MUHASEBE TEMEL FİNANSAL F TABLOLARDA YER ALAN HESAPLARIN İNCELENMESİ (BÖLÜM M II) (HESAPLAR VE İŞLEY LEYİŞİ)
HESAPLARIN SINIFLANDIRILMASI Hesapların bir kısmının fazlalıkları bilançoda bir kısmının fazlalıkları da kar ve zarar tablosunda yer alır. Buna uygun olarak da hesaplar bilanço hesapları ve sonuç hesapları olmak üzere iki ana gruba ayrılmaktadır (Şekil 1). DE AYRINTILAR VERİLMİŞTİR.
Hesaplar Bilanço Hesapları Sonuç Hesapları Aktif Hesaplar Pasif Hesaplar Gelir Hesapları Gider Hesapları Dönen Varlıklar Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar Duran Varlıklar Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar Öz Kaynaklar
BİLANÇO HESAPLARI ve İŞLEYİŞİ Aktif Hesaplar (hatırlatma) Bilançonun aktifinde yer alan ve varlıkların izlendiği hesaplara aktif hesaplar denir. Bu hesaplar ya hiç kalan vermez ya da borç kalanı verir. Yani, hiçbir zaman alacak kalanı vermezler. Kasa hesabı, alıcılar hesabı, alacak senetleri hesabı, bankalar hesabı, vb. bu hesaplara örnek olarak gösterilebilir. Aktif hesapların borçlandırılması bu hesapların tutarını arttırırken; alacaklandırılması ise, tutarı azaltmaktadır. Dönem başı mevcudu ve varlıklarda meydana gelen artışlar borçlu tarafa kaydedilir. Azalışlar ve dönem sonu mevcudu alacaklı tarafa kaydedilir.
BİLANÇO HESAPLARI ve İŞLEYİŞİ Aktif Hesaplar Bir hesabın dönem başı mevcudu, bu hesapla ilgili dönem başı bilançosunda bir tutar var ise söz konusu olmaktadır. Aksi taktirde bu hesabın dönem başı mevcudu olmayacaktır. Dolayısıyla dönem başıyla ilgili bir kayıt da söz konusu olmayacaktır. Tüm hesaplarda dönem başı mevcutlarının kaydı açılış kaydının yapılmasıyla birlikte gerçekleştirilmektedir. Dönem içinde aktif hesaplarda artışa neden olan işlemler, ticari işlemin gerçekleştirildiği tarihte ilgili aktif hesabın borcuna kaydedilirken; azalışa neden olan işlemler ise, ilgili aktif hesabın alacağına kaydedilecektir.
BİLANÇO Varlıklar--- Varlıklar Hesapları BORÇ ALACAK + - (Artış) (Azalış) Özetle; Varlıklardaki artışlar; ilgili hesaba borç, azalışlar alacak yazılır.
Pasif Hesaplar.kaynaklara ilişkin hesaplar (hatırlatma) Bilançonun pasifinde (sağ tarafında) yer alan hesaplardır. Bu tür hesaplar ya hiç kalan vermez ya da alacak kalanı verirler. Yani, hiçbir zaman borç kalanı vermezler. Sermaye hesapları, borç senetleri hesapları, satıcılar hesabı, vb. bu hesaplara örnek olarak gösterilebilir. Pasif hesapların alacaklandırılması bu hesapların tutarını arttırırken; borçlandırılması ise, bu hesapların tutarını azaltmaktadır. Pasif hesapların alacak kalanı dönem sonunda hesapların kapatılması amacıyla ilgili hesabın borcuna kaydedilir. Öz bir ifadeyle bu tür hesapların işleyişi şu şekildedir Dönem başı mevcudu ve artışlar alacaklı tarafa, Azalışlar ve dönem sonu mevcudu borçlu tarafa kaydedilir.
BİLANÇO Yabancı kaynaklar (YK) Y. K. Hesapları BORÇ ALACAK - + (Azalış) (Artış) Öz Sermaye--- Öz Sermaye Hesapları BORÇ ALACAK - + (Azalış) (Artış) Kaynaklardaki artışlar; ilgili hesaba alacak, azalışlar borç yazılır.
