Öğretim İlke ve Yöntemleri

Öğretim İlke ve Yöntemleri Editör: Şeref Tan Abdurrahman Kılıç Aynur Pala Behçet Oral Bülent Güven Esin Turan Güllaç Fatma Nur Köksal Gülnur Erciyeş Hale Yetim Hülya Çermik Orhan Akınoğlu Şeref Tan 11. Baskı

Editör: Doç. Dr. Şeref TAN ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİ ISBN 978-9944-919-82-1 Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2015, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır. 1. Baskı: Eylül 2007, Ankara 11. Baskı: Ocak 2015, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül Eroğlu Dizgi-Grafik Tasarım: Gülnur Öcalan Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Şti İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/A Yenimahalle/ANKARA (0312-394 55 90) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 13987 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi 0312 430 67 50-430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24-434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 İnternet: www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net

ÖN SÖZ Bu kitabın temel amacı; öğretmen adaylarımızın ve öğretmenlerimizin, öğretimin planlanması ve uygulanmasıyla ilgili olarak öğretmenlik mesleğinin gereği birtakım temel bilgi ve becerilerini daha üst düzeylere çıkarmaktır. Kitap 11 ünite olarak düzenlenmiştir. Kitapta, öğretim ilke ve yöntemleriyle ilgili temel kavramlar, öğrenme ve öğretim ilkeleri, içeriğin seçimi ve düzenlenmesi, öğretim modelleri, öğrenme stilleri, öğrenme ve öğretim stratejileri, öğretim yöntem ve teknikleri, öğretimin materyalle desteklenmesi, öğretimde verimliliğin arttırılması, öğretimin planlanması, öğretim planları ve öğretmen nitelikleri konuları detaylı olarak ele alınmıştır. Kitapta, örnek sınıf-içi uygulama etkinliklerine olabildiği kadar yer verilmiştir. Böylece okuyacağınız eser daha etkili bir ders kaynağı haline getirilmiştir. Kitabın öğrencilerimize kendilerini sınamaları ve sınavlara hazırlanmaları açısından daha da faydalı olması için, her ünite ile ilgili olarak KPSS de çıkan sorulara örnekler, (ünitelerin çoğunda) çözümleriyle birlikte ünite sonlarında verilmektedir. Ayrıca, bu kitap öğretim ilke ve yöntemleri için bir KPSS el kitabı niteliğindedir. Kitap alanında uzman olan yazarlar tarafından YÖK ün Öğretim İlke ve Yöntemleri dersi için belirlediği kur tanımına uygun olarak hazırlanmıştır. Kitabın hazırlanmasında katkısı olan herkese ve kitabın basımında katkıları olan tüm Pegem Akademi Yayıncılık çalışanlarına çok teşekkür ederim. Kitabın ileriki baskılarının daha kaliteli olabilmesi, bugüne kadar olduğu gibi okurlarımızın değerli önerileriyle sağlanabileceğinden bu konudaki yardımlar bizi mutlu edecektir. Kitabın tüm öğretmen ve öğretmen adaylarımızın kendilerini geliştirmelerine katkıda bulunması dileğiyle... e-posta: sereftan4@yahoo.com Şubat 2015 Editör: Doç. Dr. Şeref TAN

Bölümler ve Yazarları Ünite 1: Öğretim İlke ve Yöntemleriyle İlgili Temel Kavramlar Doç. Dr. Bülent Güven Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Eğitim Fakültesi Ünite 2: Öğretim Hedeflerinin Belirlenmesi Doç. Dr. Şeref Tan Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Ünite 3: Öğretim İçeriğinin Seçimi ve Düzenlenmesi Uzman Fatma Nur Köksal Bilim Uzmanlığı: Eğitim Teknolojileri, İndiana Üniversitesi, ABD Ünite 4: Öğrenme ve Öğretim İlkeleri Yrd. Doç. Dr. Aynur Pala Celal Bayar Üniversitesi Eğitim Fakültesi Ünite 5: Öğretim Kuram ve Modelleri Doç. Dr. Orhan Akınoğlu Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Ünite 6: Öğrenme Stilleri Yrd. Doç. Dr. Hale Yetim Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Ünite 7: Öğretim Yöntem ve Teknikleri Yrd. Doç. Dr. Gülnur Erciyeş İzmir Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Ünite 8: Öğretimin Materyallerle Desteklenmesi Doç. Dr. Şeref Tan Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Ünite 9: Öğretimde Verimlilik Prof. Dr. Behçet Oral Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Ünite 10: Öğretimin Planları Prof. Dr. Abdurrahman Kılıç Düzce Üniversitesi Eğitim Fakültesi Ünite 11: Öğretmen Nitelikleri ve Yeterlikleri Doç. Dr. Hülya Çermik Yrd. Doç. Dr. Esin Turan Güllaç Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi

İÇİNDEKİLER Önsöz... iii Bölümler ve Yazarları... v İçindekiler... vii ÜNİTE 1 ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİYLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR (ss: 1-35) Giriş... 2 Eğitim... 2 İnformal Eğitim... 4 Formal Eğitim... 4 Örgün Eğtim... 5 Yaygın Eğtim... 5 Öğrenme, Öğretim ve Öğretme... 6 Öğrenme... 6 Öğretim ve Öğretme... 7 Öğretimde İlke, Strateji, Yöntem, Teknik ve Araç-Gereç Kavramları... 10 Öğretimde İlke... 10 Strateji... 11 Yöntem ve Teknik... 11 Araç ve Gereç... 12 Öğretim Hizmetinin Niteliğini Artıran Değişkenlerle İlgili Kavramlar... 13 İpucu... 14 Pekiştirme... 14 Katılım... 15 Dönüt... 16 Düzeltme... 16 Program Kavramı... 17 Eğitim Programı... 17 Öğretim Programı... 18 Ders Programı... 19 Örtük Program... 19 Program Geliştirme ve Program Değerlendirme Kavramı... 20 Özet... 22 Ünite Soruları... 23 KPSS Soru Örnekleri ve Çözümleri... 24 Kaynakça... 34

ÜNİTE 2 ÖĞRETİM HEDEFLERİNİN BELİRLENMESİ (ss: 37-77) Öğretim Hedefleri... 38 Hedeflerin Aşamalı Sınıflandırılması... 39 Bilişsel Alan... 39 Duyuşsal Alan... 49 Psiko-motor (Devinişsel) Alan... 54 Aşamalı Sınıflamaya Uygun Hedef ve Davranış Yazılımı... 57 Hedef Yazımında Dikkat Edilecek Bazı Hususlar... 58 Davranış Yazımında Dikkat Edilecek Bazı Hususlar... 60 Öğretim Hedeflerinden Etkin Olarak Faydalanma... 61 Özet... 62 Ünite Soruları... 63 KPSS Soru Örnekleri ve Çözümleri... 64 Kaynakça... 76 ÜNİTE 3 ÖĞRETİM İÇERİĞİNİN SEÇİMİ VE DÜZENLENMESİ (ss: 79-111) Öğretim İçeriğinin Seçimi ve Düzenlenmesi... 81 Disiplinler ve İçerik... 82 Disiplinler ve Çekinceler... 83 İçerik Seçimi... 85 İçerik Seçimiyle İlgili Ölçütler (Ornstein ve Hunkins, 1998)... 86 İçerik Seçerken Cevaplanması Gereken Sorular... 88 İçerik Seçimi İçin Metotlar... 88 Literatür Taraması Yapma... 89 Konu Uzmanlarına Başvurma... 89 İçeriğin Sorumlular Tarafından Belirlenmesi... 90 İhtiyaç Analizi Yapma... 91 İçeriğin Düzenlenmesi... 91 İçerik Düzenlenirken Dikkat Edilecek Hususlar... 92 İçerikte Kapsam... 93 İçerikte Sıralama... 94 İçerikte Devamlılık... 95 İçerikte Denge... 95 İçerik ve Öğretim Süreci... 96 Özet... 97 Ünite Soruları... 99 KPSS Soru Örnekleri ve Çözümleri... 100 Kaynakça... 111 viii

