997), iki ki iyi ili ki içine sokan psiko-sosyal bir süreçtir (Cücelolu, 2000). 4leti im beceresi empati ve saygy etkili bir biçimde kullanarak duygu ve dü üncelerini kar sndakine maskesiz ve ben dili ile iletebilme ba kalar ile doyum verici ili kiler kurarak toplum ile ya amasn kolayla tran örenilmi davran lardr (?ahin, 1998). 4leti im, konu an ve dinleyenin, güdü, alg, eilim ve tutumlarndan olu an, insan davran nn oldukça karma k bir ekli olarak ifade edilmektedir.ki iler aras ileti imde her birey, hem alc, hem verici rolündedir. Bir ki inin bir noktada ald mesaj, bireyin duygu, dü ünce ve davran larn ve sonuç olarak ta ne zaman ve nerede ileti im kuracan etkilemektedir (Mc. Whirter ve Acar, 2000). Genel ileti im becerileri konusunda "empati" kavram önem kazanmaktadr. Yüz ve bedeni kullanarak veya sözlü olarak anladmz ifade etme yoluyla empatik tepki daha verimli olmakta ve böylece insanlar kar sndakinin iç dünyasn daha iyi tanma ansna sahip olabilmektedirler (Dökmen, 1997). 4leti im becerilerinin geli tirilmesinde öznel ya ant ve emalarn etkile imi büyük önem ta maktadr (Griffin, 2000). Eitimde gerçekle en dei imlerin merkezinde öretmen olduuna göre, eitimsel reformlar da er geç öretmen destei ile gerçekle mek zorundadr. Bu nedenle, öretmenler bilgi ve becerilerini sürekli yenilemek, örenmeye ve geli meye açk olmak zorundadrlar (Klba, 2000). Öretmenin ki iliini olu turan özelliklerin her biri örenciler üzerinde önemli bir etkiye sahiptir (Küçükahmet, 1983). Çocuklarn salkl bir ki ilik geli tirmelerinde anne-babadan sonra, en önemli eitimci öretmendir. Temel geli im görevlerinden birisi olan öz-yeterlilik kazanmada ilköretim örencisi için, öretmen ile olan ili kileri çok önemlidir (Adams, 1995). Snf içerisinde çe itli aktivitelerin örenilmesi için tasarmlar yapmak ve ileti imi geli tirmek öretmenin sorumluluklar içerisinde yer almaldr. Öretmen bunlar yaparken, kültürel ve güncel olaylar ile eski ya antlardan yararlanmal, sadece konuyla snrl kalmamaldr (TEACHER, Communication Skills, 2003). Guiney, (2001) ve Klonsky & Klonsky (1999), özellikle örencilerin öretilerini destekleyen, çe itli rksal ve kültürel miraslardan gelen ihtiyaçlar dorultusunda, örencilerle iyi ve verimli ileti im kurmada ve profesyonel
olarak geli imlerini izlemede, deerlendirmede yaral ve bilinmesi gereken uzman tutumu olarak belirtmektedirler. Okullarda öretmenler, yeni ya antlar, yeni bir çevreyle olan ileti imi, takm ruhu ile örencilere aktarm salayan öretme örenmeyi kendi modelleri ve biçimlendirmeleri ile geli tirebilirler (Klonsky, 2002 ). Öretmenler, belirli dei imlerin örencilerin yararna olabilmesi için bilgi ve becerilerini sürekli yenilemek, örenmeye ve geli meye açk olmak zorundadrlar (Özer, 1993). Etkili ve iyi öretmen, dei im ve geli im isteinde olan, olumlu, esnek ve demokratik davran lar sergileyen, co kulu, hevesli ve dier insanlarn olumlu tepkilerini alan ve onlarla birlikte olmaktan ho lanan öretmenlerdir (Good ve Brophy, 1997). Ülkemizde 4lköretim kademesi, Milli Eitimin temelini olu turmaktadr. 4lköretimin birey ve toplum ya amndaki yeri, bu kademe öretmenlerinin ta d sorumluluu da iyice artrmaktadr. Öretmenin örencileriyle olan etkile im hem öretme-örenme süreçlerinin niteliinin artmasnda hem de örenci davran larnda olumlu yönde dei ikliklerin meydana gelmesinde önemli rol oynamaktadr (Gökçe, 2003). 