Unutulmaması gereken genel bir kural!!!! alan hesap borçlu, veren hesap alacaklı!!!!!
BAZI HESAPLAR ve İŞLEYİŞLERİNE İLİŞKİN ÖRNEKLER Kasa hesabı İşletmenin elinde bulunan paranın TL cinsinden işlenmesi için kullanılan aktif karakterli bir hesaptır. İşletmeye giren ve işletmeden çıkan para hareketleri bu hesapta izlenir. O halde kayıtlarda dikkate alınacak ana kural şu şekildedir BORÇ Tahsil edilen ve çeşitli nedenlerle kasaya giren tutarlar ALACAK Ödemeler, bankaya yatırılan para veya kasadan çıkışı yapılan para
ÖRNEK İşletmemiz 500.000.000 TL tutarında peşin bedelle mal satın almıştır. Bu durumda kasa hesabının işleyişi şu şekildedir BORÇ KASA Hs ALACAK xxx.xxx.xxx 500.000.000...yeni kayıt... Hatırlatma!!!! Bu işlemler önce yevmiye defterine kayıt edilir. ÖNEMLİ UYARI!!!!!! : Kasadan para çıkışının olabilmesi için kasada paranın olması gerekmektedir. Bu durumda, örneğimizde ödemenin yapılabilmesi için kasada en azından 500.000.000 TL nin olması gerekmektedir. Bunun için daha önceden kasada olduğu varsayılan para xxx.xxx.xxx olarak gösterilmiştir. Buradan şu sonuca da ulaşılabilmektedir. Kasaya yapılan ilk kayıt mutlaka borç tarafına yapılacaktır.!!!!!!!!!!!!!!!!!
ÖRNEK İşletmemiz 300.000.000 TL tutarında peşin bedelle mal satmıştır. Bu durumda kasa hesabının işleyişi şu şekildedir BORÇ xxx.xxx.xxx 300.000.000...yeni kayıt... 500.000.000 ALACAK ÖRNEK İşletmemiz bankaya 100.000.000 TL yatırmıştır. Bu durumda kasa hesabının işleyişi şu şekildedir BORÇ xxx.xxx.xxx 300.000.000 ALACAK 500.000.000 100.000.000...yeni kayıt... Hatırlatma!!!! Bu işlemler önce yevmiye defterine kayıt edilir.
Alıcılar Hesabı: Mal ve hizmet satışlarından kaynaklanan SENETSİZ alacakların izlendiği aktif karakterli bir hesaptır. Alacağın tahsili, malın geri iadesi, alıcıya yapılan iskanto tutarı, hesabın alacağına; kredili (vadeli) satışlar borcuna yazılır ÖRNEK İşletme kredili olarak 200.000.000 TL ye mal satmıştır BORÇ ALACAK 200.000.000...yeni kayıt... ÖRNEK İşletme Alıcıdan 20.000.000 TL tahsil ediyor BORÇ ALACAK 200.000.000 20.000.000...yeni kayıt... Hatırlatma!!!! Bu işlemler önce yevmiye defterine kayıt edilir.
Bankalar Hesabı Bankaya yatırılan veya çekilen paranın izlendiği hesaplardır. Aktif karakterlidir. Bankaya para girişi varsa hesabın borcuna çekilirse hesabın alacağına kayıt yapılmaktadır Örnek1. Kasadaki paranın 1 250 000 TL si Bankaya yatırılmıştır. 1 250 000 BANKA XXX XXX XXX KASA 1 250 000 Örnek2. İşletmenin elektrik, su ve telefon gideri olan 32 000 TL Banka aracılığı İle ödenmiştir. banka GYG 32 000 32 000 Hatırlatma!!!! Bu işlemler önce yevmiye defterine kayıt edilir.
Alacak Senetleri Hesabı Satışlar sonunda senede bağlanmış alacakların izlendiği aktif karakterli bir hesaptır. Alınan bonolar ve poliçeler hesabın n borcuna ; senedin tahsil edilmesi teminata verilmesi, ciro edilmesi hesabın alacağına kaydedilir. Örnek1. İşletme 4 Mayısta 200 000 TL lik mal satılmıştır. Bunun yarısı peşin tahsil edilirken yarısı karşılığında da bono alınmıştır. Yurt İçi Satışlar kasa Alacak senetleri 200 000 100 000 100 000 Hatırlatma!!!! Bu işlemler önce yevmiye defterine kayıt edilir.
