Ç NDEK LER KASIM 2009 6 Anlay flpanorama YüzlefliYORUM Tarihî derinlik, bar fl n teminat d r Mustafa Özel Türkiye tarihsel derinli ine do ru yol ald kça, srail in tarihsel yüzeyselli i s r tmaya bafll - yor. Türkiye, Ortado u nun toparlay c gücü olarak temayüz ettikçe, srail yönetimi Filistinliler üzerindeki bask s n fliddetlendiriyor. Türkiye, bölgesinde bar fl n hüküm sürmesini istiyor; srail bunu kendi varl için tehdit say yor. Sayfa 16 10 ÇeviriYORUM Dünya Bas n ndan 12 TopluYORUM Yurtta bar fl, bölgede bar fl YüzlefliYORUM 16 Tarihî derinlik, bar fl n teminat d r Mustafa Özel MEMLEKET HAL 20 Da dan indim ovaya... Yücel Bulut KAPAK MEMLEKET HAL Da dan indim ovaya... Yücel Bulut Kandil den ve Mahmur Kamp ndan bir grup PKK l n n Habur s n r kap s ndan Türkiye ye gelip yetkili makamlara teslim olmalar, karfl lan fl an na iliflkin tüm tart flmalara ra men, Demokratik Aç l m sürecinin devam edece inin iflaretlerini veriyor. Sayfa 20 SRA L YALNIZLAfiIYOR 24 De er eksenli realist d fl politika ve eksen kaymas Nuh Y lmaz 27 Goldstone, ka t üzerinde kalan bir baflka rapor mu? Ali Balc 29 Mescid-i Aksa daki hararet bölgeyi yakabilir! Ahmet Emin Da De er eksenli realist d fl politika ve eksen kaymas Nuh Y lmaz Ne zaman Türkiye- srail iliflkilerinde gerilim ç ksa, d fl bas nda konu eksen de iflimine kilitleniyor. Türkiye nin diplomatik çeflitlendirme ve angajman siyasetini ve de er eksenli realist d fl politika yönelimini ideolojik eksen de- ifltirme gayreti olarak sunmak, daha çok terbiye etme, dayak atma amac tafl yor. Sayfa 24 SöylefliYORUM 32 Ulus-devlet, topluma dar geliyor brahim Kal n Türkiye de yaflanan de iflimi, bu de iflim kapsam nda at lan pratik ad mlar ve bunlar n etkilerini T.C. Baflbakanl k Bafldan flmanl görevini sürdüren Dr. brahim Kal n ile konufltuk. Anlay fl AYLIK S YASET, EKONOM, TOPLUM DERG S KASIM 2009 SAYI 78 S STEM DANIfiMANLIK LTD. fit. ADINA MT YAZ SAH B ABDULHAL K DAMAR GENEL YAYIN YÖNETMEN MUSTAFA ÖZEL SORUMLU YAZI filer MÜDÜRÜ AL PULCU YAYIN YÖNETMEN FAHRETT N ALTUN YAYIN YÖNETMEN YARD. H LAL TURAN ED TÖRLER NEfiE VONA Z. TUBA KOR EBRU AFAT AL ASLAN MÜCAH D EKER MEL KE AKKUfi GÖRSEL YÖNETMEN SAL H PULCU GRAF K UYGULAMA RECEP ÖNDER AYfiE BOYNUKALIN AYfiENUR GÖNEN LLÜSTRASYON EROL POLAT AHMET BAK FOTO RAF CEM L AKGÜL REKLAM GÖKHAN GÖKMEN ABONE CAB R AT K abone@anlayis.net TEKN K HAZIRLIK ANLAYIfi RENK AYRIM ELMA PREPRESS BASKI ELMA BASIM ADRES VEFA CAD. NO. 56 KAT. 3 VEFA- STANBUL TEL 0212. 520 74 74 PBX FAKS 0212. 520 74 00 E-POSTA anlayis@anlayis.net www.anlayis.net Yay mlanan malzemenin bütün haklar Anlay fl a aittir. Kaynak gösterilerek al nt - lanabilir. Yaz lar n sorumlulu u yazarlar na, reklamlar n sorumlulu u ilan sahiplerine aittir. Abonelik Bedeli Y ll k 50 YTL Yurtd fl 50 Avro/80 USD Banka Hesap No: Yap Kredi Bankas Unkapan fib. 300 7900-4 USD 300 7901-2 Avro 66047157 YTL Posta Çeki Hesap No: 1605390 ISSN 1304-1568 4 ANLAYIfi KASIM 2009
