ÖZEL SEKTÖR. Doğu Marmara Bölgesi AR-GE MERKEZLERİ

Doğu Marmara Bölgesi ÖZEL SEKTÖR AR-GE MERKEZLERİ Genel Görünüm Raporu Mart 2016

Doğu Marmara Özel Sektör Ar-Ge Merkezleri Genel Görünüm Raporu Kocaeli / Mart 2016 T.C. Doğu Marmara Kalkınma Ajansı www.marka.org.tr Hazırlayan Yusuf Gürhan ÖZTAŞ Uzman / Planlama, Programlama ve Koordinasyon Birimi Bu raporun yayın hakları dahil tüm maddi ve gayri maddi hakları; Doğu Marmara Kalkınma Ajansı na aittir. İzin alınmaksızın kısmen ya da tamamen çoğaltılamaz.

İçindekiler 1. GİRİŞ... 3 2. TÜRKİYE DE VE DOĞU MARMARA BÖLGESİ NDE ÖZEL SEKTÖR AR-GE MERKEZLERİNİN GENEL GÖRÜNÜMÜ... 4 3. ULUSAL VE BÖLGESEL STRATEJİ BELGELERİNDE AR-GE VE ÖZEL SEKTÖR AR-GE MERKEZİ HEDEFLERİ... 7 4. TEMEL AR-GE GÖSTERGELERİ- TÜRKİYE, MEVCUT DURUM... 8 5. AR-GE MERKEZİ NEDİR? TASARIM MERKEZİ NEDİR?... 8 6. AR-GE VE TASARIM MERKEZLERİNİN PERSONEL REJİMİ... 9 7. AR-GE MERKEZİ BELGESİ ALABİLMENİN KOŞULLARI... 10 8. AR-GE MERKEZİ BELGESİ VERİLMESİNİN DEĞERLENDİRME SÜRECİ... 10 9. AR-GE VE TASARIM MERKEZLERİNE SAĞLANAN MUAFİYETLER... 10 10. ÖZEL SEKTÖR AR-GE MERKEZLERİ GÖSTERGELERİ... 12 10.1. Faaliyette Olan Ar-Ge Merkezi Sayıları, Türkiye... 12 10.2. Ar-Ge Merkezleri Sektörel Dağılımı, Türkiye... 12 10.3. İlk Beş İl Bazında Ar-Ge Merkezi Sayısı... 13 10.4. Firmaların Menşeine Göre Ar-Ge Merkezi Sayıları... 14 10.5. İl Bazında Doğu Marmara Bölgesi Ar-Ge Merkezleri Dağılımı... 14 10.6. Sektör Bazında Doğu Marmara Bölgesi Ar-Ge Merkezleri Dağılımı... 16 10.7. Ar-Ge Merkezlerinde Çalışan Ar-Ge Personeli Sayıları... 17 10.8. Ar-Ge Merkezlerinde Tamamlanan ve Devam Eden Proje Sayıları... 17 10.9. Kocaeli ili Ar-Ge Merkezlerinin Sektör Bazlı Dağılımı... 18 11. SONUÇ... 20 EK: DOĞU MARMARA BÖLGESİ FAAL ÖZEL SEKTÖR AR-GE MERKEZLERİ DETAY LİSTESİ... 22 1 2 3

Tablolar Tablo 1: Doğu Marmara Özel Sektör Ar-Ge Merkezleri Genel Görünüm Tablosu... 4 Tablo 2: Ar-Ge Merkezlerinin Sektörel Dağılımı, Türkiye... 13 Tablo 3: İlk Beş İl Bazında Ar-Ge Merkezi Sayıları, Türkiye... 13 Tablo 4: Firmaların Menşeine Göre Ar-Ge Merkezi Sayıları... 14 Tablo 5: İl Bazında Doğu Marmara Bölgesi Ar-Ge Merkezleri Dağılımı... 15 Tablo 6: Sektör Bazında Doğu Marmara Bölgesi Ar-Ge Merkezleri Dağılımı... 16 Tablo 7: Ar-Ge Merkezlerinde Çalışan Ar-Ge Personeli Sayıları... 17 Tablo 8: Ar-Ge Merkezlerinde Tamamlanan ve Devam Eden Proje Sayıları, Patent Sayıları... 18 Şekiller Şekil 1: Özel Sektör Ar-Ge Merkezi Sayısı, Türkiye... 12 Şekil 2: Özel Sektör Ar-Ge Merkezi Sayısı, Doğu Marmara Bölgesi ve Türkiye... 14 Şekil 3: Yıllara Göre Kocaeli İli Ar-Ge Merkezi Sayıları... 18 Şekil 4: Kocaeli İli Ar-Ge Merkezlerinin Sektörel Dağılımı... 19 2 2 3

1. GİRİŞ Günümüzde derinleşme süreci devam eden ve çok boyutlu hale gelen küreselleşme olgusu yeni eğilimleri beraberinde getirerek emek yoğun üretim modellerinden bilgi/teknoloji yoğun üretim modellerine geçiş sürecini hızlandırmıştır. Bunun yanı sıra küreselleşen dünyada bilginin, teknolojinin ve ürünlerin hızlı bir şekilde hareket edebilme yeteneğine kavuşması rekabet baskısını ortaya çıkartmıştır. Bilginin önemi ve değeri giderek artmış, yenilikçilik ve farklılık yaratma en önemli rekabet unsurlarından biri haline gelmiştir. Önümüzdeki dönemde, bilim ve teknoloji alanındaki gelişmeler ile bilgiye dayalı üretim, büyümenin temel belirleyici gücü olmaya devam edecektir. Küresel rekabete uyum sağlanabilmesi yolunda Ar-Ge ve yenilikçilik en önemli politika araçları olarak yerini alacaktır. Günümüzde bilgiye sahip olmak, onu kullanarak yönetebilmek kalkınmanın kilit öğesi konumundadır. Ülkemizin rekabetçi konumunu devam ettirebilmesi için özel sektörün verimlilik düzeylerinin yukarıya taşınması, katma değerli üretimin artırılması gerekmektedir. Bu durum, 2014-2018 yıllarını kapsayan Onuncu Kalkınma Planı nda da belirtilerek Ar-Ge ve yenilik politikasının temel amacının yeniliğe dayalı bir ekosistem oluşturularak araştırma sonuçlarının ticarileştirilmesine ve markalaşmış teknoloji yoğun ürünlerle ülkemizin küresel ölçekte yüksek rekabet gücüne erişmesine katkıda bulunmak olduğu ifade edilmiştir. Ülkemiz, ekonomik büyüme modelini temel olarak, üretimde yerli katma değerin yükseltilmesi ve sürdürülebilir üretime imkân veren daha yüksek teknolojili bir ürün desenine geçilmesi amacı üzerine kurgulamaktadır. Bu model uygulamaya geçirilebildiği takdirde; küresel değer zincirinin daha üst basamaklarına çıkılacak, sektör içi verimlilik düzeyleri artacak, rekabet gücü daha yüksek, ithalat bağımlılığı daha düşük ve dünya pazarlarında ihracat payını yükseltebilen bir üretim yapısına ulaşılacaktır. Üretim ve ihracatımızın yüksek katma değerli, rekabetçi ve teknoloji yoğun bir yapıya kavuşması için yapısal bir dönüşüm ihtiyacı bulunmaktadır. Bu dönüşüm, sanayi sektörünün, küresel değer zincirindeki konumu açısından da önem taşımaktadır. Bu modelin hayata geçebilmesi mevcut üretim modellerine yenilikçi bir yaklaşımı zorunlu kılmaktadır. Yenilikçilik ve farklılık yaratabilmek için bilgiye sahip olarak teknoloji geliştirme ve kullanma yeteneğimizi artırmamız gerekmektedir. Özel sektörün Ar-Ge faaliyeti gerçekleştirerek bilgiye dayalı üretim gerçekleştirmesi ve üretimini ticarileştirerek markalaşabilmesi rekabet gücünün ve ekonomik büyümenin devamı için büyük öneme sahiptir. Bu modelin hayata geçirilebilmesi için özellikle özel sektörün Ar-Ge ye yatırım yapması gerekmektedir. Ar-Ge çalışmalarında ana unsur özel sektör olmalıdır. Türkiye de yenilikçilik ekosisteminin geliştirilmesinin uygulama araçlarından biri özel sektör Ar-Ge merkezleridir. Türkiye de bulunan sermaye şirketlerinin organizasyon yapısı içerisinde ayrı bir birim şeklinde örgütlenmiş, devlet tarafından çeşitli teşvik ve muafiyetlerle donatılmış bu birimler gerçekleştirdikleri Ar-Ge faaliyetleriyle mikro düzeyde şirket için verimlilik ve karlılık artışının sağlanmasına makro düzeyde ise ihtiyaç duyulan dönüşümün sağlanmasına katkıda bulunmaktadırlar. Bu açıdan değerlendirildiğinde, Ar-Ge merkezlerinde geliştirilen ürün ve hizmetler bir taraftan firmaya faydaya sağlarken diğer taraftan da ülkemize katkı sağlamaktadır.2016 yılı Ocak ayı itibariyle Ülkemizde 3 2 3

Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından yetkilendirilmiş 239 faal özel sektör Ar-Ge merkezi bulunmakta olup, bu sayının yüzde 17,57 sine tekabül eden 42 özel sektör Ar-Ge merkezi Doğu Marmara Bölgesi nde bulunmaktadır. Ülkemizde gerçekleştirilen Ar-Ge çalışmalarını ve yatırımlarını özendirmek, artırmak ve geliştirmek amacıyla hazırlanan 6676 sayılı Ar-Ge Reform Kanunu 26 Şubat 2016 tarihli ve 29636 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Kanun içerisinde Ar-Ge merkezlerinin niceliğinin ve niteliğinin artırılması ve tasarım merkezlerinin kurularak katma değerin artırılmasına yönelik yenilikler yer almaktadır. Gerçekleştirilen bu yeniliklerin Ar-Ge merkezlerinin sayısında artışı sağlaması ve Ar-Ge merkezleriyle aynı muafiyet ve istinaslara sahip tasarım merkezlerini hayata geçirmesi beklenmektedir. Bu çerçevede Doğu Marmara Bölgesi nin güçlü sanayisi, yenilikçi ve rekabetçi ekosistemi göz önünde bulundurulduğunda Ar-Ge ve Tasarım Merkezleri konusunda öncü bölge olması gerekmektedir. 2. TÜRKİYE DE VE DOĞU MARMARA BÖLGESİ NDE ÖZEL SEKTÖR AR-GE MERKEZLERİNİN GENEL GÖRÜNÜMÜ Tablo 1: Doğu Marmara Özel Sektör Ar-Ge Merkezleri Genel Görünüm Tablosu Doğu Marmara Özel Sektör Ar-Ge Merkezleri Genel Görünüm Tablosu, 31 Ocak 2016 Kocaeli Sakarya Düzce Bolu Yalova Doğu Marmara Türkiye Ar-Ge Merkezi Sayısı 31 5 4 1 1 42 239 Toplam Ar-Ge Merkezi Sayısı İçerisindeki Payı 12,97% 2,09% 1,67% 0,42% 0,42% 17,57% 100% Toplam Ar-Ge Personeli Sayısı 2.488 738 236 69 43 3.574 25.545 Toplam Ar-Ge Personeli Sayısı İçerisindeki Payı 9,74% 2,89% 0,92% 0,27% 0,17% 13,99% 100% Tamamlanan Proje Sayısı 885 158 204 51 51 1.349 7.376 Toplam Tamamlanan Ar-Ge Projeleri 100% İçerisindeki Payı 12,00% 2,14% 2,77% 0,69% 0,69% 18,29% Devam Eden Proje Sayısı 577 120 75 11 21 804 4.657 Toplam Eden Proje Sayısı 100% İçerisindeki Payı 12,39% 2,58% 1,61% 0,24% 0,45% 17,26% Patent (Tescil) 51 38 5 35 0 129 1.041 Toplam Patent (Tescil) Sayısı 100% İçerisindeki Payı 4,90% 3,65% 0,48% 3,36% 0,00% 12,39% Patent (Başvuru) 321 138 5 171 1 636 3.742 Toplam Patent (Başvuru) Sayısı 100% İçerisindeki Payı 8,58% 3,69% 0,13% 4,57% 0,03% 17,00% Kaynak: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Ar-Ge merkezlerinin kurulması konusunda motivasyonu artırıcı ilk önemli değişiklik 18 Haziran 2014 tarihli ve 29034 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan 21 Mayıs 2014 tarihli ve 2014/6400 sayılı Bakanlar Kurulu kararıyla gerçekleştirilmiş ve Ar-Ge merkezlerinin kurulabilmesi için zorunlu olan tam zamanlı eş-değer Ar-Ge personeli istihdamı sayısı 50'den 30'a düşürülmüştür. 2016 tarihli Ar-Ge Reform Kanunuyla Ar-Ge merkezi kurmak için gerekli en az Ar-Ge personeli sayısını sektörel farklılıklar dikkate alınarak 30 dan 15 e düşürme yetkisinin Bakanlar Kuruluna verilmiştir. Bu uygulama ile az sayıda Ar-Ge personeli ile daha nitelikli ve katma değeri yüksek ürünlerin üretilebildiği sektörlerin belirlenerek Ar- 4 2 3

Ge merkezi kurmalarının önünün açılması beklenmektedir. Bakanlar Kurulu nun ilerleyen günlerde; yazılım, ilaç ve tıbbi cihaz, tarım, gıda, biyoteknoloji, bilgi ve iletişim teknolojileri ve diğer yüksek teknolojili sektörlerde kurulacak olan Ar-Ge merkezlerinde çalışacak olan asgari tam zamanlı eş-değer Ar-Ge personeli sayısını düşüreceği mütalaa edilmektedir. Bunun dışında, Ar-Ge Reform Kanunu kapsamında 5746 sayılı Kanunun adı tasarım başlığını da kapsayacak şekilde genişletilmiştir. Ar-Ge Reform Kanunu öncesinde desteklenmeyen tasarım faaliyetleri, gerçekleştirilen değişikle desteklenmeye başlamıştır. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından yetkilendirilecek Tasarım Merkezleri, tıpkı Ar-Ge Merkezleri gibi çeşitli indirim ve muafiyetler yararlanmaya hak kazanmış durumdadır. Bu çerçevede, Doğu Marmara Bölgesi nin Ar-Ge merkezlerine ilave olarak Tasarım Merkezinin de yoğunlaştığı bölge olması için ilave çalışmaların gerçekleştirilmesi gerektiği düşünülmektedir. 2015 yılsonu itibariyle Türkiye de 232 olan Ar-Ge merkezi sayısı, 7 yeni Ar-Ge merkezinin Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından yetkilendirilmesiyle 2016 yılı Ocak ayı sonunda 239 a ulaşmıştır. Bu sayının yüzde 17,57 sine tekabül eden 42 özel sektör Ar-Ge merkezi Doğu Marmara Bölgesi nde bulunmaktadır. Doğu Marmara özel sektör Ar-Ge merkezlerinin yaklaşık yüzde 75 ine tekabül eden 31 tanesi üretim beceri ve tecrübesinin daha gelişmiş olduğu Kocaeli ilinde faaliyet göstermektedir. Bu açıdan Kocaeli Doğu Marmara İlleri içerisinde baskın konumda yer almaktadır. İl genelinde ise Ar-Ge merkezlerinin yoğunlaşma noktası Gebze, Çayırova, Dilovası ve Körfez ilçelerinin içerisinde yer aldığı Gebze Alt Bölgesidir. Gebze Alt Bölgesinde, Türkiye de bulunan özel sektör Ar-Ge merkezleri toplamının yüzde 10 nuna, Doğu Marmara Bölgesi toplamının yüzde 57 sine ve Kocaeli ili toplamının ise yüzde 78 ine tekabül eden 24 özel sektör Ar-Ge merkezi bulunmaktadır. İstanbul ve Bursa illerinden sonra en fazla özel sektör Ar-Ge merkezine sahip olan il Kocaeli dir. Bununla birlikte, Kocaeli ve diğer Doğu Marmara illerinin yapısı düşünüldüğünde daha fazla sayıda Ar-Ge merkezine sahip olunması gerektiği düşünülmektedir. Doğu Marmara Bölgesi ndeki Ar-Ge merkezi artış oranı Türkiye geneli artışından düşüktür. 2014-2015 dönemi değerlendirildiğinde Türkiye genelinde Ar-Ge merkezi sayısında 2015 yılında bir önceki yıla kıyasla yüzde 40,65 artış sağlanmış iken, Doğu Marmara Bölgesi özelinde bu artış oranı yüzde 31,25 seviyesindedir. Doğu Marmara Bölgesi nin Ar-Ge ve inovasyon kapasitesinin artmasına katkı sağlamak üzere Sakarya, Düzce, Bolu ve Yalova illerinde bulunan büyük ölçekli firmaların Ar-Ge merkezi kurması için öncelikli olarak birebir bilgilendirme faaliyetleri gerçekleştirilmelidir. Gebze Alt Bölgesi, sahip olduğu konum avantajı ve üretim-bilgi kapasitesiyle Doğu Marmara Bölgesi nin Ar-Ge ve yenilik odağı niteliğine sahip durumdadır. Alt bölgede yer alan özel sektör Ar-Ge merkezlerinin sahip olduğu birikimi Doğu Marmara Bölgesi genelinde değerlendirebilmek için işbirliği çalışmaları, ortak proje takibi benzeri çalışmalar yürütülmeli, kümelenme ve akıllı ihtisaslaşma sürecinde bu tecrübe ve bilgi yoğun olarak kullanılmalıdır. Diğer taraftan, İstanbul Sanayi Odası nın hazırladığı Türkiye nin 2014 yılı İlk 500 Büyük Sanayi Kuruluşu Listesi içerisinde Kocaeli ilinden 94 firmanın bulunması daha fazla sayıda özel sektör Ar-Ge merkezinin kurulabileceğini işaret etmektedir. Listede yer almayan firmalar da değerlendirildiğinde potansiyelin tam olarak kullanılması amacıyla Kocaeli Sanayi Odası, OSB yönetimleri, Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl 5 2 3