4lköretim öretmenlerinin de örencileri yakndan tanyabilme ve geli im özellikleri alannda da yeterliklere sahip olmalar önemlidir (Özdemir ve Sönmez, 1997). Öretmenin sorumluluklar içerisinde, aktiviteleri örenilmesi için tasarlamak ve ileti imi geli tirmek önemli bir yer tutmaktadr. Bunlar yaparken kültürel ve güncel olaylar, eski ya antlardan yararlanarak sadece konuyla ilgili snrl kalmamaldr (TEACHER, Communication Skills, 2003). Örenci ba arsnda öretmenin snfta yaratt etkile im ortam çok önemlidir. Öretmenin öretim sürecindeki rolü özel bir önem kazanmaktadr. Öretmenin snftaki ba arsnda, sosyal yeterlilii, teknik yeterliliinden daha etkilidir. Öretmenin örencileri, olduklar gibi kabul etmesi, onlarla uygun bir ekilde ileti im kurmas örencilerin örenmelerine ve yüksek ba ary yakalamalarna olanak verir (Jones, Jones, 1998, Akt. Ksaç, 2002). Öretmen, örencisinin ailesi ve çevresinden gelen ileti im örüntülerini bilmeli bu öretileri yeni bir ya ant ve davran dei iklii kazandrmak adna kullanmaldr. Bu noktada öretmen örencisi ile ili ki kurarken aile içindeki ileti im örüntülerine de bakmaldr (ERIC, How Do Teachers Communicate, 1988). Öretmen bilgi, beceri, tutum ve al kanlklar ile topluma, öncelikle de çocuklara örnek olacak ve onlar örnek insan olarak yeti tirme sorumluluunu da üstlenecektir. Bu balamda, öretmenlerin ileti im becerilerine ili kin alglama dereceleri ve ileti im becerilerini etkileyen faktörlerin belirlenebilmesine olanak salayacak ara trmalara ihtiyaç duyulmaktadr. Ara t"rman"n Amac" Bu ara trmann amac, 4lköretim snf öretmenlerinin, 4leti im Becerisi alglarnn cinsiyet, medeni durum, çal ma süresi, i hayatndaki verim, çal ma ortamndan memnun olup-olmama ve mesleinin toplum içinde hak ettii yerde bulunup-bulunmamasna göre dei ip dei mediini belirlemektir.
Evren ve Örneklem Yöntem Bu çal ma betimsel bir çal madr. Ara trmann evrenini, 4zmir il merkezinde bulunan resmi (devlet) ilköretim okullardr. Ara trmada, 4leti im becerileri ölçeinin uyguland örneklem seçiminde tabakalama yöntemi uygulanm tr. Örnekleme girebilen devlet ilköretim okullar sosyo-ekonomik düzeylerine göre üst, orta, alt olmak üzere üç gruba ayrlm tr. Her gruptan rasgele seçim yaplm tr. Bu i lemin sonucunda örnekleme giren ilköretim okullar belirlenmi tir. Ara trmaya 2002-2003 öretim ylnda 4zmir il merkezinde bulunan 16 ilköretim okulundan gönüllü ve o gün okulda bulunan 232 snf öretmeni katlm tr. Ölçein baz maddelerini bo brakan veya ölçei geli igüzel cevaplad tesbit edilen 21 öretmenin yantlar geçersiz saylm ve bu i lemler sonucunda snf öretmeni says 211 olarak belirlenmi tir. Ara trmann örneklemine giren 16 ilköretim okulundaki 211 snf öretmeninin 128 i kadn ve 83 ü de erkektir. Ö+retmen leti im Becerileri Ölçe+i (ÖBÖ): Çetinkanat (1997) tarafndan geçerlik ve güvenirlik çal mas yaplan ölçein cronbach alfa güvenirlik katsays r=.81 dir. Ölçein empati, saydamlk, e itlik, etkililik ve yeterlilik olmak üzere be alt boyutu bulunmaktadr. Ölçek toplam 44 sorudan olu maktadr. Ölçein empati boyutunda 10, saydamlk boyutunda 10, e itlik boyutunda 10, etkililik boyutunda 10, ve yeterlilik boyutunda ise 4 madde yer almaktadr. Ölçekte yer alan maddeler 1= hiçbir zaman ve 6=her zaman olmak üzere 6 l dereceleme ile cevaplandrlmaktadr. Ancak 2, 23 ve 40 numaral maddeler ters puanlanmaktadr. Yüksek puanlar ileti im becerileri açsndan yeterlik düzeyini ifade etmektedir. Ki isel Bilgi Formu: Örnekleme giren öretmenlerin bireysel niteliklerine ili kin bilgilerin yer ald ve ki isel bilgi formu adyla geli tirilmi olan bu formda, cinsiyet, medeni durum, çal ma süresi, i hayatndaki verim, çal ma ortamndan memnun olup olmama ve öretmenlik mesleinin toplum içinde hak ettii yerde bulunup bulunmamasna ili kin sorular sorulmu tur. Verilerin toplanmas", Çözümlenmesi ve Uygulama 4zmir Milli Eitim Müdürlüü nden gerekli iznin alnmasndan sonra örnekleme giren okullarda, 4leti im Becerileri Ölçei ve ki isel bilgi formu, okullardaki okul psikolojik dan manlarn da yardmyla ara trmacnn kendisi tarafndan uygulanm tr. Veri toplama araçlar örnekleme giren okullardaki,o gün okulda bulunan öretmenlere uygulanm tr. Öretmenlerin içten yantlar verebilmeleri için ölçee ili kin açklamalar öretmenlere okunmu ve açklanm tr. Ara trma verileri bilgisayarda, SPSS for Windows 10.0 istatistik program kullanlarak çözümlenmi tir. Verilerin çözümlenmesi amacyla istatistiksel tekniklerden, ortalama, standart sapma, tek yönlü varyans analizi F, "t" ve "Scheffe" test teknikleri uygulanm tr.