Anlay fltürk YE S YASET 38 PKK silahlar nereye b raks n? Taha Özhan 40 DTP aç l mdan yana m? Sezgin Tunç Anlay fldosya ERMEN STAN: HUSUMETTEN NORMALLEfiMEYE 44 Millet-i Sad ka dan Vak fl ya giden yol Murat Yefliltafl 46 Derin husumet ten ortak haf za ya Ceyda Karan 50 Normalleflme sürecinde Ermenistan Fatih Özbay 53 Ermenistan a içeriden bakmak Diran Lokmagözyan 54 Türkiye ile Ermenistan bu f rsat kaç rmamal Markar Esayan Konuflan: Ebru Afat, Hilal Turan 57 Rusya, Kafkasya ve Ermenistan Aç l m Hakan Aksay 70 ktisat umman nda bir Büyükdeniz Sad k Ünay 72 Keynes i aratmayacak bir iktisatç olabilirdi Mustafa Özel 72 Ufku denizleri aflan bir foto rafç : Adnan Büyükdeniz Halit Ömer Camc Anlay fltoplum 74 Sallama din tasavvuruna karfl de iniler hsan Fazl o lu 76 Biyopolitika ve kapitalizm Nazife fiiflman 78 Dünyan n çivisi de il, ayakkab s ç kt Fatma Karab y k Barbaroso lu 80 Türk sinemas ndan Halit Refi geçti: hsan Kabil 82 Karanl ktakiler: Çürümüfl toplumun kenar nda kalanlar Zülküf Oruç 84 Mahyalara dair bir söylem analizi Ali Balc 86 Anlay flk TAP F LM MÜZ K 90 Anlay flkültür SANAT - NETYORUM 92 Ekonomide Gündem Dünya ve Türkiye As l YORUM 95 Islak slak fievket Muamma Toksöz Sallama din tasavvuruna karfl de iniler hsan Fazl o lu Psikolojik Tanr ve din tasavvuru, psikolojik tatmine yarad için ahlâks zl n kayna d r; kolayca ideolojik Tanr ve din tasavvuruna dönüflebilir ve bir y k m makinesi halini alabilir. Sayfa 74 ANKARA HAVASI 60 Alpaslan Yavuz Anlay fltürk YE EKONOM 62 Yeni bir dünyan n efli inde Türkiye brahim Öztürk Anlay fldünya S YASET 64 Dayton sonras Bosna n n gelece i Sevinç Alkan Özcan 66 Nobel neden Obama ya verildi? A. Kemal Bersay Anlay fldünya EKONOM 68 IMF yeniden yap lan yor Nihat Gümüfl PKK silahlar nereye b raks n? Taha Özhan Elinde silah olmayanlar nas l silahs zlanma sürecinin d fl nda de erlendirilmeli ise, silahs zlanma da Kürt meselesinden ba ms z bir flekilde de- erlendirilmelidir. Son tahlilde, ne PKK Kürtçe TV için da a ç km flt r ne de TRT-fiefl PKK y da dan indirecektir. Sayfa 38 Dünyan n çivisi de il, ayakkab s ç kt Fatma Karab y k Barbaroso lu Selçuk Özbek in IMF Baflkan na f rlatt markal ayakkab, hikayeyi eylem den reklam a do ru sürükleyiverdi. Küreselli in pençesi ayn anda herkesi kendi oyununa dâhil etmeyi baflarm flt. Bu durumda en çok h zda rakip tan - mayan ayakkab markas kazanm fl oldu Sayfa 78 KASIM 2009 ANLAYIfi 5
ve ülkelerin, Türk d fl politikas n oluflturan de erler ve ilkeler skalas nda s n fta kalmalar ve kendilerini gelifltirmek istememeleri neticesinde d fl bask ile durumu lehlerine çevirmeye çal flmalar. Ankara n n kendilerine eflit ülke muamelesi yapmas n hazmedemeyen bu çevreler, bu durumu tersine çevirmek için uluslararas iliflkiler ve bas n üzerinden, Türkiye siyasetinin as l fay hatt n oluflturan slamc -laik gerilimini k flk rt yor ve eksen de- ifltirme iddialar ile Türkiye de mevzi kazanmaya çal - fl yorlar. Böylece içeride yaflanacak gerilimle ortaya ç kacak boflluktan nemalanmaya ya da gerilim neticesinde