Müdürlüğü, KOSBEG ve üniversiteler ortaklığıyla özel sektör Ar-Ge merkezlerinin kurulumunu yaygınlaştırıcı etkinlikler düzenlenmelidir. Onuncu Kalkınma Planının uygulanabilirliğini ve etkinliğini artırmak amacıyla Kalkınma Bakanlığı nca hazırlanan 25 adet öncelikli dönüşüm programı, 16 Şubat 2015 tarihli ve 2015/3 sayılı Yüksek Planlama Kurulu Kararıyla onaylanarak yürürlüğe girmiştir. Bu kapsamda hazırlanan, Bilişim Vadisi yle doğrudan ilişki kurulabilecek dönüşüm programlarından biri Öncelikli Teknoloji Alanlarında Ticarileştirme Eylem Programı (2014-2018) olup, bu programla, ülke açısından önem taşıyan sektörlerde, uluslararası rekabetçi teknolojik ürün ve markaların ortaya çıkarılması amaçlanmaktadır. Bu programda, 2018 yılında Ar-Ge merkezi belgesi verilen toplam işletme sayısı 225 olarak öngörülmektedir. 2015 yılsonu itibariyle bu hedefin aşılmış olduğu görülmektedir. Hedefin bu denli hızlı aşılmasında Bakanlar Kurulu tarafından 2014 yılında gerçekleştirilen değişikliğin önemli etkisi bulunmaktadır. Türkiye de bulunan özel sektör Ar-Ge merkezlerinde toplam 25.545 Ar-Ge personeli çalışmakta olup, bu sayının yüzde 14 üne tekabül eden 3.574 Ar-Ge personeli Doğu Marmara Bölgesi nde bulunan merkezlerde çalışmaktadır. Otomotiv Yan Sanayi, hem Türkiye hem de Doğu Marmara Bölgesi nde en fazla Ar-Ge merkezine sahip sektördür. Türkiye toplamının yüzde 23 üne tekabül eden 55 merkez ve Bölge toplamının yüzde 31 ine tekabül eden 13 merkez bu sektörde faaliyet göstermektedir. 2015 yılının önemli gündem maddelerinden biri olan otomotiv tasarımı ve mühendisliği konusunda Türkiye de faaliyet gösteren toplam 2 özel sektör Ar-Ge merkezinden biri Kocaeli ili Çayırova ilçesinde yer alan TOSB içerisindedir. Türkiye de 2014 yılında gerçekleşen özel sektör Ar-Ge harcamasının yüzde 65 ini 250 kişiden daha fazla istihdama sahip büyük ölçekli işletmeler gerçekleştirmektedir. 30 ve üzerinde tam zamanlı eş-değer Ar- Ge personeli istihdam etme kapasitesi kısıtlı olan KOBİ ler Ar-Ge merkezi kurmakta zorlanmaktadırlar. Bu durumun bir nebze de olsa bertaraf edilmesi amacıyla Ar-Ge Reform Kanununda bir takım yenilikler getirilmiştir. Bunlardan en önemlisi rekabet öncesi işbirliği modelinin hayata geçirilmesidir. Bu model kapsamında, firmaların yürütecekleri ortak projelerde, projelerin yüzde ellisine kadarlık kısmının geri ödemesiz olarak desteklenmesi öngörülmektedir. KOBİ lerin Ar-Ge ihtiyaçlarının karşılanabilmesi için birden fazla firmanın bir araya gelerek yürütecekleri proje süresince Ar-Ge merkezlerine sağlanan destek ve teşviklerden yararlanmalarını sağlayan bu destek modelinin KOBİ ler tarafından benimsenmesi ve uygulamasının artırılması hedeflenmelidir. Bir diğer yenilik ise sipariş dayalı Ar-Ge ve tasarım faaliyetlerinin de destek kapsamına alınmasına ilişkindir. Bu kapsamda hem sipariş veren KOBİ ve büyük firmalara (%50) hem de sipariş alan Ar-Ge ve Tasarım Merkezlerine (%50) Ar-Ge ve tasarım indirimi sağlanması ve iki oranın da iki katına çıkarılması yetkisinin Bakanlar Kuruluna verilmesi hüküm altına alınmıştır. İlaveten, KOBİ lerin Ar-Ge sürecinde rekabet dışında kalmamaları ve bilgi-becerilerini güncelleyebilmeleri için TÜBİTAK, Kalkınma Ajansı, KOSGEB gibi kuruluşların araştırma ve yenilik programlarına daha fazla başvuruda bulunmaları teşvik edilmelidir. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı verilerine göre, 2016 yılı Ocak ayı sonu itibariyle Türkiye de bulunan özel sektör Ar-Ge merkezlerinde toplam 7.376 proje tamamlanmış olup, bu projelerin yüzde 18.29 una tekabül eden kısmı olan 1.349 proje Doğu Marmara Bölgesi nde yer alan özel sektör Ar-Ge 6 2 3

merkezlerinde tamamlanmıştır. İlaveten, Türkiye de bulunan özel sektör Ar-Ge merkezlerinde toplam 1.041 patent tescili gerçekleştirilmiş olup, bu patentlerin yüzde 12.39 una tekabül eden kısmı olan 129 patent Doğu Marmara Bölgesi nde yer alan Ar-Ge merkezleri tarafından alınmıştır. 3. ULUSAL VE BÖLGESEL STRATEJİ BELGELERİNDE AR-GE VE ÖZEL SEKTÖR AR-GE MERKEZİ HEDEFLERİ Ulusal ve Bölgesel Strateji Belgelerinde Ar-Ge ve Özel Sektör Ar-Ge Merkezi Hedefleri Tablosu Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018): Onuncu Kalkınma Planı Ar-Ge ve yenilik politikasının temel amacı; teknoloji ve yenilik faaliyetlerinin özel sektör odaklı artırılarak faydaya dönüştürülmesine, yeniliğe dayalı bir ekosistem oluşturularak araştırma sonuçlarının ticarileştirilmesine ve markalaşmış teknoloji yoğun ürünlerle ülkemizin küresel ölçekte yüksek rekabet gücüne erişmesine katkıda bulunmaktır. Onuncu Kalkınma Planı 2018 Yılı Hedefleri 2006 2011 2013 2018 Ar-Ge Harcamalarının GSYH ya Oranı (%) 0,60 0,86 0,92 1,80 Ar-Ge Harcamalarında Özel Sektörün Payı (%) 37,0 43,2 46,0 60,0 TZE Cinsinden Ar-Ge Personeli Sayısı 54.444 92.801 100.000 220.000 TZE Cinsinden Araştırmacı Sayısı 42.663 72.109 80.000 176.000 Ar-Ge Personeli İçinde Özel Sektörde İstihdam Edilenlerin Payı (%) 33,1 48,9 52,0 60,0 Kaynak: 2006 ve 2011 yılı verileri TÜİK e aittir. 2013 ve 2018 yılı verileri Onuncu Kalkınma Planı tahminleridir. Öncelikli Teknoloji Alanlarında Ticarileştirme Eylem Programı (2014-2018): Gösterge Adı 2015 2016 2017 2018 Ar-Ge merkezi belgesi verilen işletme sayısı (Kümülatif) 180 195 210 225 Özel sektör Ar-Ge merkezlerinin Ar-Ge harcaması (Kümülatif, cari fiyatlarla milyar TL) 12,5 14,1 16,8 20,0 Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu Ulusal Yenilik Sistemi 2023 Hedefleri: BTYK nın 27 Aralık 2011 tarihinde gerçekleştirilen toplantısında alınan karar aşağıdaki gibidir. Karar Adı: 2011/101 Ulusal Yenilik Sistemi 2023 Yılı Hedefleri 2023 yılı Ar-Ge harcamalarının GSYİH içerisindeki payı (%) 3,00 Özel sektör Ar-Ge harcamalarının GSYİH içerisindeki payı (%) 2,00 Özel sektör Ar-Ge harcamalarının GSYARGEH içerisindeki payı (%) 66,9 TZE araştırmacı başına düşen Ar-Ge harcaması 280 bin TL TZE araştırmacı sayısı 300.000 Özel sektör TZE araştırmacı sayısı 180.000 Özel sektör TZE araştırmacı sayısının toplam araştırmacı sayısındaki oranı 60,0 Türkiye Sanayi Stratejisi (2015-2018): Politika 1: Sanayide teknolojik dönüşüm gerçekleştirilecektir. Yenilikçi Üretim, İstikrarlı Yüksek Büyüme nin gerçekleştirilebilmesi için Türk Sanayi yapısının yüksek teknolojili ürünler üreten bir yapıya dönüşümünün sağlanması gerekmektedir. Bu bağlamda Ar-Ge, firmalarımızın yenilikçi üretim yapmaları için en önemli araçlardan birisi olacaktır. 7 2 3

