Eğitim Yolu Rehberi. Anne-Babalar için El Kitabı Bu Eğitim Yolu Rehberi Early Excellence ve Önyargılara bilinçli yaklaşan bir Eğitim ve Öğrenim temelinde hazırlanmıştır. Eğitim Yolu Rehberi Anne-babaları çocuklarının yaşam durumlarının uzmanları olarak kabul eder. Onların eğitim ve öğrenim sürecinde eğitim uzmanları ile birlikte hareket etmelerine destek olur, Anne-babaların hakları, eğitim programları, izleme ve belgeleme sistemleri konularında bilgiler aktarır, Anne-babaları çocuklarının gözlemlerini belgelemeye teşvik eder, Anne-babaların eğitim uzmanları ve öğretmenlerle yapacakları gelişim görüşmelerine hazırlanmalarına destek olur, Anne-babalara eğitim sistemindeki geçişler için tavsiyelerde bulunur, Anne-babaları, çocuklarının gelişimi konusundaki bilgilerini eğitim ve öğrenim kurumlarına aktarmaya teşvik eder, Anne-babaları eğitim ve öğrenim kurumlarındaki faaliyetlere katılmaya cesaretlendirir. Eğitim Yolu Rehberi Anne-Babalar için El Kitabı Eğitim Yolu Rehberi Anne-Babalar için El Kitabı
Giriş Sevgili anneler ve babalar, Çocuklar doğumla birlikte öğrenmeye başlarlar ve bu öğrenme aile içinde başlar. Çocuğunuzun eğitim ve öğrenimi söz konusu olunca annebaba olarak çocuğunuzla ilgili en önemli uzmanlar sizlersiniz. Çocuğunuzu doğduğu andan beri tanımaktasınız, günden güne gelişimini birlikte yaşamaktasınız, onun en çok neleri sevdiğini ve nelerden hiç hoşlanmadığını siz bilirsiniz. Çocuğunuzun yaşamındaki ilk ve daha sonraki adımlarında yanında bulunacaksınız. Çocuğunuz yuvaya 1 başladığında ve ilerde okula gittiğinde eğitmenler ve öğretmenler onun öğrenim yolunda en önemli refakatçileri olacaklardır. Bu eğitmenler ve öğretmenler çocuğunuzun nelere ilgi duyduğunu ve nelerle meşgul olduğunu ne kadar iyi bilirlerse, onun gereksinmelerine yuvada ve okulda ve bir sonraki öğrenim aşamalarında o denli yanıt verebilirler. Son yıllarda yuvalarda ve okullarda kullanılmak üzere bazı gözlemleme araçları geliştirilmiştir, elinizdeki bu kitap ise siz anne ve babalar için düşünülmüştür bu bir Eğitim Yolu Rehberi dir. Çocuğunuzun eğitim yolunun nasıl gelişeceği çok sayıda etmene bağlıdır. Çocukların ortak yanları çoktur, ancak her çocuk eşsiz ve özeldir. Bu nedenle her eğitim gelişimi yeni bir öykü gibidir. Çocuğunuz başrolde olmakla birlikte, sizlerin anne ve baba olarak önemli bir rolünüz vardır. 1 Bu kavram Kindertageseinrichtung, Krippe ve Tagespflegestelle kurumlarını kapsamaktadır. 1
Bütün çocuklarda aynı olan Çocuklar, doğduklarından itibaren öğrenmeye hazırdırlar. Çocukların insanlara, onların konuşmalarına yönelik özel bir ilgileri vardır ve baştan beri meraklıdırlar. Meraklarını giderebilmeleri için bütün çocukları yeterince desteklemek gerekir. Ve çocukların yeniliklerin üzerine gidebilmeye cesaret edebilmeleri için aynı zamanda yeterli korunma ve güvene gereksinimi vardır. Kendilerine güven veren ve aynı zamanda yönlendiren insanlarla bağ kurmaya gereksinimi vardır. Çocukların her yaptığına göz yuman bir eğitim tarzı da, çocukların her yaptığına karışan bir yetiştirme tarzı da onları özgüvensiz ve ne yapacağını bilemez duruma getirir. Çocukların öğrenmesi deneyimlerle başlar. Eşyalar ve insanlarla yaptıkları bu deneyimler, öncelikle duyulara ve vücuda yöneliktir. Bu deneyimlerle çocuklar becerilerini, hayal güçlerini ve kendi dünyalarında nelerin doğru, nelerin yanlış olduğuna dair fikirlerini geliştirirler. Çocuklar kendileri, diğer insanlar ve insanlar arasındaki ilişkiler hakkında edindikleri bilgileri değerlendirerek yaşam ve dünya konusundaki bilgilerini, kendileri ve diğer insanlar hakkındaki görüşlerini geliştirirler. Bu kitapta eğitim ve öğrenim dediğimizde, tüm bu öğrenme süreçlerini kastediyoruz. 2