Ticari Mallar Hesabı Her hangi bir değişiklik yapmadan satmak amacıyla işletmeye alınan ticari malların vb. kalemlerin izlendiği hesaptır. Örneğin; araba alım satımı yapan bir işletme için araba ticari maldır. Ancak, orman işletmeleri gibi işletmelerde hizmet amacıyla kullanıldığı durumlarda duran varlıklar bölümünden taşıt hesabına kayıt yapılmalıdır. Satın alınan mallar maliyet bedeli üzerinden hesabın borç kısmına; satılan mallar ise, alacağına kaydedilir Örnek1. 700 000 TL tutarında mal olarak alınıyor Bedeli peşin ödeniyor Ticari mallar kasa 700 000 700 000 Hatırlatma!!!! Bu işlemler önce yevmiye defterine kayıt edilir.
UNUTMA Ödevde ve monografi çözümlerinde işlemde mal alışından söz ediyorsa ticari mallar hesabını, Satışından söz ediyorsa yurt içi i i satış ışlar hesabını kullanacağız.
Demirbaşlar Hesabı İşletme faaliyetlerinin sürdürülmesinde kullanılan her türlü büro makine ve cihazları ile döşeme, masa, sandalye, dolap, vb. maddi varlıkların izlendiği hesaptır. Satın alınan veya işletme tarafından imal edilen demirbaşlar maliyetleri üzerinden borç, kaydedilir. Demirbaşların herhangi bir nedenle aktiften çıkarılması durumunda ise alacak kaydedilir Örnek1. İşletme kullanmak üzere 8 Mayısta 800 000 TL lik bilgisayar almıştır.bedeli peşin ödenmiştir. demirbaşlar kasa 800 000 800 000 Hatırlatma!!!! Bu işlemler önce yevmiye defterine kayıt edilir.
Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri Hesabı İşletmenin üçüncü kişilere bankadan çekle veya ödeme emri ile yaptığı ödemelerin izlendiği hesaptır. Kişilere çek ödeme emri verildiğinde verilen çekler hesabın alacağına, paranın bankadan tahsil edildiği anlaşıldığında da bu hesabın borcuna kayıt yapılır Örnek1. İşletmenin mart ayı kirası olan 550 000 TL çekle ödenmiştir. GYG HS Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri Hesabı 30 000 30 000 Hatırlatma!!!! Bu işlemler önce yevmiye defterine kayıt edilir.
Satıcılar Hesabı İşletmenin faaliyet konusu ile ilgili her türlü mal ve hizmet alışlarından kaynaklanan SENETSİZ borçların izlendiği hesaptır. Hatırlatma!!!! Bu işlemler önce yevmiye defterine kayıt edilir. Kredili mal alışı, satıcının işletme adına yaptığı harcamalar, vb. nedenlerle ortaya çıkan senetsiz borcun kaydı hesabın alacağına; borç ödemesi durumunda da hesabın borcuna kayıt yapılır Örnek1. İşletme tamamı kredili olmak üzere 875 000 TL tutarında mal almıştır. Satıcılar Ticari mallar 875 000 875 000
Borç senetleri Hesabı Her türlü mal ve hizmet alımlarından kaynaklanan SENEDE BAĞLANMIŞ ticari borcun izlendiği hesaplardır. İşletme tarafından imzalanan 1 yıldan daha kısa vadeli bonolar ile poliçe kabul edildiğinde hesap alacaklanır; bunların ödenmesiyle borçlanır. Dolayısıyla, hesabın alacak kalanı senetli borçların tutarını gösterir Örnek1. İşletme tamamı kredili olmak üzere 875 000 TL tutarında mal almıştır.karşılığında da bono imzalamıştır Ticari mallar Borç senetleri 875 000 875 000 Hatırlatma!!!! Bu işlemler önce yevmiye defterine kayıt edilir. Örnek2. Bono 1 ay sonra ödenmiştir Borç senetleri kasa 875 000 875 000 Eski kayıt 875 000
Daha bir çok bilanço hesabı bulunmakla birlikte bunlardan gerekli olanlar kitaptan ve hesaplarla ilgili verilen teksirden takip edilebilir.