Doğu Marmara Bölge Planı (2014-2023): 2014-2013 dönemini kapsayan Doğu Marmara Bölge Planı nın temel amaçlarından biri Doğu Marmara Bölgesi nde Yüksek Katma Değerli, Yenilikçi ve Teknoloji Odaklı Ürün ve Hizmetlere Geçilmesidir. Özel Sektör Ar- Ge Merkezlerine İlişkin Uygulama Önerileri RB.7. Ar- Ge merkezi kurulmasının büyük ölçekli firmalar arasında yaygınlaştırılması RB.7. Nitelikli Ar- Ge personelinin bölgede tutulması için özel sektör ve üniversitelerin işbirliği faaliyetlerinde bulunması yer almaktadır. 4. TEMEL AR-GE GÖSTERGELERİ- TÜRKİYE, MEVCUT DURUM Gösterge Adı 2004 2012 2013 2014 Ar-Ge Harcamalarının GSYİH ye oranı, (%) 0,52 0,92 0,95 1,01 Ar-Ge Harcamaları (Cari Fiyatlarla), (Milyar TL) 2,9 13,1 14,8 17,6 Ar-Ge Harcamaları (2015 Yılı Sabit Fiyatlarıyla), (Milyar TL) 5,5 16,6 17,2 18,6 Kişi Başına Düşen GSYİ Ar-Ge Harcaması (SAGP, ABD Doları) 53 164 174 189 Kişi Başına Düşen GSYİ Ar-Ge Harcaması (Yılı İthalat Ağırlıklı 28,5 95,9 101,4 103,6 Ortalama Dolar Kuruyla, ABD Doları) Özel sektör Ar-Ge harcamalarının GSYARGEH içerisindeki payı (%) 24,2 45,1 47,5 49,8 Yüksek Öğretim Sektörü Ar-Ge harcamalarının GSYARGEH 67,9 43,9 42,1 40,5 içerisindeki payı (%) Kamu Sektörü Ar-Ge harcamalarının GSYARGEH içerisindeki payı 8,0 11,0 10,4 9,7 (%) TZE Cinsinden Ar-Ge Personeli Sayısı 40.000 105.000 113.000 115.000 TZE Cinsinden Araştırmacı Sayısı 34.000 82.000 89.000 90.000 Kaynak: TÜİK&TÜBİTAK 5. AR-GE MERKEZİ NEDİR? TASARIM MERKEZİ NEDİR? Ar-Ge merkezi tanımı da Ar-Ge Reform Kanunu çerçevesinde değişiklik geçirmiş ve ilaveten bu kanun kapsamında 5746 sayılı Kanunun adı tasarım başlığını da kapsayacak şekilde genişletilmiştir. Ar-Ge Reform Kanunu öncesinde desteklenmeyen tasarım faaliyetleri, gerçekleştirilen değişikle desteklenmeye başlamıştır. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından yetkilendirilecek Tasarım Merkezleri, tıpkı Ar-Ge Merkezleri gibi çeşitli indirim ve muafiyetler yararlanmaya hak kazanmış durumdadır. 16 Şubat 2016 tarihli ve 6676 sayılı Kanunla değişik 5746 sayılı Kanun kapsamında kurulan, Ar-Ge ve yenilik projelerini veya sözleşme çerçevesinde siparişe dayalı olarak yürütülen Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerini gerçekleştirmek üzere kurulan ve dar mükellef kurumların Türkiye deki işyerleri dahil, kanuni veya iş merkezi Türkiye de bulunan sermaye şirketlerinin; organizasyon yapısı içinde ayrı bir birim şeklinde örgütlenmiş, en az 30 tam zaman eş-değer Ar-Ge personeli istihdam eden, yeterli Ar- Ge birikimi ve yeteneği olan birimler Ar-Ge merkezi olarak adlandırılmaktadır. 2016 tarihli Ar-Ge Reform Kanunu kapsamında Ar-Ge merkezi kurmak için gerekli en az Ar-Ge personeli sayısını sektörel farklılıklar dikkate alınarak 30 dan 15 e düşürme yetkisi Bakanlar Kuruluna verilmiştir. Bu uygulama ile az sayıda Ar-Ge personeli ile daha nitelikli ve katma değeri yüksek ürünlerin üretilebildiği sektörlerin belirlenerek Ar-Ge merkezi kurmalarının önünün açılması beklenmektedir. Bakanlar Kurulu nun ilerleyen günlerde; yazılım, ilaç ve tıbbi cihaz, tarım, gıda, biyoteknoloji, bilgi ve 8 2 3

iletişim teknolojileri ve diğer yüksek teknolojili sektörlerde kurulacak olan Ar-Ge merkezlerinde çalışacak olan asgari tam zamanlı eş-değer Ar-Ge personeli sayısının düşürülmesi beklenmektedir. 6676 sayılı Kanunla 5746 sayılı Kanuna dahil olan bir diğer merkez ise tasarım merkezleridir. Tasarım projelerini veya sözleşme çerçevesinde siparişe dayalı olarak yürütülen tasarım faaliyetlerini gerçekleştirmek üzere kurulan ve dar mükellef kurumların Türkiye deki iş yerleri dâhil, kanuni veya iş merkezi Türkiye de bulunan sermaye şirketlerinin; organizasyon yapısı içinde ayrı bir birim şeklinde örgütlenmiş, münhasıran yurtiçinde tasarım faaliyetlerinde bulunan ve en az on tam zaman eşdeğer tasarım personeli istihdam eden, yeterli tasarım birikimi ve yeteneği olan birimler tasarım merkezleri olarak adlandırılmaktadır. Ar-Ge reform paketi kapsamında, tasarım merkezlerinin desteklenebilmesi için gerekli tanımlar Kanuna eklenerek Ar-Ge Merkezlerine sağlanan destek ve muafiyetlerden tasarım merkezleri de yararlanabilecektir. Ar-Ge Reform Kanunu öncesinde 5746 sayılı Kanun kapsamında bu merkezlere destek sağlanmamakla birlikte; Tasarım Merkezlerinin kurulup desteklenmesi özellikle yerli ürünlerin yurtdışı pazarlara açılması ve rekabet gücünün yükseltilmesi açısından önem arz etmektedir. Tasarım merkezi kurabilmek için gerekli en az on tam zamanlı eş değer tasarım personeli sayısını yarısına kadar indirmeye Bakanlar Kurulu yetkili olup, başvuruların durumuna göre bu yetkinin kullanılabileceği düşünülmektedir. Tasarım projesi; amacı, kapsamı, genel ve teknik tanımı, süresi, bütçesi, özel şartları, diğer kurum, kuruluş, gerçek ve tüzel kişilerce sağlanacak aynî veya nakdî destek tutarları, sonuçta doğacak fikri mülkiyet haklarının paylaşım esasları tespit edilmiş ve tasarım faaliyetlerinin her safhasını belirleyecek mahiyette ve bilimsel esaslar çerçevesinde tasarımcı tarafından yürütülen projeyi ifade etmektedir. 6. AR-GE VE TASARIM MERKEZLERİNİN PERSONEL REJİMİ Ar-Ge merkezinde çalışan rejimi; Araştırmacı, Teknisyen ve Destek Personel olarak 3 sınıflandırmaya tabi tutulmaktadır. Araştırmacı: Ar-Ge faaliyetleri ile yenilik tanımı kapsamındaki projelerde, yeni bilgi, ürün, süreç, yöntem ve sistemlerin tasarım veya oluşturulması ve ilgili projelerin yönetilmesi süreçlerinde yer alan en az lisans mezunu uzmanları, Teknisyen: Meslek lisesi veya meslek yüksekokullarının tasarım, teknik, fen veya sağlık bölümlerinden mezun, teknik bilgi ve deneyim sahibi kişileri, Destek Personeli: Ar-Ge veya tasarım faaliyetlerine katılan veya bu faaliyetlerle doğrudan ilişkili yönetici, teknik eleman, laborant, sekreter, işçi ve benzeri personeli ifade etmektedir. Destek personeli için; 6676 sayılı Ar-Ge Reform Kanunuyla tasarım faaliyetlerinde doğrudan görevli tasarımcı ve teknisyenleri kapsayan tasarım personeli grubu oluşturulmuştur. Bu grup içerisinde yer alan tasarımcının tanımı kanunda aşağıdaki gibi yer almaktadır. Tasarımcı: Tasarım faaliyetleri kapsamındaki projelerin gerçekleştirilmesi ve ilgili projelerin yönetilmesi süreçlerinde yer alan, üniversitelerin; mühendislik, mimarlık veya tasarım ile ilgili 9 2 3