Bulgular ve Yorum Ö+retmenlerin Cinsiyete Göre leti im Becerisi Alg"lar"n"n ncelenmesi Tablo 1. Ö+retmenlerin Cinsiyetlerine Göre leti im Becerileri Ölçe+i ve Alt Ölçekleri Puanlar"n"n Ortalamalar", Standart Sapmalar" ve t De+erleri n 4leti im toplam Empati Saydamlk E itlik Etkililik Yeterlilik xs s xs s xs s xs s xs s xs s Cinsiyet Kadn 128 221.32 17.75 43.44 4.09 51.38 5.52 52.43 4.28 39.22 4.15 21.63 1.92 Erkek 83 218.66 19.96 43.66 4.09 50.56 5.52 52.55 4.84 37.92 4.35 21.03 2..35 t=1.01, P>0.5 t=-.35, P>.05 t=1.07, P>0.5 t=-.184, P>0.5 t=.2.15, P<. 05 t=2.00, p<.05 Tablo 2. Ö+retmenlerin Medeni Durumlar"na Göre leti im Becerileri Ölçe+i ve Alt Ölçekleri Puanlar"n"n Ortalamalar" ve Standart Sapma De+erleri n 4leti im toplam Empati Saydamlk E itlik Etkililik Yeterlilik xs s xs s xs s xs s xs s xs s Medeni Durumu Evli 182 219.84 18.41 43.41 4.15 50.89 5.32 52.49 4.33 38.65 4.35 21.60 2.10 Bekar 18 226.72 19.60 44.72 5.14 53.16 5.06 53.00 5.91 40.05 4.34 21.77 2.15 Dier 11 216.90 20.54 43.45 4.03 50.45 5.83 51.45 5.00 37.54 2.01 20.72 2.61 Toplam 211 220.27 18.65 43.53 4.23 51.06 5.34 52.48 4.50 38.71 4.27 21.39 2.13 Tablo 1 de görüldüü üzere, öretmenlerin cinsiyete göre, ileti im becerileri ölçei toplam puanlarnn ortalamalar arasnda anlaml fark bulunmam tr. Ancak, ileti im becerileri alt ölçeklerinden, "etkililik" (t=2.17, p<.05) ve "yeterlilik" (t=2,00, p<.05) alt boyutlarnda cinsiyete göre anlaml bir fark bulunmu tur. Kadn öretmenler erkek öretmenlere göre ileti im becerisi "etkililik" ve "yeterlilik" alt boyutlarnda daha yüksek ortalamalara sahiptirler. Kadn öretmenler küçüklüünden ba layarak meslee ba layncaya kadar pek çok engelle kar la makta ve bir meslek sahibi olmak için erkek meslekta larna göre daha fazla çaba göstermektedirler (Akdemir, 1999). Buna göre, kadn öretmenlerin ileti im becerisini, erkek öretmenlere göre daha etkili ve yeterli olarak kullandklar söylenebilir. Bu sonuç, toplumumuzda, kadnlarn ba kalarnn sorunlarna daha duyarl ve ba kalaryla iyi ili kiler içerisinde olma gibi kadn rolü ile ilgili beklentilerden ve öretmenlik mesleinin kadn öretmenler tarafndan benimsemi olmasndan kaynaklanm olabilir. Güven ve Akyüz (2001); Saracalolu, Özkütük ve Silkü (2001) nün bulgular da bu çal mann bulgular ile paralellik göstermektedir.