Giriş Her çocukta özel olan Çocuklar erkek veya kızdır, doğuştan itibaren yapılı veya narindirler, çok saçlı veya saçsızdırlar, çok veya az uyurlar, az veya çok yerler. Çocukların heyecanları ve hareketlilikleri farklıdır, onlar cüretli veya ürkektirler, çabuk veya ihtiyatlıdırlar, gürültülü veya sessizdirler, hızlı veya dikkatlidirler. Çocukların yalnızca dış görünümleri, yeniliklere olan tepkileri farklı değildir, yaşam koşulları da farklıdır: Onlar farklı ailelerin içine doğarlar, kardeşleri vardır veya yoktur, kendileri ile ilgilenen insan sayısı farklıdır. Ailelerde farklı diller konuşulur, değişik dinler ve dünya görüşleri vardır ve çocuk yetiştirme konusunda farklılıklar vardır. Anne-babaların eğitimleri farklıdır, sağlık durumları değişiktir, çocuğun doğumu sırasında ruhsal olarak sağlamdırlar veya mutsuzdurlar, sağlıklıdırlar veya hastadırlar. Aileler farklı koşullar altında yaşamaktadırlar, varlıklı veya yoksul olabilirler, kırsal alanlarda veya kentlerde yaşayabilirler, çevrelerinde kabul görebilirler veya tepki ve dışlanma ile karşı karşıya kalabilirler. Tüm bunlar çocuğun öğrenme yeteneğini ve yuvada ve okulda bağlantı kurmasını ve öğrenme koşullarını etkiler. Çocuklar yuvaya veya okula gitmeden önce aile içinde temel ögeleri öğrenirler. Daha sonra aile ile eğitim kurumları arasında gidip gelirler: Yuvadan ilkokula, ilkokuldan orta dereceli okula gibi. Çocukların yaşamının odak noktasını çoğunlukla eğitim kurumlarından ziyade aile oluşturur. Eğitim yolları aileden başlar ve her sefer aileye döner. Sizler anne-babalar olarak süreklilik ve dayanak oluşturabilirsiniz. Ve aynı zamanda eğitimin farklı aşamalarında ve özellikle eğitim kurumlarındaki geçişlerde sizlere her sefer farklı görevler düşmektedir. Elinizdeki Eğitim Yolu Rehberi size destek olmak amacıyla hazırlanmıştır. Çocuğunuzun orta dereceli okula geçişine kadar olan süreçte sizlere öneriler sunulacaktır. 3
İçerikler: Altı bölüm halinde çocuğunuzun yaşamının her aşaması ve önemli geçişler hakkında bilgiler: Çocuğunuz doğdu Çocuğunuz yuvaya başlıyor Çocuğunuz yuvada Çocuğunuz ilkokula başlıyor Çocuğunuz ilkokulda Çocuğunuz orta dereceli okula geçiyor Çocuğunuzun öğrenme sürecine nasıl destek olabileceğiniz hakkında öneriler; Eğitmenler ve öğretmenlerle nasıl uyumlu bir şekilde çalışabileceğiniz hakkında öneriler; Çocuğunuzun ilgi alanlarını ve güçlü yanlarını tanıyıp öğrenme yollarını anlatabilmeniz için izleme yardımları. Çocuğunuzu izleyerek eğitmenlerle ve öğretmenlerle çocuğunuzun gelişmesi hakkında yapacağınız konuşmalara hazırlanabilirsiniz. Sizin gözlemleriniz çocuğunuzun aile içinde öğrenimi hakkında değerli veriler oluşturur. Bu nedenle bu gözlemleriniz eğitmenler ve öğretmenlerle uyum içinde birlikte çalışmanıza iyi bir temel oluştururlar. Burada çocuğunuzun gelişimine en iyi şekilde destek olabilmek için birlikte ne yapılabileceği konusunda anlaşabilirsiniz. Sizin tuttuğunuz notlar, çektiğiniz fotoğraflar ve sizin çocuğunuzun güçlü yanlarına yönelik gözlemleriniz ileri eğitim aşamalarında yapılması gereken tercihlerde karar vermenize yardımcı olacaktır. Ayrıca ileriki yıllarda, zamanında sizin ve çocuğunuzun nelerle ilgilendiğini tekrar okuyabilirsiniz, çünkü yıllar çabuk akıp gitmektedir. Kitabın sonunda daha ayrıntılı bilgiler ve tavsiye ettiğimiz çocuk kitaplarının bir listesini bulacaksınız. Çocuğunuza eğitim yolunda en iyi dileklerimizi sunar ve sizlerin bu birliktelikte güzel deneyimler edinmenizi dileriz. Sizin Eğitim Yolu Rehberi-Ekibiniz 4
Çocuğunuz doğdu Çocuk insan olmak zorunda değildir, o zaten bir insandır. 1. Çocuğunuz doğdu Şaşılacak bir şey, nihayet doğdu, daha ufacık ama şimdiden kendine has bir insan. Çocuğunuz şimdilik size bağımlıdır. Eğer sağlıklı bir çocuk olarak doğdu ise, bağımsızlaşmak için gerekli olan her şey onda mevcuttur. O, doğduğu andan itibaren öğrenmeye başlar, giderek kendi başına davranmayı öğrenir, giderek daha çok anlar. Bunun önkoşulu çocuğun güvenli bir ortamda öğrenebilmesi ve gelişebilmesidir. Onun korunmaya, güvenilir bir özene ve kendisine yakın insanların sevgisine gereksinimi (Janusz Korczak) vardır. Eğer siz çocuğunuz için varsanız, gereksinmelerini anlarsanız ve duygularını kabullenirseniz, örneğin acıktığı için ağladığında yedirirseniz veya üzüldüğünde teselli ederseniz, o sizinle güvenilir bağlar oluşturur. Buraya çocuğunuzun fotoğrafını yapıştırabilirsiniz. Çocugumuzun adı ve dogum tarihi dogum yeri 5