oluflacak yeni durumda (hükümet de iflikli i, darbe, muht - ra vs.) kaybettikleri imtiyazlar n yeniden elde etmeye çal fl yorlar. Kuflkusuz bu çevreler, hedeflerine ulafl ncaya kadar eksen de iflikli i iddialar n sürdüreceklerdir. Ancak unuttuklar bir fley var: Türkiye nin yeni d fl politikas, bir önceki hükümet döneminden devral nm fl birtak m ilkelerin gelifltirilip prati e dökülmesi ile neflvünema buldu; AK Parti döneminde artan ekonomik, siyasi, teknolojik, diplomatik ve askerî güç ile olgunlaflt. Türkiye- srail iliflkilerindeki kriz konusunda TSK-Hükümet mutabakat n sadece hükümetin icraat sanmak, durumu net olarak kavrayamamakt r. Türkiye nin giderek artan maddi a rl n n gerektirdi i diplomatik çeflitlendirme ve angajman siyasetini ideolojik eksen de ifltirme gayreti olarak sunmak, en hafif tabirle mevcut durumu okuyamamaktan kaynaklanmaktad r. Goldstone, ka t üzerinde kalan bir baflka rapor mu? Ali Balc 3N SAN 2009 da Birleflmifl Milletler, 27 Aral k 2008 den 18 Ocak 2009 a kadar süren srail in Gazze ye yönelik operasyonu s ras nda uluslararas insan haklar hukukunun ihlal edilip edilmedi ini araflt rmak üzere bir komisyon oluflturmufltu. Komisyonun bafl nda kendisi de bir Yahudi olan Güney Afrika Anayasa Mahkemesi eski Baflkan Richard Goldstone vard ve bu isim daha önce eski Yugoslavya ve Ruanda için kurulan Uluslararas Ceza Mahkemeleri nin savc l n da yapm flt. Goldstone beraberindekilerle birlikte befl aydan fazla süren araflt rma ve incelemeler sonucunda oluflturdu u komisyon raporunu 15 Eylül 2009 da aç klad. 22 May s-4 Temmuz tarihleri aras nda Gazze de bulunan ve bizzat olay yerinde incelemeler yapan komisyon, farkl kaynaklardan raporlar derleme, kurbanlar ve görgü tan klar yla mülakatlar yapma, olaylar n geçti i yerleri bizzat ziyaret etme, t bbi raporlar gözden geçirme, silah ve cephane kal nt lar n inceleme gibi birçok yöntemle veri toplayarak söz konusu raporu haz rlad. Fakat bu süreçte Tel Aviv in iflbirli ini reddetmesi nedeniyle srailli yetkililerle ve Bat fieria daki Filistin Yönetimi temsilcileriyle görüflme imkan bulamad lar. Bu nedenle raporun büyük ölçüde, srail in düzenledi i operasyonun Gazze deki etkilerini yans tt söylenebilir. Rapor, operasyonu srail hükümeti taraf ndan bilinçli bir flekilde uygulamaya konan Gazze halk na yönelik toplu cezaland rma fleklinde tan ml yor. Operasyon asl nda uzun süreden beri uygulanmakta olan Gazze yi Bat fieria dan ay rma plan na hizmet ediyor. Tam da bu nedenle rapora göre, her ne kadar srail hükümeti operasyonlar n temelde roket sald - r lar na bir tepki oldu u nu aç klasa da, söz konusu ope- KASIM 2009 ANLAYIfi 27