bölümlerinden mezun en az lisans derecesine sahip kişiler ile tasarım alanlarından herhangi birinde en az lisansüstü eğitim derecesine sahip diğer kişileri ifade etmektedir. 7. AR-GE MERKEZİ BELGESİ ALABİLMENİN KOŞULLARI Ar-Ge merkezlerinin Kanun kapsamındaki Ar-Ge faaliyetlerinin yurt içinde gerçekleştirilmesi, İşletmenin; yeterli Ar-Ge yönetimi ile teknolojik varlıklar, Ar-Ge insan kaynakları, fikrî haklar, proje ve bilgi kaynakları yönetim yeteneği ve kapasitesinin bulunması, Ar-Ge merkezlerinin, Ar-Ge ve destek personelinin Ar-Ge merkezinde çalıştığının fiziki kontrolünü yapacak mekanizmalara sahip olması, Ar-Ge merkezlerinin konusu, süresi, bütçesi ve personel ihtiyacı tanımlanmış Ar-Ge ve yenilik program ve projelerinin bulunması, Ar-Ge merkezlerinin ayrı bir birim şeklinde örgütlenmiş ve tek bir yerleşke veya fiziki mekân içinde yer alması, Ar-Ge merkezlerinin, Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanununa göre kurulan teknoloji geliştirme bölgeleri dışında yer alması. 8. AR-GE MERKEZİ BELGESİ VERİLMESİNİN DEĞERLENDİRME SÜRECİ Ar-Ge Merkezi Belgesi başvuru aşamasında ve faaliyet değerlendirme aşamasında konusunda uzman 2 üye akademisyen, 1 üye sektör temsilcisi, 1 üye Maliye Bakanlığı temsilcisi ve 1 üye Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Genel Müdür (veya yardımcısı) den oluşan Değerlendirme ve Denetim Komisyonu oluşturulur ve komisyonun belirlediği akademisyen hakemler denetim görevini yerine getirir. Komisyon üyelerinin kararı doğrultusunda Ar-Ge Merkezi Belgesi verilmesine/devam etmesine karar verilir. Sürecin genel koordinasyonunu Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı sağlamaktadır. 9. AR-GE VE TASARIM MERKEZLERİNE SAĞLANAN MUAFİYETLER Ar-Ge merkezi verilen işletmelerin yapmış olduğu Ar-Ge ve Yenilik projeleri ile ilgili olarak yaptıkları harcamalar için; Ar-Ge İndirimi: Ar-Ge merkezlerinde gerçekleştirilen Ar-Ge ve yenilik harcamalarının tamamı ve o yıl yapılan Ar-Ge ve yenilik harcamasının bir önceki yıla göre artışının yarısı ticari kazancın tespitinde vergi indirimine tabi olur. Gelir Vergisi Stopajı Teşviki: Ar-Ge merkezlerinde, yürütülen Ar-Ge ve yenilik projelerinde, çalışan Ar-Ge ve destek personelinin; bu çalışmaları karşılığında elde ettikleri ücretlerinin doktoralı olanlar için yüzde doksan beşi, yüksek lisanslı olanlar için yüzde doksanı, lisans düzeyinde temel bilimler mezunları için yüzde doksanı, yüksek lisans düzeyinde temel bilimler mezunu için yüzde doksan beşi ve diğerleri için yüzde sekseni gelir vergisinden müstesnadır. Sigorta Primi Desteği: Ar-Ge merkezlerinde çalışan Ar-Ge ve destek personelinin bu çalışmaları karşılığında elde ettikleri ücretleri üzerinden hesaplanan sigorta primi işveren hissesinin yarısı Maliye Bakanlığı bütçesine konulacak ödenekten karşılanır. 10 2 3

Damga Vergisi İstisnası: Bu Kanun kapsamındaki her türlü Ar-Ge ve yenilik faaliyetleri ile ilgili olarak düzenlenen kâğıtlardan damga vergisi alınmaz. Ar-Ge merkezi için yukarıda sayılı geçerli istisna, indirim, teşvik ve destekler tasarım merkezleri için de geçerli olacaktır. Ayrıca, Ar-Ge ve Tasarım Merkezlerinde çalışan personelin, projelerle ilgili dışarıda geçirmeleri gereken sürelerin de muafiyet kapsamına alınarak; bu muafiyet oranının yüzde 100 ü aşmayacak şekilde Bakanlar Kurulu tarafından belirlenmesi Ar-Ge Reform Kanunuyla hüküm altına alınmıştır. Ar-Ge reform paketi öncesi uygulamada, Ar-Ge Merkezleri personelinin projeler kapsamında zorunlu olarak dışarıda geçirmeleri gereken süreler destek kapsamında değerlendirilmemekteydi. Aynı Kanunla, Ar-Ge ve Tasarım Merkezlerinde lisansüstü eğitim yapan personelden, doktora yapan personelin üniversitede ders için geçirecekleri sürelerin 2 yılı ve yüksek lisans yapan personelin üniversitede ders için geçirecekleri sürelerin 1,5 yılının muafiyet kapsamına alınacaktır. Ar-Ge Reform Kanunuyla getirilen bir diğer indirim, siparişe dayalı Ar-Ge ve tasarım faaliyetlerinin de destek kapsamına alınmasına ilişkindir. Bu kapsamda hem sipariş veren KOBİ ve büyük firmalara (%50) hem de sipariş alan Ar-Ge ve Tasarım Merkezlerine (%50) Ar-Ge ve tasarım indirimi sağlanması ve iki oranın da iki katına çıkarılması yetkisinin Bakanlar Kuruluna verilmesi hüküm altına alınmıştır. Üniversite öğretim üyelerinin üniversite-sanayi işbirliğiyle gerçekleştirecekleri projelerden elde edecekleri gelirlerden gelir vergisi kesilmemesi, döner sermaye kesintisinin yüzde 15 ile sınırlandırılması, öğretim üyesine gelirlerin yüzde 85 inin ödenmesi Ar-Ge Reform Kanunu kapsamında getirilen yeniliklerden birisidir. Bu Kanun öncesinde, fakültelere göre değişmekle birlikte öğretim üyelerine elde ettikleri gelirin en fazla yüzde 55 i ödenebilmekteydi. Bu uygulama ile artan motivasyon sayesinde öğretim üyelerinin Ar-Ge ve Tasarım merkezleriyle daha fazla ortak proje yürütebileceği düşünülmektedir. Son olarak, Ar-Ge Reform Kanunuyla 27 Şubat 2003 tarihli ve 4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanunun ilgili bölümlerinde değişiklik gerçekleştirilerek Ar-Ge ve Tasarım Merkezlerinde çalıştırılacak yabancı uyruklu Ar-Ge ve tasarım personelinin istihdamının kolaylaştırılması sağlanmıştır. Bu açılımla; yurtdışından nitelikli Ar-Ge personelinin istihdamı sağlanarak yurtiçindeki Ar-Ge faaliyetlerinin niteliğinin artırılması, yurtdışında yetişmiş nitelikli Ar-Ge personelinin de tersine beyin göçüyle ülkemize kazandırılması ve ülkemizin Ar-Ge ve yenilikte nitelikli işgücünün yetiştirilmesine de katkı yapılması hedeflenmektedir. 11 2 3

10. ÖZEL SEKTÖR AR-GE MERKEZLERİ GÖSTERGELERİ 10.1. Faaliyette Olan Ar-Ge Merkezi Sayıları, Türkiye Türkiye, Ar-Ge ve inovasyon ekosisteminin en önemli aktörlerinden biri özel sektör Ar-Ge merkezleridir. Ar-Ge merkezleri, ulusal hedeflerin gerçekleştirilmesine doğrudan katkı sağlayacak olan katma değerli ürün ve hizmetlere ulaşılması konusunda en önemli araçlardan biri olma özelliğine sahiptir. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı nın 2014 yılı Haziran ayında gerçekleştirdiği düzenlemeyle Ar-Ge merkezlerinin kurulabilmesi için zorunlu olan tam zamanlı eş-değer Ar-Ge personeli istihdamı sayısı 50'den 30'a düşürülmüş ve bu durum özel sektörün Ar-Ge merkezi kurma konusundaki motivasyonunu artırmıştır. 2015 yılı sonu itibariyle Türkiye de toplam 232 özel Ar-Ge merkezi bulunmaktadır. 2016 yılının Ocak ayında ise 7 Ar-Ge merkezinin daha akreditasyonu tamamlanmış ve toplam Ar-Ge merkezi sayısı 239 a ulaşmıştır. 2010 yılından 2015 yılına kurulan Ar-Ge merkezlerinde yaşanan yüzde 232 seviyesindeki artış dikkat çekicidir. İlaveten, 2014-2015 dönemi değerlendirildiğinde Türkiye genelinde Ar-Ge merkezi sayısında 2015 yılında bir önceki yıla kıyasla yüzde 40,65 artış sağlanmıştır. Onuncu Kalkınma Planı nda 2018 yılı için hedeflenen 225 Ar-Ge merkezi sayısının 2015 yılı sonu itibariyle aşılması da Ar-Ge konusunda sektör talebinin güçlü olduğunu göstermektedir. Ar-Ge Reform Kanunu kapsamında 2016-2018 döneminde gerek Ar-Ge merkezi gerekse yetkilendirmesine yönelik özel sektörden çok daha yoğun talep gelmesi beklenmektedir. Şekil 1: Özel Sektör Ar-Ge Merkezi Sayısı, Türkiye 300 Özel Sektör Ar-Ge Merkezi Sayısı, Türkiye, 2016 Ocak 250 200 150 100 50 0 232 239 165 141 119 94 70 51 16 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016/1 Kaynak: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı 10.2. Ar-Ge Merkezleri Sektörel Dağılımı, Türkiye 2016 yılının Ocak ayı itibariyle Türkiye de faal durumda olan 239 Ar-Ge merkezinin yüzde 23 üne tekabül eden 55 i otomotiv yan sanayi sektöründe faaliyet göstermektedir. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı verilerine göre otomotiv ana sanayisinde 15 ve otomotiv tasarım-mühendislik alanında da 2 Ar-Ge merkezi bulunmakta olup, otomotive ilişkin sektörlerde Türkiye toplamının yüzde 30 una tekabül eden 72 Ar-Ge merkezinin faaliyet gösterdiği söylenebilmektedir. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından Ar-Ge merkezi olarak en fazla belgelendirilen ikinci sektör 30 Ar-Ge merkezi sayısıyla bilgi ve iletişim teknolojileri sektörüdür. Teknoloji geliştirme bölgelerinde sektörden faaliyet gösteren firmalara 12 2 3