ÜNİTE 4 ÖĞRENME VE ÖĞRETİM İLKELERİ (ss: 113-139) Giriş... 114 Konu Alan Bilgisi... 114 Pedagojik Bilgi ve Beceriler... 115 Öğretmen Deneyimi... 115 Sağlıklı Öğretmen-Öğrenci Etkileşim ve İletişimi... 115 Yüksek Beklenti... 116 İşbirliği Ortamı... 116 Hazır Bulunuşluk... 117 Öğretim Etkinliklerini Öğrenci İlgilerine Dayandırma... 118 Motivasyon... 118 Dersin Hedeflerinden Haberdar Etme... 118 Aktif Katılım... 119 Öğrenci Sorumluluğu... 119 Anlamlı Materyal... 120 Dönüt... 120 Ekonomiklik... 121 Fazla Duyu Organına Hitap Etme... 121 Zengin Konu İçeriği... 122 Özel İletişimde Güvenlik... 122 Teknolojinin Kullanımı... 122 Anlamlı Tekrar... 123 İpuçları... 123 Pekiştireçler... 123 Aşamalılık... 124 Mantık... 125 Uygulama Fırsatları... 125 Değerlendirme... 126 Özet... 128 Ünite Soruları... 128 KPSS Soru Örnekleri ve Çözümleri... 129 Kaynakça... 138 ÜNİTE 5 ÖĞRETİM KURAM VE MODELLERİ (ss: 141-194) Giriş... 143 Okulda Öğrenme Modeli (Carroll)... 143 Yetenek... 143 Öğretimden Yararlanma Yeteneği... 144 Sabır/Sebat... 144 Fırsat... 144 Öğretimin Niteliği... 144 Tam Öğrenme Modeli (Bloom)... 144 Öğrenci Nitelikleri... 145 Öğretim Hizmetlerinin Niteliği... 146 Öğrenme Ürünleri... 148 Tam Öğrenme Modelinin Uygulanışı... 148 ix

Öğretim Durumları Modeli (Gagne)... 149 Çoklu Zekâ Kuramı (Gardner)... 151 Çoklu Zekâ Kuramı Hangi Temellere Dayanır?... 152 Çoklu Zekâlar ve Öğrenme Yolları... 153 Sözel-Dilsel zekâ... 153 Mantıksal-Matematiksel Zekâ... 153 Görsel-Mekânsal-Uzamsal Zekâ... 153 Bedensel-Kinestetik Zekâ... 154 Müziksel-Ritmik Zekâ... 154 Sosyal-Kişilerarası Zekâ... 154 Kişisel-Öze Dönük Zekâ... 154 Doğa Zekâsı... 154 Dersleri Çoklu Zekâ Kuramına Göre Planlarken Dikkat Edilmesi Gereken Temel Noktalar... 155 Çoklu Zekâyı Sınıfta Uygulama ve Modeller... 155 Önerilen Çoklu Zekâ Uygulama Aşamaları... 156 Çoklu Zekâ Kuramının Avantajları... 156 Çoklu Zekâ Kuramının Sınırlılıkları... 157 Çoklu Zekâ Kuramında Ölçme ve Değerlendirme... 157 Yapılandırmacılık (Piaget, Vygotsky)... 158 Beyin Temelli Öğrenme (Caine and Caine)... 163 Beyne Dayalı Öğrenmenin 12 Temel İlkesi... 164 Probleme Dayalı Öğrenme (Dewey)... 165 Probleme Dayalı Öğrenmenin Temel Adımları... 166 İşbirlikli Öğrenme (Vygotsky)... 169 İşbirliği İçin Gerekli Şartlar... 169 İşbirliğine Dayalı Öğretim Teknikleri... 170 Özet... 173 Ünite Soruları... 175 KPSS Soru Örnekleri ve Çözümleri... 176 Kaynakça... 194 ÜNİTE 6 ÖĞRENME STİLLERİ (ss: 195-260) Giriş... 196 Öğrenme Stilleri ve Tanımları... 198 Görsel/İşitsel/Kinestetik Öğrenme Stilleri... 203 Herrmann ın Beyin Üstünlük Ölçeği... 206 David Kolb un Deneyimsel Öğrenme Teorisi ve Öğrenme Stilleri Modeli... 207 Honey ve Mumford un Öğrenme Stilleri... 216 Myers-Brigs Tip Göstergesi... 219 Filder-Silverman ın Öğrenme Stili Modeli... 224 Dunn ve Dunn ın Öğrenme Stili Modeli... 228 Öğrenme Stilleri Konusunda Öğrencilere Öneriler... 233 Öğrenme Stilleri Konusunda Öğretmenlere Öneriler... 233 Özet... 234 Ünite Soruları... 235 KPSS Soru Örnekleri ve Çözümleri... 236 Kaynakça... 258 x