Ö+retmenlerin Medeni Durumlar"na Göre leti im Becerisi Alg"lar"n"n ncelenmesi: Tablo 3. Ö+retmenlerin Medeni Durumlar"na Göre leti im Becerileri Ölçe+ine ve Alt Ölçeklerine li kin Anova Sonuçlar" Varyans Kareler Serbestlik Kareler F p Önem Kayna+" Toplam" Derecesi Ortalamas" De+eri De+eri Düzeyi GA 906,290 2 453,145 1,306 0,273 p >.05 4leti im Top G4 72152,213 208 346,886 Toplam 73058,502 210 GA 27,948 2 13,974 Empati G4 3736,602 208 17,964 0,778 0,461 p>.05 Toplam 3764,550 210 GA 89,170 2 44,585 Saydamlk G4 5919,029 208 28,457 1,567 0,211 p>.05 Toplam 6008,199 210 GA 16,470 2 8,235 E itlik G4 4240,222 208 20,386 0,404 0,668 p>.05 Toplam 4256,692 210 GA 48,074 2 24,037 Etkililik G4 3788,864 208 18,216 1,320 0,269 p>.05 Toplam 3836,938 210 GA 7,547 2 3,773 Yeterlilik G4 947,013 208 4,553 0,829 0,438 p>.05 Toplam 954,559 210 Tablo 4. Ö+retmenlerin Halen Çal" makta Olduklar" Okullardaki Çal" ma Sürelerine Göre leti im Becerileri Ölçe+i ve Alt Ölçekleri Puanlar"n"n Ortalamalar" ve Standart Sapma De+erleri n 4leti im toplam Empati Saydamlk E itlik Etkililik Yeterlilik xs s xs s xs s xs s xs s xs s Çal ma Süresi 0-5 111 219.76 18.89 43.42 4.30 51.12 3.37 52.06 4.74 38.82 4.12 21.18 2.23 6-10 77 220.74 18.37 43.77 4.30 50.94 5.23 52.88 4.16 38.55 4.56 21.58 2.02 11-15 13 221.23 19.96 43.30 3.88 50.84 6.01 52.76 4.12 39.15 4.65 22.00 1.63 16-20 10 221.20 19.04 43.1 4.38 51.50 5.87 53.70 4.78 38.10 3.51 21.60 2.36 Toplam 211 220.27 18.65 43.53 4.23 51.06 5.34 52.48 4.50 38.71 4.27 21.39 2.13 Tablo 3 de görüldüü gibi, öretmenlerin medeni durumlarna göre ileti im becerileri ölçei toplam puanlarnn ortalama ve alt ölçeklerin puanlarnn ortalamalar arasnda anlaml bir farkllk bulunmam tr. Evli olmayan öretmenlerin ileti im becerileri toplam puanlar ortalamalar, evli olan öretmenlerden yüksektir. Ancak anlaml bir fark saptanamam tr. Evli olmann ki iler aras ileti im becerilerinde olumlu etkiler yarataca dü ünülebilir. Ancak, öretmenlerin medeni durumlar öretmenlerin ileti im becerisi alglarn farklla trmamaktadr.
Ö+retmenlerin Çal" ma Süresine Göre leti im Becerisi Alg"lar"n"n ncelenmesi: Tablo 5. Ö+retmenlerin Halen Çal" makta Olduklar" Okullardaki Çal" ma Sürelerine Göre leti im Becerileri Ölçe+ine ve Alt Ölçeklerine li kin Anova Sonuçlar" Varyans Kareler Serbestlik Kareler F p Önem Kayna+" Toplam" Derecesi Ortalamas" De+eri De+eri Düzeyi GA 3162,404 4 790,601 4leti im Top G4 69896,098 206 339,301 2,330 0,057 p>.05 Toplam 73058,502 210 GA 130,664 4 32,666 Empati G4 3633,885 206 17,640 1,852 0,120 p>.05 Toplam 3764,550 210 GA 198,073 4 49,518 Saydamlk G4 5810,126 206 28,204 1,756 0,139 p>.05 Toplam 6008,199 210 GA 103,611 4 25,903 E itlik G4 4153,080 206 20,161 1,285 0,277 p>.05 Toplam 4256,692 210 GA 316,039 4 79,010 Etkililik G4 3520,889 206 17,092 4,623 0,001 P<.05 Toplam 3836,938 210 GA 9,034 4 2,258 Yeterlilik G4 945,526 206 4,590 0,492 0,742 p>.05 Toplam 954,559 210 Tablo 5 de görüldüü gibi öretmenlerin halen çal makta olduklar okuldaki çal ma sürelerine göre ileti im becerileri ölçei toplam puan ortalamalarnn ve alt ölçekleri puanlarnn ortalamalar arasnda anlaml bir fark saptanamam tr. Çal ma süresi 11-15 yl olan öretmelerin ileti im becerisi toplam puanlar yüksek, 0-5 arasnda olan öretmenlerin ileti im becerileri puanlarnn ortalamas ise dü üktür. Ancak bu farkllk anlaml bulunmam tr. Buna göre, çal ma süreleri farkl öretmenlerin ileti im becerilerine ili kin alglamalara, benzer düzeyde sahip olduklar söylenebilir. Ö+retmenlerin Mesleki Yönden Verimlilik