ilave olarak KOBİ ölçeğinin üzerinde bulunan büyük işletmeler kendi Ar-Ge merkezlerini kurma yoluna gitmektedir. Türkiye genelinde kurulan Ar-Ge merkezlerinin sektörel dağılımına ilişkin tablo aşağıdaki gibidir. Tablo 2: Ar-Ge Merkezlerinin Sektörel Dağılımı, Türkiye Ar-Ge Merkezlerinin Sektörel Dağılımı, Türkiye, 2016 Ocak Sektör Ar-Ge Merkezi Toplam Ar-Ge Merkezi Sayısı Sayısı İçerisindeki Oranı (%) Otomotiv Yan Sanayi 55 23,01% Bilgi ve İletişim Teknolojileri 30 12,55% Kimya-Kozmetik 17 7,11% Savunma Sanayi 16 6,69% Elektrik-Elektronik 15 6,28% Makine ve Teçhizat İmalatı 15 6,28% Otomotiv 15 6,28% İlaç 13 5,44% Dayanıklı Tüketim Malları 12 5,02% Tekstil 12 5,02% Gıda 7 2,93% Demir ve Demir Dışı Metaller 5 2,09% Cam ve Seramik Ürünleri 4 1,67% Enerji 4 1,67% İklimlendirme 4 1,67% Havacılık 3 1,26% Petrol ve Petrol Ürünleri 3 1,26% Bankacılık ve Finans 2 0,84% Mobilya 2 0,84% Otomotiv Tasarımı ve Müh. 2 0,84% Deri Teknolojileri 1 0,42% Perakendecilik 1 0,42% Ulaştırma-Lojistik 1 0,42% Kaynak: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı 10.3. İlk Beş İl Bazında Ar-Ge Merkezi Sayısı Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından yetkilendirilen Ar-Ge merkezlerinin Türkiye genelindeki yoğunlaşma noktası Ar-Ge merkezlerinin yoğunlaşma noktası Marmara Bölgesi dir. Türkiye genelindeki 239 Ar-Ge merkezlerinin yüzde 27,62 sine tekabül eden 66 sı İstanbul da, yüzde 15,90 una tekabül eden 38 i Bursa da ve yüzde 12,97 sine tekabül eden 31 i Kocaeli de bulunmaktadır. Tablo 3: İlk Beş İl Bazında Ar-Ge Merkezi Sayıları, Türkiye İl Ar-Ge Merkezi Sayısı Toplam Ar-Ge Merkezi Sayısı İçerisindeki Oranı (%) 1 İstanbul 66 27,62% 2 Bursa 38 15,90% 3 Kocaeli 31 12,97% 4 Ankara 27 11,30% 5 İzmir 21 8,79% 6 Diğer 56 23,43% Kaynak: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 2016 Ocak 13 2 3

22 27 32 42 42 119 141 165 232 239 10.4. Firmaların Menşeine Göre Ar-Ge Merkezi Sayıları Türkiye genelinde faaliyet göstermekte olan özel sektör Ar-Ge merkezlerine sahip firmaların sermaye yapılarının ağırlıklı olarak yerli sermayeden oluştuğu görülmektedir. Faal durumda olan firmaların yüzde 85 i yerli sermayelidir. Almanya, Ar-Ge merkezine sahip en fazla yabancı sermayeli firmanın menşeinin bulunduğu ülkedir. Tablo 4: Firmaların Menşeine Göre Ar-Ge Merkezi Sayıları Firmaların Menşeine Göre Ar-Ge Merkezi Sayıları, Ocak 2016 Ülke Ar-Ge Merkezi Sayısı Toplam Ar-Ge Merkezi Sayısı İçerisindeki Oranı (%) 1 Türkiye 203 84,94% 2 Almanya 9 3,77% 3 Fransa 5 2,09% 4 İtalya 5 2,09% 5 ABD 3 1,26% 6 G.Kore 3 1,26% 7 Diğer 11 4,60% Kaynak: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı 10.5. İl Bazında Doğu Marmara Bölgesi Ar-Ge Merkezleri Dağılımı 2015 yılsonu itibariyle Türkiye de 232 olan Ar-Ge merkezi sayısı, 7 yeni Ar-Ge merkezinin Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından yetkilendirilmesiyle 2016 yılı Ocak ayı sonunda 239 a ulaşmıştır. Bu sayının yüzde 17,57 sine tekabül eden 42 özel sektör Ar-Ge merkezi Doğu Marmara Bölgesi nde bulunmaktadır. Bununla birlikte, Kocaeli ve diğer Doğu Marmara illerinin yapısı düşünüldüğünde daha fazla sayıda Ar-Ge merkezine sahip olunması gerektiği düşünülmektedir. Yıllar itibariyle bakıldığında Doğu Marmara Bölgesi ndeki Ar-Ge merkezi artış oranı Türkiye geneli artışından düşüktür. 2014-2015 dönemi değerlendirildiğinde Türkiye genelinde Ar-Ge merkezi sayısında 2015 yılında bir önceki yıla kıyasla yüzde 40,65 artış sağlanmış iken, Doğu Marmara Bölgesi özelinde bu artış oranı yüzde 31,25 seviyesindedir. 2012-2015 dönemini kapsayan 4 yıllık süre içerisinde Türkiye geneli Ar-Ge merkezi kurulumunda yüzde 100 artış sağlanmışken, Doğu Marmara Bölgesi özelinde bu artış oranı yüzde 91 seviyesindedir. Şekil 2: Özel Sektör Ar-Ge Merkezi Sayısı, Doğu Marmara Bölgesi ve Türkiye Doğu Marmara Ar-Ge Merkezi Sayısı Türkiye Ar-Ge Merkezi Sayısı 2012 2013 2014 2015 2016/1 Kaynak: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı 14 2 3

Doğu Marmara özel sektör Ar-Ge merkezlerinin yaklaşık yüzde 75 ine tekabül eden 31 tanesi üretim beceri ve tecrübesinin daha gelişmiş olduğu Kocaeli ilinde faaliyet göstermektedir. Bu açıdan Kocaeli Doğu Marmara İlleri içerisinde baskın konumda yer almaktadır. İl genelinde ise Ar-Ge merkezlerinin yoğunlaşma noktası Gebze, Çayırova, Dilovası ve Körfez ilçelerinin içerisinde yer aldığı Gebze Alt Bölgesidir. Gebze Alt Bölgesinde, Türkiye de bulunan özel sektör Ar-Ge merkezleri toplamının yüzde 10 nuna, Doğu Marmara Bölgesi toplamının yüzde 57 sine ve Kocaeli ili toplamının ise yüzde 78 ine tekabül eden 24 özel sektör Ar-Ge merkezi bulunmaktadır. İstanbul ve Bursa illerinden sonra en fazla özel sektör Ar-Ge merkezine sahip olan il Kocaeli dir. Bu durumun ortaya çıkmasında, şüphesiz, Kocaeli ilinin sahip olduğu faal 11 organize sanayi bölgesinin rolü büyüktür. Bununla birlikte, Kocaeli ilinin de mevcut potansiyelini yeterli ölçüde kullanmadığı görülmektedir. Doğu Marmara Bölgesi nin diğer illeri ele alındığında 2016 yılı Ocak ayı itibariyle Sakarya da 5, Düzce de 4, Bolu ve Yalova illerinde 1 er özel sektör Ar-Ge merkezi bulunmaktadır. Sadece Sakarya ilinde faal olan 3 organize sanayi bölgesinde önemli bir kısmı büyük ölçekli olan 100 ün üzerinde firma faaliyet göstermektedir. Firmaların kurum içi verimlilik düzeylerini artırarak rekabet gücünü devam ettirebilmesi için Ar-Ge gerçekleştirmesi gerekmektedir ve başta Sakarya olmak üzere Düzce, Bolu ve Yalova illerinde mevcut görünümden çok daha fazla sayıda Ar-Ge merkezi kurabilecek güce sahiptir. Doğu Marmara Bölgesi nin Ar-Ge ve inovasyon kapasitesinin artmasına katkı sağlamak üzere Sakarya, Düzce, Bolu ve Yalova illerinde bulunan büyük ölçekli firmaların Ar-Ge merkezi kurması için öncelikli olarak birebir bilgilendirme faaliyetleri gerçekleştirilerek Ar-Ge merkezlerine sağlanan avantajlar konusunda bilinirlik artırılmalıdır. Gebze Alt Bölgesi, sahip olduğu konum avantajı ve üretim-bilgi kapasitesiyle Doğu Marmara Bölgesi nin Ar-Ge ve yenilik odağı niteliğine sahip durumdadır. Alt bölgede yer alan özel sektör Ar-Ge merkezlerinin sahip olduğu birikimi Doğu Marmara Bölgesi genelinde değerlendirebilmek için işbirliği çalışmaları, ortak proje takibi benzeri çalışmalar yürütülmeli, kümelenme ve akıllı ihtisaslaşma sürecinde bu tecrübe ve bilgi yoğun olarak kullanılmalıdır. Aynı sektörde faaliyet gösteren firmalardan Ar-Ge merkezine sahip olanların, olmayanlara tecrübelerini aktarabileceği etkinlikler düzenlenmelidir. Tablo 5: İl Bazında Doğu Marmara Bölgesi Ar-Ge Merkezleri Dağılımı Yıl Kocaeli Ar-Ge Merkezi Sayısı Sakarya Ar-Ge Merkezi Sayısı Düzce Ar-Ge Merkezi Sayısı Bolu Ar-Ge Merkezi Sayısı Yalova Ar-Ge Merkezi Sayısı Doğu Marmara Ar- Ge Merkezi Sayısı Türkiye Ar-Ge Merkezi Sayısı 2012 18 2 1 1-22 119 2013 22 2 1 1 1 27 141 2014 25 3 2 1 1 32 165 2015 31 5 4 1 1 42 232 2016/1 31 5 4 1 1 42 239 Kaynak: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı 15 2 3