ÜNİTE 7 ÖĞRETİM YÖNTEM VE TEKNİKLERİ (ss: 261-371) Giriş... 263 Öğretimde Strateji, Yöntem ve Teknik İlişkisi... 264 Öğretim Stratejileri... 265 Sunuş Yolu ile Öğretim Stratejisi... 265 Buluş Yolu ile Öğretim Stratejisi... 268 Araştırma-İnceleme Yolu ile Öğretim Stratejisi... 270 Öğretim Yöntem ve Teknikleri... 273 Yöntem Seçimini Etkileyen Faktörler... 273 Öğretim Yöntemleri... 274 Anlatım Yöntemi... 275 Etkileşimli Anlatım... 277 Tartışma... 277 Sempozyum... 279 Panel... 279 Zıt Panel... 279 Münazara... 279 Forum... 280 Seminer... 280 Örnek Olay İncelemesi... 281 Problem-Çözme... 283 Proje Temelli Öğretim... 286 İşbirliğine Dayalı Öğrenme... 287 Gösterip Yaptırma... 291 Karşılıklı Öğretim... 292 Grupla Öğretim Yöntem ve Teknikleri... 297 Soru Cevap... 297 Rol Oynama... 302 Drama Yöntemi... 304 Yaratıcı Drama... 306 Benzetim Tekniği (Simülasyon)... 307 Beyin Fırtınası... 309 Mikro Öğretim Yöntemi... 310 Altı Şapkalı Düşünme... 311 Deney... 313 Bireysel Öğretim Teknikleri... 314 Bireyselleştirilmiş Öğretim... 314 Programlı Öğretim... 315 Bilgisayar Destekli Öğretim... 316 Sınıf Dışı Öğretim Teknikleri... 317 Gözlem Gezisi... 317 Görüşme... 318 Sergi... 319 Nitelikli Öğretmen... 320 Özet... 326 Ünite Soruları... 328 KPSS Soru Örnekleri ve Çözümleri... 330 Kaynakça... 370 xi

ÜNİTE 8 ÖĞRETİMİN MATERYALLERLE DESTEKLENMESİ (ss: 373-413) Öğretimin Materyalle Desteklenmesi... 374 Öğretimde Araç Gereç Kullanımının Sağlayacağı Faydalar... 378 Öğretim Sürecinde Kullanılabilecek Temel Materyaller... 380 Ders Kitabı... 380 Ünite Dergileri, Hikâye Kitapları... 381 Gösterim tahtaları... 381 Öğretmen ve Öğrenci İşbirliğiyle Hazırlanan Basit Materyaller... 383 Gruba Özgün ve Güncel Materyaller Hazırlama... 384 Zihin Haritaları, Kavram Haritaları ve Bilgi Haritaları... 386 Bulmacalar... 388 Grafikler... 393 Gerçek Nesne ve Modeller... 393 Görsel İşitsel Araçlar... 394 Video ve Televizyon... 394 Bilgisayar ve Öğretimsel Yazılım Programları... 394 Öğretim Kuram ve Modellerinde Materyal Kullanmanın Önemi... 395 Öğretimin Etkililiğini Arttırmada Materyal Kullanımı... 399 Özet... 400 Ünite Soruları... 400 KPSS Soru Örnekleri ve Çözümleri... 401 Kaynakça... 412 ÜNİTE 9 ÖĞRETİMDE VERİMLİLİK (ss: 415-448) Giriş... 416 Öğrenme Niteliğini Belirleyen Değişkenler... 417 Öğrenci Nitelikleri... 417 Öğretim Hizmeti Niteliği... 421 Öğretim Yönetimi... 426 Öğretim Etkinliklerini Planlama... 426 Etkili İletişim... 427 Güdülenme... 429 Öğretimin Değerlendirilmesi... 430 Özet... 432 Ünite Soruları... 433 KPSS Soru Örnekleri ve Çözümleri... 437 Kaynakça... 447 xii