lar sadece düflman de il, ayn zamanda altyap y da hedeflemifltir ve bu da pratikte sivil nüfus anlam na gelmektedir. Dolay s yla rapordan ç kan temel sonuç, srail in yapt operasyon bilinçli bir plan n ürünü ve siviller kasten hedef al nd. Rapordaki dikkat çekici bir baflka ayr nt ise srail in insan haklar ihlallerini soruflturma sisteminde ciddi yap sal problemler oldu u ve Goldstone Raporu, Gazze operasyonunu İsrail hükümeti tarafından bilinçli bir şekilde uygulamaya konan Gazze halkına yönelik toplu cezalandırma şeklinde tanımlıyor ve insan hakları hukukunu ihlal eden İsrail e karşı uluslararası düzeyde bazı kararlar alınmasını öneriyor. rasyon Gazze halk n bir bütün olarak hedef alan bir plan n ürünü. Operasyonun bir toplu cezaland rma oldu- u ve sivil halk hedef ald zaten srailli yetkililerin aç klamalar nda da görülebilir. Buradan hareket eden komisyon, operasyonu uluslararas hukukun ihlali olarak de erlendiriyor ve srail e karfl uluslararas düzeyde baz kararlar al nmas n öneriyor. Fakat raporun en dikkat çekici ve büyük tart flmalara neden olan k sm, srail i operasyonlardan dolay aç kça suçlayan cümleler: srail hükümeti yapt operasyonlar, roket sald r lar na karfl kendisini savunma hakk temelinde verdi i bir tepki olarak tasvir ederken, Komisyon en az ndan k smi ölçüde farkl bir hedefe yani bir bütün olarak Gazze halk na odaklanan bir plan oldu unu düflünmektedir. Söz konusu ifade aç k bir flekilde srail in operasyonlar n meflrulaflt rd argüman ortadan kald rmas aç s ndan önemli. Raporda geçen bir baflka ifade ise flu flekilde: Operasyon- bunun sistemi uluslararas standartlar ile uyumsuz hale getirdi i nin dile getirilmesi. Söz konusu tespit, sorunun çözülmesi noktas nda uluslararas bir güce aç kça davetiye ç kar lmas ba lam nda de erlendirilebilir. srail Cumhurbaflkan fiimon Peres raporu aç klan r aç klanmaz bir tarih maskaral olarak tan mlad. Gerekçe olarak raporun k flk rt c taraf ile kendini savunma hakk n kullanan devlet aras nda bir ayr ma gitmemifl olmas n gösterdi. Daha da ileri giden Peres, raporun terör eylemlerini, cinayet ve ölümlerin devam edip gitmesini meflrulaflt rd n ileri sürdü. Ona göre, komisyonun üyeleri, flayet kendi çocuklar Sderot ta (Gazze ye yak n bir srail kenti) yaflasalard ve her gün devam eden roket sald r lar terörü alt nda olsalard böyle bir raporu kaleme alamazlard. Peres in bu tepkisi srail in her zaman ileri sürdü ü sald r ve operasyon gerekçelerinin tekrar yd. Peres bu argümanlar nda yaln z de ildi; örne in The Washington Times raporu BM teröristlerden yana ç kt bafll alt nda analiz ederken, Forbes dergisi de BM adaletsizli i bafll n kulland. Bütün bunlar Richard Falk un ifadesiyle, dikkati mesaj n kendisinden ziyade mesaj n sahibine ya da baflka yerlere yönelten bir sapt rma siyaseti olarak de erlendirmek mümkün. Öte yandan küresel ölçekteki tepkilere yak ndan bak ld nda daha farkl bir resim ortaya ç k yor. Fransa D fliflleri Bakan Bernard Kouchner, raporu fazlas yla ciddi ve 28 ANLAYIfi KASIM 2009