Derecelerine Göre leti im Becerisi Alg"lar"n"n ncelenmesi: Tablo 6. Ö+retmenlerin Mesleki Yönden Verimlilik Derecelerine Göre leti im Becerileri Ölçe+i ve Alt Ölçekleri Puan Ortalamalar", Standart Sapmalar" ve t De+erleri n 4leti im toplam Empat Saydamlk E itlik Etkililik Yeterlilik xs s xs s xs s xs s xs s xs s MeslekiVerimlilik Derecesi 4yi 172 222.29 17.83 43.86 4.19 51.37 5.39 52.98 4.23 39.18 4.10 21.65 1.96 Orta 39 211.41 19.79 42.07 4.13 49.66 4.98 50.25 4.98 36.66 4.46 20.28 2.49 t=3.36 p<.001 t=240, p<.01 t=1.07, p>0.5 t=3.51, P<001 t=3.39, p<.001 t=3.73, p<.001
Tablo 6 da görüldüü gibi, öretmenlerin mesleki yönden verimlilik derecelerine göre ileti im becerileri toplam puanlarnn ortalamalar arasnda anlaml bir farkllk bulunmu tur (t= 3.36, P<.001). Buna göre, mesleinin gereklerini yerine getirirken verimlilikleri hakknda iyi olduklar dü ünenler, orta düzeyde mesleki verime sahip olduklarn dü ünenlere göre daha yüksek düzeyde ileti im becerilerine sahiptirler. 4leti im becerileri alt ölçek puanlarnn ortalamalarna göre "empati" alt boyutunda (t= 2.40, P<.05), "e itlik" alt boyutunda (t= 3.51, P<.001), "etkililik" alt boyutunda (t= 3.39, P<.001) ve "yeterlilik" alt boyutunda (t= 3.73, P<.001) anlaml farkllklar görülmektedir. Buna göre, mesleki gereklerini yerine getirmede mesleki verimliliklerini iyi olarak alglayanlar "empati", "e itlik", "etkililik" ve "yeterlilik" alt boyutlarnda, mesleki verimliliklerini orta olarak alglayanlara göre daha yüksek düzeyde ileti im becerilerine sahiptirler. Ate (1991) öretmenlerle yapt çal masnda, okullarda örgütsel ve yönetsel etkili ileti imin, verimlilikte ve ba ary artrmada önemini vurgulam tr. Etkili öretmenler örencileriyle ileti iminde, empati kurma, içtenlik, deer verme gibi davran lara sahip olmaldrlar (Seifert,1991). Brophy ve Alleman (1991 iyi ve etkili öretmenlerin,dü ünen ve dü ündüklerini yanstan ki iler olduklarn, bu tip öretmenlerin sürekli olarak meslekta laryla ileti ime girerek fikir al veri inde bulunduklarn belirmektedirler. Öretmen, bilgi aktarma ve örenme ortamn olu turmann yan sra, örenciye model olma ve rehberlik yapma i levlerini de yüklenmelidir.açk dü ünceli, güvenilir olma insanlara deer verme ve sayg duyma, ele tiriye açklk, tutarlk ve saydamlk, üretkenlik ve geli meye açklk gibi özellikleri de ta maldr (Yüksel,1999). Buna göre, mesleklerinde kendilerini verimli olarak alglamann, etkili ileti im becerilerine de sahip olma ile ili kili olduu söylenebilir. Ö+retmenlerin Çal" ma Ortam"ndan Memnun Olup Olmamalar"na Göre leti im Becerisi Alg"lar"n"n ncelenmesi: Tablo 7. Ö+retmenlerin Çal" ma Ortamlar"ndan Memnun Olup Olmamalar"na Göre leti im Becerileri Ölçe+i ve Alt Ölçekleri Puanlar"n"n Ortalamalar", Standart Sapmalar" ve t De+erleri n 4leti im toplam Empati Saydamlk E itlik Etkililik Yeterlilik xs s xs s xs s xs s xs s xs s Çal maortam Evet 162 221.52 8.58 43.82 4.15 51.13 5.48 52.70 4.33 39.14 4.28 21.54 2.06 Hayr 49 216.16 8.46 42.55 4.40 50.81 4.92 51.75 50.02 37.30 3.95 20.89 2.28 t=1.77, P>.05 t=1.85, P>.05 t=.36, P>0.5 t=.31, P>.05 t=2.67, P<.01 t=1.88, p>.05 Tablo 7 de görüldüü üzere, öretmenlerin çal ma ortamlarndan memnun olup olmamalarna göre ileti im becerileri alt ölçei "etkililik" alt boyutunda anlaml farkllk bulunmu tur (t= 2.67, P<.01). Buna göre, "etkililik" boyutu, "çal ma ortamndan memnun" olduklarn belirten öretmenlerde, "çal ma ortamndan memnun deilim" diyen öretmenlere göre daha yüksek bulunmu tur. Buna göre, çal tklar okul ortamnda doyumlu ili kiler ya ayan öretmenlerin kendilerini etkili olarak gördükleri ve kontrolün kendilerinde olduunu dü ündükleri söylenebilir. Balc (1988), öretmenler için güdüleyici faktörün çal ma ortamndaki huzur ve iyi ili kilerin olduunu ifade etmektedir. Kaykç (1997), öretmenlerin yeterli bir morale ve çal ma isteine sahip olmadklarn saptam tr. Wubbels ve Brekelmans (1997) çal malarnda, öretmenin ki iler aras becerilerinin,olumlu bir çal ma ortam yaratmada önemli olduunu vurgulam tr (Akt., Güçlü,1998). Çal ma