ÜNİTE 10 ÖĞRETİMİN PLANLARI (ss: 449-488) Öğretimi Planlamanın Gereği ve Önemi... 450 Planlama... 451 Plan Hazırlamada Yapılacak İşlemler... 452 Öğretmenin Kendini Geliştirmesi... 452 Çevreyi Tanıma... 453 Yöntem/Teknikleri Belirleme... 453 Araç Gereç Hazırlama... 453 İş Takvimi ve Yıllık Çalışma Planı... 455 Yıllık Plan... 455 Günlük (Ders) Planı Hazırlama... 457 Gezi-Gözlem Planı... 461 Deney Planı... 461 Özet... 461 Ünite Soruları... 463 KPSS Soru Örnekleri ve Çözümleri... 465 Ekler (Plan örnekleri)... 469 Kaynakça... 488 ÜNİTE 11 ÖĞRETMEN NİTELİKLERİ ve YETERLİKLERİ (ss: 489-525) Bilgi Toplumu ve Öğretmenin Değişen Rolü... 491 Bir Meslek Olarak Öğretmenlik... 492 Öğretmen Nitelikleri ve Yeterlikleri... 494 Kişisel ve Mesleki Değerler-Mesleki Gelişim... 496 Öğrenciyi Tanıma... 500 Öğrenme ve Öğretme Süreci... 501 Öğrenmeyi, Gelişimi İzleme ve Değerlendirme... 506 Okul, Aile ve Toplum İlişkileri... 508 Program ve İçerik Bilgisi... 510 Özet... 512 Ünite Soruları... 513 KPSS Soru Örnekleri ve Çözümleri... 514 Kaynakça... 524 xiii

ÜNİTE 1 ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİYLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR ------------------------------------------------------------------------------------------------- Doç. Dr. Bülent GÜVEN Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Eğitim Fakültesi Giriş Eğitim İnformal Eğitim Formal Eğitim Örgün Eğitim Yaygın Eğitim Öğrenme, Öğretim ve Öğretme Öğretimde İlke, Strateji, Yöntem, Teknik ve Araç-Gereç Kavramları Öğretimde İlke Strateji Yöntem ve Teknik Araç ve Gereç Öğretim Hizmetinin Niteliğini Artıran Değişkenlerle İlgili Kavramlar İpucu Pekiştirme Katılım Dönüt Düzeltme Program Kavramı Eğitim Programı Öğretim Programı Ders Programı Örtük Program Program Geliştirme ve Program Değerlendirme Kavramı Özet Ünite Soruları KPSS Soru Örnekleri ve Çözümleri Kaynakça

2 Öğretim İlke ve Yöntemleri GİRİŞ Eğitim sürecinde, bireylerin ve genç üyelerin içinde yaşadıkları topluma sağlıklı ve verimli bir biçimde uyum sağlamalarına yardımcı olmak amaçlanmaktadır. Bu uyumun sağlanabilmesi için ise öncelikle bireylerin yetenekleri belirlenir ve eğitim yardımıyla en üst düzeye kadar geliştirilmeye çalışılır. Bu işlemler gerçekleştirilirken eğitim sisteminin belirlenmiş olan amaçları rehber alınır ve bu doğrultuda bireylerin davranışlarının değiştirilmesi için gayret gösterilir. Sürekli şekilde gelişen kültürel yapı ve değerlerin içerisinde bulunan genç üyeler, süreç içerisinde eğitimin de yardımıyla kültürel yapı ve değerlerine esneklik kazandırırlar. Bu yolla içinde bulundukları koşullara daha kolay uyum sağlayarak, gelişime açık yeni yapılar ortaya koyarlar. Bu açıklamadan anlaşılacağı üzere eğitim yalnızca bilgi, beceri ve davranış değişikliği sağlamakla kalmaz bunun ötesinde, toplumun devamlılığını ve gelişmesini destekleyecek değerlerin üretilmesini, mevcut yapının bozulmasını önlemek ve bu yapıları özdeşleştirmek gibi işlevleri de yerine getirir. Toplumun genç üyelerinin eğitim düzeyi, duygu ve fikirleri, ahlaki özellikleri geliştikçe, gelecek nesillere verilecek eğitim daha nitelikli duruma gelecek beraberinde toplumun kültürü de gelişecektir. Bundan sonraki başlıklarda toplumların ve bireylerin gelişiminde en etkili faktör olan eğitim ve ilgili diğer kavramlar tanıtılmaktadır. EĞİTİM Bireyde kendi yaşantıları yoluyla davranış değişikliği oluşturma süreci olarak tanımlanan eğitim kavramı, en genel anlamıyla bireyleri belli amaçlara göre yetiştirme sürecidir ve bu süreçten geçen bireyin kişiliğinin olumlu yönde değişmesi beklenir. Varış (1996) kişiliğin yanı sıra kişinin amaçlarının, bilgilerinin, davranışlarının, tavırlarının ve ahlak ölçülerinin de eğitim süreciyle değiştiğini açıklayarak bu tanımı desteklemiştir. Eğitim kavramına ilişkin literatürde çok sayıda uzmanın tanımı olduğu söylenebilir. Örneğin, Ertürk (1993), eğitim kavramını bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla, kasıtlı ve istendik yönde değişme meydana getirme süreci olarak tanımlarken, Demirel (1999), bu süreçteki kasıtlı kültürleme ifadesine dikkat çeken benzer bir tanım yapmıştır. Gürkan (1999) da, eğitim kavramına ilişkin yaptığı tanımda bireyin içinde yaşadığı toplumda davranış biçimleri edindiği süreçler toplamının eğitim olarak adlandırılması gerektiğini vurgulamaktadır (Gürkan,2004). Yukarıda ifade edildiği üzere alanyazında yer alan çok sayıda tanımını incelemenin mümkün olduğu eğitim kavramının gerçekleştirilmiş olan tanımlarında dikkat çeken ortak hususlar ise;