Çocuğunuzun adının anlamı nedir ve neden bu adı seçtiniz? Çocuğun aile 2 fertleri kimlerdir? Çocuğunuz için neler arzu ediyorsunuz? Çocuğun erkek veya kız olmasının bu anlamda bir etkisi var mı? 2 Aile kavramı bilinegelen anne-baba-çocuk-ailesinden daha kapsamlıdır. Biz, aile dediğimizde çocukların yetiştiği tüm ortamları anlıyoruz. Çocuğun yakın ilişki kurduğu (çocuğa bakan) diğer kişiler de bu anlamda anne-babadır (ebeveyndir). 6
A Çocuğunuz doğdu Çocuğunuzun gelişimi A) Çocuğunuzun gelişimi Her sağlıklı çocuğun gelişme ve öğrenme dürtüsü vardır. Ve her çocuk yalnız kendisine özgü bir tempoda gelişir. Değişik gelişme adımları, örneğin oturmak, emeklemek, ayakta durmak veya koşmak, her çocuğun geçirdiği safhalardır. Ancak, bu safhaların ne zaman gerçekleşeceği çocuktan çocuğa farklıdır. Buna rağmen anne-babalar çok kez kendi kendilerine çocuğun normal gelişip gelişmediğini sorarlar. Diğer çocuklarla karşılaştırmalar, akrabaların veya uzmanların görüşleri, karşılaştırma cetvelleri veya anne-baba rehberleri onları baskı altına almaktadır. Bu baskı bazen o kadar artar ve anne-babayı o denli etkisi altına alır ki, onlar çocuklarının gelişimini doğru izleyemez olurlar. Bu durumda da çocuklarından daha zamanı gelmemiş davranışlar bekleyebilirler. Veya bir sonraki gelişme safhası için gerekli olanı yapamaz olurlar. Sizler burada çocuğunuzun hangi ayda neyi yapması gerektiği konusunda herhangi bir açıklama bulamayacaksınız. Sizleri, çocuğunuza ve onun kendine özgü gelişme sürecine gerekli dikkati ve güveni vermeye teşvik etmek istiyoruz. Eğer çocuğunuzun sağlıklı gelişip gelişmediği konusunda kuşkuya düşecek olursanız, bir uzmanın görüşüne başvurun. 3 Ancak, öncelikle çocuğunuzun sizlere verdiği uyarılara dikkat edin. Çünkü çocuklar bizlere ne zaman yeni bir gelişme adımı atmaya ve yeni bir yetenek geliştirmeye hazır olduklarının sinyalini vereceklerdir. Çocukların bu zaman dilimini algılayabilecek ve ona bu yeni deneyimi yapabilmesine olanak sağlayacak duyarlı insan ilişkilerine gereksinimi vardır. Buraya çocuğunuzun gelişmesinin ilk aşamalarını yazabilirsiniz: 3 Çocuk doktoruna veya önleyici muayenelere (Vorsorgeuntersuchung) gittiğiniz zaman 7
B) Çocuğunuza öğrenirken nasıl destek olabilirsiniz Her çocuk daha doğuştan itibaren aktif ve meraklı bir öğrencidir. Ve, yeni doğmuş bir çocuk için pek çok şey yenidir: Sesler, ışık, eşyalar, insanlar. Tüm bunlar tüm duyuları ile ve tüm vücudu ile araştırılıp incelenmek durumundadır. Eşyaların nasıl olduğu ve nasıl işlediğini anlayabilmek için küçük yaştaki çocuklar bunları ellemek, ağızlarına almak, yerinden oynatmak, bunlarla bir şeyleri denemek zorundadırlar. Hem de bir kere değil, birçok kere. Okşamak, dinlemek, koklamak, tadına bakmak ve görmek suretiyle çocuklar izlenim edinirler ve bir eşyanın özellikleri konusunda bir fikir edinmiş olurlar. İleride bunlarla ilgili sözcükleri öğrenirler ve böylelikle başka insanlarla bunlar hakkında konuşabilirler. Meraklarını giderebilmek ve duyusal deneyimler yapabilmek için çocukların uyarıcı bir çevreye ve kendileri ile konuşan ve böylelikle dünyayı anlamalarına yardımcı olan sevgi dolu insanlara gereksinimleri vardır. Çocuklar meraklarını giderebilmek için çevrelerini araştırmaya başladıklarında kendilerini uzun süre bir olaya yoğunlaştırabilirler. Çocuklar bunun için gayret gösterirler, aynı şeyi birkaç kez denerler ve başarılarına sevinirler. Şöyle ifade edebiliriz: Kendilerini olaya adarlar. Bu yoğun adanmışlık bize çocukların öğrenmeye başlamış olduklarını gösterir. 4 Ancak, çocukların öğrenebilmeleri için kendilerini rahat ve güvenli hissetmeleri gereklidir. Beyin araştırmacılarının bulgularına göre çocuklar korktukları takdirde öğrenememektedirler. Böyle durumlarda çocuklar tutuk ve özgüvensiz olurlar ve yeni bir şey yapmaya cesaret edemezler. Kendilerine, içinde bulundukları konuma ve çevrelerindeki insanlara olan güvenlerini yitirirler. Çevrelerinde sürekli bulunan insanlarla olan ilişkileri sayesinde çocuklar kendi kendilerini tanırlar. Kendisine sürekli hiçbir şey yapamadığı ve her şeyi yanlış yaptığı söylenen bir çocuk kendi kendisinden kuşku duymaya başlar ve cesareti kaybolur. Bir çocuğun kendi