10.6. Sektör Bazında Doğu Marmara Bölgesi Ar-Ge Merkezleri Dağılımı 2016 yılının Ocak ayı itibariyle Doğu Marmara Bölgesi nde faal durumda olan 42 Ar-Ge merkezinin yüzde 31,95 ine tekabül eden 13 ü otomotiv yan sanayi sektöründe faaliyet göstermektedir. Bu sektörde bulunan Ar-Ge merkezlerinin yüzde 70 i Kocaeli de bulunmaktadır. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı verilerine göre otomotiv ana sanayisinde 3 ve otomotiv tasarım-mühendislik alanında da 1 Ar-Ge merkezi bulunmakta olup, otomotive ilişkin sektörlerde Doğu Marmara Bölgesi toplamının yüzde 41 ine tekabül eden 17 Ar-Ge merkezinin faaliyet gösterdiği söylenebilmektedir. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından Ar-Ge merkezi olarak en fazla belgelendirilen ikinci sektör 7 Ar-Ge merkezi sayısıyla kimya sektörüdür. Ar-Ge merkezlerinin sektörel dağılımında arzu edilen çeşitlilik bulunmakla birlikte, derinlik istenilen seviyede değildir. Doğu Marmara Bölgesi özelinde faal durumda olan Ar-Ge merkezlerinin sektörel dağılımına ilişkin tablo aşağıdaki gibidir. Tablo 6: Sektör Bazında Doğu Marmara Bölgesi Ar-Ge Merkezleri Dağılımı Sektör Kocaeli Sakarya Düzce Bolu Yalova Doğu Yüzde Marmara 1 Otomotiv Yan Sanayi 9 2 2 13 30,95% 2 Kimya 6 1 7 16,66% 3 Otomotiv 2 1 3 7,14% 4 İlaç 2 1 3 7,14% 5 Gıda Sanayi 2 2 4,76% 6 İklimlendirme 2 2 4,76% 7 Makine ve Teçhizat 1 1 2 4,76% 8 Elektrik-Elektronik İmalatı 1 1 2,38% 9 Tekstil 1 1 2,38% 10 Cam ve Seramik 1 1 2,38% Ürünleri 11 Enerji 1 1 2,38% 12 Bankacılık ve Finans 1 1 2,38% 13 Otomotiv Tasarımı ve 1 1 2,38% Mühendislik 14 Petrol ve Petrol 1 1 2,38% Ürünleri 15 Savunma Sanayi 1 1 2,38% 16 Demir ve Demir Dışı 1 1 2,38% Metaller 17 Dayanıklı Tüketim 1 1 2,38% Malları - TOPLAM 31 5 4 1 1 42 100% Kaynak: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı 16 2 3

10.7. Ar-Ge Merkezlerinde Çalışan Ar-Ge Personeli Sayıları Ar-Ge personeli, Ar-Ge faaliyetleri ile yenilik tanımı kapsamındaki projelerde, yeni bilgi, ürün, süreç, yöntem ve sistemlerin tasarım veya oluşturulması ve ilgili projelerin yönetilmesi süreçlerinde yer alan, Ar-Ge veya tasarım faaliyetlerine katılan gelir vergisi stopajı teşvikinden ve sigorta primi desteğinden yararlanabilen personeli ifade etmektedir. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı verilerine göre 2016 yılı Ocak ayı itibariyle Türkiye de faal durumda olan 239 özel sektör Ar-Ge merkezinde toplam 25.545 Ar- Ge personeli istihdam edilmektedir. Doğu Marmara Bölgesi nde bulunan 42 Ar-Ge merkezinde ise bu sayının yüzde 14 üne tekabül eden 3.574 Ar-Ge personeli istihdam edilmektedir. 2016 ve 2017 yıllarında kurulacak olan yeni Ar-Ge ve tasarım merkezleriyle hem Ar-Ge hem de tasarım personeli sayısında önemli artış kaydedilmesi beklenmektedir. Tablo 7: Ar-Ge Merkezlerinde Çalışan Ar-Ge Personeli Sayıları Yıl Ar-Ge Merkezlerinde Çalışan Ar-Ge Personeli Sayıları Kocaeli Sakarya Düzce Bolu Yalova Ar-Ge Ar-Ge Ar-Ge Ar-Ge Ar-Ge Doğu Marmara Personeli Personeli Personeli Personeli Personeli Bölgesi Ar-Ge Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı Personeli Sayısı Türkiye Ar-Ge Personeli Sayısı 2016/1 2.488 738 236 69 43 3.574 25.545 Kaynak: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı 10.8. Ar-Ge Merkezlerinde Tamamlanan ve Devam Eden Proje Sayıları Doğu Marmara Bölgesi nde yer alan Ar-Ge merkezlerinde 31 Ocak 2016 tarihine kadar Kocaeli de 885, Sakarya da 158, Düzce de 204, Bolu da 51, Yalova da 51 olmak üzere toplam 1.349 proje başarıyla tamamlanmış olup, 804 projenin üzerinde çalışmalar devam etmektedir. Aynı dönem aralığında Türkiye özel sektör Ar-Ge merkezleri toplamında 7.376 tamamlanan ve 4.657 üzerinde çalışmaları devam eden proje bulunmaktadır. Türkiye özel sektör Ar-Ge merkezleri genelinde tamamlanan projelerin yaklaşık yüzde 19 unun Bölgemizde yer alan Ar-Ge merkezlerinde gerçekleştirildiği görülmektedir. Bölgemizdeki Ar-Ge merkezleri eliyle tamamlanan projelerin ise yaklaşık yüzde 66 sı Kocaeli ilinde yer alan Ar-Ge merkezleri tarafından gerçekleştirilmiştir. Fikri mülkiyet açısından değerlendirildiğinde, Doğu Marmara Bölgesi nde yer alan Ar-Ge merkezleri tarafından 31 Ocak 2016 tarihine kadar Kocaeli de 51, Sakarya da 38, Düzce de 5 ve Bolu da 35 olmak üzere toplam 129 patent alınmış olup, ilaveten 636 patent başvurusu bulunmaktadır. Aynı dönem aralığında Türkiye özel sektör Ar-Ge merkezleri toplamında 1.041 tescil edilen ve 3.742 başvuru yapılan patent bulunmaktadır. Türkiye özel sektör Ar-Ge merkezleri genelinde tescil edilen patentlerin yüzde 12,39 unun Bölgemizde yer alan Ar-Ge merkezleri tarafından gerçekleştirildiği görülmektedir. Bölgemizdeki Ar-Ge merkezleri eliyle tescil edilen patentlerin ise yaklaşık yüzde 50 si Kocaeli ilinde yer alan Ar-Ge merkezleri tarafından alınmıştır. 17 2 3