ÖRNEKLER Daha önce hesapların açıklanması ile ilgili konularda örnekler verildiği için bu bölümde birkaç örnek çözümle yetinilmiştir.
ÖRNEK kasa hesabı ile ilgili olarak karşılaşılabilecek bazı durumlar 1.1.1982 tarihinde bir şahıs bir işletme açmış ve sermaye olarak 250.000 lira koymuştur. Burada şöyle bir soru soracağız, sermayedarın verdiği parayı kim aldı? Kasa aldı, şu halde kasa hesabına borç kaydetmek gerekir. 5.1.1982 tarihinde mal almak üzere kasadan 120.000 lira ödenmiştir. Bu parayı kim verdi? Kasa verdi, şu halde kasaya 120.000 lira alacak yazılmalıdır. 10.1.1982 tarihinde mobilya almak için peşin 25.000 lira ödenmiştir. Parayı kim verdi? Kasa verdi, şu halde kasa hesabının alacak tarafına kaydedilecektir. 15.1.1982 tarihinde işletmeden mal alan bir şahıs malın bedeli olan 100.000 lirayı kasaya yatırmıştır. Parayı kim aldı? Kasa aldı, şu halde kasa hesabına borç kaydedilecektir.
borç Kasa Hs alacak (1) 250 000 (4)...100 000 120 000..(2) 25 000 (3) Verilen işlemlerin kasa hesabı ile ilgili olan kısımlarının kaydı yukarıdaki gibi olacaktır.
Örnekle ilgili olarak şimdiye kadar işlemlerin sadece kasayı ilgilendiren kısımlarını dikkate almıştık. Halbuki her işlem biri borçlu diğeri alacaklı olmak üzere en az iki hesabı ilgilendirmektedir. Örneğin peşin para ile mal satılması halinde kasa hesabı ile birlikte yurt içi satışlar hesabı da çalışacak demektir.
Biraz önceki örnekte 1 numaralı işlemde parayı kim yatırdı? İşletme sahibi, öyle ise aynı zamanda sermaye hesabına da alacak kaydı yazmak gerekmektedir. borç Sermaye Hs alacak 250 000 (1)
2 numaralı işlemde, mal almak üzere 120.000 lira ödenmiş olduğu için bu kasanın alacağına kaydedildiğini görmüştük. Fakat bu para kasadan çıkarken diğer taraftan da işletmeye aynı değerde mal girişi olmuştur. Yani 120.000 liralık değeri kasa hesabı veriyor ve mal hesabı alıyor demektir. Şu halde 120.000 lirayı nasıl kasa hesabına alacak kaydetmişsek aynı zamanda mal hesabına da borç kaydetmemiz gerekmektedir. borç Tic mal hs alacak (2) 120 000
Örnekte yer alan 3 ve 4. madde de benzer hususlar söz konusudur. 3. Madde kasa hesabı alacaklanırken karşılığında demirbaşlar hesabı borçlanmıştır. 4. Maddede ise kasa hesabı borçlanırken yurt içi satışlar hesabı alacaklanmıştır.
ÖRNEK. ALKAN işletmesi sahibinin sermaye olarak koyduğu 50.000.000 TL nakit para ile işe başlamıştır. Bilindiği gibi işletmeye tahsis edilen para, işletmenin varlığıdır ve kasa adı altında ifade edilir. İşletme sahiplerinin bu varlıklar üzerindeki hakları da sermaye olarak adlandırılır. Kasa ve sermayeyi birer hesap olarak düşündüğümüzde bilanço eşitliğine paralel bir biçimde kasa hesabı ve sermaye hesabı ortaya çıkacaktır. İşletmeye para tahsis edildiği için kasada ve sermayede 50.000.000. TL artış olmuştur. Kayıt ilkesi gereğince aktif hesap olan kasa hesabı borçlandırılmış, pasif yapıda olan sermaye hesabı alacaklandırılmıştır. KASA HS. SERMAYE HS. 50.000.000. 50.000.000.