Öğretim İlke ve Yöntemleriyle İlgili Temel Kavramlar 3 Eğitimin süreç olarak, zaman ve kapsam yönünden geniş ve çok yönlü olduğu, Süreç sonunda bireyin davranışlarında mutlaka gözlenebilir, ölçülebilir ve istenilir değişiklikler olmasının beklendiği, Davranış değişikliğinin bireyin yaşantıları sonucu meydana geldiği, yaşantının ise bireyin çevresiyle kurduğu etkileşimler sonucu bireyde kalan izler olduğu, şeklinde ifade edilebilir (Gürkan, 2004). Burada kalıcılık için bireyin geçirdiği yaşantının kazanılmış türde yaşantıya dönüşmesi önemlidir. Aksi halde yalnızca yaşanılmış yaşantı olarak kalır ve unutulabilir. İlkel toplumlardan günümüze eğitim sürecinde bireyler, önce aile içerisinde doğal ortamlarda örneğin, anne babanın çocuğuna temizliğin nasıl yapıldığını göstermesi ya da çocuğun bu işi izlemesi gibi etkileşim yoluyla, daha sonra ise, toplumsal sürecin bir parçası olarak ortaya çıkan okul sistemi ile desteklenmektedirler. Uygarlaşma ile toplumların sosyal yaşamlarını etkili bir biçimde sürdürebilmek için geliştirdiği kurumlardan biri olan ve eğitimin kurumsallaşmasını sağlayan okul sistemi, günümüzde önemli görevleri üstlenmiş durumdadır. Okulların bu sürece yaptıkları sistemli ve planlı katkılar, neredeyse eğitimin sunulduğu tek yer olarak algılanmalarına neden olmuştur. Oysa okul dışında bireyleri bir mesleğe hazırlamak, onların hayata uyumlarını kolaylaştırmak için açılmış başka kurumlar da vardır. Ayrıca, eğitim daha öncede belirtildiği üzere ailede, iş yerinde, asker ocağında, ibadethanede ve insanların oluşturduğu çeşitli gruplar içinde de gerçekleştirilir. Eğitim, okul öncesinde, okul yaşamında ve sonrasında daha açık ve öz bir ifadeyle, yaşam boyu devam eden sürekli bir süreçtir. İnsanın yaşam boyu edindiği deneyimlerin tamamı bu sürecin kapsamı içerisinde yer alır. Birey bu süreçte ya kendi isteğiyle bulunur ya da toplum üyeleri tarafından kasıtlı kültürleme sürecine sokulur. Her toplum kendi kültürünün özelliklerini yeni kuşaklara aktarma isteğindedir. Toplumun, bireylerini kendi kültürünün istek ve beklentilerine uyacak biçimde etkilemesi ve değiştirmesine kültürleme denir (Fidan ve Erden, tarihsiz). Kültürleme, ailede, sokakta kısaca her yerde bilinçli ya da bilinç dışı kendiliğinden oluşan ve bireysel olan öğrenmeleri de kapsar. Kültürleme ile eğitim arasındaki fark, kültürlemenin amaçlı olarak yapılan kısmının eğitimin kapsamında olmasıdır. Bu özelliği nedeniyle eğitim kasıtlı kültürleme süreci olarak da tanımlanmaktadır. Kültürlemeyle karıştırılan bir başka kavram ise kültürleşmedir. Kültürleşme farklı kültürlerin karşılıklı etkileşime girmesiyle gerçekleşen kültür alış-verişidir. Kültürleşme süreci sonunda her iki toplum da yavaş ya da hızlı şekilde değişir birbirlerinin davranışlarını öğrenir. Örneğin aynı sokakta oturan çeşitli etnik toplulukların zamanla birbirini etkilemesi, birbirinden bazı davranışları alması, Avrupa birliğine üye ülkelerin kültürel etkileşime girmesi gibi.