ortamnda memnun olma öretmenlerde karar verme, ele tirel dü ünme gibi yeterlikleri artrmada öretmenin kendine olan özgüveni artrc bir etki yaratm olabilir. Ö+retmenlerin, Ö+retmenlik Mesle+inin Toplum çinde Hak Etti+i Yerde Bulunup Bulunmamas"na Göre leti im Becerisi Alg"lar"n"n ncelenmesi: Tablo 8. Ö+retmenlerin Mesleklerinin Toplum çinde Hakketti+i Yerde Bulunup Bulunmamas"na Göre leti im Becerileri Ölçe+i ve Alt Ölçekleri Puanlar"n"n Ortalamalar", Standart Sapmalar" ve t De+erleri n 4leti im toplam Empati Saydamlk E itlik Etkililik Yeterlilik xs s xs s xs s xs s xs s xs s Toplumdaki yeri Evet 15 221.73 7.67 43.13 4.88 50.53 5.71 52.93 3.78 39.86 3.46 21.53 2.03 Hayr 196 220.16 8.76 43.56 4.19 51.10 5.33 52.44 4.55 38.62 4.32 21.38 2.14 t=.31, P>.05 t=-.37, P>.05 t=.-.39, P>0.5 t=.40, P>.05 t=1.08 P>.01 t=.25, p>.05 Tablo 8 de görüldüü üzere, öretmenlerin mesleklerinin toplum içinde hak ettii yerde bulunupbulunmadna ili kin alglamalarna göre ileti im becerileri toplam puanlar ve ileti im becerileri alt ölçekleri puanlarnn ortalamalar arasnda anlaml bir fark bulunmam tr. Öretmenlik mesleinin toplumda hak ettii yerde bulunuyor görü ünü belirten öretmenlerin toplam ileti im becerileri puanlar ortalamalar, Öretmenlik mesleinin toplumda hak ettii yerde bulunmuyor görü ünü belirten öretmenlerden yüksektir. Ancak her iki grubun puanlarnn ortalamalar arasnda anlaml bir fark saptanamam tr. Öretmenlerin ileti im becerileri alglar, öretmenlik mesleinin toplum içinde hak ettii yerde bulunup bulunmamasna ili kin alglamalarna göre dei memektedir. Öretmenler, yeti tirilmelerine, yasal, ve ekonomik sorunlarna ili kin problemler çözümlendii ve onlara toplum içinde istenilen statü saland taktirde, toplumumuzun ilerlemesinde çok daha etkili olacaklardr. Öretmenlerin, çal ma artlarnn ve ücret sisteminin geçim rahatl salayacak ekilde yeniden düzenlenmesi gerekmektedir (Akyüz,1999). Toplumda saygnl olan bir meslein eleman olmak, öretmenlerin kendilerine olan güven duygusunu, öz saygy ve dolays ile de etkiliini artraca söylenebilir. Sonuç ve Öneriler Ara trmann sonuçlarna genel olarak bakldnda, kadn öretmenlerin erkek öretmenlere göre ileti im becerisi "etkililik" ve "yeterlilik" alt boyutlarnda daha yüksek ortalamaya sahip olduklar saptanm tr. Öretmenlerin mesleki verimlilik derecelerine ili kin alglamalarna göre ileti im becerileri toplam puanlar ortalamalar arasnda ve ileti im becerileri alt ölçekleri olan "empati, "e itlik,"etkililik ve "yeterlilik" puanlarnn ortalamalar arasnda fark saptanm tr. Öretmenlerin çal ma ortamlarndan memnun olup olmamalarna göre "ileti im becerileri alt ölçei olan "etkililik" alt boyutunda anlaml fark bulunmu tur. Buna göre, çal ma ortamndan memnun olduklarn belirten öretmenlerin, "etkililik" puanlarnn ortalamas memnun olmayan öretmenlerin ortalamasndan daha yüksek bulunmu tur. Öretmenlerin medeni durumlarna, çal ma sürelerine ve mesleklerinin toplum içinde hak ettii yerde bulunup bulunmamasna göre ileti im becerisi alglarnn dei medii saptanm tr.