SONUÇ (GELİR TABLOSU) HESAPLARI ve İŞLEYİŞİ Genellikle işletmeler kar elde etmek amacıyla faaliyet göstermektedirler. Bu faaliyetlerini gerçekleştirirken de bir takım harcamalar (gider) yapmak zorundadır. Faaliyetler sonucunda da gelirler elde edilmektedir. Bu bağlamda, işletmelerin gelir ve giderlerini takip etmek için açılan hesaplara sonuç hesapları denir. Bu hesapların fazlalıkları gelir tablosunda (kar ve zarar tablosu) gösterilmektedir. Sonuç hesapları gelir ve gider gelir ve gider hesapları olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.
Gider Hesapları Dönem içindeki öz sermayeyi azaltıcı bütün işlemler (yapılan giderler) gider hesaplarına ayrıntılı bir şekilde kaydedilmektedir. Gelir hesapları da dönem sonunda dönem karı veya zararı hesabına devredilmektedir Artışlar borç, azalışlar alacak tarafına yazılır. Gelir Hesapları Bu hesap grubuna dönem içinde sermayeyi arttırıcı bütün işlemler ayrıntılı bir şekilde kaydedilmektedir. Gelir hesapları da dönem sonunda dönem karı veya zararı hesabına devredilmektedir Gelir hesaplarındaki artışlar alacak tarafına, azalışlar borç tarafına yazılır. DAHA ÖNCE DE SÜREÇ ANLATILIRKEN DE ANLATILMIŞTI ayrıca sonuç hesaplarıyla ilgili tüm dönem sonu işlemlerini gösteren örnek muhasebe süreci içinde örnekler de çözülmüştü
SONUÇ (GELİR TABLOSU) HESAPLARINA İLİŞKİN BAZI ÖRNEKLER Genel Yönetim Giderleri Hesabı İşletmenin üretim giderleriyle veya satışların maliyeti ile direkt ilgisi olmayan ve yöneim fonksiyonuyla ilgili olarak yapılan giderlerin izlendiği hesaplardır. Maaş, ücret, kırtasiye, büro malzemesi, vergi, resim, harç, elektrik ve su giderleri, endirekt malzeme ve endirekt işçilik giderleri, vb. bu hesap grubu içinde izlenir. Anılan çeşitteki giderler gerçekle ekleşmişse GYG nin borcuna kayıt yapılır. Dönem sonunda bu hesap dönem K/Z hesabına devredilerek kapatılır. Örnek. İşletmenin mart ayı kirası olan 550 000 TL banka aracılığı ile ödenmiştir GYG Banka 550 000 550 000 Hatırlatma!!!! Bu işlemler önce yevmiye defterine kayıt edilir.
Faiz Gelirleri Hesabı İşletmenin uzun veya kısa vadeli yatırımlarından elde ettiği faiz gelirleri hesabın alacağına, ve diğer ilgili hesabın borcuna kayıt edilir. Dönem sonunda bu hesap dönem K/Z hesabına devredilerek kapatılır. Örnek. İşletmenin İş Bankasında bulunan parasına 50.000 TL faiz tahakkuk etmiştir. Bu durumda yevmiye kaydı aşağıdaki şekilde yapılmaktadır....tarih... BANKALAR FAİZ GELİRLERİ...Mevduat Faizi... 50.000 50.000 50 000 BANKA FAİZ GELİRLERİ 50 000
Yurt İçi Satışlar Hesabı İşletmelerin yurt içinde yapmış oldukları mal ve hizmet satışları karşılığında aldıkları veya alacakları değerlerin izlendiği hesaptır. Satış olduğu zaman hesabın alacağına kayıt yapılır. Dönem sonunda bu hesap dönem K/Z hesabına devredilerek kapatılır Örnek. İşletme 4 Mayısta peşin bedelle 200 000 TL lik mal satmıştır: kasa Yurt İçi Satışlar 200 000 200 000 Hatırlatma!!!! Bu işlemler önce yevmiye defterine kayıt edilir.