kendisine olumlu bakabilmesi için çocuğa olumlu sinyaller verilmesi ve kendisine anlayışla yaklaşılması gereklidir. Bu nasıl gerçekleşebilir? Çocuğunuzun çaba ve gayretlerini övün, duygularını ciddiye alın, onun düşünce ve hayallerine ilgi gösterin, yeni bir şey denemek istediğinde ona cesaret verin, başarısız olduğu durumlarda hoşgörülü davranın. Çocuğunuza şu mesajı verin: Seni olduğun gibi seviyorum. Seni görüyorum ve senin yanındayım, bana güvenebilirsin. Bu bağlamda, onun yaptığı veya söylediğini doğru bulmuyorsanız, bunu da ona anlatmanız gerekir. Bu yoldan da çocuğunuza eğitiminizin temel değer ve yargılarınızı aktarmış olursunuz. Siz çocukken hangi durumlarda kolayca öğrenebildiğinizi hatırlıyor musunuz? Sizin öğrenmenize engel olan ne idi, hatırlıyor musunuz? 4 Leuven angajman ölçeği ni geliştiren Belçikalı erken pedagoji araştırmacısı Ferre Laeever e göre 8
B Çocuğunuz doğdu Çocuğunuza öğrenirken nasıl destek olabilirsiniz Çocuğunuzun öğrenmeye başlaması ile birlikte siz anne-babalar onun en önemli refakatçisi olacaksınız. Çocuğunuza verebileceğiniz en değerli armağan, kendisine zaman ayırmanız ve ilgi göstermeniz olacaktır. Çocuğunuza zaman ayırın. Siz bir şeylerle meşgul olurken çocuğunuzu da buna dâhil edin, örneğin yemek yaparken veya alış verişte onunla konuşun ve ne yaptığınızı ona anlatın. Çocuğunuzu dikkatle izlediğiniz zaman onun ruh halini ve o anda neye ilgi duyduğunu görebilirsiniz. Aşağıdaki belirtilerden çocuğunuzun kendisini iyi hissedip etmediğini görebilirisiniz: Kendini iyi hissetmenin belirtileri Açıklık Rahat olabilmek ve zevk alabilmek Sevinç Özgüven Açıklama Çocuğun yüz ifadesi ve bakışı açıktır. Çevresine ilgi duymaktadır. Çocuk memnun ve rahat bir görünüm vermektedir. Çocuk gülümsemektedir ve coşkuludur. Çocuk yeni bir şeyi denemek istemekte ve başarısızlık onun cesaretini kırmamaktadır. Çocuğun özgüveni vardır. Örnek: Bugün hayvanat bahçesine gittik. Akvaryumun önünde durduğumuzda sen ışıldayan kocaman gözlerinle ve hayretle sayısız renkli balıkları izledin. Çocuk arabasını yerinden oynatmak istediğimde sen hayır, hayır, daha! dedin ve başını salladın. Birlikte uzun zaman balıkları izledik ve ben sana oradaki levhalarda balıklarla ilgili yazılmış olanları anlattım. Çocuğunuzun kendini iyi hissetmesini desteklemek için ona yukarda değindiğimiz olumlu tepkiyi vermelisiniz: Böyle yüksek bir kule yapabilmek için ne kadar çaba sarf ettiğini gördüm! Bunu çok iyi yaptın! Çocuğunuza kendini rahat hissedebileceği ortamlar hazırlayın, örneğin masaj yapın, şarkı söyleyin veya mırıldayın, temiz havada gezmeye çıkın, nükteli sevecen sözler kullanın. Çocuğunuz kendini yoğun olarak bir işe vermiş ise mümkünse onu rahatsız etmeyin, onu ürkütmeyin, tehdit ve ceza uygulamayın. Çocuğunuz daha yanıt verebilecek duruma gelmemiş olsa bile onunla konuşun. Çocuğunuzun tepkilerini izleyin, o zaman onun nelerden hoşlanıp nelerden hoşlanmadığını görebileceksiniz. 9
Aşağıdaki belirtilere göre çocuğunuzun nelere yoğunlaştığını görebilirsiniz: Yoğunlaşmanın belirtileri Yoğunlaşma Dayanıklılık Memnuniyet Yaratıcılık Açıklama Çocuk yaptığı işe yoğunlaşmıştır ve dikkatini dağıtmak zordur. Yüz ifadesi yoğunluk göstermektedir ve vücudu gerilmiştir. Çocuk uzun süre bir işle uğraşmakta veya yaptıklarını tekrarlamaktadır. Yaptığı iş çocuğa neşe vermektedir ve onu başardığında gurur duymaktadır. Çocuk kendi kendine oyunlar icat etmekte ve bunları geliştirmektedir. Örnek: Bugün Çocuk arabasına bağlı olan çıngırağın bağlantısı nasıl açılıp kapandığını keşfettin. Plastik üzengiyi deliğine takmaya çalıştın. Bu zordu, sen gergin bir şekilde küçük parmaklarına baktın, hatta biraz şaşı baktın. Başardığında çatırtılı bir ses duyuldu ve senin yüzün aydınlandı! Sen bunu hemen tekrarlamak istedin, 20 dakika boyunca birkaç kez tekrarladın. Bazen senin ne kadar zorlandığını gördüğümde dayanamadım ve sana yardım ettim. O zaman memnuniyetsizlikle bana baktın, mutlaka kendi başına gerçekleştirmek istiyordun! Çocuklar öğrenme alanların kendileri seçerler. Çocuğunuzun yoğun bir şekilde bir şeyler yapmasına ve öğrenmesine destek olmak