4 Öğretim İlke ve Yöntemleri İnsanlardaki toplu yaşama özelliği onları toplumun beklediği ve istediği davranışları öğrenmeye yöneltir. Özellikle küçük toplumlarda edinilmesi beklenen beceriler gözleyerek ve taklitle, yaparak yaşayarak kazanılır. Gözleyerek, taklitle ya da planlı, programlı şekilde gerçekleşme gibi ifadeler eğitimin farklı türleri olduğuna işaret etmektedir. Bundan sonraki başlıklarda bu türler tanıtılmaktadır. İnformal Eğitim Bir plana bağlı olmaksızın insan yaşamı içerisinde çeşitli şekillerde kendiliğinden oluşan eğitim etkinliklerine informal eğitim adı verilir. İnformal eğitim, aile içerisinde, televizyon izlerken, arkadaş gruplarında vb kazanılan bilgi, beceri ve davranışları kapsamına alır. İnformal eğitim sürecinin iki önemli öğrenme biçimi; gözlem ve taklittir. İnformal eğitim sürecinde bireyler istenmeyen zararlı alışkanlıkları da edinebilirler. Örneğin; Sigara içmek, kopya çekmek, vb gibi. İnformal eğitim yoluyla kazanılabilecek olumlu ve olumsuz davranışlara örnekler veriniz. Olumlu davranış örneği....... Olumsuz davranış örneği....... İnformal eğitim süreci, toplumun beklentilerine uygun bireylerin yetiştirilmesinde ve kimi zararlı alışkanlıkların edinilmesini engellemede tek başına yeterli olamayacağından, denetimli, planlı ve kasıtlı eğitim etkinliklerinin sunulduğu boyut olan formal eğitim kavramı ortaya çıkmıştır. Formal Eğitim Formal eğitim sürecinde planlı ve kasıtlı bir biçimde öğrenme ortamı düzenlenmesi gereklidir. Amaçlı bir biçimde önceden hazırlanmış bir program dahilinde planlı olarak sunulan öğretim adı verilen bir süreçte gerçekleştirilir. Bu süreç planlanır, uygulanır ve değerlendirilir. Başlangıcından bitişine kadar özel bir ortamda kontrollü olarak uygulanır. Sürecin belirli aşamalarında ve sonunda değerlendirme işlemi gerçekleştirilir (Fidan ve Erden, tarihsiz). Formal eğitim süreci, örgün eğitim ve yaygın eğitim olarak ikiye ayrılmaktadır.

Öğretim İlke ve Yöntemleriyle İlgili Temel Kavramlar 5 Örgün Eğitim Belirli bir yaş grubundaki bireylere Milli Eğitimin amaçları doğrultusunda hazırlanmış eğitim programlarıyla okul çatısı altında düzenli olarak verilen eğitimdir (Taymaz, 1992). Örgün eğitim kapsamında bulunan basamakları; okul öncesi eğitim, ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretim olarak sıralayabiliriz. Örgün eğitimde, sayıldığı üzere belli bir sıra söz konusudur. Bir eğitim basamağını başarıyla tamamlayamayan birey bir sonraki eğitim basamağına geçemez. Bu basamaklardan yükseköğretim dışında kalan eğitim basamaklarında eğitim alma yaş sınırları belirlidir. Belirlenen yaş grupları dışında kalanlar açık öğretim sistemleri ile eğitimlerini sürdürebilirler. Formal eğitimin bir diğer türü yaygın eğitimdir. Yaygın Eğitim Örgün eğitim sistemine hiç girmemiş, bu sistemin herhangi bir basamağında bulunan ya da bu basamakların birinden sistemi terk etmiş olan bireylere ilgi ve gereksinim duydukları alanlarda yapılan eğitim olarak tanımlanmaktadır (Taymaz, 1992). Çeşitli merkezlerde (Örneğin halk eğitim merkezleri) açılan kurslar, pratik sanat okulları, resmi ve özel kurum ve işletmelerde düzenlenen hizmet içi eğitim etkinlikleri yaygın eğitim kapsamında ele alınır. Buraya kadar yapılan açıklamalar formal ve informal eğitim süreçlerinin birlikte düzenlenmesi durumunda eğitimin ne denli geniş kapsamlı ve karmaşık bir süreç olduğu izlenimini vermektedir. Bu özelliği nedeniyle eğitimi zaman ve mekân yönünden sınırlamak olanaklı değildir. Formal ve informal eğitime ve informal eğitimin formal eğitim üzerine etkilerine güncel örnekler veriniz ve örneklerinizi sınıfınızla tartışınız. Formal eğitim örneği:.... İnformal eğitim örneği:.... İnformal eğitimin formal eğitime olumlu etkilerine örnek:.... İnformal eğitimin formal eğitime olumsuz etkilerine örnek:....