Satılan Ticari Malların Maliyeti Hesabı Satılan ticari malların n maliyeti ;dönem başı stoku ile dönem içinde yapılan net alışlardan dönem sonu stoku çıkarılarak bulunmaktadır. Satılan malların maliyeti tutarı ticari mallar hesabına alacak satılan ticari malların maliyeti hesabına borç olarak kaydedilir. Dönem sonunda bu hesap dönem K/Z hesabına devredilerek kapatılır. Bu hesap aralıklı envanter yönetimini uygulayan işletmelerde dönem sonunda; sürekli envanter yöntemini uygulayan işletmelerde ise, her satış anında yapılmaktadır
Örnek 31.12.2004 Tarihinde Ticari Mallar Hesabının Durumu aşağıdaki gibidir: Ticari mallar Hs Dönem başı stoku 70.000. Alışlar 140.000. Alışlar 180.000 Alışlar 200.000. Alış iadeleri 40.000. Alış iskontoları 10.000. 590 000 50 000 Fark: 540 000 Dönem sonunda yapılan sayımda da dönem sonu mal mevcudu 130.000.000 TL bulunmuştur. Bu durumda ilgili kayıtları yapınız. Satılan ticari malların maliyeti = 540 000 130 000 = 410 000
Yevmiye kaydı şu şekildedir: Satılan malların maliyeti tutarı ticari mallar hesabına alacak satılan ticari malların maliyeti hesabına borç olarak kaydedilir....31.12.2002...... SATILAN TİC. MALLARIN MALİYETİ HS... TİCARİ MALLAR HS..Satılan ticari malların maliyet değerinin devri... 410.000. 410.000. Ticari mallar hs 590 000 50 000 410 000 yeni kayıt Hesap kapandı Sat Tic Mallar Hs İl kayıt 410 000 Bu hesapta daha sonra Dönem k/z hesabına devredilerek kapatılacak
Dönem K/Z Hesabı Gelir hesapları bu hesabın alacağına gider hesapları da borcuna kaydedilir. Dönem K/Z Hesabı A -Satış indirimleri -Satışların maliyeti -Faaliyet giderleri -Finansman giderleri -Brüt satışlar -Diğer faaliyetlerden olağan gelirler -Olağan dışı gelir ve karlar B Hesabın alacak kalanı (B>A ise) işletmenin vergiden önceki dönem karını; borç kalanı (A>B) ise dönem zararını göstermektedir
Örnek Dönem sonundaki işlemlerden sonra 31.12.2002 de işletmenin sonuç hesaplarının tutarları şu şekilde olsun Yurt içi satışlar: 800.000. Satılan ticari malların maliyeti: 480.000 Genel yönetim giderleri: 48.000. Faiz gelirleri: 700. ilgili kayıtların yapılışı şu şekilde olacaktır:...31.12.2002... YURT İÇİ SATIŞLAR HS... FAİZ GELİRLERİ HS... DÖNEM K/Z HESABI......Gelir hesabının K/Z HS. Devri......31.12.2002... DÖNEM K/Z HESABI... SATILAN MALLARIN MALİYETİ HS.. GENEL YÖNETİM GİDERLERİ HS...Gider hesabının K/Z HS. Devri... 800.000. 700. 528.000. 800.700. 480.000. 48.000.
Bu işleme ait büyük defter kayıtları da öğrendiğimiz şekilde yapılır. Bir çok örnek yapıldığı için tekrar edilmeyecektir. 800.700. 528.000.=272.000. (Alacak kalanı) Dönem K/Z Hesabı 528.000. 800.700. (Alacak kalanı) olduğuna göre işletmenin dönem karını ifade etmektedir. Bu da dönem net karı hesabına devredilmektedir.
SON SON SON SON SON SON SON SON SON BUNDAN SONRA ORMAN İŞLETMELER LETMELERİNDE KULLANILMAKTA OLAN BÜTÇELER D VE DÖNER SERMAYE YÖNETMELY NETMELİĞİ KONULARI İŞLENECEKTİR. SON SON SON SON SON Döner Sermaye yönetmeliy netmeliğinin inin edinilmesi yararlı olacaktır.