istiyorsanız, ona ilham verecek ve keşif etme, deneme ve alıştırma yapma olanağı sağlayacak bir öğrenme alanı sunmanız yararlı olacaktır. Bu bağlamda önemli olan çok sayıda oyuncak sunmak değildir, gerekli olan farklı şeyleri yapabileceği, hayal gücünü ve yaratıcılığını geliştirebileceği malzemeler sağlamaktır. Bu amaçla gündelik eşyalar ve doğal malzemeler uygun olacaktır, örneğin tencereler, çanaklar, bardaklar, kepçeler, kartonlar, çantalar, torbalar, düğmeler, dallar, taşlar, kestane taneleri veya midye kabukları. Günlük yaşam sayısız olanaklar sunmaktadır. Malzemeler çocuğun yaşına uygun olmalıdır: özellikle çocuğun her şeyi ağzı ile incelediği bir dönemde oynarken kullanılan eşyalar çok küçük olmamalıdır ki çocuk onları yutmasın. Çocuğunuza yoğunlaştığı işi başarı ile sona erdirebilmesi için yeterli zaman bırakın. Sonra onunla sakin bir şekilde konuşun veya o anların zevkine varın ve çocuğunuz sizinle konuşuncaya kadar bekleyin. Çocuğunuzun davranışları bazen size garip ve şaşırtıcı gelebilir. Belki siz kendi kendinize çocuğunuz neden belli bir şeyi sürekli tekrarlıyor ve acaba aklından ne geçiyor diye soruyorsunuz. Neden eşyaları bir kutunun içine koyuyor ve kısa süre sonra kutuyu tekrar boşaltıyor? Neden eşyaları kâğıtlara sarıyor? Neden aynı şeyleri sürekli tekrarlıyor? Bunlar, araştıran ve öğrenen çocukların davranış biçimleridir. İsviçreli gelişim psikoloğu Piaget buna Schemata adını vermiştir: Çocuklar bir şeyi daha iyi deneyebilmek ve anlayabilmek amacıyla belirli bir davranış biçimini tekrarlarlar. 10
B Çocuğunuz doğdu Çocuğunuza öğrenirken nasıl destek olabilirsiniz Böylelikle ruhsal öğrenimleri için çok önemli bir adım atmış olurlar: Herhangi bir hareketi birkaç kez tekrarlamaları sonucu bu hareket düşüncelerinde yer eder. Başlangıçta basit olan bu hareketler daha sonra giderek karmaşıklaşır ve bunun sonucu olarak çocuğun düşünme yeteneği de karmaşıklaşır. Aşağıdaki tabloda bu davranış biçimlerine yönelik bazı örnekleri bulacaksınız. 5 Her çocuk öğrenmek için aynı davranış biçimlerini kullanmaz. Belki çocuğunuzun şu anda toplamak ve dağıtmak davranış biçimini uygulamakta olduğunu bilmek, yani on kez oyuncak bloklarını odanın ortasına toplaması sonra da tekrar odanın her yanına dağıtması, sizi rahatlatacaktır. Davranış biçimi Üstte olmak Doldurmak/Aktarmak Sarmak Çizgiler Açıklama Kendisi bir eşyanın üstüne çıkmak veya bir eşyayı başka bir eşyanın üstüne oturtmak. Malzeme veya eşyaları bir kaba doldurmak veya farklı kaplara aktarmak. Eşyaları veya kendi kendisini bir şeyle sarmak veya örtmek. Düz veya dönemeçli çizgiler şeklinde hareket etmek veya kendini ortaya koymak. Örnekler Çocuk, değişik eşyaları bir masanın üstüne koyar veya kendisi bir taburenin üstüne çıkar. Çocuk, bir bardağa su doldurur ve sonra bardaktaki suyu tekrar çanağa döker. Çocuk, eşyaları kağıda sarar veya oyuncak hayvanlarının üstlerini örter. Çocuk, değişik eşyaları sürekli yukarıdan yere atar ve gözleri ile düşüş çizgisini izler. Çocuğunuzun belirli davranış biçimlerini kavradığınız zaman, bu biçimlere uyan başka şeyleri kendisine sunmak suretiyle onun yeni deneyimler kazanmasına ve bu yoldan onun öğrenme sürecine destek olabilirsiniz. Örneğin, çocuğunuz şu sırada doldurma ve aktarma ile meşgul ise, kendisine değişik kaplar (bardak, çanak, şişe) ve değişik malzemeler (su, kum, kestane, bilye, çakıl taşı) sunabilirsiniz. 6 5 Velilerin ve pedagojik uzmanlarının çocuklarını gözlemleyerek birlikte bu şemayı algılamaları önerisi İngiltere de Çocuk ve Aile Merkezlerine dönüştürülmüş olan yuvalarda geliştirilmiştir. Berlin deki Early Excellence Çocuklar ve Aileler İçin Merkez Derneği (www.early-excellence.de) bu planı birkaç yıldır Almanya da uygulamaktadır. Daha ayrıntılı bilgileri Eğitim Yolu Rehberi nin en son bölümünde bulabilirsiniz. 6 Kendini iyi hissetmek, yoğunlaşmak ve gözlemlerinizi not etmek için uygun bir modeli D bölümünde bulabilirsiniz. 11
12 C) Eğitmenlerle iyi bir işbirliği nasıl sağlanır Bu başlık altında aşağıdaki bölümlerde yuva ve okullardaki uzmanlarla birlikte çalışmaya yönelik bilgileri ve önerileri bulacaksınız.