6 Öğretim İlke ve Yöntemleri ÖĞRENME, ÖĞRETİM VE ÖĞRETME Eğitim sürecini birbirini izleyen ve birbiri üzerine biriken öğrenme ve öğretme olayları oluşturur. Eğitim bir amaçla başlar, öğrenme-öğretme etkinlikleriyle sürdürülür ve değerlendirme ile son bulur. Amaç, eğitim sürecine giren bireylerin davranışlarında dolayısıyla, kişiliğinde meydana gelmesi beklenen özellikleri belirlemektir. Öğrenme, amaçların gerçekleştirilmesi için kurulan etkileşim, öğretme ise öğrenmeyle iç içe gerçekleşen etkinliktir. Eğitim süreci sonunda ulaşılmak istenen amaçlar öğrenme yoluyla gerçekleştirilir. Öğrenmenin içeriğini amaçlar belirler, içerikse kültür adı verilen toplumsal faktörden etkilenebilir ve kültürden kültüre farklılık gösterebilir. Öğrenme, insanoğlunu toplumsal bir varlık durumuna getiren ve bu yönüyle onu diğer canlılardan ayıran evrensel bir özellik olup, hem bir süreç, hem de bir üründür. Süreç olarak öğrenme, oldukça kalıcı nitelikteki davranış değişmelerine neden olan etkileşimler bütünüdür. Bu süreç doğrudan gözlenemez. Ürün olarak öğrenme ise geçirdiği yaşantıların sonucu olarak, bireyin davranışlarında oluşan bir ölçüde kalıcı nitelikteki değişmelerdir (Bloom, 1998). Öğrenme Öğrenme büyüme ve organizmada çeşitli etkilerle oluşan geçici değişmelerden farklı olarak, yaşantılar yoluyla meydana gelen davranışta ya da potansiyel davranıştaki nispeten kalıcı izli değişmeler (Senemoğlu, 1997) olarak tanımlanmaktadır. Bower ve Hilgard (1981) öğrenmeyi doğuştan getirilen davranışlar, eğilimler, olgunlaşma ve yorgunluk, ilaç vb. etkilerle meydana gelen organizmanın geçici durumlarını kapsamayan, çevredeki etkileşimler yoluyla davranışların oluşması ya da değiştirilmesi süreci olarak açıklamaktadırlar. Öğrenme değişik biçimlerde tanımlanmakla birlikte öğrenme psikologlarının önemli sayıdaki bir bölümü öğrenmenin, bireyin çevresiyle etkileşim kurması sonucu oluştuğu ve bireyin davranışlarında değişiklik meydana getirdiği görüşünde birleşmektedirler (Fidan ve Erden tarihsiz). Etkileşim, birey ile çevresi arasında kurulan çift yönlü ilişkidir. Etkileşimin gerçekleşmesi bireyin aldığı uyarıcının bireyi etkilemesi ve bireyin uyarıcıya tepkide bulunması ile olanaklıdır. Kişinin okuduğu bir felaket haberine üzülmesi, bu konuyla ilgili düşüncelerini açıklaması durumları gözlenmişse orada etkileşimin varlığından söz edilebilir. Öğrenme kendiliğinden ve yönlendirilmiş öğrenme olmak üzere iki biçimde gerçekleşmektedir. Bireyin kendi kendine gerçekleştirdiği bir eylem ya da yaşantı sonucu oluşan öğrenmelere kendiliğinden öğrenme, öğrenmeyi sağlayacak olan öğrenenin dışındaki bir kişi ya da araç olduğu durumda oluşan öğrenmelere ise yönlendirilmiş öğrenme adı verilir.