Tablo 8: Ar-Ge Merkezlerinde Tamamlanan ve Devam Eden Proje Sayıları, Patent Sayıları Ar-Ge Merkezlerinde Tamamlanan ve Devam Eden Proje Sayıları, Patent Sayıları, Ocak 2016 Devam Tamamlanan Pay Patent Pay Patent Pay İl Pay (%) Eden Proje Proje Sayısı (%) (Tescil) (%) (Başvuru) (%) Sayısı Kocaeli 885 12,00% 577 12,39% 51 4,90% 321 8,58% Sakarya 158 2,14% 120 2,58% 38 3,65% 138 3,69% Düzce 204 2,77% 75 1,61% 5 0,48% 5 0,13% Bolu 51 0,69% 11 0,24% 35 3,36% 171 4,57% Yalova 51 0,69% 21 0,45% 0 0,00% 1 0,03% Doğu Marmara Bölgesi 1.349 18,29% 804 17,26% 129 12,39% 636 17,00% Türkiye 7.376 100% 4.657 100% 1.041 100% 3.742 100% Kaynak: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı 10.9. Kocaeli ili Ar-Ge Merkezlerinin Sektör Bazlı Dağılımı Kocaeli ili, Ar-Ge merkezi sahipliği açısından baskın konumda bulunmaktadır. Doğu Marmara İlleri içerisinde Doğu Marmara özel sektör Ar-Ge merkezlerinin yaklaşık yüzde 75 ine (%73,80) tekabül eden 31 tanesinin üretim beceri ve tecrübesinin daha gelişmiş olduğu Kocaeli ilinde faaliyet göstermektedir. İl genelinde ise Ar-Ge merkezlerinin yoğunlaşma noktası Gebze, Çayırova, Dilovası ve Körfez ilçelerinin içerisinde yer aldığı Gebze Alt Bölgesidir. Gebze Alt Bölgesinde, Türkiye de bulunan özel sektör Ar-Ge merkezleri toplamının yüzde 10 nuna, Doğu Marmara Bölgesi toplamının yüzde 57 sine ve Kocaeli ili toplamının ise yüzde 78 ine tekabül eden 24 özel sektör Ar-Ge merkezi bulunmaktadır. İstanbul ve Bursa illerinden sonra en fazla özel sektör Ar-Ge merkezine sahip olan il Kocaeli dir. Bu durumun ortaya çıkmasında, şüphesiz, Kocaeli ilinin sahip olduğu faal 11 organize sanayi bölgesinin rolü büyüktür. Bununla birlikte, Kocaeli ilinin de mevcut potansiyelini yeterli ölçüde kullanamadığı görülmektedir. Şekil 3: Yıllara Göre Kocaeli İli Ar-Ge Merkezi Sayıları Yıllara Göre Kocaeli İli Ar-Ge Merkezi Sayıları 35 30 25 20 15 10 5 0 31 31 25 22 18 15 11 7 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016/1 Kaynak: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı 18 2 3

2011-2015 dönemini kapsayan 5 yıllık dönemde Kocaeli de bulunan Ar-Ge merkezi sayısındaki artış yüzde 106 seviyesindedir. Türkiye genelinde ise bu artış yüzde 154 seviyesinde olup, Kocaeli artış oranının üzerindedir. 2016 yılının Ocak ayı itibariyle Kocaeli de faal durumda olan 31 Ar-Ge merkezinin yüzde 29 una tekabül eden 9 u otomotiv yan sanayi sektöründe faaliyet göstermektedir. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından Ar-Ge merkezi olarak en fazla belgelendirilen ikinci sektör 6 Ar-Ge merkezi sayısıyla kimya sektörü olup, Kocaeli toplamının yüzde 19 una tekabül etmektedir. Ar-Ge merkezlerinin sektörel dağılımında arzu edilen çeşitlilik bulunmakla birlikte, derinlik istenilen seviyede değildir. Kocaeli nde 14 ayrı sektörde Ar-Ge merkezi tesis edilmiş olmakla birlikte, bu sektörlerde Ar-Ge merkezi sayısının artırılması gerekmektedir. Doğu Marmara Bölgesi özelinde faal durumda olan Ar-Ge merkezlerinin sektörel dağılımına ilişkin tablo aşağıdaki gibidir. Şekil 4: Kocaeli İli Ar-Ge Merkezlerinin Sektörel Dağılımı Cam ve Seramik Ürünleri 3% Enerji 3% Tekstil 3% Otomotiv Tasarımı ve Mühendislik 3% Bankacılık ve Finans 3% Petrol ve Petrol Ürünleri 3% Otomotiv Yan Sanayi 29% Elektrik-Elektronik 3% Makine ve Teçhizat İmalatı 3% İklimlendirme 7% Gıda Sanayi 7% Kaynak: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı İlaç 7% Otomotiv 7% Kimya 19% 19 2 3

11. SONUÇ Ülkemiz, ekonomik büyüme modelini temel olarak, üretimde yerli katma değerin yükseltilmesi ve sürdürülebilir üretime imkân veren daha yüksek teknolojili bir ürün desenine geçilmesi amacı üzerine kurgulamaktadır. Bu model uygulamaya geçirilebildiği takdirde; küresel değer zincirinin daha üst basamaklarına çıkılacak, sektör içi verimlilik düzeyleri artacak, rekabet gücü daha yüksek, ithalat bağımlılığı daha düşük ve dünya pazarlarında ihracat payını yükseltebilen bir üretim yapısına ulaşılacaktır. Bu modelin hayata geçebilmesi mevcut üretim modellerine yenilikçi bir yaklaşımı zorunlu kılmaktadır. Yenilikçilik ve farklılık yaratabilmek için bilgiye sahip olarak teknoloji geliştirme ve kullanma yeteneğimizi artırmamız gerekmektedir. Özel sektörün Ar-Ge faaliyeti gerçekleştirerek bilgiye dayalı üretim gerçekleştirmesi ve üretimini ticarileştirerek markalaşabilmesi rekabet gücünün ve ekonomik büyümenin devamı için büyük öneme sahiptir. Bu modelin hayata geçirilebilmesi için özellikle özel sektörün Ar-Ge ye yatırım yapması gerekmektedir. Ar-Ge çalışmalarında ana unsur özel sektör olmalıdır. Türkiye de, Ar-Ge çalışmalarına ilişkin önemli mesafeler kat etmiştir. Bununla birlikte, küresel ölçekte söz sahibi olabilmek adına Ar-Ge konusuna çok daha fazla yoğunlaşmak gerekmektedir. Türkiye de 2004 yılında yüzde 0,52 olan Ar-Ge harcamalarının Gayri Safi Yurtiçi Hasıla içerisindeki payı 2014 yılında yüzde 1,01 e yükselmiştir. Kişi başına düşen Ar-Ge harcaması da aynı dönemde 53 dolardan 189 dolara ulaşmıştır. İlaveten, 2004 yılında 40.000 olan TZE cinsinden Ar-Ge personeli sayısı 2014 yılında 115.000 e yükselmiştir. Bu olumlu ve önemli bir gelişmedir. Bu gelişmede, Ar-Ge destekleri, teknoloji geliştirme bölgelerindeki gelişmeler ve özel sektörün Ar-Ge merkezi kurmasına yönelik teşvikler etkili olmuştur. Bununla birlikte, OECD 2014 yılı verilerine göre Ar-Ge harcamalarının GSYİH içerisindeki payı Almanya da yüzde 2,84, ABD de yüzde 2,74, Japonya da yüzde 3,58 düzeyindedir. Bu sebeple, özel sektör Ar-Ge çalışmalarının teşvik edilmesi ilaveten firmaların Ar-Ge yatırım faaliyetlerini artırmaları sağlanmalıdır. Mevcut durumda, özel sektör Ar-Ge harcamalarının GSYARGEH içerisinde 2004 yılında yüzde 24,2 olan payı 2014 yılında yüzde 49,8 e yükselmiştir. Bu oran yaklaşık olarak; Almanya da yüzde 65, ABD de yüzde 61 Japonya da yüzde 76 seviyesindedir. Dünya Ekonomik Forumu nun hazırlamış olduğu Küresel Rekabet Raporu 2015-2016 çalışmasında 140 ülkenin değerlendirildiği rekabetçilik gücü sıralamasında ise Türkiye nin 51. Sırada yer aldığı görülmektedir. Küresel rekabet için başta özel sektör olmak üzere Ar-Ge çalışmaları ve harcamalarının artırılmasının gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Ulusal hedeflerimiz de bu yönde olup, 2014-2018 yıllarını kapsayan Onuncu Kalkınma Planı nda, Ar-Ge harcamasının Gayri Safi Yurtiçi Hasıla'ya oranının 2018 yılında yüzde 1,8 e ulaşması ve Ar-Ge harcamalarında özel sektörün payının yüzde 60 a çıkartılması hedeflenmektedir. Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu nun 27 Aralık 2011 tarihli toplantısıyla kararlaştırılan Ulusal Yenilik Sistemi 2023 Hedefleri kapsamında Ar-Ge harcamalarının GSYİH içerisindeki payını %3 seviyesine, özel sektör Ar-Ge harcamalarının GSYARGEH içerisindeki payını yüzde 66,9 seviyesine, tam zamanlı eşdeğer araştırmacı sayısının 280.000 seviyesine ulaşması hedeflenmektedir. Bu hedefleri gerçekleştirilebilmesi için güçlü bir yenilikçilik ekosistemine sahip olunması gerekmektedir. 20 2 3