D Çocuğunuz doğdu Sizin gözlemleriniz Kendini iyi hissetmek Kendini iyi hissetmenin belirtileri Açıklık Rahatlamak ve tadını çıkarabilmek Sevinç Özgüven Açıklama Çocuğun yüz ifadesi ve bakışı açıktır. Çocuk, çevresine ilgi duymaktadır. Çocuk memnun ve rahat bir görünüm sunmaktadır. Çocuk gülümsemektedir coşkuludur. Çocuk, yeni bir şeyler denemek istemekte ve başarısızlıklar onun cesaretini kırmamaktadır. Çocuğun kendine güveni vardır. Çocuğunuz hangi durumlarda kendini özellikle iyi hissetmektedir? Bunu nereden anlıyorsunuz? Tarih: 13
Yoğunlaşmak Yoğunlaşmanın belirtileri Konsantrasyon Dayanıklılık Memnuniyet Yaratıcılık Açıklama Çocuğunuz yaptığı işe yoğunlaşmıştır ve dikkatini başka yere çekmek zordur. Çok dikkatli bir yüz ifadesi ve vücudunda yüksek bir gerilim vardır. Çocuk uzun süredir tek bir şeyle meşguldür veya yanı şeyi tekrar etmektedir. Çocuk, yaptığından zevk almaktadır ve yaptığını başardığında gurur duymaktadır. Çocuk yeni oyun türleri icat etmekte veya bunları geliştirmektedir. Çocuğunuz ne zaman veya ne yaparken özellikle yoğunlaşıyor? Tarih: 14
A Çocuğunuz doğdu Çocuğunuzun gelişimi Davraniş biçimleri (Emalar) Biçim Üstte olmak Doldurmak/Aktarmak Sarmak Çizgiler Açıklama Bir eşyanın üstüne çıkmak veya bir eşyayı başka bir eşyanın üstüne oturtmak. Malzeme veya eşyaları bir kaba doldurmak veya farklı kaplara aktarmak. Eşyaları veya kendi kendisini bir şeyle sarmak veya örtmek. Düz veya dönemeçli çizgiler şeklinde hareket etmek veya kendini ortaya koymak. Çocuğunuzda hangi davranış biçimlerini gözlemliyorsunuz? Tarih: 15
16
Çocuğunuz yuvaya başlıyor Sen çocuğa gökkuşağını gösterirken işin bekleyecektir. Ama gökkuşağı senin işini bitirmeni beklemez. (Çin özdeyişi) 2. Çocuğunuz yuvaya başlıyor Yuvaya başlamak hem çocuğunuz, hem de siz anne-babalar için büyük bir adımdır. Şimdiye kadar çocuğunuz sizin eğitim anlayışınızla yetişmiş ve sizin değerlerinizi ve yargılarınızı tanımıştır. O, sizden neyin doğru, neyin yanlış olduğunu öğrenmiştir, örneğin çocukların yetişkinler karşısında nasıl davranmaları gerektiğini. Şimdi yuvada başka yetişkinler, eğitmenler, vardır, belki bu kişilerin eğitim anlayışları sizinkilerden farklıdır. Genelde çocuklar farklı alanlarda farklı kuralların geçerli olmasına tahammül edebilmektedirler. Böylece deneyim alanlarını genişletirler ve farklı gereklilikler ve fikirlerle birlikte yaşama becerilerini sağlamlaştırırlar. Yuvaya gitmenin zaten bir yararı da, burada ailedekine göre yeni ve değişik şeyleri öğrenme olanağının olmasıdır. Ancak, çocuklar aile ve yuvanın birbirilerini ret ettiğini veya birbirleri hakkında olumsuz görüşler taşıdıklarını hissederlerse, bu farklılıklar çocuklar için aşırı bir zorlama oluşturur. Karşılıklı güven ve saygının anahtarı uzlaşmaktır. Bu konuda iki taraf da sorumluluk taşımaktadır. Siz eğitmenlerle iyi ilişkiler kurabilirseniz, farklı düşündüğünüz konuları da onlara rahatça aktarabilirsiniz. Hedef, çocuğunuzun yuvada rahat ettiğine güvenebilmenizdir. Bunun bir gereği de, çocuğunuzun yuvada kendi ailesine saygı gösterildiğini bilmesidir. Bu gerçekleşmezse çocuk burada yanlış yerdeyim sanısına kapılır ve bu belirsizlik onun öğrenimini zorlaştırır. Bu durumda çocuğa destek olunması gereklidir. Burada da çocuğunuzun vereceği sinyallere dikkat ediniz. 17