Çal mann bulgular dorultusunda a ada öneriler geli tirilmi tir. 1.Örnekleme giren öretmenlerin ileti im becerileri alglarna ili kin toplam puanlar ortalamalar "orta" düzeyde bulunmu tur. Buna göre, snf öretmenlerine yönelik olarak "etkili ileti im becerileri" "sosyal etkile im becerileri", "çat ma yönetimi" ve "atlganlk eitimi"ne yönelik hizmet içi eitim programlar düzenlenmeli ve bu programlar öretmenler açsndan daha cazip hale getirilmeli. 2. Mesleki verimleri yüksek, çal ma ortamndan memnun olan ve mesleinin toplum içinde saygn olduunu dü ünen öretmenlerin ileti im becerilerine ili kin alglamalar yüksektir. Buna göre, snf öretmenlerinin, hizmet içi ve hizmet sonras yeti tirilmelerinde programlar, gerek teorik gerekse uygulamalarla daha da güçlendirilmeli. 3. Öretmen yeti tiren kurumlarn eitim programlarnda, birinci snftan itibaren etkili ileti im becerisini kazandracak dersler yer almal ve etkili ileti im becerisine sahip bireylerin yeti tirilmesine olanak veren demokratik eitim ortamlar salanmal. 4.Demokratik, güvenilir bir çal ma ortamnn olu turulmas ve öretmenlik mesleinin saygnlnn artrlmas için gerekli önlemler alnmal. 5.Öretmenlerin ileti im becerilerini geli tirmelerinde okullarda, psikolojik dan ma ve rehberlik servislerinde görev yapan psikolojik dan manlardan yardm alnmal. Kaynaklar Akdemir, S. (1999). Kadna Özgü Yönüyle Ksmi Çalma. DEÜ. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yaymlanmam Yüksek Lisans Tezi. Akyüz,Y. (1999).Cumhuriyetten Günümüze Öretmenlik Mesleine ve Toplumdaki 4majna Bir Bak ve Tarihten Çkarlmayan Dersler. Eitimde Yansmalar: V: 21. Yüzyln Eiinde Türk Eitim Sistemi,Ulusal Sempozyumu, 25-27 Kasm, Ankara. Balc, E., (1988). Türk Milli Eitim Sisteminde Ödül Kavram ve Yln Öretmeni Ödülü. Ankara Yaynlanmam Doktora Tezi. Bolat, S. (1990). Yüksek Öretimde Öretim Eleman-Örenci letiimi. Ankara. H.Ü. Sos. Bil.-Enstitüsü. Yaynlanmam Yüksek Lisans Tezi. Brophy, J. E., Alleman, J. (1991). Activities as Instructional Tools: A. Framework for Analysis and Evaluation. Educational Researcher, 20 (4), 9-23. Cücelolu, D. (2000). nsan ve Davran. 4stanbul, Remzi Kitabevi. Çetinkanat, C. (1996). 4nsan 4li kilerinde Etkili 4leti im. Çada Eitim, 21 (223), 18-20. Çilenti, K. (1998). Eitim Teknolojisi ve Öretim. Ankara, Kadolu Matbaas. Dökmen, Ü. (1997). letiim Çatmalar ve Empati. Sistem Yaynclk. 4stanbul. ERIC, How Do Teachers Communicate? ERIC Digest 2-88., 1988-00-00, ERIC Clearinghouse on Teacher Education Washington DC., ED297002 (4nternetten 18.03.2004 de indirildi). Good, T., Brophy, J. (1997). Looking in Classrooms. New York:Harper Collins.
Gökçe, E. (2003). lköretim Snf Öretmenlerinin Yeterlilikleri. Çada Eitim. Say:299, 36-48. Griffin, E.(2000). Communication Theory. First Education, San Diego State University. Güçlü, N. (1998). Snfta Etkili Örenci-Öretmen 4leti iminin Kurulmas. G.Ü. Eitim Fakültesi Dergisi,18 (2), 61-64. Güven. A., Akyüz, M. Y. (2001). Öretmen Adaylarnn 4leti im ve Problem Çözme Becerilerine 4li kin Görü leri. Ege Eitim Dergisi, (1), 1: 13-22. Kaykç, K. (1997). Genel Liselerde Yönetici Öretmen letiim Engellerine likin Yönetici-Öretmenlerin Alg ve Beklentileri. Yüksek Lisans Tezi, DEÜ. Sos. Bil. Enstitüsü, 4zmir. Klba,?. (2000). 2000 li Yllarda Etkili Öretmen Nasl Olmaldr. Ç.Ü. Eitim Bilimleri Fakültesi Dergisi 2, 19, 34-42. Ksaç, 4. (2002). Öretmen Örenci 4leti imi (Ed. Emin Karip). Snf Yönetimi. Pegem Yaynclk. S.103-118. Klonsky, M. (2002). Small Schools and Teacher Professional Development. ERIC Clearinghouse on Rural Education and Small Schools Charleston WV. ED470949 Küçükahmet, L. (1983). Öretim lke ve Yöntemleri. Ankara. A.Ü.E.B.F. Yaynlar. Mc.Whirter, j., Acar,. N.V. (2000). Ergen ve Çocukla letiim: Öretme, Destekleme ve Çocuk Yetitirme Sanat.US-A Yaynclk, Ankara. Özdemir, M. ve Sönmez, S. (1997). Snf Öretmeni Adaylarna Öretmen El Kitab. Pegem Yaynlar, Ankara. Özer, K. (1993). letiimsizlik Becerisi. Varlk Yaynlar 4stanbul. Saracalolu, A.S., Silkü, A., Özkütük, N. (2001). Öretmen adaylarnn ileti im becerileri. X. Eitim Bilimleri kongresinde sözlü bildiri olarak sunulmu tur. Seifert, K. L. (1991). Educational Psychology. Houghton Mifflin Com. Serin, O. (2001). "Lisans ve lisansüstü düzeydeki fen grubu örencilerinin problem çözme becerileri, fen ve bilgisayara yönelik tutumlar ile baarlar arasndaki iliki" DEÜ Eitim Bilimleri Enstitüsü Doktora tezi, 4zmir.?ahin, F. Y. (1998). Grupla 4leti im Becerileri Eitiminin Üniversite Örencilerinin 4leti im Beceri Düzeylerine Etkisi. Eitim ve Bilim, 22 (110), 12-19. TEACHER, Communication Skills (site J), 2003-Pleasant Valley Adult School</B< td> (4nternetten 18.03.2004 de indirildi). Yüksel, G. (1999). Öretmen Aday Örencilerin Sosyal Beceri Düzeylerinin Baz Dei kenler Açsndan 4ncelenmesi. G.Ü. Eitim Fakültesi Dergisi, 19 (2 ) 97-109.