acilen dikkate al nmas gereken bir durum olarak de erlendirirken, raporun vurgulad orant s z güç kullan m na dikkat çekti. Fransa n n yan s ra ngiltere, sveç ve sviçre gibi Avrupa ülkeleri de raporu destekleyen aç klamalarda bulundular. BM Güvenlik Konseyi geçici üyesi olan Türkiye nin tutumu ise BM nin h zl bir flekilde raporu ele almas yönünde. Fakat bu somut desteklere ra men raporun gelece ini ABD nin rolü belirliyor gibi görünüyor. Örne in ilk aflamada BM nsan Haklar Konseyi nin önüne gelen raporun onaylanmas, ABD nin Filistin delegasyonuna bask yapmas ve ard ndan delegasyonun rapordan deste- ini çekmesi üzerine Mart 2010 a kadar ertelenmiflti. Filistin lideri Mahmud Abbas n gerek iç kamuoyundan gerekse Arap dünyas ndan gelen yo un elefltiriler ve bask lar üzerine yeniden görüflülmesini talep etti i rapor, 15 Ekim de Konsey taraf ndan 25 üyenin onay ile kabul edildi. Karfl oy kullananlar ABD baflta olmak üzere Macaristan, talya, Hollanda, Slovakya ve Ukrayna oldu. Fransa ve ngiltere oylamaya kat lmazken, Belçika ve Japonya gibi ülkeler çekimser oy kulland lar. Lehte oy kullanan ülkeler aras nda Rusya d fl nda nüfuzlu bir ülke bulunmuyor. Bu oylama, yak n gelece e dair ipuçlar tafl mas noktas nda önemli; ancak ABD nin k sa vadede rapora yönelik tavr n de ifltirece ini söylemek zor. Fransa ve ngiltere nin ise aç klama düzleminde srail i elefltirseler de, pratikte rapor lehine bir ad m atmalar n beklemek fazla iyimser olur. Belli fleyleri de ifltirebilmesi için gereken ciddi destekten mahrum olsa da, kalabal k bir propaganda ordusu taraf ndan has ralt edilen, olgular ifade edebilmesi Goldstone Raporu nu de erli k l yor. Art k bir metinler/görüntüler savafl na dönen ve hakl l n metinler/görüntüler üzerinden belirlendi i Filistin- srail sorununda böylesi bir metin/doküman gücü elinde bulundurmayan tarafa söz hakk verdi i için rapor dikkate de er. Mescid-i Aksa daki hararet bölgeyi yakabilir! Ahmet Emin Da EK M ay nda 200 kiflilik bir Yahudi grubun Aksa Camii ne girme ve ibadet yapma çabalar, yeni bir gerilim dalgas n beraberinde getirdi. Bu hamle s ras nda Aksa Camii cemaati ile Yahudi radikaller ve srail polisi aras nda yaflanan çat flma, Filistin sorununun merkezinde duran Kudüs ü ve onun da özünü oluflturan Harem-i fierif üzerine yaflanan nihai hesaplaflmay gündeme tafl d. Temmuz 2008 de Amerika dan Kudüs e gelerek Aksa ya giren diaspora liderlerinden Haham Moshe David Tendler n Art k mabet bölgesine tüm Yahudilerin ziyaret vaktinin geldi i ni ilan eden konuflmas gerilimin start n vermiflti. Tendler n ça r s, iki düzine milletvekili d fl nda srail parlamentosundan da tam destek ald. Vekillerin büyük bölümü (%80 i) Aksa Camii nin ortak kullan m ve içeride Yahudilere ibadet mekan tahsis edilmesi taleplerinin srail in resmî politikas olarak benimsenmesi sürecini bafllatt. Ard ndan birçok sivil toplum kuruluflu A ustos 2008 -den bugüne yaklafl k 300 halka aç k toplant düzenledi. Bu toplant ve gösterilerin ortak temas, 2009 dan itibaren üçüncü mabedin inflas na bafllanmas yd. Ayn dönemde Aksa ya yönelik, 42 si radikal gruplar, 14 ü güvenlik güçleri ve 8 i siyasi flahsiyetler taraf ndan toplam 64 hukuk d fl giriflim ve sald r gerçeklefltirildi. Öncesiyle karfl laflt r ld nda son üç y lda Aksa ya KASIM 2009 ANLAYIfi 29