Çocuğunuzun bu yeni duruma alışabilmesi için ölçülü bir tanıma devresi planlarsanız ona destek olabilirsiniz. Çocuğunuzla yeni gideceği yuvadan neler beklediği üzerine konuşun ve birlikte sevinin. Yuvadaki ilk günlerde çocuğunuza güven verecek, yeni çevresini tanımasına ve eğitmenleri ile çocuk grubuna alışmasına destek olacak kişi siz olacaksınız. Çocuğunuzun bu dönemi daha kolay aşabilmesi için onun özellikle sevdiği bir oyuncak hayvanı veya kumaşı birlikte götürmek, yuvaya gidiş-gelişler için belli kurallar oluşturmak yararlı olabilir. Ölçülü bir alışma süreci sizin için de yuvayı iyice tanıyabilmek ve çocuğunuzla kimlerin ilgilendiğini ve çocuğunuzun kimlerle veya nelerle meşgul olduğunu görebilmeniz açısından yararlı olacaktır. Eğitmenlerin çocuğunuzla iyi ilgilendiğini bilmek sizin de her gün çocuğunuzdan ayrılmanızı kolaylaştıracaktır. İlk uzun süreli ayrılık çocukların ve anne-babaların çoğu için kolay olmamaktadır. Bu dönemin kolay geçebilmesi için yuvalar - örneğin Berlin alışma modeli gibi - alışma dönemine yönelik çeşitli modeller uygulamaktadırlar. 7 Geçiş döneminin ayrıntıları sizinle birlikte belirlenmekte olup, mutlaka çocuğunuzun içsel durumuna göre ayarlanmalıdır. Çocuğunuz eğitmenlerden birisine güvenmeye başladığı ve sizin olmadığınız zamanlarda o eğitmen tarafından teselli edilmeyi istediği zaman alışma devresi sona ermiş olacaktır. Bazen anne-babalar çocuklarını erken yaşta yuvaya vermenin doğru olup olmadığı konusunda kararsızlık içindedirler. Son zamanlarda yapılmış olan araştırmalar uzun süre yuvaya devam edilmesinin çocukların gelişimine olumlu katkıları olabileceğini saptamıştır. Yuvada geçen dönem çocuğunuza ek fırsatlar ve öğrenme olanakları verecektir. Çocuğunuza uygun yuvayı seçebilmek için çevrenizdeki kuruluşlara bakmanız yaralı olacaktır. Aşağıdaki sorular seçim yapmanızda yardımcı olabilir: İlk izleniminiz nasıl? Ortam? Eğitmenler size nasıl davranıyorlar? Çocuğunuzun tepkisi ve davranışı nasıl? Sizin aile kültürünüz kabul görüyor mu? Yazılı bir pedagojik plan var mı? Pedagojik yaklaşım sizin görüşlerinize uygun mu? Donanım ve odaların şekli üzerinizde nasıl bir etki bıraktı? Çocuğunuzun alışma devresi nasıl planlanıyor? Belli özellikler göz önüne alınıyor mu? Sizin de katkınız isteniyor mu (örneğin, yemek pişirmek veya temizlik yapmak)? Anne-babalarla birlikte çalışma konusu nasıl uygulanıyor? Açılış saatleri nasıl? Yıllık kapanma dönemleri var mı ve bu sırada acil bakım uygulanıyor mu? Bir kısmı ücretli 8 ek sunumlar var mı? 7 Berlin de en fazla uygulanan alışma modellerine ilişkin bilgiler ekte verilmiştir (Sayfa 85). 8 Berlin de ek pedagojik sunumlar için ücret alınmasına izin vardır, ancak hiçbir çocuk bu özel sunumlardan yoksun bırakılamaz (Eğitim, Gençlik ve Bilim Senatörlüğü, 17/10678 sayı ve 18.7.2012 tarihli Parlamento belgesi) 18
A Çocuğunuz yuvaya başlıyor Çocuğunuzun gelişimi Buraya çocuğunuzun bir fotoğrafını yapıştırabilirsiniz Belki yuvaya gittiği ilk günün resmini A) Çocuğunuzun gelişimi İkinci yaşam yılının ortalarında çocuğunuzun ağzından ilk doğru sözcükleri duydunuz veya duyacaksınız ve çocuğunuzun giderek daha fazla konuşmasından ve yeni sözcükler öğrenmesinden gurur duyacaksınız. Çocuğunuz da kuşkusuz bu başarısından ve ne isteyip ne istemediğini giderek daha iyi ifade edebildiğinden dolayı gurur duymaktadır, çevresinde konuşulanlara de hevesle kulak vermektedir. Çocuğunuz için en iyi konuşma eğitimi kendisi ile yapılacak günlük konuşmalardır. Bu, kendisi daha konuşmaya başlamamış olsa bile yapılmalıdır. Aynı şekilde parmak oyunları, şarkılar ve (resimli) kitaplar konuşmanın gelişimine destek olmaktadır. Çocuğunuz iki dilli yetişiyor ise, siz kendisi ile en rahat ettiğiniz dilde konuşun. Çok kez iki dilde yetişen kız ve erkek çocuklar biraz daha geç konuşmaya başlarlar ve geçici olarak onların bir en sevdikleri dil olacaktır. Birden fazla dili aynı zamanda öğrenmek çocuğunuz açısından şaşılacak bir başarıdır. Çocuklar genelde bunu yapabilecek durumdadırlar, çünkü beyinde birçok dile yer vardır 9. Sabırlı olunuz. 9 Dil araştırmacısı Gudula List 19