Summary EXPLORING PRIMARY CLASS TEACHERS' PERCEPTIONS REGARDING COMMUNICATION SKILLS ACCORDING TO CERTAIN VARIABLES Nergüz BOZKURT * People are in interaction and communication with themselves and their environment during their lifetime. It is assumed to be important that individuals educate themselves about communication and try to communicate efficiently (Çetinkanat, 1996). Communication is the process of producing, transferring the knowledge and giving meaning to it (Dökmen, 1997). It is a psycho-social process that relates one person to another (Cücelolu, 2000). The ability to communicate is a learned behaviour which enables a person to live with the society by having satisfactory relationships with others. It also includes using empathy and respect effectively and to tell feelings and opinions through self-language and without a mask (?ahin, 1998). The teacher's social ability is much more effective than his/her technical ability in his/her success in the class. The fact that the teacher accepts the students in the way they are and communicate with them appropriately makes the students' learning and reaching high level of success possible (Jones and Jones, 1998; Akt., Ksaç, 2002). The teacher has the responsibility of being a model especially to children and to the society with his/her knowledge, skills, attitudes and habits and to bring them up as model people in the society. In this context, research to determine the factors that affect the teachers' communicative abilities is needed. The aim of this study is to determine whether the primary class teachers' perceptions related to communication abilities show any differences according to gender, marital status, the period of working, efficiency at work, satisfaction or dissatisfaction with working environment and whether the teaching profession is in the place it deserves in the society or not. This study is descriptive. The population of the study was the state schools in central 4zmir. The sample consisted of 128 female, 83 male and totally 211 primary class teachers working at official primary schools in 4zmir city centre. The data was gathered through a personal information form and the Teacher Communication Skill Scale developed by Çetinkanat (1997). In the data analysis, statistical techniques such as mean, standard deviation, one-tailed variance analysis F, t and Scheffé were used. Address for Correspondence: * Yard. Doç. Dr. Nergü Bozkurt Bulut, Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eitim Fakültesi Eitim Bilimleri Bölümü. 4zmir. Nerguz.bozkurt@deu.edu.tr.
In the general analysis of the findings, when compared with male teachers, female teachers have a higher mean in the effectiveness and proficiency sub-categories. According to the teachers' degree of professional efficiency, there is a significant difference between their communication skills, total degrees and their mean numbers and there is also a significant difference between the sub-categories of communication skills such as empathy, equality, efficiency and proficiency. In the light of these findings, the following suggestions are made: 1. The communication skills perception of the teachers in the sample group was determined as on average. Accordingly, teachers should be given in-service training about effective communication skills, social interaction skills, conflict management and audacity and these should be made attractive to the teachers. 2. The communication skills of the teachers who have a high job-efficiency and a belief that their job is prestigious in the society and who are satisfied with their working conditions are much more positive. 3. In the curriculum of teacher education programmes, lessons that will develop communication skills should be involved from the very first year and a democratic teaching atmosphere should be created in order to train individuals to have effective communication skills. 4. In the course of self-development of the teachers' in communication skills, the help of the psychological consultants working in the psychological consultation and guidance department of the schools should be sought.