Buraya çocuğunuzun ilk sanat eserlerini veya bir fotoğrafını yapıştırabilirsiniz. Tarih: Çocuğunuz şu sırada ne ile meşgul oluyor? Şu sıralarda kızınız veya oğlunuzla en çok hangi konuları konuşuyorsunuz? Günlük yaşamda hangi ortamlarda çocuğunuzla konuşmaya fırsat oluyor? Buna şarkı söylemek, parmak oyunları ve kitaplara bakmak veya okumak da dâhildir. Çocuğunuz en çok hangi kitaplarla ilgileniyor? O en çok hangi şarkıları dinlemeyi ve söylemeyi seviyor? Çocuğunuz hangi dilleri konuşuyor ve bu dillerde kimlerle konuşuyor? Çocuklar dillere yaratıcı bir şekilde yaklaşırlar ve kendileri sözcükler bulurlar. Buraya çocuğunuzun kendi bulduğu en güzel sözcükleri yazınız: 20
B Çocuğunuz yuvaya başlıyor Çocuğunuzun öğrenmesine nasıl destek olabilirsiniz B) Çocuğunuzun öğrenmesine nasıl destek olabilirsiniz Çocuğun öğrenmesi çok yönlü bir olaydır. 10 Çocuğunuza bu konuda en iyi desteği, kendini iyi hissedeceği ve rahatsız edilmeden o sırada ilgi duyduğu bir şeyleri yapabileceği ve deneyebileceği bir ortam yaratmakla verebilirsiniz. Çocuğunuzun yaptıklarını izlemeye devam edin ve kendisine uygun öğrenim teşvikleri sunun. Örneğin, mevsim sonbahar ise ve çocuğunuz yapraklara ve kestanelere ilgi duyuyor ise, yuvadan veya kütüphaneden bitkiler konulu bir kitap ödünç alabilirsiniz. Eğer hayvanlara ilgi duyuyor ise, birlikte bir çocuk çiftliğine gidebilirsiniz. Tüm diğer öğrenim alanlarını da ilgilendirdiğinden konuşmak tam şu sırada özel bir önem taşımaktadır. Çocuğunuz size bir şeyler anlatmak istiyor ise, ona kulak verin ve sorularını yanıtlayın veya bu yaşta olduğu gibi soruların sonu gelmez gibi ise de birlikte yanıtlar bulmaya çalışın. Öğrenmek aile içinde başlar ve sorular sorulmadan ve bunlara uygun yanıtlar verilmeden öğrenmek mümkün değildir. Arada sırada, özellikle siz sabırsız olmaya başladığınızda, çocuğunuzla nasıl konuştuğunuzu izleyin. Araştırmaların gösterdiğine göre yetişkinler çok kez çocuklara herhangi bir açıklama yapmadan veya neden söylemeden kısa emir cümleleri ile hitap etmekte, bu bağlamda alaylı ifadeler, haksız suçlamalar, mahcup edici sözler, sahte sorular kullanmaktadırlar 11. Yuvaya gitme yaşındaki çocuklar bu tür söylemleri anlayamamaktadırlar, ama yetişkinlerin kendilerinden hoşnut olmadığını algılamaktadırlar. Çocuklara nesnel ve saygılı yanıtlar verildiğinde daha iyi yönlenirler ve bu onlar için daha iyi bir konuşma örneği oluşturur. Çocuğunuza düzenli kitap okumanın - ki günde yarım saat bunun için yeterlidir -onun gelişimini desteklemek ve ileride okuldaki başarısını arttırmak için gerekli olduğunu biliyor muydunuz? Kız ve erkek çocuklara kitap okuyan babalar kadar, kitap okuyan anneler ve yakın çevredeki diğer insanlar da gereklidir. Çocuğunuza kitap okumak nasıl güzel bir maceraya dönüşebilir? Rahatsız edilmeyeceğiniz güzel bir köşeye çekiliniz. Başlangıçta sadece kısa öyküler okuyunuz. Dinlemek yoğunlaşmak demektir ve başlangıçta çocuk bu konuda zorlanabilir. Ona kitap okurken çocuğunuzu buna dâhil edin: Onun kitabın sayfalarını çevirmesini sağlayın, ona öyküye ilişkin sorular sorun, örneğin sence küçük kurbağa gölün bir başından öbür başına yüzmeyi başaracak mı? ve çocuğunuz size soru yöneltirse sevinin. Eğer çocuğunuz istiyorsa sayfaları geriye çevirin Kitabı bir seferde sonuna kadar okumak zorunda değilsiniz ve bazı öyküler yüzüncü kez okunsalar da heyecan vericidirler. Okuduğunuzu mimikleriniz, hareketleriniz ve ses tonunuz ile vurgulayın. Böylelikle öyküler çocuklar için daha ilginç ve heyecan verici hale gelirler. Çocuklar ara sıra kendi istekleri ile de kitaplara bakarlar. Çocuğunuzun kendi kitaplarını koyduğu ve kendi başına alabileceği bir yer var mı? 10 Ek bilgileri 3 cü bölümde bulabilirsiniz. 11 Aslında yanıt almak istemeden sorulmuş olan sorular. (Örneğin, Gene ne yaptın?, Bu da ne, bana söyleyebilir misin? ) 21